USTROJ POLITYCZNY NIEMIEC
3 października 1990 rok – powstają Zjednoczone Niemcy ; Dzień Jedności – państwowe święto Niemieckiej Republiki Federalnej
-stosunkowo późniejszy niż w innych państwach europejskich upadek monarchii absolutnej : co skutkowało późnym uzyskaniem ustroju konstytucyjnego
- próby zjednoczenia Niemiec podejmowane były od początku XIX wieku : 1806rok –Napoleon tworzy ZWIĄZEK REŃSKI ; 1815rok- utworzenie ZWIĄZKU NIEMIECKIEGO na kongresie wiedeńskim(przewodnictwo Austrii) ; powołanie KONSYTUANTY po Wiośnie Ludów i upadku Związku Niemieckiego ; 1866rok – wojna prusko-austriacka : państwa północnoniemieckie utworzyły ZWIĄZEK PÓŁNOCNONIEMIECKI (pod przewodnictwem Prus) , który przekształcił się 1871 roku w CESARSTWO NIEMIECKIE (25 państw związkowych, dominująca rola Prus)
1918 rok- upadek monarchii oraz 31lipca 1919rok- proklamowanie republiki doprowadziło do uchwalenia przez Zgromadzenie Narodowe KONSTYTUCJI (po podpisaniu przez prezydenta Eberta weszła w życie 11 sierpnia 1919roku, miała ona charakter demokratyczny, suweren- naród niemiecki, który w wyborach wybrał REICHSTAG i PREZYDENTA)
*system organów państwowych opierał się na trójpodziale władzy
*parlament był dwuizbowy
*PIERWSZA IZBA : utworzono Radę Rzeszy (Reichsrat)- delegaci rządów krajowych oraz kanclerz, nie miał prawa inicjatywy ustawodawczej, nie posiadał większego znaczenia
*DRUGA IZBA : Reichstag – ustawodawstwo , wyrażanie zgody na zasadnicze akty natury państwowej , kontrola nad rządem
*PREZYDENT – wybierany i odwoływany przez naród, rozjemca między rządem a parlamentem , mianował kanclerza i na jego wniosek ministrów , posiadał prawo rozwiązywania Reichstagu (drugiej izby parlamentu) , akty rządowe Reichstagu wymagały kontrasygnaty prezydenta . prawo do zarządzania referendum
*KANCLERZ – powoływany na podstawie decyzji prezydenta, prawo do przedstawiania wniosków co do składu rządu, określanie zasadniczej linii polityki i odpowiedzialności za nią przed parlamentem
- po nieudanych próbach tworzenia koalicji system rządów ewoluował w kierunku PREZYDENCJONALIZMU : pozwolenie prezydentowi na sprawowanie tzw. legalnej dyktatury, co w pewnej mierze umożliwiło Hitlerowi przejęcie władzy (1933rok)
8maja 1945 rok- kapitulacja Niemiec : państwo niemieckie podzielone na 4 strefy okupacyjne ZSRR ,USA ,Francji oraz Wielkiej Brytanii
5czerwca 1945rok- deklaracje berlińska zgodnie z którą najwyższą władzę państwową przejęły rządy państw sprzymierzonych ( władza ta miała być wykonywania przez Sojuszniczą Radę Kontroli z siedzibą w Berlinie)
1946rok- konflikty w Radzie Sojuszniczej wywołane m.in. różnymi koncepcjami polityczno-ustrojowymi przyszłych Niemiec spowodowały utworzenie w przyszłości dwóch państw niemieckich o różnych ustrojach politycznych
1946-1947rok- pod kontrolą okupantów przeprowadzono pierwsze wybory do parlamentów krajowych
2grudzina 1946- umowa na podstawie której połączono brytyjską i amerykańską strefę okupacyjną w korporację terytorialną o charakterze gospodarczym (BIZONII) , mowa weszła w Zycie 1 stycznia 1947 roku
sierpień 1948 rok- do Bizonii dołączono francuską strefę okupacyjną, tworząc tzw. Trizonię
czerwiec 1948 rok- NARADA LONDYŃSKA przedstawicieli trzech mocarstw zachodnich Belgii, Holandii i Luksemburga, na której zapowiedziano przygotowania do odbudowy samodzielnej niemieckiej państwowości n obszarze trzech stref zachodnich
*powstaje RADA PARALAMNETARNA , która opracowuje ostateczny projekt konstytucji, swoje prace zakończyła 8 maja 1949 roku- uchwalając konstytucję większością głosów, ustawa zasadnicza weszła w życie 24 maja 1949 roku – data powstania RFN !
