ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE Z METODOLOGII PSYCHOLOGII

A. Obowiązkowe lektury w ybranych klasyków psychologii z uwagi na ich fundamentalny wkład do medodologii psychologii:

1. św. Augustym, Wyznania:

- przykładem metody introspekcyjnej

- pierwowzorem psychologii osobowości Ja – dialogowego

- portret psychologiczny jego Autora

- koncepcja czasu (CZAS TERAZ)

2. G. LeBon , Psychologia tłumu,

- cechy tłumu

- przykłady ilustrujące zachowanie się tłumu

- stosunek osobisty Autora do tłumu

- tłum a propaganda w systemach totalitarnych

- współczesne przykłady zjawiska tłumu

3. J.S. Bruner, Poza dostarczone informacje:

- Co oznacza sam tytuł tej monografii?

- przykłady ilustrujące tezy teoretyczne Autora

- Jaki nurt teoretyczny reprezentuje Autor?

4. J Dewey, Jak myślimy:

- Fazy-etapy myślenia twórczego według Deweya

- Przykłady dydaktyczne Deweyazym

- Dlaczego Dewey jest klasykiem psychologii myślenia?

5. B.F. Skinner, Poza wolnością i godnością:

- Co i dlaczego „poza wolnością i godnością” ?

- Na czym polega demaskatorski charakter książki Skinnera?

- Na czym polega inżynieria behawioralna?

- Dlaczego Autor tej lektury został uznany psychologiem XX wieku w USA

B. Lektury zalecane z klasyków literatury psychologicznej:

1. Arystoteles, Traktat O duszy W: Dzieła wszystkie (przejrzeć w celu zorientowania się, co to znaczy psychologia racjonalna i w jaki sposób twierdzenia psychologiczne zostały wydedukowane z twierdzeń systemu metafizyki przez Autora).

2. Platon – wybrać sobie dowolny dialog, żeby na jego podstawie zrelacjonować sposób uprawiania „dialogowy” psychologię narracyjno-introspekcyjną zorientowana tematycznie na określony system wartości.

C. Lektura uzupełniająca do wykładów:

1. A. Biela , Współczesne tendencje w psychologii poznawczej, Przegląd Psychologiczny, 1987, przedruk: 1989, .

2.. 3. Biela, A. . Psychospołeczne uwarunkowania zmian makrostrukturalnych: koncepcja zgromadzenia agoralnego. Przegląd Psychologiczny, (2007) 32, 27-43 . Psychospołeczne uwarunkowania zmian makrostrukturalnych: koncepcja zgromadzenia agoralnego.

Idealny typ pojęcia zachowania ludzi w tłumie towarzyszące masowym zgromadzeniom, które doprowadziły w Europie do zmian takich jak:
Upadek systemu totalitarnego, Rozpad ZSRR, upadek Muru Berlińskiego.
Cechy KONSTYTUTYWNE zgrom. Agor.:

1. Kierowanie się wartościami wyższymi dla uczestników

2. Intencje niestosowania przemocy

3. Dobrowolność uczestnictwa

4. Otwartość spotkań

5. Masowa skala uczestnictwa

6. Świadomość przeżywania przez uczestników jedności, wspólnoty, wagi zgromadzenia.

7. Pozytywne następstwa w skali indywidualnej i społecznej

3. A. Biela, Nieznane karty z historii psychologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Przegląd Psychologiczny, 2010.

D. Zagadnienia poruszane na wykładach z metodologii psychologii ;

1. Czym jest metodologia psychologii ?

METODOLOGIA PSYCHOLOGII – jest to nauka opisowo-normatywna (zatwierdzona prawnie)

2. Status metodologiczny psychologii.

Statusem metodologicznym psychologii jest:
Przedmiot – I raz użył pojęcia Arystoteles w traktacie o duszy z metafizyki wyciągnął tezy. Od tej pory zaczęto posługiwać się dedukcją. PSYCHOLOGIA RACJONALNA bo uprawiana metodą dedukcji. Christian Wolff zaakcentował to, że psychologia jest racjonalna bo oparta jest na AKSJOMATACH, uprawiana w sposób dedukcyjny. Po raz pierwszy użył słowa PSYCHOMETRIA to on wskazał na METODOLOGIĘ W XVIII wieku.
METODA – może być : dedukcyjna -> Arystoteles / empiryczna -> Wolf .
to jakiego typu jest zależy od tegojaką metodą się posluguje. Każdy filozof wprowadził swoją własną psychologię. Drogą dedukcyjną. WYJĄTEK!! ŚWIĘTY AUGUSTYN, bo rozpoczął od introspekcji dochodzenia prawdy o sobie. Rozmową drogą indukcyjną, a nie dedukcyjną. Postawił pytania osobiste, natury egzystencjalnej i psychologicznie dla człowieka istnieje tylko jeden czas- TERAZ.
Cel
- TEORETYCZNE – poznanie zachowań człowieka w sytuacjach codziennych i ekstremalnych

