NERVUS FACIALIS (VII)

• Nerw drugiego łuku skrzelowego

• Czuciowy + ruchowy + przywspółczulny

• Ruchowe – głównie mięśniówka twarzy i szyi
  Czuciowe – smakowo 2/3 przednie błony śluzowej języka
  Przywspółczulne – gruczoły łzowe, ślinianki (podżuchwowa i językowa)

Miejsce wyjścia z pnia mózgu – kąt móżdżkowo-mostowy (przyśrodkowo od n. pośredniego)

Miejsce wyjścia z czaszki – otwór słuchowy wewnętrzny

Jądra

• Jądro początkowe (R) – część grzbietowa mostu

• Jądro ślinowe górne (P) – część grzbietowa mostu

• Jądro samotne (C) (neuryty przywspółczulnych komórek biegną razem z włóknami czuciowymi w n. pośrednim i przechodzą w n. petrosus maior oraz w chorda tympani)

Przebieg i położenie

Rozpoczyna się dwoma korzeniami.
Grubszy przyśrodkowy korzeń ruchowy (właściwy nerw twarzowy) oraz cieńszy boczny korzeń czuciowy i wydzielniczy (nerw pośredni – nervus intermedius)¹

Kieruje się do otworu słuchowego wewnętrznego (porus acusticus internus)

Leży w rynience utworzonej przez n. VIII i osiąga dno przewodu słuchowego wewnętrznego²

Dalej n. VII oddziela się od n. VIII i wraz z n. intermedius przebiega przez area n. facialis (górno-przednia część dna przewodu) do kanału nerwu twarzowego (w kości skroniowej)

Biegnie ku bokowi i do przodu – między ślimakiem i kanałami półkolistymi nad przedsionkiem błędnika i dochodzi do hiatus canalis n. petrosi maioris

Zawraca pod kątem prostym tworząc kolanko nerwu twarzowego (geniculum n. facialis) – znajduje się tu czuciowy zwój kolanka (ganglion geniculi)

Przechodzi między wyniosłością kanału półkolistego bocznego i okienkiem przedsionka³

Na zewnętrzną powierzchnię czaszki n. VII wychodzi przez foramen stylomatoideus

Wchodzi w miąższ ślinianki przyusznej.

Biegnie bocznie od brzuśca tylnego m. digastricus oraz a. carotis externa

Leży na powierzchni bocznej gałęzi żuchwy, po czym dzieli się na 2 gałęzie końcowe

Gałęzie wewnątrz części skalistej (k. skroniowej)

Nerw skalisty większy (nervus petrosus maior)

• Odchodzi od kolanka i wychodzi przez hiatus canalis n. petrosi maioris
  układa się w sulcus n. petrosi maioris
  przez otwór poszarpany (foramen lacerum) przechodzi na powierzchnię zew. czaszki
  wchodzi do kanału skrzydłowego (canalis pterygoideus) – tu przebiega wspólnie z n. petrosus profundus (ze splotu szyjno-tętniczego wew.) tworząc n. canalis pterygoidei (dochodzi do zwoju skrzydłowo-podniebiennego)

• Składa się głównie z przedzwojowych włókien wydzielniczych – korzeń przywspółczulny zwoju skrzydłowo-podniebiennego
  Włókna przeznaczone są dla gruczołów – łzowego, nosowych i podniebiennych

• Przebiegają w nim również włókna czuciowe dla błony śluzowej tylnej części jamy nosowej i podniebienia

Nerw strzemiączkowy (nervus stapedius)

• Odchodzi od zstępującego odcinka n. VII w okolicy wyniosłości piramidowej jamy bębenkowej

• Wnika do mięśnia strzemiączkowego (m. stapedius) – najmniejszy mięsień ciała ludzkiego ⁴

Struna bębenkowa (chorda tympani)