ORGANY NACZELNE RFN :
*7 września 1949 roku- ukonstytuowanie się Bundestagu
*12 września 1949 rok- wybór prezydenta związku
*15września 1949 rok- wybranie pierwszego kanclerza federalnego
*20września 1949 rok- ukonstytuowanie się pierwszego rządu federalnego
~ z chwilą uchwalenia ustawy zasadniczej i powołania organów naczelnych RFN nie uzyskała statusu państwa suwerennego- nadal pozostawała pod zwierzchnictwem władz okupacyjnych (status okupacyjny z 12 maja 1949 ), władze okupacyjne RFN miały sprawować jedynie „samorząd” – najwyższa władza państwowa należała do WYSOKIEJ KOMISJI ALIANCKIEJ , RFN nie wolno było też tworzyć własnych sił zbrojnych
~ zezwolono RFN na nawiązanie samodzielnych stosunków dyplomatycznych (po częściowej zmianie statusu okupacyjnego z 6 marca 1951)
~ RFN – członkiem Unii Zachodnioeuropejskiej oraz do NATO
~5 maja 1955 rok- Układ Ogólny (normujący stosunki 3 mocarstw okupacyjnych i RFN)
~uchwalono stan okupacji Niemiec, rozwiązano Wysoką Komisję Aliancką, RFN uzyskała status państwa suwerennego ( mocarstwa nadal zastrzegły dla siebie : sprawy Berlina, zjednoczenia Niemiec i traktatu pokojowego z Niemcami- 17 maja 1968 roku złożenie w Bonn deklaracji ambasadorów 3 mocarstw o wygaśnięciu odpowiednich postanowień Układu Ogólnego – RFN stała się państwem całkowicie suwerennym !
~15 sierpnia 1973 rok – RFN członkiem ONZ
#7 października 1949 rok- uchwalenie pierwszej KONSTYTUCJI NRD (strefa okupacji radzieckiej)
#1960 rok- zniesienie urzędu prezydenta, powołanie na to miejsce RADY PAŃSTWOWEJ
#6 kwietnia 1968 rok – uchwalenie nowej KONSTYTUCJI- socjalistyczny charakter ustroju, obowiązująca w wersji znowelizowanej od 7 października 1974 oku do roku 1990
1989 rok - „Jesień Ludów”, która dla Niemców oznaczało podważenie sensu istnienia dwu odrębnych państwowości
12września 1990 rok- Moskwa ; układ pomiędzy RFN , NRD i 4 państwami okupacyjnymi : Francją , USA , Wielką Brytanią i ZSRR , który ostatecznie zamykał kwestię niemiecką po II wojnie światowej
organizację procesu zjednoczenia Niemiec pozostawiono obu państwom niemieckim :
- 18 marca 1990 roku odbywają się wybory do Izby Ludowej NRD (największa liczna głosów i mandatów przypadła kolacji pod nazwą Sojuszu na rzecz Niemiec
-17 czerwca 1990roku Izba Ludowa dokonuje zasadniczej zmiany charakteru państwa : upodabniając się pod względem układu sił politycznych, struktury i charakteru NRD do RFN , zawarcie układu państwowego z RFN o unii walutowej, gospodarczej i socjalnej
-22 lipca 1990 roku utworzono na terytorium NRD 5 jednostek administracyjnych krajów – Brandenburgię, Saksonię-Anhalt , Saksonię , Turyngię i Meklemburgię
- 31 sierpnia 1990 roku podpisanie w Berlinie układu między RFN i NRD o ustanowieniu jedności Niemiec ( 3 października Dniem Zjednoczenia) !!!