Nowe teorie, poznanie zasad funkcjonowanie psychicznego i badania podstawowe. Na tych 4 teoriach bazuje, aby móc pomóc człowiekowi.
- APLIKACYJNE – Pomoc człowiekowi na całej długości życia w sytuacjach codziennych i eksperymentalnych.

3. Ewolucja przedmiotu psychologii jako nauki.

Szkoły psychoterapii:

1. Freud

2. Adler

3. Frank

4. Złożoność metodologiczna psychologii jako nauki.

5 Psychologia jako:

- nauka filozoficzna (psychologia racjonalna)( na czym polega w tym kontekście unikalność metodologiczna św. Augustyna dla psychologii ?)

Nauka filozoficzna do czasu świętego Augustyna była traktowana jako dedukcyjna. Św. Augustyn ukazał możliwość stosowania metody introspekcyjnej (samoświadomość).
Możemy podać przykład też James’a i Wolff’a.
Dziś psychologia odeszła od filozofii. Teraz jest nauką empiryczną (doświadczalną).
Jest odrębną dyscypliną naukową. Jednak potrzebuje twierdzeń z filozofii (bazy twierdzeń) , które stanowią dla niej punkt wyjścia. Np. filozofia EGZYSTENCJALNA, FENOMENOLOGICZNA łączy je też historia.

- nauka przyrodnicza (model nomotetyczny): jakie jest w tym kontekście znaczenie Ch. Wolffa a

następnie W. Wundta?

Nauki przyrodnicze głoszą, że badania można powtórzyć. Uprawianiem jest metoda dedukcyjna i analogia. Dzięki temu podejściu można ustalić prawa sterujące ludzkim zachowaniem. Np.

Webera-Ferchnera . W tym znaczeniu psychologia jest nauką przyrodniczą, gdyż formułuje prawa.

- nauka humanistyczna (model idiograficzny)

- nauka behawioralna (poglądy Watsona i ich krytyka metodologiczna; znaczenie Tolmana i Skinnera

dla psychologii)

Model IDIOGRAFICZNY – przeżycia i sytuacje człowieka traktowane są jako niepowtarzalne, jedyne i unikalne. Wobec tego na ich podstawie nie można formułować praw. A model nomotetyczny traktujemy jako ogólny, niezbędny w badaniach naukowych i staramy się wykryć ogólne prawidłowości dotyczące ludzkiego zachowania. Badań tych nie traktujemy jednak jako celu ostatecznego. Ważniejszy jest cel pomocy człowiekowi. A do tego potrzebne są nauki humanistyczne = rozumiejące. Cel nadrzędny to EFEKTYWNOŚĆ POMOCY CZŁOWIEKOWI.

Christian Wolff dał początki PSYCHOMETRII i to od nie gorozpoczęła się psychologia humanistyczna.

Cel psychologii jako behawioralnej: jako reakcja na psychoanalizę zdaniem Watsona takie uprawianie psychologii jak proponuje psychoanaliza jest z reguły nienaukowa, bo nie da się wykluczyć w eksperymentach, że osoba nie ma złej woli. Watson wprowadził metodę SR, nie odnalazł kontynuatora swojej wersji psychologicznej.

Wprowadzenie wersji SOR przez Tollman’a O jest zmienną pośredniczącą. (Behawioryzm umiarkowany )

Te wersje znalazły zwolenników nie tylko w psychologii. Podejście behawiorystyczne – nauka zachowania.
Skinner eksperyment z gołębiami w skrzyni – nauka behawioralna

- nauka społeczna (z jakich powodów psychologia jest nauka społeczną ?)

Przedmiotem jest funkcjonowanie ludzi z innymi ludźmi.

- nauka o życiu ( dlaczego psychologia należy do life science?)

- nauka o mózgu (dlaczego psychologia należy również do brain science?).