• Odchodzi pod ostrym kątem nad foramen stylomastoideus
  Biegnie wstecznie w kanaliku kostnym ku górze i do jamy bębenkowej
  Łukiem wypukłym układa się w fałdzie błony śluzowej na przyśrodkowej powierzchni
  błony bębenkowej (między rękojeścią młoteczka i odnogą długą kowadełka)
  Przez szczelinę skalisto-bębenkową przechodzi do dołu podskroniowego
  Dochodzi do tylnego brzegu n. lingualis i przyłącza się do niego

• Prowadzi

  • Dośrodkowe włókna smakowe z brodawek smakowych
    przednich 2/3 języka

  • Odśrodkowe włókna przywspółczulne, które tworzą korzeń przywspółczulny
    zwoju podżuchwowego (dla gruczołów: podjęzykowego, podżuchwowego
    i językowych)

Zespolenia

1. Gałęzie łączące z nerwem przedsionkowo-ślimakowym
   Od nerwu pośredniego w przewodzie słuchowym wewnętrznym

2. Gałąź łącząca ze splotem bębenkowym
   Od zwoju kolanka n. VII lub nieco poniżej

3. Gałąź łącząca ze zwojem usznym
   Od chorda tympani doprowadza włókna ruchowe dla m. levator veli palatini⁵

4. Gałąź łącząca z gałęzią uszną nerwu błędnego
   Odchodzi nieco przed wyjściem n. twarzowego z foramen stylomastoideus

Gałęzie po wyjściu z czaszki

Nerw uszny tylny (nervus auricularis posterior)

• Głównie ruchowy

• Odchodzi zaraz po wyjściu nerwu przez foramen stylomastoideus
  Biegnie na przedniej powierzchni processus mastoideus ku górze i ku tyłowi
  Za małżowiną uszną dzieli się na gałąź uszną i potyliczną (zespalając się z nerwami splotu szyjnego oraz z gałęzią uszną n. vagus)

• Ramus auricularis – zaopatruje mięśnie małżowiny usznej (m. auricularis posterior
  i m. auricularis superior) oraz drobne mięśnie chrząstki małżowiny usznej
  Ramus occipitalis – biegnie wzdłuż kresy karkowej
  oddaje gałązki do brzuśca potylicznego m. occipitofrontalis i do m. poprzecznego karku

• N. auricularis posterior łączy się z n. auricularius magnus i n. occipitalis minor (ze splotu szyjnego)

Gałąź dwubrzuścowa (ramus digastricus)

• Odchodzi tuż po wyjściu z foramen stylomastoideus

• Wstępuje do brzuśca tylnego m. digastricus

• Oddaje gałęzie

  • Ramus stylohyoideus (rylcowo-gnykowa)
    Biegnie do m. stylohyoideus

  • Gałąź łącząca z n. językowo-gardłowym

Splot przyuszniczy (plexus parotideus)

• W miąższu ślinianki przyusznej n. VII dzieli się na 2 gałęzie – górną i dolna.
  Rozpadają się na dalsze gałązki, które łączą się ze sobą i tworzą splot przyuszniczy
  Od splotu odchodzą gałązki zdążające do obszarów, które zaopatrują.
  Ten układ rozgałęzień to – gęsia stopka większa (pes anserinus maior)

• Gałąź górna zaopatruje mięśnie otaczające oczodół, mięśnie wargi górnej oraz górnej części policzka
  Gałąź dolna unerwia mięśnie wargi dolnej i dolnej części policzka oraz m. szeroki szyi

1. Gałęzie skroniowe (rr. temporales)
   Dochodzą do:
   -m. uszny przedni i górny
   -drobne mięśnie małżowiny usznej
   - brzusiec czołowy m. occipitalofrontalis
   -m. okrężny oka (m. orbicularis oculi)
   -m. marszczący brwi (m. corrugator supercilii)

2. Gałęzie jarzmowe (rr. zygomatici)
   Dochodzą do:
   -m. orbicularis oculi
   -m. zygomaticus maior et minor

3. Gałęzie policzkowe (rr. buccales)
   Dochodzą do:
   -m. policzkowego
   -mm. nosa i wargi górnej

4. Gałąź brzeżna żuchwy (r. marginalis mandibulae)
   Dochodzi do:
   -m. obniżacz wargi dolnej
   -m. bródkowy (m. mentalis)