KONSTYTUCJA RFN I JEJ ZASADY NACZELNE
Ustawa Zasadnicza RFN z 1949 roku – aktem najwyższego rzędu, aktem tymczasowym, obowiązującym do czasu powstania zjednoczonych Niemiec
*146 artykułów, 12 rozdziałów poprzedzonych wstępem
*była ona wielokrotnie nowelizowana : 23 września 1991 roku znowelizowaną ją po raz 36 aby uwzględniała warunki funkcjonowania zjednoczonego państwa, nowelizacja ta wyraźnie wskazywała na to iż dzieło zjednoczenia wszystkich Niemców zostało zakończone i tym samym ustawa zasadnicza utraciła swój tymczasowy charakter stając się „konstytucją całego narodu niemieckiego”
*tryb zmiany Konstytucji jest zróżnicowany : przyjmuje ona niezmienność pewnych zasad tj. zasady feudalizmu, udział krajów w ustawodawstwie związku oraz podstawowe zasady demokracji , aby zmienić Konstytucję wymagany jest wniosek o zmianę oraz przyjęcie go większością 2/3 głosów przez parlament i Radę Związkową
PODSTAWOWE ZASADY USTROJU RFN ( konstytucja przyznaje im szczególny charakter przez niedopuszczalność ich zmian i zniesienia)str.101-105
zasada państwa socjalnego
zasada feudalizmu ( utworzono kraje jako jednostki federacyjne, uchwalono konstytucje krajowe, przyznające władzom krajowym szeroki zakres uprawnień, powołano parlamenty i rządy krajowe ; w skład federacji wchodzi 16 krajów- 10 z RFN i 6 z byłej NRD –które mają charakter państw o ograniczonej suwerenności)
zasada demokracji
zasada podziału władzy
zasada praworządności
SYSTEM ORAGNÓW PAŃSTWOWYCH
*system RFN – system kanclerski : mocna pozycja kanclerza nad parlamentem – kanclerz ustala wytyczne polityki rządu oraz czyni za nie odpowiedzialność za nie przed parlamentem ;
PARLAMENT ZWIĄZKOWY :
1.IZBA ZWIĄZKU (Bunderstag) – reprezentacja ogólnonarodowa ; wybierany w wyborach : powszechnych, bezpośrednich, równych, wolnych i tajnych ; prawo wybierania-18 lat; prawo kandydowania – 21 lat; liczba posłów do Parlamentu Związkowego ulega zmianie ;
*niemiecki system wyborczy stanowi połączenie ZASADY WIĘKSZOŚCI z ZASADĄ PROPORCJONALNOŚCI
- połowa ustawicznej liczby posłów wybierana jest w 328 jednomandatowych okręgach wyborczych wg zasady większości względnej ( o mandaty mogą ubiegać się kandydaci wysunięci przez partie polityczne lub indywidualnych wyborców- wolne grupy wyborców)
-druga połowa wyborców wybierana na podstawie list kandydatów ustalonych i przedkładanych dla każdego z osoba przez partie polityczne
- każdy wyborca dysponuje dwoma głosami
- w pierwszej kolejności mandaty otrzymują kandydaci, którzy zwyciężyli (większością względna) w okręgach jednomandatowych (tzw. mandaty bezpośrednie) ; reszta mandatów obsadzana na podstawie „głosów drugich” – zasada proporcjonalności ( system d`Hondta)
-o pozycji partii w parlamencie decyduje ostatecznie liczba „głosów drugich”
KLAUZULA ZAPOROWA :
*partia, która nie osiągnęła dolnej granicy 5% ogólnej liczby ważnie oddanych głosów w skali federalnej, traci wszystkie oddane na nią „głosy drugie”
*uniemożliwia małym partiom odegranie aktywnej roli i deformuje w znacznym stopniu wyniki wyborów i układ sił w parlamencie , sprzeciwia się zasadzie równości szans partii politycznych natomiast z drugiej strony przyczynia się do stabilizacji wewnętrznej parlamentu, sprzyja tendencjom zmierzającym do ustalenia dwupartyjnego systemu parlamentarnego RFN
*nie jest to instytucja konstytucyjna
-kadencja Bunderstagu wynosi 4 lata ; może być rozwiązana przez prezydenta w 2 przypadkach : gdy w 3 turze nie zdołała wybrać kanclerza bezwzględną większością głosów, gdy nie przychyli się do wniosku kanclerza o wyrażenie mu wotum zaufania ;
