PIEŃ MÓZGU (ŚRÓDMÓZGOWIE, MOST, RDZEŃ PRZEDŁUŻONY)

Rdzeń przedłużony – medulla oblongata

Most – pons

Śródmózgowie – mesencephalon

BUDOWA ZEWNĘTRZNA RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO

Powierzchnia brzuszna

• Szczelina pośrodkowa przednia (fissura mediana anterior)

  • U dolnego końca wypełniona przez wiązki krzyżujących się włókien – skrzyżowanie piramid (decussatio pyramidum)

  • W pobliżu dolnego brzegu mostu rozszerza się tworząc otwór ślepy (foramen caecum)

  • Po obu stronach – piramidy (pyramides)

• Bruzda boczna przednia (sulcus lateralis anterior)

  • Wychodzą z niej nici korzeniowe n. podjęzykowego (XII)

  • Z boku i tyły od niej – sznur boczny (funiciculus lateralis)
    W jego górnej części – oliwka (oliva)

Powierzchnia grzbietowa

• Bruzda pośrodkowa tylna (sulcus medianus posterior)

  • po jej obu stronach leży pęczek smukły (fasciculus gracilis) i klinowaty (fasciculus cuneatus)
    Pęczki oddziela bruzda pośrednia tylna (sulcus intermedius posteriori)

  • w górnej części bruzda pośrednia tylna zanika, a w miejscu pęczków sznura tylnego pojawia się obustronny konar dolny móżdżku (pedunculus cerebellaris inferior)

• Bruzda boczna tylna (sulcus lateralis posterior)

  • Parzysta, dobrze widoczna tylko w dolnej części

  • U góry widać pasek, z którego wychodzą lub, do którego wchodzą nici korzeniowe nerwów IX, X, XI

BUDOWA ZEWNĘTRZNA MOSTU

Powierzchnia brzuszna

• Bruzda podstawna (sulcus basilaris)

  • T. podstawna (a. basilaris)

  • Po obu jej stronach – wyniosłość piramidowa (eminentia pyramidalis)

• Pęczek skośny mostu (fasciculus obliquus pontis)

• Konary środkowe móżdżku (pedunculi cerebellares medii)

  • Boczne przedłużenie mostu

Powierzchnia grzbietowa

Jest częścią dołu równoległobocznego

*DÓŁ RÓWNOLEGŁOBOCZNY (FOSSA RHOMBOIDEA)* - str. 135 tom IV

BUDOWA ZEWNĘTRZNA ŚRÓDMÓZGOWIA

Powierzchnia brzuszna

• Odnogi mózgu (crura cerebri)

• Dół międzykonarowy (fossa interpeduncularis)

  • Między odnogami

  • Z przodu ograniczony przez ciała suteczkowate

  • W głębi – istota dziurkowana tylna (substantia perforata posterior)

Powierzchnia grzbietowa

• Blaszka pokrywy (lamina tecti)

  • Wzgórki górne (colliculi superiores)

  • Wzgórki dolne (colliculi inferiores)

• Ramiona wzgórków (brachia colliculorum)

• Trójkąt wstęgi (trigonum lemnisci)

BUDOWA WEWNĘTRZNA RDZENIA PRZEDŁUŻONEGO

W rdzeniu przedłużonym wyodrębniamy odcinki podoliwkowy i oliwkowy

ODCINEK PODOLIWKOWY

Skrzyżowanie piramid

• Włókna korowo-rdzeniowe
  piramida rdzenia przedłużonego  przeciwległy sznur boczny w rdzeniu kręgowym

Róg przedni

• Część boczna

  • Jądro nadrdzeniowe (nucleus supraspinatus)

  • Jądro dwuznaczne (nucleus ambiguus)

• Część przyśrodkowa

  • Włączona do istoty szarej środkowej (substantia grisea centralis), w której pojawiają się zaczątki jąder nerwów czaszkowych (jądro n. podjęzykowego, jądro grzbietowe n. błędnego, jądro samotne)

Róg tylny

• Jądro rdzeniowe n. trójdzielnego (nucleus spinalis n. trigemini)

Pęczek smukły i klinowaty

• Włókna przechodzą bez wyraźnej granicy z rdzenia kręgowego do przedłużonego
  Liczba włókien zmniejsza się. Pojawiają się grupy komórek tworzące jądro smukłe
  i klinowate, do których z czasem dołącza się jądro klinowate dodatkowe