5. Gałąź szyi (r. colli)
   Zaopatruje:
   -platysma

Zespolenia

1. Z n. V

   1. Przez n. petrosus maior

   2. Przez chorda tympani

   3. Przez gałęzie plexus parotideus

2. Z n. VIII

   1. W przebiegu przez przewód słuchowy wew

3. Z n. IX

   1. Przez n. petrosus minor

   2. Przez splot bębenkowy

4. Z n. X

   1. Przez jego gałąź uszną

5. Ze splotem szyjnym

   1. Przez n. occipitalis minor

   2. Przez n. auricularis magnus

   3. Przez n. poprzeczny szyi

NERVUS GLOSSOPHARYNGEUS (IX)

• Nerw trzeciego łuku skrzelowego

• Włókna czuciowe
  włókna ruchowe – główny nerw ruchów łykania
  włókna wydzielnicze – dla ślinianki przyusznej

• Ma 2 zwoje

  • Górny – wewnątrz czaszki

  • Dolny - zewnątrzczaszkowy⁶

Miejsce wyjścia z pnia mózgu – bruzda boczna tylna rdzenia przedłużonego

Miejsce wyjścia z czaszki – otwór żyły szyjnej (część przyśrodkowa)

Jądra

• Jądro dwuznaczne (R)

• Jądro samotne (C)

• Jądro ślinowe dolne (P) – część grzbietowa rdzenia przedłużonego

Przebieg i położenie

Odchodzi z bruzdy bocznej tylnej rdzenia przedłużonego

Włókna układają się w 2 pęczki – cieńszy przedni i grubszy tylny
Biegną do przyśrodkowej części otworu szyjnego
Tutaj n. IX tworzy zwój górny (ganglion superius) i oddzielony pasmem opony twardej od n. X wychodzi z jamy czaszki

Bezpośrednio po wyjściu z czaszki w dołku skalistym kości skroniowej nerw tworzy zwój dolny (ganglion inferius)
Od zwoju dolnego kieruje się ku dołowi (leży między t. szyjną wew. a zew.)

Kieruje się do przodu oraz ku dołowi i krzyżuje m. rylcowo-gardłowy

Wchodzi między m. rylcowo-gardłowy i rylcowo-językowy i dzieli się na gałęzie końcowe (wnikają do podstawy języka)

Gałęzie

Nerw bębenkowy (nervus tympanicus)

• Odchodzi od zwoju dolnego i w dołku skalistym wstępuje do kanalika bębenkowego
  Stąd biegnie na wzgórek i przechodzi w splot bębenkowy

• Włókna przywspółczulne – ślinianka przyuszna, gruczoły policzkowe
  Włókna czuciowe – błona śluzowa jamy bębenkowej i trąbki słuchowej

Splot bębenkowy (plexus tympanicus)

• Delikatny twór położony na wzgórku jamy bębenkowej

• Powstaje z połączenia n. bębenkowego z gałęzią łączącą n. twarzowego oraz z nn. szyjno-bębenkowymi (może też zawierać włókna n. vagus)

Ze splotu bębenkowego odchodzą

1. Gałęzie bębenkowe (rr. tympanici)
   Do błony śluzowej jamy bębenkowej i komórek sutkowych oraz powierzchni przyśrodkowej błony bębenkowej

2. Gałąź trąbkowa (r. tubarius)
   Do błony śluzowej trąbki słuchowej

3. Nerw skalisty mniejszy (n. petrosus minor)
   Przedłużenie splotu bębenkowego
   Wychodzi na powierzchnię przednią części skalistej kości skroniowej przez rozwór kanału n. skalistego mniejszego
   Układa się w bruździe n. skalistego mniejszego
   Przez szczelinę klinowo-skalistą nerw wychodzi z jamy czaszki i dochodzi do zwoju usznego
   Prowadzi głównie przedzwojowe włókna przywspółczulne dla ślinianki przyusznej oraz dla gruczołów policzkowych

