Wpływ na rozwój tego typu malarstwa miały wydarzenia polityczne: powstanie listopadowe, zakończone klęską; Wiosna Ludów, która nie przyniosła Polsce wyzwolenia; wojna krymska, w czasie której próbowano stworzyć polskie siły zbrojne w oparciu o Turcję; powstanie styczniowe, które zakończyło się także klęską, militarną i polityczną. Po powstaniu zamknięto warszawską Szkołę Sztuk Pięknych, rok później otworzono Szkołę Rysunku.
Po tych niepowodzeniach Polacy oczekiwali od sztuki głównie propagandy wartości patriotycznych, pokrzepiających przedstawień historycznych i współczesnych. Miały one służyć budowaniu nadziei na niepodległość. U większości artystów od połowy XIX wieku obserwujemy, nasilenie występowania w obrazach tematów historycznych, wnosili oni także do prac wątki literackie, inspirowane polską literaturą romantyczną.
Jako początek tego zjawiska uważa się lata czterdzieste, w tym czasie Aleksander Lesser pokazał na wystawie sztuk pięknych w Warszawie w 1841 r. oraz pod tytułem Obrona Trembowli.
ALEKSANDER LESSER (1814-1884)
Początkowo uczęszczał do Oddziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego, następnie (po powstaniu) studiował w Akademiach w Dreźnie i Monachium. W pracach podkreślał wyrazistość rysunku oraz kompozycję, opartą na geometrycznym szkielecie. W związku z cenzurą w Królestwie Polskim prace artysty odnosiły się w większości do stosunków polsko-niemieckich oraz wojen z Tatarami i Turkami. Odbiorcy prac Lessera interpretowali je alegorycznie, jako apoteozę walki o niepodległość.
W taki sposób odebrany był obraz pod tytułem Obrona Trembowli (wydarzenie z wojny z Turcją w 1675 r., które w XIX wieku w świadomości Polaków było symbolem obrony honoru narodowego).
- Obrona Trembowli, 1841 r.
- Ostatnie chwile Kopernika, przed 1855 r.
Artysta był pierwszym w Polsce malarzem pochodzenia żydowskiego i został prekursorem nowej sztuki żydowskiej w Polsce.
- Pogrzeb pięciu ofiar manifestacji w Warszawie w 1861 roku, 1865 r.
Na obrazie przedstawiona została scena obrzędu, którego dokonują wspólnie przedstawiciele różnych wyznań: katoliccy biskupi, ewangeliccy pastorzy i żydowscy rabini. Stanowi on alegoryczne przedstawienie solidarności Polskiego społeczeństwa, wszystkich wyznań wobec rosyjskiego zaborcy.
Lesser malował także biedermeierowskie portrety.
MAKSYMILIAN ANTONI PIOTROWSKI (1813-1875)
Pochodził z Bydgoszczy, uczeń berlińskiej Akademii, od 1848 był profesorem nowo założonej Akademii Sztuk Pięknych w Królewcu. Artysta w czasie powstań wielkopolskiego i styczniowego, udzielał się w tajnej działalności patriotycznej. Obraz Rodzeństwo, na tym obrazie przedstawiona została młoda para w renesansowych strojach, wszystko jest idealizowane.
- Rodzeństwo, 1839 r.
Piotrowski zwiedził Polskę, po czym powstały obrazy, o tematyce czerpanej z narodowych legend i historii. Często miały one wymowę antyniemiecką np.:
- Śmierć Wandy, 1859r.
Obrazowi towarzyszy baśniowa aura, jest pełen dekoracyjności i malowniczości w ujęciu. W 1859 r. obraz został wystawiony w Krakowie i wzbudził zainteresowanie publiczności.
- Pożegnanie Marii Antoniny z Delfinem w więzieniu Temple 1864r.
Po roku 1864 artysta malował tematy z życia flisaków.
MARIAN JAROCZYŃSKI (1819-1901)
Rysownik i grafik, twórca scen rodzajowych oraz ilustrator współczesnych wydarzeń, np. Rugów Pruskich. Urodził się w Toruniu; malarz, rzeźbiarz i grafik. Po ukończeniu szkoły w Toruniu, studiował na akademii sztuk pięknych w Berlinie. Artysta brał udział w wydarzeniach związanych z powstaniem wielkopolskim, biorąc udział jako delegat Torunia w Generalnym Zjeździe Ligi Polskiej w Kórniku w styczniu 1849 r. Twórczość Jaroczyńskiego obejmuje obrazy historyczne m.in.