Skrzyżowanie wstęg (decussatio lemniscorum)

• Włókna nerwowe z jąder smukłego i klinowatego zataczają łuk dokoła istoty szarej środkowej i przechodzą do przeciwległej połowy rdzenia przedłużonego

Twór siatkowaty (formatio reticularis)

• W bocznej części pojawiają się komórki należące do jądra dwuznacznego (nucleus amiguus) i do jądra bocznego (nucleus lateralis)

ODCINEK OLIWKOWY

Część brzuszna (piramida)

• Zawiera włókna drogi korowo-rdzeniowej przykryte włóknami łukowatymi zewnętrznymi (fibrae arcuatae externae) oraz jądrami łukowatymi (nuclei arcuati)

Część grzbietowa

Wraz z częścią grzbietową mostu tworzy nakrywkę tyłomózgowia (tegmentum rhombencephali)

Jądro dolne oliwki (nucleus olivari inferior)

• Najwyższa i najniższa część to bieguny dolny i górny

• Silnie pofałdowane pasmo istoty szarej

Jądra dodatkowe oliwki

• Jądro dodatkowe przyśrodkowe oliwki (nucleus olivaris accessorius medialis)

• Jądro dodatkowe grzbietowe oliwki (nucleus olivaris accessorius dorsalis)

Twór siatkowaty

• Część boczna – twór siatkowaty szary (formatio reticularis grisea)
  Znajduje się tu

  • Jądro dwuznaczne

  • Jądro boczne

• Część przyśrodkowa – twór siatkowaty biały (formatio reticularis alba)

  • Zawiera liczne włókna nerwowe; wśród nich włókna wstęgi przyśrodkowej
    (lemniscus medialis)

  • Ma dużo mniej komórek nerwowych niż szary

Istota szara środkowa

• Znajdują się tu jądra nerwów czaszkowych

  • W pobliżu pęczka podłużnego przyśrodkowego leży jądro n. podjęzykowego (nucleus n hypoglossi) oddzielone od jądra grzbietowego n. błędnego (nucleus dorsalis n. vagi) małą grupą komórek, tworzącą jądro wtrącone (nucleus intercalatus)

  • Bocznie od tych jąder przebiega pasmo samotne (tractus solitarius) otoczone komórkami nerwowymi jądra samotnego (nucleus solitarius)

Istota biała sznura bocznego

• Z boku od tworu siatkowatego

• Przebiegają w niej drogi rdzeniowo-mózgowe (rdzeniowo-wzgórzowe, rdzeniowo-pokrywowa, rdzeniowo-siatkowa i rdzeniowo-móżdżkowa przednia)

BUDOWA WEWNĘTRZNA MOSTU

Część brzuszna mostu

Pęczki podłużne (fasciculi longitudinales)

• Włókna nerwowe zstępują, których początek znajduje się w korze mózgu

  • Korowo-rdzeniowe

    • Główny składnik

    • Biegną przez całą długość mostu i u dołu przechodzą w piramidę rdzenia przedłużonego

  • Korowo-jądrowe

    • Do jąder ruchowych nerwów czaszkowych

  • Korowo-mostowe

    • Kończą się w komórkach tworzących jądra mostu

  • Korowo-siatkowe

    • Do jąder tworu siatkowatego tyłomózgowia

Włókna poprzeczne (fibrae transversae)

• Mostkowo-móżdżkowe

• Krzyżują pęczki podłużne i wchodzą do konarów środkowych móżdżku

Jądra mostu (nuclei pontis)

• Istota szara części brzusznej

• Otaczają pęczki podłużne

Część grzbietowa mostu

Wstęga przyśrodkowa (lemniscus medialis)

• Bezpośrednio za częścią brzuszną

• Z boku od niej znajduje się wstęga rdzeniowa (lemniscus spinalis) i wstęga trójdzielna (lemniscus trigeminalis)

Ciało czworoboczne (corpus trapezoideum)

• Włókna poprzeczne krzyżujące wstęgę przyśrodkową

• Włókna należące do drogi słuchowej (większość pochodzi z jąder ślimakowych oraz przedniego i tylnego jądra ciała czworobocznego i jądra górnego oliwki)

Wstęga boczna (lemniscus lateralis)

Istota szara środkowa (substantia grisea centralis)

• Pęczek podłużny grzbietowy (fasciculus longitudinalis medialis)

• Jądro nerwu odwodzącego (nucleus n. abducentis)

