CHOROBA ALZHEIMERA
Choroba Alzheimera należy do grupy chorób neurozwyrodnieniowych (inaczej: neurodegeneracyjnych).
W odniesieniu do choroby Alzheimera używa się również określenia otępienie lub demencja. Otępieniem (demencją) nazywa się utratę lub znaczne upośledzenie wyższych czynności korowych, takich jak pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność uczenia się, język, zdolność oceny sytuacji. Choroba Alzheimera jest najczęściej występującym rodzajem otępienia. Drugim pod względem częstości występowania rodzajem demencji jest otępienie naczyniopochodne. Znacznie rzadziej występującymi rodzajami otępień są otępienie czołowo-skroniowe i otępienie z ciałami Lewy’ego. Liczbę chorych na chorobę Alzheimera na świecie szacuje się na 15 – 21 milionów, w Polsce na ok. 350 tysięcy.
Występowanie choroby Alzheimera gwałtownie wzrasta z wiekiem. Wg różnych badań częstość występowania choroby ocenia się na: 1 – 3% w grupie wiekowej 65-74 lata,
3-6% w grupie wiekowej 75-79 lat, 12-20% w grupie wiekowej 80-84 lata i 21-47% w grupie powyżej 85 lat. Choroba Alzheimera charakteryzuje się upośledzeniem sprawności intelektualnej. Upośledzenie to zwykle narasta stopniowo, od nieznacznie nasilonego zapominania do całkowitej niesprawności umysłowej. Osoba cierpiąca na otępienie zwykle ma trudności z zapamiętywaniem, ale, w zależności od stopnia zaawansowania choroby, może mieć też problemy z rozumieniem, wnioskowaniem, osądzaniem. Początek choroby może być nagły i wtedy łatwo można powiedzieć: „Od pewnego czasu mama się zmieniła, jakby nie jest już sobą”.
Czasem jednak początek jest podstępny i członkowie rodziny nie zauważają pierwszych objawów. Zdarza się, że chory, jako pierwszy, sam dostrzega pewne trudności. Chorzy często mówią: „wyrazy po prostu uciekają mi z głowy” lub „zaczynam coś mówić i nagle nie mogę znaleźć słowa”. Ludzie różnie reagują na swoje problemy z pamięcią: ukrywają je, pomagają sobie zapiskami, zaprzeczają kłopotom, czasem winią za nie innych. U wielu osób pojawia się rozdrażnienie lub depresja, inni pozostają na pozór radośni. W pierwszym, łagodnym stadium choroby osoba zazwyczaj radzi sobie z większością wcześniej wykonywanych obowiązków i może uczestniczyć w pełni w procesie leczenia. Czasem wczesne objawy zaburzeń pamięci mogą być mylnie uznane za objaw stresu lub depresji. Taki błąd diagnostyczny może odsunąć w czasie rozpoczęcie leczenia i dodatkowo obciążyć chorego i jego rodzinę. U niektórych chorych może dojść do zmiany osobowości. Jedni pozostają tacy jak dawniej – łagodni i mili bądź trudni we współżyciu, inni zaś znacząco się zmieniają. Przytulni stają się nadmiernie wymagający, energiczni – apatyczni. Mogą stać się bierni, zależni, bezwolni lub niespokojni, drażliwi, płaczliwi. Czasem lękliwi lub przygnębieni. Ludzie z zaburzeniami pamięci często zamartwiają się nawet drobnymi rzeczami. Obowiązki, kiedyś proste, mogą teraz być niemożliwe do wykonania, co z kolei może wywołać niepokój, złość lub przygnębienie. Osoba chora nie zawsze może zapanować nad swoimi reakcjami, na przykład może być wybuchowa lub niespokojnie chodzić po mieszkaniu. Warto pamiętać, że zachowania te nie wynikają ze złej woli, lecz są skutkiem uszkodzenia mózgu. Wraz z pogłębianiem się otępienia choremu coraz trudniej ukryć kłopoty związane z pogarszającą się pamięcią. Może