- Traktat Toruński, 1873 r.
ELŻBIETA BAUMAN-JERICHAU (1818-1881)
Działała poza Polską. Ur. w Warszawie, studiowała na wyższej uczelni artystycznej w Akademii w Dűsseldorfie. Wyszła za mąż za duńskiego rzeźbiarza Adolfa Jensa Jerichaua i osiadła w Kopenhadze, gdzie zyskała uznanie.
- Autoportret 1850 r.
- Dziewczyna w czepku, Dom aukcyjny ,,Altius” w Warszawie
- Portret braci Jacoba i Wilhelma Grimmów
- Finis Poloniae
GUSTAW DANIEL BUDKOWSKI (1813-1884)
Był absolwentem Akademii w Petersburgu, uzupełniał studia w dűsseldorfskiej Akademii. Budkowski malował kompozycje figuralne, m.in. o tematyce historyczno-rodzajowej.
- Oświadczyny, 1862 r.
W obrazie tym widoczna jest inspiracja artysty holenderskim malarstwem XVII wieku. Widoczne jest to w sposobie ujęcia bogatego mieszczańskiego wnętrza, rekwizytów i faktur draperii.
- Portret księdza Wincentego Kraińskiego
HEINRICH HOLLPEIN (1814- po 1858)
Artysta z pochodzenia był Austriakiem, ukończył Akademię w Wiedniu. W 1853 r. został wybrany na prezydenta Niemieckiego Stowarzyszenia Artystów w Rzymie. Malował doskonałe, biedermeierowskie portrety, czasem podkreślając charakterystyczny wyraz twarzy. Malował także zbiorowe portrety rodzinne, na które oddziałał niemiecki portret romantyczny.
- Portret Teresy Kołyszko
- Portret Konstantego Świdzińskiego
EDWARD BRZOZOWSKI (ok 1815 po 1847)
Kształcił się w Akademii św. Łukasza, przebywając w Rzymie, został uczniem Johanna Friedricha Overbecka. Brał udział w pierwszej polskiej wystawie za granicą, która odbyła się w Rzymie, w 1847 r. Pod wpływem Overbecka malował wraz z Nowotnym kartony o tematyce ze Starego i Nowego Testamentu m.in. Hiob z przyjaciółmi. Brzozowski kopiował Fra Angelika, (wzorował się na włoskim malarstwie renesansowym) wpłynęło to na jego pracę, kompozycje w nich są statyczne, o precyzyjnym rysunku. Głównym dziełem artysty jest obraz historyczny
- Bolesław Chrobry i Otton III u grobu świętego Wojciecha (1837-40r.) zamówiony przez Edwarda Raczyńskiego do Złotej Kaplicy w katedrze poznańskiej.
LEOPOLD NOWOTNY (1822-1870)
Uczył się w Akademii wiedeńskiej, będąc w Rzymie, razem z Brzozowskim został uczniem Overbecka. Prace Nowotnego wykonane pod wpływem Overbecka to m.in. rysunki
- Zwiastowanie
- Chrystus w domu Marty
Pracował także nad pocztem polskich świętych. Artysta kopiował Pinturicchia. 1847 r. – wystawa artystów polskich w Rzymie- pierwsza polska wystawa za granicą.
ANTONI KOLBERG (1815-1882)
Był uczniem Nazareńczyka- Wilhelma Wacha, początkowo kształcił się w Warszawie, m.in.. pod kierunkiem Kokulara. Jako stypendysta przebywał we Włoszech, ok. 1850 r. osiadł w Warszawie. Obrazy religijne, sceny rodzajowe włoskie i polskie oraz portrety.
- Portret Fryderyka Chopina
JÓZEF SIMMLER (1823-1868)
Kształcił się w Warszawie, potem w Akademii w Dreźnie i Monachium, następnie w Paryżu, tam na jego twórczość wpłynęło malarstwo Delaroche. Simmler malował głównie sceny historyczne i portrety, obrazy i kompozycje należące do nurtu historyczno-anegdotycznego.