-Bunderstag zbiera się najpóźniej w 30 dni po wyborach, terminy otwarcia i zamknięcia w formie uchwały , które zwołuje prezydent (przewodniczący ) izby ; posiedzenia trwaja nieprzerwanie 14 dni ;
- wewnętrzne organy Bunderstagu : prezydent izby , jego zastępcy, rada seniorów (organ doradczy prezydenta Bunderstagu) , komisje ( stałe, nadzwyczajne i powoływane do załatwienia określonych spraw) i sekretarze
-na początku każdej kadencji Bunderstagu powołuje się KOMISJĘ WSPÓLNĄ : składa się w 2/3 z członków Parlamentu Związkowego i w 1/3 z członków Rady Związkowej
- jednoosobowym organem pomocniczym Bunderstagu jest pełnomocnik do spraw wojskowych ( parlamentarna kontrola nad armią)
- formą organizacji posłów na terenie Bunderstagu są FRAKCJE ( organizacje zrzeszające posłów wg przynależności partyjnej , zrzeszenia obejmujące co najmniej 5% ogólnej liczby posłów do Parlamentu Federalnego ; do frakcji mogą też należeć hospitanci – posłowie, którzy nie są członkami żadnej partii politycznej)
- kompetencje Bunderstagu : uprawnienia w zakresie zmiany konstytucji, sprawowanie kontroli nad rządem, uchwalanie ustaw, uchwalanie budżetu i kontrola jego wykonania, wybór własnych organów oraz współudział w powołaniu kanclerza i Trybunału Konstytucyjnego
INICJATYWA USTAWODAWCZA :
*prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają : rząd związkowy, posłowie do Parlamentu Związkowego lub Rada Związkowa
* Rząd i Rada Związkowa posiadają tzw. związane prawo inicjatywy – projekt rządu związkowego należy przedstawić Radzie Związkowej, która uprawniona jest do zajęcia wobec niej stanowiska , projekty Rady Związkowej przedkłada parlamentowi rząd związkowy ze swoją opinią
*Parlament uchwala ustawy w 3 czytaniach – po uchwaleniu ustawy prezydent Parlamentu Związkowego przekazuje ją niezwłocznie Radzie Związkowej
*uchwalenie ustawy federacyjnej – zgoda Bunderstagu jest konieczna
*ustawy zwykłe- Bunderstag może wnieść sprzeciw
*3 formy interpelacji : duże zapytania, pisemne oraz zapytania ustne
2.RADA ZWIĄZKOWA(BUNDESRAT) – reprezentacja krajów ; liczy 68 członków ; nie jest to organ kadencyjny : skład zależy od zmiany rządów krajowych, a o jej obliczu partyjno-politycznym decydują wyniki wyborów do parlamentów krajowych ; deputowany Bundesratu nie Mozę piastować stanowiska w Rządzie Związkowym ; rzecznik partii lub koalicji partyjnych
*funkcję prezydenta Bundesratu sprawują kolejno szefowie rządów krajowych – kierowanie obradami , przejmowanie funkcji Prezydenta Republiki Federalnej(jeżeli ten z jakiś powodów nie może jej sprawować)
*prezydent wraz z wiceprezydentami tworzą organ kolegialny , który kieruje pracami Bundesratu
*w Bundesracie istnieją komisje stałe- utworzone z przedstawicieli krajowych ; mogą też być powoływane komisje nadzwyczajne – przewodniczący komisji wybierani przez parlament Bundesratu
*do podjęcia decyzji przez Bundesrat potrzebna jest zwykłą większość głosów
*skupienie w ręku Bundesratu funkcji po części ustawodawczej i po części administracyjnej stanowi cechę charakterystyczną dla federacyjnej tradycji Niemiec
*Bundesrat ma prawo inicjatywy ustawodawczej, wyrażania opinii w przedmiocie rządowego projektu ustawy oraz wyrażania zgody na ustawy uchwalone przez parlament związkowy, posiada prawo do postawienia prezydenta w stan oskarżenia oraz udziału w wyborze sędziów Federalnego Trybunału Konstytucyjnego, wywieranie wpływu na prace i działalność rządu, prawo zatwierdzania rozporządzeń i przepisów administracyjnych rządu i ministrów, nie ma prawa do wyboru prezydenta oraz tworzenia i obalania rządów, kierowania państwem
*władza wykonawcza należy do prezydenta i rządu !