nie potrafić podać aktualnej daty ani nazwy miejsca, w którym obecnie przebywa. Może mieć trudności z wykonywaniem podstawowych czynności, na przykład z ubieraniem się czy układaniem nawet prostych zdań. Z czasem postępujące uszkodzenie mózgu przyczynia się do upośledzenia innych funkcji: motoryki (pojawiają się trudności w koordynacji ruchów, pisaniu, chodzeniu) i mowy (trudności ze znalezieniem prostych słów). Chory może chodzić z trudem, powłócząc nogami, może przestać dbać o higienę. Funkcjonowanie chorego może zmieniać się z dnia na dzień, a nawet z godziny na godzinę. To dodatkowo utrudnia opiekę, ponieważ trudno przewidzieć zachowania chorego. Niektórzy chorzy doświadczają omamów z różnych zmysłów – słyszą, widzą lub czują coś, czego nie ma. Te zjawiska są tak realne, że chory może stać się nieufny. Może chować swoje rzeczy, a potem, kiedy nie potrafi ich odnaleźć, oskarża otoczenie o kradzież. W końcowych stadiach otępienia uszkodzenie mózgu jest tak znaczne, że chory nie wstaje z łóżka, traci kontrolę nad zwieraczami i zdolność porozumiewania się. Wymaga wykwalifikowanej opieki pielęgniarskiej. Otępienie występuje u osób należących do wszystkich warstw społecznych i do wszystkich ras. Nie ma powodu, aby ktokolwiek czuł się zakłopotany lub zawstydzony z tego powodu, że ktoś bliski w jego rodzinie choruje na otępienie.
Trzy stadia choroby Alzheimera
W zależności od objawów wyróżnia się 3 okresy:
Wczesny. Utrata świeżej pamięci, niemożność przyswajania i zapamiętywania nowych informacji, problemy językowe (szukanie słów), zmiany nastroju i osobowości.
Pośredni. Całkowita utrata zdolności zapamiętywania i odtwarzania nowych informacji. Pamięć o dawnych wydarzeniach jest upośledzona, ale nie zanika. Często chorzy są zagubieni, nie mogą znaleźć np. własnej łazienki. Wędrują bezcelowo, zachowują się nieprzyjaźnie w stosunku do otoczenia.
Ciężki. Chorzy są niezdolni do chodzenia ani wykonywania prostych czynności. Nie potrafią jeść i połykać. Tracą kontrolę nad zwieraczami. Mają odleżyny. Z czasem przestają mówić. Końcowym stadium (7-20 lat od początku choroby) jest śpiączka, w której chory umiera - zazwyczaj z powodu infekcji.
DEFINICJA
Choroba Alzheimera jest chorobą zwyrodnieniową układu nerwowego o nieznanej przyczynie i nie do końca poznanych mechanizmach powstawania. Należy ona do grupy tzw. schorzeń otępiennych. Proces chorobowy uszkadza głównie korę mózgową, prowadząc do zaburzeń tzw. wyższych funkcji umysłowych, takich jak pamięć, mowa, myślenie abstrakcyjne. Choroba rozwija się powoli, stopniowo prowadząc do upośledzenia wspomnianych funkcji mózgu.
Pierwszy przypadek choroby został opisany w 1907 r. przez lekarza Aloisa Alzheimera.
EPIDEMIOLOGIA
Liczbę osób cierpiących na chorobę Alzheimera na świecie ocenia się na 15–21 mln. Szacuje się, że w naszym kraju otępienie typu Alzheimera dotyka około 250 tys. osób, a drugie tyle stanowią chorzy z różnymi innymi postaciami otępienia razem wzięci. Ogólna zasada mówi, że wraz z wiekiem liczba nowych zachorowań na chorobę Alzheimera w danym roku w przeliczeniu na 100 000 ludności podwaja się mniej więcej w okresach co 5 lat u osób pomiędzy 65. a 85. rokiem życia. Dla tych, którzy przekroczyli 85. rok życia, zasada ta już nie obowiązuje. W tym przedziale wiekowym odsetek przypadków choroby Alzheimera się zmniejsza.