Gałąź zatoki tętnicy szyjnej (ramus sinus carotici)

• 1 lub 2 gałązki odchodzą od n. IX w miejscu jego owijania się wokół a. carotis externa

• Reguluje ciśnienie tętnicze krwi

Gałęzie gardłowe (rr. pharyngei)

• Odchodzą od pnia nerwu na różnych wysokościach

• Wraz z gałęziami gardłowymi n. X i pnia współczulnego biorą udział w wytwarzaniu splotu gardłowego (plexus pharyngeus)

• Unerwiają głównie m. zwieracz gardła górnego (m. constrictor pharyngis superior)
  i błonę śluzową na jego wysokości

Gałąź m. rylcowo-gardłowego (ramus musculi stylopharyngei)

• Krótki nerw biegnący od pnia do m. rylcowo-gardłowego

• Zaopatruje ten mięsień oraz przylegającą do niego błonę śluzową gardła

Gałęzie migdałkowe (rr. tonsillares)

• Na powierzchni zewnętrznej migdałka podniebiennego tworzą splot migdałkowy (plexus tonsillaris)

• Od splotu odchodzą gałązki do błony śluzowej migdałka, gardzieli i sąsiednich części podniebienia miękkiego

Gałęzie językowe (rr. linguales)

• Końcowe gałęzie n. IX

• Prowadzą włókna czuciowe do błony śluzowej tylnej 1/3 języka
  włókna przywspółczulne do gruczołów tylnej 1/3 języka
  włókna smakowe do brodawek okolonych i liściastych

NERVUS VAGUS (X)

• Nerw czwartego i następnych łuków skrzelowych

• Ma specjalną gałąź trzewną, która zaopatruje większość niezbędnych do życia narządów

• Ma 2 zwoje – zwój górny⁷ (ganglion superius) i zwój dolny⁸ (ganglion inferius)

Miejsce wyjścia z mózgowia – bruzda boczna tylna rdzenia przedłużonego

Miejsce wyjścia z czaszki – otwór żyły szyjnej (część boczna)

Jądra

• Jądro dwuznaczne (R)

• Jądro grzbietowe n. X (P) – część grzbietowa rdzenia przedłużonego

• Jądro samotne (C)

Przebieg i położenie

Z mózgowia wychodzi z bruzdy bocznej tylnej rdzenia przedłużonego
Kieruje się ku bokowi, pod kłaczkiem móżdżku i dochodzi do części bocznej otworu szyjnego (leży tu razem z n. XI)

W otworze szyjnym tworzy ganglion superius i bezpośrednio po wyjściu z niego przyjmuje gałąź wewnętrzną n. XI i tworzy ganglion inferius
Na poziomie zwoju dolnego biegnąc ku dołowi n. vagus układa się za n. IX, bocznie od n. XII i zwoju szyjnego górnego pnia współczulnego oraz do przodu od n. XI i v. iugularis interna

Dalej n. XII krzyżuje n. X
Niżej na szyi n. X układa się w bruździe między v. iugularis interna i a. carotis interna, a następnie a. carotis communis

Pod ostrym kątem krzyżuje truncus sympathicus

Dalej układa się na m. pochyłym przednim.

W przejściu do klatki piersiowej przebiega odmiennie po prawej i lewej stronie
Strona prawa – krzyżuje od przodu pierwszy odcinek t. podobojczykowej prawej
Strona lewa – krzyżuje od przodu łuk aorty

Po wejściu do klatki przechodzi do śródpiersia układa się wzdłuż przełyku

Tu oba nerwy rozpadają się na poszczególne gałęzie, które łącząc się ze sobą tworzą splot przełykowy (plexus esophageus) – możemy w nim odróżnić część przednią i tylną

Splot przełykowy przedni jest utworzony głównie przez n. błędny lewy, a tylny przez prawy⁹