PREZYDENT związku – jest wybierany przez zgromadzenie związkowe bez dyskusji na 5 lat, wybierany zostaje kandydat który otrzyma bezwzględną liczbę głosów ; wybrany może być każdy Niemiec, który ma prawo wyborcze do Parlamentu Związkowego i ukończył 40 lat ; nie może być on członkiem rządu ani członkiem ciała ustawodawczego związku lub kraju ; nie odpowiada politycznie przed parlamentem i jego działalność rządowa poddana jest kontrasygnacie kanclerza związku lub właściwego ministra związkowego
*uprawnienie prezydenta : reprezentowanie związku na zewnątrz, zawieranie umów z innymi państwami, wysyłanie i przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych, mianowanie i odwoływanie sędziów związkowych, urzędników związkowych, oficerów i podoficerów, prawo łaski, wskazywanie kandydatów na kanclerza, NA WNIOSEK RZĄDU : rozwiązuje parlament , wprowadza stan wyższej konieczności ustawodawczej
RZĄD ZWIĄZKOWY
*składa się z : kanclerza związkowego oraz ministrów związkowych
*pierwszy kanclerz BISMARCK –wypisz resztę
*Parlament Związkowy wybiera kanclerza bezwzględną większością głosów na wniosek prezydenta
* jeżeli kandydat zaproponowany przez prezydenta nie uzyska w PZ wymaganej większości wtedy PZ może przystąpić do wyboru kanclerza z własnej inicjatywy, także bezwzględną większością głosów- jeżeli w ciągu 14 dni nie dokona wyboru bezwzględną większością głosów może przystąpić do wyboru kanclerza zwykła większością głosów( tzw. kanclerz mniejszości)
*mianowanie wybranego przez parlament kanclerza należy do prezydenta
*wygaśnięcie funkcji kanclerza : 1)z chwilą zebrania się nowego PZ po wyborach ; 2)przez wybór nowego kanclerza ; 3) śmierć, utrata osobistych atrybutów niezbędnych przy wykonywaniu obowiązku kanclerza, zrzeczenie się urzędu
*kompetencje : prawo określania składu rządu, kieruje pracami rządu- ustala wytyczne polityki i jest za nie odpowiedzialny
*Konstytucja RFN przewiduje ujęcie odpowiedzialności parlamentarnej TYLKO w stosunku do KANCLERZA ; przyjmuję instytucję tzw. konstruktywnego wotum nieufności-parlament może wyrazić kanclerzowi wotum nieufności tylko wówczas, gdy jednocześnie dokona wyboru nowego kanclerza głosami bezwzględnej większości swych członków
ZWIĄZKOWY TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
*organ sądowy ( sąd szczególnego rodzaju) powołany do strzeżenia praworządności w RFN
*rozstrzyga spory konstytucyjne
*badanie konstytucyjności działania niektórych organów państwowych
*kontrola legalności działania niektórych organów państwowych – badanie zgodności ustaw i innych aktów z konstytucją
* składa się z 2 senatów, po 8 sędziów w każdym
*wybierają go obie izby parlamentu na 12 lat
STAN WOJENNY I STAN WYJĄTKOWY
*ustrój RFN może ulec zmianom w razie zaistnienia szczególnych sytuacji : stan wojenny , stan wyjątkowy, stan obrony oraz stan naprężenia
*wprowadzenie stanu wojennego pozwala na ograniczenie szeregu praw obywatelskich – muszą być przewidziane w ustawie