Średni czas utrzymywania się objawów kończących się zgonem wynosi 10 lat. Czas trwania choroby wydaje się nieco dłuższy u kobiet niż u mężczyzn. Wśród osób chorujących na chorobę Alzheimera kobiety stanowią trochę większą grupę, częściowo dlatego, że kobiety dotknięte chorobą żyją dłużej od mężczyzn. Wskaźniki zachorowalności są także nieco wyższe u kobiet, zwłaszcza po 85. roku życia.
PRZYCZYNY POWSTAWANIA CHOROBY
Predyspozycje genetyczne. W 15-20 proc. przypadków choroba występuje rodzinnie. Za jej rozwój odpowiedzialne są co najmniej cztery różne geny.
Wiek. U osób powyżej 85. roku życia choroba dotyka co dziesiątego seniora. Wzrost zachorowań ma związek z wydłużeniem się średniej długości życia człowieka.
Czynniki środowiskowe. W grupie ryzyka są osoby z niskim poziomem wykształcenia.
Choroby naczyniowe. Badacze wskazują, że pewne schorzenia mają wpływ na powstawanie choroby. Należą do nich m.in. nadciśnienie tętnicze, cukrzyca oraz wysoki poziom cholesterolu.
Zanik komórek nerwowych w mózgu. Wraz z wiekiem powoli giną neurony — to naturalne zjawisko. Jednak badacze zauważyli, że w chorobie Alzheimera ten proces postępuje bardzo szybko: w ciągu 7-12 lat umiera blisko połowa komórek. Skutkiem tego jest m.in. stopniowa utrata pamięci i zdolności poznawczych.
Występowanie charakterystycznych płytek. W komórkach chorych lekarze znajdują nieprawidłowe elementy zbudowane z nierozpuszczalnych fragmentów białek.
Obecność splotów. Innym odkryciem badaczy są kłębki zbudowane z tzw. białka tau, które występują w zdrowych komórkach. Nie są szkodliwe, ale w sprzyjających warunkach mogą prowokować w organizmie rozwój mechanizmów obronnych, które prowadzą do śmierci komórek nerwowych w mózgu.
OBJAWY
Pierwsze symptomy choroby Alzheimera można łatwo przeoczyć. Zapominanie terminów, nazwisk, przejęzyczenia lub chwilowa dezorientacja zdarzają się przecież każdemu. Gdy jednak takie sytuacje powtarzają się często, powinno to zaniepokoić rodzinę. Wcześniejsze rozpoznanie choroby daje szansę na spowolnienie jej rozwoju oraz zredukowanie niektórych nieprzyjemnych objawów. Niestety, często bliscy obserwując symptomy choroby Alzheimera myślą, że są związane z procesem starzenia się lub postępującą depresją.
Zapominanie o ostatnich wydarzeniach. Bliski nie może przypomnieć sobie, co jadł poprzedniego dnia lub z kim się spotkał. Ma trudności z określeniem właściwej daty. Jest za to w stanie sięgnąć pamięcią do bardziej odległych czasów — np. chętnie wspomina czasy młodości.
Problem z doborem słów. Gdy twój podopieczny nie może dobrać właściwych słów, ma kłopot z ułożeniem poprawnego zdania lub nie pamięta niektórych wyrazów, może to świadczyć o rozwijającej się demencji.
Kłopoty z wykonywaniem codziennych czynności. Choremu zaczynają sprawiać trudności rutynowe obowiązki, np. ugotowanie obiadu. Nie tylko zapomina podać dania, ale nie pamięta również, że je przygotował. Jest to niebezpieczne, gdyż potrawa może gotować się wiele godzin, a w efekcie dojść do pożaru.