W dolnej części przełyku gałęzie splotu przełykowego łączą się z sobą tworząc pnie błędne: przedni i tylny (trunci vagales, anterior et posterior)
Przedni biegnie na powierzchni przedniej przełyku, a tylny na tylnej¹⁰

Oba pnie z przełykiem przechodzą przez rozwór przełykowy przepony
Po przejściu do jamy brzusznej pnie błędne częściowo rozgałęziają się na gałęzie żołądkowe przednie i tylne (rr. gastrici anteriores et posteriores), tworząc sploty żołądkowe (plexus gastrici)
Znaczna część gałęzi pni błędnych biegnie do splotów przedkręgowych, głównie do trzewnego (plexus celiacus)

Gałęzie odcinka głowowego nerwu błędnego

Odchodzą od zwoju górnego lub bezpośrednio od pnia do zwoju dolnego

Gałąź oponowa (ramus meningeus)

• Odchodzi z przedniego brzegu zwoju górnego i powraca do tylnego dołu czaszki przez otwór żyły szyjnej

• Zaopatruje oponę twardą

Gałąź uszna (ramus auricularis)

• Jedyna gałąź skórna n. X

• Odchodzi od zwoju górnego lub nieco poniżej od pnia n. X

• Dochodzi do niej gałąź łącząca z nerwem językowo-gardłowym

• Wchodzi do kanalika sutkowego
  Z czaszki wychodzi przez szczelinę bębenkowo-sutkową

• Po wyjściu z czaszki dzieli się na 2 gałęzie końcowe

  • Jedna zaopatruje czuciowo (częściowo) stronę zew. błony bębenkowej, tylną
    i dolną ścianę przewodu słuchowego zew. oraz muszlę małżowiny usznej

  • Druga łączy się z n. auricularis posterior

Gałęzie odcinka szyjnego nerwu błędnego

Odchodzą z pnia n. X i od zwoju dolnego aż do miejsca odejścia n. krtaniowego wstecznego

Gałęzie gardłowe (rr. pharyngei)

• Odchodzą od zwoju dolnego lub tuż poniżej

• Dołączają się do nich gałęzie współczulne od górnego zwoju szyjnego pnia współczulnego i zdążają do bocznej ściany gardła
  Gałęzie gardłowe prowadzą też włókna gałęzi wew. z n. XI

• Wszystkie w/w gałęzie tworzą splot gardłowy (plexus pharyngeus)

• Splot gardłowy włóknami ruchowymi zaopatruje mm. garłda – m. dźwigacz podniebienia miękkiego, m. języczka, m. podniebienno-językowy oraz m. podniebienno-gardłowy
  Włókna czuciowe i wydzielnicze dochodzą do błony śluzowej gardła

Nerw krtaniowy górny (nervus laryngeus superior)

• Odchodzi z dolnej części zwoju dolnego

• Otrzymuje gałązki od zwoju szyjnego górnego pnia współczulnego i od splotu gardłowego

• Na wysokości rogu większego kości gnykowej dzieli się na gałąź zewnętrzną (cieńsza) i wewnętrzną (grubsza)

1. Gałąź zewnętrzna (ramus externus)
   Gałąź mieszana
   Zaopatruje m. pierścienno-tarczowy i m. zwieracz gardła dolny
   Oddaje gałązki do błony śluzowej fałdów głosowych , przedniej ściany krtani i do gruczołu tarczowego

2. Gałąź wewnętrzna (ramus internus)
   Gałąź czuciowa
   wywołuje fałd n. krtaniowego (plica n. laryngei)
   Oddaje kilka gałązek

   1. Gałęzie nagłośniowe (rr. epiglottici)

   2. Gałęzie gardłowe (rr. pharyngei)

   3. Gałęzie krtaniowe (rr. laryngei)

   4. Gałąź łącząca z nerwem krtaniowym dolnym

Gałęzie sercowe szyjne górne (rr. cardiaci cervicales superiores)

• Odchodzą na różnej wysokości między n. krtaniowym górnym a n. krtaniowym wstecznym