- Śmierć Barbary Radziwiłłówny 1860 r. obraz uznany za najlepszą scenę historyczną. Kompozycja złożona z dwóch postaci, zmarłej Barbary i jej małżonka Zygmunta Augusta, malowana efektownie (mistrz oddawania tkanin na obrazie).
Wprowadził do malarstwa motywy z polskiej literatury romantycznej, przykładem takiego dzieła jest obraz pod tytułem - Pożegnanie Wacława z Marią, powstał on pod wpływem Marii Antoniego Malczewskiego. Kompozycje tego typu kojarzyły się z romantyczną atmosferą narodowych powstań, podtrzymywane przez niepodległościowe konspiracje, powstanie wielkopolskie i Wiosnę Ludów.
- Portret Julii Simmlerowej
Artysta tworzył przemyślane portrety, ich charakter tłumaczyła sytuacja społeczna, upodobania bogatego mieszczaństwa, przemysłowców i kupców warszawskich, obrazy Simmlera doskonale pasowały do wielkich salonów. Malarz portretując zawsze zwracał uwagę na realia, strojne suknie, futra i koronki, podkreślał też wytworność modelek.
- Portret Aleksandry Zatler
- Portret Emilii Włodkowskiej
HENRYK RODAKOWSKI (1823-1894)
Kształcił się w Wiedniu, a od 1846 roku w paryskiej pracowni Coqnieta. W Paryżu mieszkał przeszło dwadzieścia lat, utrzymywał kontakty z kręgiem Htel Lambert. Poznał Włochy, przebywał we Lwowie, krótko w Krakowie. Najlepsze płótna wykonał w latach 50, po ukończeniu 27 lat. W 1850 r. namalował pierwszy z serii wizerunków rodzinnych, doskonały – Portret ojca, 1850 r. olej na płótnie 116x89 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie. Harmonijne połączenie wartości rysunkowych z malarskimi, przy ściemnieniu koloru, umiejętne uzyskanie światłocienia, wnikliwe studium psychologiczne. Następnym idealnym, monumentalnym portretem jest
- Portret generała Henryka Dembińskiego ukończony w 1852 r. Malarz przedstawił portretowanego jako przywódcę powstania węgierskiego, którym został w 1849 r. Obraz został nagrodzony w Paryżu złotym medalem I klasy, a talent artysty uznał sam Delacroix.
W 1853 r. Rodakowski ukończył – Portret matki, równie idealny jak poprzednie i wnikliwy psychologicznie. Artysta namalował także kilka obrazów historycznych m.in.
- Wojna kokosza, 1872 r. przedstawienie w duchu renesansu? Płótno o dużych wymiarach, pełne starannie ustawionych, umiejętnie wykończonych figur, pierwszoplanowe przedstawiają Zygmunta I i stojącą obok niego Bonę. Rodakowski uważał za najważniejsze formę i kolor, to w nich jego zdaniem tkwi wartość geniuszu. Interesowała go kompozycja, rytmika i prawda psychologiczna. Jednak nad kolor zawsze stawiał rysunek.
POLIKARP GUMIŃSKI (1820- po 1907)
Pochodził z Warszawy, w 1844 r. wyjechał do Niemiec (Dűsseldorfu, Wrocławia). Brał udział w powstaniu wielkopolskim. Zamieszkał w Paryżu i ok. 1870 roku powrócił do kraju, do Warszawy. Artysta malował i rysował sceny z powstania w koncepcji biedermeieru, przykładem jest obraz pod tytułem:
- Powstańcy w więzieniu w Magdeburgu 1849r.
- Demonstracja patriotyczna zaatakowana przez kozaków
Za obraz Maria Panna Królowa Korony Polskiej z 1852 r. Gumiński został zmuszony przez władze pruskie do opuszczenia Wielkopolski. Po raz pierwszy były w nim zestawione dwie wersje Polonii-ziemska, martyrologiczna i niebiańska. Malował także portrety i obrazy historyczne.
LEON KAPLIŃSKI (1826-1873)
W czasach młodości był więziony jako konspirator w berlińskim Moabicie., uczestniczył w powstaniu wielkopolskim. Na w Paryżu (1848-71) ok. 1870 roku powrócił do kraju. Artysta związany był z kręgiem Hȏtel Lambert. Wpływ na jego twórczość miała literatura polskiego romantyzmu-dzieła Mickiewicza.