6. Główne koncepcje nauki i pytania naukotwórcze:

- koncepcja klasyczna

- Koncepcja Kanta

- koncepcja pozytywistyczna ukierunkowana na nauki. Comte.
okreslil zakres psychologii pozytywnej. Do faktów zewnętrznych dotyczących przedmiotów fizycznych.

- koncepcja ewolucjonistyczna.

7. Główne nurty teoretyczne współczesnej psychologii i pytania kierunkotwórcze a ich związek z

koncepcjami nauki:

- psychologia humanistyczna

Reakcja na biologiczny sposób traktowania ludzkiego i wyjaśnienia jego mechanizmów. Wyszli poza psychologię klasyczną. Poszukiwali mechanizmów determinujących. Człowiek jest podmiotem swojego zachowania, za które jest odpowiedzialny.

Maslow – piramida potrzeb.

Wolff – początek psychometrii – od niego rozpoczęła się psychologia humanistyczna.

- psychoanaliza

- psychologia poznawcza

Człowiek ma ograniczone możliwości poznawcze. Człowiek może poznać rzeczywistość jedynie na tyle, co pozwolą mu jego struktury. Każdy człowiek ma takie same możliwości.

Immanuel Kant

- psychologia behawiorystyczna

- psychologia ewolucjonistyczna

8. Pojęcie wyjaśniania – interpretacja w psychologii.

WYJAŚNIANIE – ma charakter aspektowy, jedna teoria będzie nadawała się bardziej druga mniej. Bazą dla wyjaśniania jest zgłębienie relacji korespondencji między ujawnionym w tekście lub w stworzonej eksperymentalnie sytuacji zachowaniu, a odniesienie do teorii w świetle której podjęto te badania.

9. Interpretacja redukcjonistyczna:

- na czym polega wyjaśnianie redukcjonistyczne i jakie są niedostatki tego sposobu wyjaśniania

- przykłady wyjaśniania redukcjonistycznego

10. Wyjaśnianie deterministyczne (ACHTUNG):

Sposób wyjaśnienia, który pozwala wyjaśnić zachowanie człowieka przy pomocy terminów wziętych z nauk przyrodniczych. Gdyby wyjaśnienie psychologiczne dało się sprowadzić do niższych poziomów takich jak biologia, psychologia byłaby niepotrzebna.
Wyjaśnienie deterministyczne – upraszcza problemy psychologiczne. Jest to taki poziom interpretacji, w którym jakaś teoria próbuje w sposób jednoznaczny wskazać na interakcje między określonym czynnikiem, a zachowaniem człowieka. Jeśli wystąpi dany czynnik to w sposób prawie pewny człowiek będzie zachowywał się w określony sposób w danej sytuacji i odwrotnie – zachowanie człowieka świadczy o występowaniu danego czynnika.

Przykłady teorii:
- Freud – człowiek kierowany instynktem życia i śmierci nie jest odpowiedzialny za swoje działania. Rozwój człowieka zamyka się do 5 roku życia. To, co się dzieje potem jest determinowane tym co się wydarzyło do 5 roku życia.

- Behawioryzm – Skinner, Watson-Skinner nie był deterministą, ale pokazał jak determinizm potrafi być niebezpieczny – opowieść o niemowlętach – gdyby dano dwoje niemowląt na wychowanie jedno wychowałby na księdza, drugie na złodzieja.

REDUKCJONIZM – jeden ze sposobów interpretacji faktów. Eliminuje psychologię jako dziedzinę naukową. najgorsze zagrożenia psychologii . Psychologia jest niepotrzebna, bez niej możemy interpretować zachowania.
Redukcjonizm ma ograniczone działania.

- co to jest redukcjonizm?

- przykłady wyjaśniania redukcjonistycznego

Jak obronić psychologię przed redukcjonizmem?
Nie możemy wyjaśniać psychologii poprzez niższe poziomy tak jak biologia i fizjologia. Psychologia jest potrzebna do tego, aby analizować poszczególne reakcje człowieka w określonych warunkach. Nie tylko ze strony nauk przyrodniczych. Nie możemy też upraszczać problemów psychicznych (wskazywanie relacji między czynnikiem, a zachowaniem człowieka)

11. Eklektyzm:

Błąd rozumowania.

- jako błąd metodologiczny w teorii i badaniach psychologicznych

- celowość podejścia eklektycznego w realizacji celów aplikacyjnych psychologii jako nauki.