Utrata zmysłu orientacji. Osoby z chorobą Alzheimera często gubią się na własnej ulicy, na dobrze znanym osiedlu. Nie są w stanie powrócić samodzielnie do domu. Zdarza się, że wychodzą z domu i tracą poczucie czasu, wędrując godzinami bez celu.
Zmienny nastrój. Charakterystyczne dla choroby Alzheimera jest skrajna zmienność humoru. Na przykład z płaczliwego nastroju gwałtownie przechodzi do euforii lub z głębokiej zadumy popada w złość. Co ważne, zmiana nastroju następuje bez widocznego powodu.
Gubienie przedmiotów. Bliski potrafi chować rzeczy codziennego użytku, takie jak klucze, torebkę czy portfel w nietypowych miejscach, np. w lodówce. Natychmiast zapomina, co z nimi zrobił.
Brak umiejętności oceny temperatury. Na przykład chory może wyjść z domu zimą ubrany jedynie w piżamę albo spacerować w upał, mając na sobie pięć swetrów. Osoby cierpiące na chorobę Alzheimera często nie potrafią dostosować ubioru o warunków atmosferycznych. To samo dotyczy temperatury wody - potrafią umyć się we wrzątku lub w lodowatej wodzie.
Trudności z liczeniem. Chorzy nie potrafią wykonać prostych rachunków, np. odejmować w pamięci. Mają też kłopot z określeniem wartości pieniądza - zdarza się, że wyrzucają banknoty do kosza na śmieci.
Urojenia. Chory oskarża często rodzinę o kradzież rożnych przedmiotów lub pieniędzy. Może również narzekać, że został porzucony i nikt się nim nie zajmuje. Bywa również, że taka osoba „widzi” postać człowieka lub zwierzęcia - prowadzi ze zjawami rozmowę, gestykuluje itp.
Zaburzenia odżywiania. Bywa, że chory traci apetyt, je mniejsze porcje. Albo wręcz odwrotnie - przejada się. Niektórzy próbują spożyć niejadalne przedmioty, np. kredę. Problemem może być też nadmierne spożywanie alkoholu.
Dziwne zachowania. W miarę rozwoju choroby bliski może stawać się podejrzliwy, lękliwy, apatyczny. Bywa, że ma niestosowne zachowania seksualne, np. obnaża się przy obcych.
TRZY STADIA CHOROBY ALZHEIMERA
W zależności od objawów wyróżnia się 3 okresy:
Wczesny. Utrata świeżej pamięci, niemożność przyswajania i zapamiętywania nowych informacji, problemy językowe (szukanie słów), zmiany nastroju i osobowości.
Pośredni. Całkowita utrata zdolności zapamiętywania i odtwarzania nowych informacji. Pamięć o dawnych wydarzeniach jest upośledzona, ale nie zanika. Często chorzy są zagubieni, nie mogą znaleźć np. własnej łazienki. Wędrują bezcelowo, zachowują się nieprzyjaźnie w stosunku do otoczenia.
Ciężki. Chorzy są niezdolni do chodzenia ani wykonywania prostych czynności. Nie potrafią jeść i połykać. Tracą kontrolę nad zwieraczami. Mają odleżyny. Z czasem przestają mówić. Końcowym stadium (7-20 lat od początku choroby) jest śpiączka, w której chory umiera - zazwyczaj z powodu infekcji.
Jak odbiera świat chory na chorobę Alzheimera?
Aby spróbować lepiej zrozumieć chorego na chorobę Alzheimera proszę wyobrazić sobie, że ktoś pozostawia Państwa całkowicie samotnych w małym chińskim miasteczku, gdzie nie tylko nie rozumieją Państwo mowy, ale i nie są w stanie czegokolwiek przeczytać. Wszędzie napotykają Państwo na zupełnie niezrozumiałe zwyczaje, jak chociażby jedzenie pałeczkami. A co gorsza wciąż wpadają Państwo na ludzi, którzy do Państwa coś mówią, czego Państwo zupełnie nie rozumieją, zachowując się przy tym tak, jakby Państwa od dawna znali, zakładają ponadto, że Państwo o wszystkim przecież wiedzą.