- Miecznik i Wacław 1857 r.
Obrazy Kaplińskiego charakteryzuje statyczna kompozycja, bez akcji, ograniczona do dwóch osób, utrzymane w ciemnych, zgaszonych barwach. W swoich pracach nawiązywał też do poezji Krasińskiego. Twórczość artysty posiadała charakter ideowy, polityczny. Portretowa twórczość wykazuje duże zbieżności z dziełami Rodakowskiego.
- Portret matki artysty 1860 r.
- Portret Jana Działyńskiego 1864r. Obraz ukazuje idealizowany portret uczestnika powstań i mecenasa kultury, przedstawionego w kontuszu, z szablą, na tle kolumny pałacu, na wzór staropolskich wizerunków magnatów.
- Portret Karola Chodkiewicza 1863 r.
ALEKSANDER RACZYŃSKI (1822-1889)
Lwowski malarz, w Lwowie uczeń Maszkowskiego, kształcił się także w Akademii w Wiedniu i Monachium. W latach 50 przebywał w Paryżu, w tym czasie podjął się w pracach tematu walk o niepodległość Grecji, popularnego w tamtym czasie wśród romantyków, dostrzegali oni w tym temacie analogię do sytuacji Polski. Raczyński malował
- Żuawi w walce 1858 r obraz dynamiczny, o bogatej kolorystyce, dobrze oddający wrażenie bitwy. Artysta poza tym portretował wodzów.
- Portret Generała Macieja Rybińskiego
FRANCISZEK TEPA (1829-1889)
Lwowski malarz, uczeń Maszkowskiego, kształcił się na Akademii w Wiedniu i Monachium. W latach 50 przebywał w Paryżu, gdzie tak jak Raczyński, podjął się tematu walk o niepodległość Grecji. Portretował także wodzów.
- Portret Adama Potockiego
- Portret Adama Mickiewicza
WŁADYSŁAW MAJERANOWSKI (1817-1874?)
Kształcił się w Krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych oraz Akademii w Dreźnie i Monachium, czynny od 1853 r. w Rydze i między 1859-1863 rokiem w Wilnie. Malował sceny historyczne Polskie ale także z dziejów Prusów i Litwy oraz obrazy ilustracje do poematów Mickiewicza.
-
Malował także portrety m.in. żony Anny z Hoffmanów, znanej śpiewaczki.
- Portret Honoraty Anny z Hoffmanów Majeranowskiej 1848 r.
- Portret śpiewaczki Honoraty Hoffman Majeranowskiej 1851 r. Muzeum Narodowe w Krakowie
- Portret Hr. Piotra Moszyńskiego (1800-1879) 1840 r.
WŁADYSŁAW ŁUSZCZKIEWICZ (1828-1900)
Kształcił się w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych i przez rok w Paryżu. W młodym wieku został wykładowcą krakowskiej Szkoły (do której wcześniej uczęszczał), od 1877 roku był profesorem. Pierwszy polski historyk sztuki, organizator Muzeum Narodowego w Krakowie. Wprowadził do krakowskiej Szkoły poznane w Paryżu i Antwerpii historyczne malarstwo Delaroche i Gallait, miało to wpływ na rozwój Matejki. Podejmował tematy z czasów świetności Krakowa m.in.
- Kazimierz Wielki odwiedzający Esterkę 1869 r. Kompozycje brązów są rozbudowane ale statyczne, przedstawiane na tle zabytków Krakowa.
- Ofiarowanie srebrnego kura Bractwu Strzeleckiemu w Krakowie 1874r. Obraz ten artysta wykonał pod wpływem dawnego ucznia, którym był Matejko. Łuszczkiewicz malował też portrety, wczesne malowane były w konwencji biedermeieru.
- Portret brata Stanisława ok. 1855 r.
- Portret dziewczynki
LEOPOLD LOEFFLER (1827-1898)
Kształcił się w Lwowie, Krakowie, Wiedniu, Monachium i Paryżu. Był profesorem w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Malował obrazy historyczne, historyczno-rodzajowe, sceny rodzajowe w mieszczańskich wnętrzach i portrety. We wczesnych pracach podejmował popularny w tamtym czasie temat walki Greków o niepodległość i tematykę wypraw krzyżowych. Od 1858 roku interesowała go tematyka polska, przykładami są:
- Płacz na pogorzelisku po napadzie Tatarów (1858-1859 r.) symboliczny motyw ,,spalonego gniazda”
- Powrót z niewoli tureckiej 1863 r.