Twór siatkowaty

• Główny składnik części grzbietowej mostu

• Droga środkowa nakrywki (tractus tegmentalis centralis)

• W bocznej części znajdują się jądra nerwów twarzowego i trójdzielnego

• Jądra nerwu trójdzielnego są najsilniej rozwinięte w środkowym odcinku mostu widać tu:

  • Jądro ruchowe n. trójdzielnego

  • Jądro czuciowe główne n. trójdzielnego

Konary górne móżdżku (pedunculi cerebellares superiores)

BUDOWA WEWNĘTRZNA ŚRÓDMÓZGOWIA

W śródmózgowiu rozróżniamy

• Odnogi mózgu (crura cerebri)

• Nakrywkę (tegmentum)

• Pokrywę śródmózgowia (tectum mesencephali)

Odnogi mózgu (crura cerebri)

• Parzysty twór

• Zawiera włókna nerwowe, które przechodzą tędy z torebki wew. do części brzusznej mostu. Są to drogi:

  • Korowo-rdzeniowe

  • Korowo-jądrowe

  • Korowo-mostowe

  • Korowo-siatkowe

Nakrywka

Istota czarna (substantia nigra)

• Gruba blaszka ciemno zabarwionej istoty szarej

• Wyróżniamy dwie warstwy – zbita i siatkowata

Istota szara środkowa (substantia grisea centralis)

• Otacza wodociąg mózgu

• W jej przedniej części znajdują się jądra nerwów III i IV

Twór siatkowaty (formatio reticularis)

• Zajmuje większą część nakrywki konarów

• Znajduje się tu jądro pośrodkowe szwu, pole nakrywkowe boczne i jądro śródmiąższowe

Jądro czerwienne (nucleus ruber)

• Dolny koniec łączy się z konarem górnym móżdżku. Koniec przednio-górny znajduje się w niskowzgórzu

• Okrągławy twór o barwie bladoczerwonej

• Po stronie przyśrodkowej jądra znajdują się pęczek tyłozgięty, włókna korzeniowe nerwu okoruchowego oraz skrzyżowania nakrywki

• Uszkodzenie wywołuje ruchy mimowolne oraz drżenie zamiarowe

Jądro międzykonarowe (nucleus interpeduncularis)

• W dolnym odcinku nakrywki, przyśrodkowo od istoty czarnej

Pęczki włókien nerwowych

• konary górne móżdżku

  • wnikają z górnego odcinka mostu do śródmózgowia

  • włókna przechodzą na stronę przeciwległą tworząc skrzyżowanie konarów górnych móżdżku (decussatio pedunculorum cerebellarium superiorum)

• wstęga przyśrodkowa

  • włókna rozpoczynające się w jądrze smukłym i klinowatym

  • obok jej włókien biegną włókna wstęgi rdzennej i trójdzielnej

• wstęga boczna

  • głównie włókna drogi słuchowej

• pęczek podłużny przyśrodkowy

• droga środkowa nakrywki (tractus tegmentalis centralis)

Pokrywa śródmózgowia (tectum mesencephali)

Głównym składnikiem jest blaszka pokrywy (lamina tecti). W jej skład wchodzą wzgórki górne i dolne.

Jądro wzgórka dolnego (nucleus colliculi inferioris)

• podkorowy ośrodek słuchu

• powierzchnie pokryte istotą białą, która tworzy blaszki rdzenne

• przy brzegu bocznym blaszki rdzenne łączą się z wstęgą boczną, a po stronie przyśrodkowej przechodzą na stronę przeciwległą tworząc spoidło wzgórków dolnych (commissura colliculorum inferiorum)

Warstwy szare i białe wzgórka górnego (strata grisea et alba colliculi superioris)

• wzgórki górne mają budowę warstwową

• wyróżniamy 7 na przemian ułożonych warstw istoty białej i szarej

Okolica przedpokrywowa (regio praetectalis)

• przedłużenie istoty szarej wzgórka górnego w kierunku międzymózgowia

• przechodzi przez nią łuk odruchu źrenicy na światło

JĄDRO NERWU PODJĘZYKOWEGO (XII)

• N. podjęzykowy składa się z włókien ruchowych, które rozpoczynają się w jądrze n. podjęzykowego (nucleus n. hypoglossi)

• Wąskie pasmo istoty szarej

• Rozpoczyna się powyżej skrzyżowania piramid i kończy w trójkącie n. podjęzykowego