• Częściowo na szyi, a częściowo w otworze górnym klatki piersiowej łączą się splotowato z nerwami sercowymi pnia współczulnego

Nerw krtaniowy wsteczny (nervus laryngeus recurrens)

• Odchodzi od n. X po jego wejściu do klatki piersiowej
  Po całym swoim przebiegu dostaje się na powierzchnię tylną gruczołu tarczowego

• Oddaje następujące gałęzie

  • Gałęzie sercowe szyjne dolne (rr. cardiaci cervicales inferiores)

  • Gałęzie tchawicze górne (rr. tracheales superiores)

  • Gałęzie przełykowe (rr. esophageales)

  • Gałęzie gardłowe (rr. pharyngei)

Nerw krtaniowy dolny (nervus laryngeus inferior)

• Gałąź końcowa n. krtaniowego wstecznego

• Dzieli się na gałąź przednią i tylną

  • Gałąź przednia – m. pierścienno-nalewkowy boczny, m. tarczowo-nalewkowy, m. głosowy, m. tarczowo-nagłośniowy, m. nalewkowo-nagłośniowy

  • Gałąź tylna – m. pierścienno-nalewkowy tylny, m. nalewkowy
    Zespolenie z gałęzią wew. n. krtaniowego górnego prowadzi włókna czuciowe do błony śluzowej krtani poniżej szpary głośni i do błony śluzowej tchawicy

• Jest to nerw ruchowy wszystkich mięśni krtani (oprócz m. pierścienno-tarczowego)
  Włóknami czuciowymi zaopatruje błonę śluzową krtani poniżej szpary głośni
  z wyjątkiem części przedniej

Gałęzie odcinka piersiowego nerwu błędnego

Odcinek piersiowy – od miejsca odejścia n. krtaniowego wstecznego do rozworu przełykowego przepony

Ten odcinek zaopatruje narządy klatki piersiowej, w pobliżu których przbuega

• Gałęzie sercowe piersiowe (rr. cardiaci thoracici)

• Gałęzie tchawicze dolne (rr. tracheales inferiores)

• Gałęzie oskrzelowe (rr. bronchiales)

• Gałęzie przełykowe (rr. esophageales)

• Gałęzie śródpiersiowe (rr. mediastinales)

• Gałęzie osierdiowe (rr. pericardiaci)

Gałęzie odcinka brzusznego nerwu błędnego

Na odcinek brzuszny składają się oba pnie nerwu błędnego. Przy przejściu przez rozwór przełykowy łączy się z włóknami współczulnymi i oba te składniki nie dają się ściśle od siebie oddzielić

Zaopatrzenie narządów jamy brzusznej odbywa się przez

Pień błędny przedni (truncus vagalis anterior)

Oddaje

• Gałęzie żołądkowe przednie (rr. gastrici anteriores)

• Gałęzie wątrobowe (rr. hepatici)

Pień błędny tylny (truncus vagalis posterior)

Oddaje

• Gałęzie trzewne (rr. celiaci)

• Gałęzie żołądkowe tylne (rr. gastrici posteriores)

---

1. Leży między n. VII a n. VIII↩

2. Do tego miejsca oba nerwy objęte są przedłużeniem opon mózgowych↩

3. Tu oddzielony jest od błony bębenkowej cienką warstwą kości i dlatego bywa włączany w procesy chorobowe ucha środkowego↩

4. Mięsień poprzecznie prążkowany, ale niezależny od naszej woli i pobudzany odruchowo↩

5. Mięsień ten bywa zaopatrywany przez splot gardłowy, więc przy porażeniu n VII nie zawsze następuje niedowład podniebienia miękkiego↩

6. Zwój dolny jest większy od górnego↩

7. Zawiera przeważnie komórki czuciowe↩

8. Przypuszczalnie jest głównie zwojem przywspółczulnym↩

9. Związane jest to ze zwrotami żołądka w rozwoju zarodkowym↩

10. Pień błędny tylny jest znacznie silniejszy od przedniego↩