- Śmierć hetmana Czarnieckiego 1860 r. najbardziej popularny, aktualne treści w przeddzień wydarzeń warszawskich 1861 r. i powstania styczniowego. Obrazy te to wielopostaciowe kompozycje, o przemyślanej anegdocie i reakcjach psychicznych, poprawnych gestach, dobrym rysunku i ciemnym kolorycie. Artysta malował też portrety, także w ciemnej kolorystyce i o dobrej charakterystyce psychologicznej.
- Autoportret 1847 r.
- Portret mężczyzny 1851 r.
WILHELM LEOPOLSKI (1828-1892)
Kształcił się w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, następnie w Akademii w Wiedniu. Początkowo malował biedermeierowskie pejzaże i sceny rodzajowe z chłopami i Żydami, z czasem obrazy o tematyce historycznej, najpopularniejszym jest obraz pod tytułem
- Zgon Acerona I 1876 r. Lwowska Galeria Sztuki
- Zgon Acerona II Muzeum Narodowe we Wrocławiu
Obrazy przedstawiają scenę spowiedzi antykościelnego mieszczańskiego poety z XVI wieku- Sebastiana Klonowica. Leopolski był wybitnym portrecistą, doskonale przedstawiał na obrazie psychikę modela.
- Portret dziewczyny 1862-66 r.
- Portret Lucjana Siemieńskiego 1863-66 r.
- Portret rzeźbiarza Józefa Brzostowskiego
- Portret Kazimierza Grocholskiego
KAZIMIERZ MIRECKI (1830-1911)
Studiował w Krakowie, stypendysta we Włoszech. Przedstawiał sceny Historyczno-rodzajowe z dworu ostatnich Jagiellonów np.
- Wprowadzenie muzyki na dwór Zygmunta I przez Bonę 1874 r.
Przedstawiał także motywy literackie z Mickiewicza i Słowackiego, akty, obrazy religijne i pejzaże oraz portrety.
- Autoportret 1875 r.
- Portret Walerego Brochockiego 1885 r.
ROMUALD CHOJNACKI (1818-1885)
Kształcił się w Warszawie u Kokulara, przebywał także na stypendium we Włoszech. W 1849 r. osiadł w Odessie, tam był współzałożycielem Towarzystwa Sztuk Pięknych oraz założycielem i kierownikiem Szkoły Rysunkowej. Malował portrety o wyrazistych konturach, czasem zrównoważony przez ciepłe światło.
- Portret młodej kobiety 1848 r.
ALEKSANDER KAMIŃSKI (1823-1866)
Uczył się w Warszawie u Kokulara i w petersburskiej Akademii. Po wyjeździe na stypendium do Włoch wstąpił do Legionu, zorganizowanego w 1848 r. przez Mickiewicza. Po powrocie do Warszawy został profesorem Szkoły Sztuk Pięknych i Klasy Rysunkowej (1859-1886). Malował portrety w ciemnych tonacjach, sceny rodzajowe i pod wpływem włoskiego renesansu obrazy religijne.
ALEKSANDER STANKIEWICZ (1824-1892)
Kształcił się w Warszawie i petersburskiej Akademii. W 1846 r. przyjechał do Rzymu i pozostał w nim na stałe. Wybitny portrecista, w latach 50 malował portrety w popiersiu.
ANTONI MURZYNOWSKI (1818-1896)
Artysta całe życie związany był z Warszawą, znany ze zbiorowych wizerunków (głównie malarzy).
- Portret sześciu malarzy, malarz sportretował m.in. Józefa Simmlera i Wojciecha Gersona.
Ceniony jako twórca akademickich obrazów religijnych.
TADEUSZ GORECKI (1825-1868)
Pochodził z Wilna, kształcił się w Akademii w Petersburgu. Wyjechał do Paryża, tam poślubił córkę Mickiewicza. Malował dużych formatów sceny katolickich obrzędów i sakramentów ale także obrazy religijne i portrety.
- Ostatnia komunia umierającej
- Dziedziniec Lwów w Alhambrze