• Czynność – ośrodek ruchowy unerwiający mięśnie języka

JĄDRA NERWU JĘZYKOWO-GARDŁOWEGO (IX), NERWU BŁĘDNEGO (X)
I NERWU DODATKOWEGO (XI)

Jądro dwuznaczne (nucleus ambiguus)

• Biorą tu początek włókna ruchowe

• Leży w tworze siatkowatym rdzenia przedłużonego przyśrodkowo i do przodu od jądra rdzeniowego nerwu trójdzielnego.
  Kończy się na granicy rdzenia przedłużonego i mostu

• Czynność – unerwia mięśnie prążkowane krtani, gardła, podniebienia i przełyku

Jądro grzbietowe n. błędnego (nucleus dorsalis n. vagi)

• Jądro przywspółczulne

• Leży w istocie szarej środkowej rdzenia przedłużonego między jądrem samotnym a jądrem n. podjęzykowego

• Czynność – unerwia mięsień sercowy oraz mięśnie gładkie i tkankę gruczołową większości narządów jamy brzusznej i klatki piersiowej

Jądro grzbietowe n. językowo-gardłowego (nucleus dorsalis n. glossopharyngei)

• Leży powyżej jądra grzbietowego n. błędnego

Jądro samotne (nucleus solitarius)

• Jądro czuciowe

• Dochodzą do niego włókna czuciowe kilku nerwów czaszkowych

• Czynność – dochodzą do niego włókna czuciowe nerwów twarzowego, językowo-gardłowego, błędnego i dodatkowego oraz część włókien pochodzących z n. trójdzielnego (otrzymuje impulsy nerwowe z gardła, krtani, trzew klatki piersiowej
  i jamy brzusznej)

JĄDRA NERWU PRZEDSIONKOWO-ŚLIMAKOWEGO (VIII)

Jądra części ślimakowej nerwu VIII

Jądro ślimakowe brzuszne (nucleus cochlearis ventralis)

• Na granicy rdzenia przedłużonego i mostu

Jądro ślimakowate grzbietowe (nucleus cochlearis dorsalis)

• Leży na tylno-bocznej powierzchni konaru dolnego móżdżku

• W dnie komory czwartej tworzy guzek słuchowy

Jądra części przedsionkowej nerwu VIII

Jądro przedsionkowe przyśrodkowe (nucleus vestibularis medialis)

Jądro przedsionkowe dolne (nucleus vestibularis inferior)

Jądro przedsionkowe boczne (nucleus vestibularis lateralis)

Jądro przedsionkowe górne (nucleus vestibularis superior)

JĄDRA NERWU TWARZOWEGO (VII)

Jądro nerwu twarzowego (nucleus n. facialis)

• Jądro ruchowe

• Zaczyna się na pograniczu mostu i rdzenia przedłużonego

• Leży za jądrami ciała czworobocznego granicząc z jądrem rdzeniowym n. trójdzielnego

• Czynność – włókna zaopatrują mięśnie wyrazowe, mięsień strzemiączkowy, mięsień rylcowo-gnykowy i tylny brzusiec mięśnia dwubrzuścowego

Jądro ślinowe górne (nucleus salivatorius superior)

• Jądro przywspółczulne n. twarzowego

• Znajduje się w dolnym odcinku mostu

• Włókna z niego wychodzące podążają w nerwie twarzowym do zwoju skrzydłowo-podniebiennego i podżuchwowego

• Zwoje te unerwiają śliniankę podżuchwową, podjęzykową, gruczoły nosowe, podniebienne i łzowe

JĄDRO NERWU ODWODZĄCEGO (VI)

• Włókna ruchowe

• Jądro znajduje się we wzgórku twarzowym, w istocie szarej środkowej dna komory czwartej

• Czynność – zaopatruje mięsień prosty boczny oka tej samej strony

JĄDRA NERWU TRÓJDZIELNEGO (V)

Jądro ruchowe n. trójdzielnego (nucleus motorius n. trigemini)

• Włókna ruchowe

• Znajduje się w środkowym odcinku mostu

• Czynność – unerwia mięśnie I łuku skrzelowego (mm. żwaczowe, m. żuchwowo-gnykowy, przedni brzusiec mięśnia dwubrzuścowego i napinacz błony bębenkowej)

Jądro czuciowe górne n. trójdzielnego (nucleus sensorius superior n. trigemini)

• W środkowym odcinku mostu, w bocznej części tworu siatkowatego

Jądro rdzeniowe n. trójdzielnego (nucleus spinalis n. trigemini)