12. Zasady systematyzacji działów psychologii jako nauki:

- cel psychologii jako zasada systematyzacji

- przedmiot psychologii jako zasada systematyzacji

- metody psychologii jako zasada systematyzacji

13. Działy psychologii teoretycznej – podstawowej:

- badania podstawowe w psychologii realizowane w działach psychologii eksperymentalnej

- jakie są działy psychologii eksperymentalnej

- dlaczego np. psychologia decyzji jest nieco innym metodologicznie działem psychologii niż

psychologia myślenia ?

- dlaczego psychologia rozwojowa, wychowawcza, społeczna, środowiskowa i religii też są zaliczane

do psychologii podstawowej?

14. Proszę scharakteryzować zasady wyodrębniania się działów psychologii stosowanej.

PSYCHOLOGIA STOSOWANA zajmuje się głównie konstrukcjami industrialnymi (człowiek- rzeczywistość pracy)

15. Scharakteryzuj poszczególne działy psychologii stosowanej.

Charakteryzują się ukierunkowanie na cel praktyczny. Pomoc człowiekowi w danej potrzebie – pomoc człowiekowi w leczeniu psychiatrycznym.

1. Pastoralna – psychologia religii, pomoc ludziom z kryzysem religii, odnalezienie drogi życiowej

2. Kliniczna – neuropsychologia. Rozwinięte pole współpracy z psychologami (Radziszewski 1917)

3. Kardiopsychologia – badania pacjentów, pomoc w doborze rehabilitacji

4. Psychoonkologia – przekazywanie informacji ludziom o tym, że są chorzy, pomoc w chemioterapii

16. Terminy teoretyczne, terminy obserwacyjne, definicje operacyjne.

Terminy teoretyczne – nie są przekształcane ze względu na swoją naturę.
TERMINY OBSERWACYJNE to te wywodzące się od obserwacji danego zjawiska. Z nich tworzy się drogą dedukcji, indukcji lub założeń bazy zewnętrznej oraz wnioskowaniem przez analogię terminy teoretyczne. Za pomocą testu psycholog stwarza sytuację jego wykonania dającą mu możliwość obserwowania zachowania i zrozumienia co jest jego podstawą.
Typy modeli:
- Opisowe – rezultat wnioskowania indukcyjnego oparty na badaniach empirycznych i są ich końcowym efektem. Są to ogólnie przyjęte prawa Psychologiczne np. badanie Webera-Fechnera, prawo Yerkesa-Dodsona – krzywa uczenia się, krzywa Gaussa.
Typy modeli opisowe – idelne (normatywne) pochodzą z logiki formalnej i innych działów matematyki i mówią w jaki sposób zachowuje się idealny człowiek niekoniecznie realny. Określają sposób myślenia człowieka, jego spostrzeganie, podejmowanie decyzji i ocenę prawdopodobieństwa.

Model stresu: RS = O + S / P + K + W

RS – rozmiar stresu

O – zmienna pośrednicząca

S – subiektywne spostrzeganie sytuacji – może potęgować strach

P – poczucie godności własnej

K – kompetencje w zakresie radzenia sobie z daną sytuacją

W – czynnik wsparcia społecznego ze strony innych ludzi

DEFINICJE OPERACYJNE – sposób prowadzący do zaobserwowania określonego zachowania w standardowych warunkach. / ściśle określony zespół czynności, , gdzie można zaobserwować interesującą psychologa rzeczywistość.

17. Problem, pytania badawcze, hipotezy.

PROBLEM – relacja między tym, co jest znane i wiadome, a tym co jest nieznane i poszukiwane.

PYTANIA BADAWCZE – baza do sformułowania problemu i badań. Gramatyczna forma sformułowania problemu.

HIPOTEZY – odpowiedź na pytanie badawcze typu rozstrzygnięcia i dopełnienia.

18. Założenia bazy zewnętrznej w psychologii

19. Modele opisowe oraz idealne w psychologii

MODELE OPISOWE są oparte na metodzie indukcji. Wychodząc od pewnych aksjomatów otrzymujemy twierdzenie bardziej szczegółowe.

20. Paradygmat jedności i jego znaczenie dla psychologii.

PARADYGMAT – zrobienie czegoś wbrew wszystkiemu (logice, naturze, kulturze). Pozwala zobaczyć ludzkie zachowanie w konkretnej sytuacji (jako wynik procesu pomiędzy podmiotem, a bodźcami. Jego główną podstawą jest katolicka dogmatyka. CEL paradygmatu: spójne rozumienie problemu psychologii;)
Paradygmat zakłada przynależność psychologii do nauk humanistycznych. Wprowadza jednolite rozumienie przedmiotu.