• Ciągnie się przez całą długość rdzenia przedłużonego

• Dolnym końcem wchodzi do szyjnych segmentów rdzenia kręgowego, a górnym do dolnego odcinka mostu

• Czynność – ośrodek czucia bólu, ciepła i zimna

Jądro śródmózgowiowe nerwu trójdzielnego (nucleus mesencephalicus n. trigemini)

• Jądro końcowe, do którego dochodzą włókna pasma śródmózgowiowego nerwu trójdzielnego

• Czynność – dochodzą tu impulsy z zakończeń czucia głębokiego, znajdującego się
  w mięśniach żwaczowych

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

JĄDRO NERWU BLOCZKOWEGO (IV)

• Leży na tylnej powierzchni pęczka podłużnego przyśrodkowego

• Czynność – zaopatruje przeciwległy mięsień skośny górny oka (porusza gałkę oczną
  w stronę boczną i ku dołowi)

JĄDRA NERWU OKORUCHOWEGO (III)

• Leżą w przedniej części istoty szarej środkowej na wysokości wzgórków górnych blaszki pokrywy

• U dołu dochodzą czasem aż do jądra n. bloczkowego, a u góry i ku przodowi kończą się z istotą szarą środkową, otaczając wodociąg mózgu

Jądro główne n. okoruchowego (nucleus principalis n. oculomotorii)

• Czynność – wysyłają włókna nerwowe do mięśni zewnętrznych oka (oprócz m. skośnego górnego i m. prostego bocznego) oraz do dźwigacza powieki górnej

Jądro środkowe n. okoruchowego (nucleus centralis n. oculomotorii)

• Leży między jądrami głównymi

• Czynność – nieznana

Jądro ogonowe środkowe n. okoruchowego (nucleus caudalis centralis n. oculomotorii)

• Poniżej jądra środkowego między dolnymi odcinkami jądra głównego

Jądro dodatkowe (nucleus accessorius)

• Jądro autonomiczne n. okoruchowego

• Leży po stronie grzbietowej jądra środkowego i przyśrodkowej lub grzbietowej jądra głównego

• Czynność – uważane za ośrodek, z którego podążają impulsy nerwowe do mięśni wewnętrznych gałki ocznej (m. zwieracza źrenicy i m. rzęskowego). Wg tego poglądu jest ośrodkiem zwężającym źrenicę i powodującym akomodację oka

KOMORA CZWARTA (ventriculus quartus)

• Wydłużona jama tyłomózgowia

• Za życia wypełniona jest płynem mózgowo-rdzeniowym

• Leży przed móżdżkiem i za mostem i rdzeniem przedłużonym

• Ku górze zwęża się przechodząc w wodociąg mózgu

• Ku dołowi zwęża się przechodząc w kanał środkowy

• Wyróżniamy dwie ściany

  • Przednia – dno komory czwartej (dół równoległoboczny)

  • Tylna – strop komory czwartej

STROP KOMORY CZWARTEJ

Składa się z części górnej i dolnej, które łączą się ze sobą wierzchem (fastigium)

Część górna

Konary górne móżdżku (pedunculi cerebellares superiores)

• Powierzchnia zew. graniczy przyśrodkowo z zasłoną rdzeniową górną, a bocznie
  z konarem móżdżku i trójkątem wstęgi

Zasłona rdzeniowa górna (velum medullare superius)

• Cienka, trójkątna blaszka, rozpostarta między konarami górnymi móżdżku

• Brzeg dolny łączy ją z istotą białą móżdżku, a kąt górny skierowany jest w stronę blaszki pokrywy

• Od kąta górnego podąża ku górze pasmo istoty białej – wędzidełko zasłony rdzeniowej górnej (frenulum veli medullaris superioris)

Część dolna

Grudka (nodulus)

• Wpukla się swoją powierzchnią górną i przednią poniżej wierzchu komory czwartej

• Powierzchnia górna przylega bezpośrednio do wyściółki komory
  Przednią pokrywa istota szara oraz tkanka naczyniówkowa

Zasłona rdzeniowa dolna (velum medullare inferius)

• Cienka, parzysta blaszka istoty białej

• Łączy się przyśrodkowo z grudką robaka, a bocznie z konarem kłaczka

• Brzeg tylny przechodzi w istotę białą móżdżku, a przedni w nabłonek tkanki naczyniówkowej komory czwartej

Tkanka naczyniówkowa (tela choroidea)