Jak postępować z chorym na chorobę Alzheimera?
W podejściu do chorego z otępieniem zdecydowanie pomaga uświadomienie sobie wszystkiego, co obecnie wiadomo o istocie tej choroby. Tak więc wszystkie zachowania, które wymagają reakcji ze strony chorego w oparciu o zdolności pamięciowe i poznawcze są bezcelowe i należy ich unikać. Do takich zachowań należy logiczne wyjaśnianie , tudzież próby nauczenia osoby z demencją czegoś nowego. Należy również unikać wdawania się w dyskusje i udowadniania winy. Chorzy z demencją nie zdają sobie sprawy z popełnianych błędów. Z drugiej strony chorzy bardzo pozytywnie reagują na każdą formę emocjonalnego okazywania przywiązania i zrozumienia. Do tego zalicza się także cierpliwość i przyjazne podejście, nawet jeśli takie zachowanie jest czasami trudne dla opiekuna.
REHABILITACJA
Rehabilitacja w chorobie Alzheimera - powinna składać się z dwóch elementów: rehabilitacji fizycznej i intelektualnej. Podjęta we wczesnym stadium choroby Alzheimera powinna polegać na:
- Podejmowanie czynności intelektualnych (np. gra w szachy lub rozwiązywanie krzyżówek)
- Regularne ćwiczenia fizyczne
- Utrzymywanie regularnych relacji społecznych. Osoby samotne mają dwukrotnie zwiększone prawdopodobieństwo rozwoju demencji związanej z chorobą Alzheimera w późniejszym wieku niż osoby, które nie były samotne.
- Właściwe zorganizowanie przestrzeni mieszkania, tak aby wyeliminować możliwość upadku, bowiem urazy głowy mogą zaostrzyć lub przyspieszyć postęp choroby.
Kilka praktycznych porad
Poniższe rady mogą pomóc w postępowaniu z chorym:
- Wydawane polecenia powinny być jasne, proste, formułowane w krótkich zdaniach.
- Do chorego należy podchodzić z troską, ale jednocześnie być pewnym i zdecydowanym.
- Ważne informacje należy powtarzać, w razie konieczności nawet wielokrotnie.
- Należy być bardzo cierpliwym i dać choremu czas (minuty a nie sekundy) na reakcję czy odpowiedź.
- Unikać bezcelowych dyskusji.
- W przypadku pojawienia się złości czy agresji skierować uwagę chorego na inne sprawy.
- Nie przywiązywać żadnej wagi do nieuzasadnionych zarzutów lub pretensji chorego.
- Troszczyć się o wypełnienie dnia choremu i zachowanie codziennych rytuałów.
- Proste reguły i stałe przyzwyczajenia są bardzo pomocne wszystkim ludziom w podeszłym wieku, szczególnie zaś chorym z demencją.
- Więcej uzyskać można poprzez pochwały niż poprzez krytykę.
Pochwały za pomocą słów, dotyku, uśmiechu można wyrażać w odniesieniu do prawidłowych reakcji chorego.
Aktywność fizyczna
Już stosunkowo niewielki wysiłek fizyczny sprawi, że podtrzymamy aktualny stan sprawności chorego i nie dopuścimy do szybkiego rozwoju choroby. Fizjoterapia wymaga specjalistycznego, indywidualnego podejścia do pacjenta. Ma na celu zachowanie jak najlepszej kondycji fizycznej i psychicznej oraz zapobieganie powikłaniom. Cechą chorych jest stopniowe osłabienie percepcji i funkcji poznawczych , dlatego ważne jest takie konstruowanie sesji ćwiczeń, aby ich trudność była dostosowana do możliwości pacjenta a także, aby pacjent nie uległ znużeniu. Należy wprowadzać ćwiczenie proste, a te bardziej skomplikowane dzielić na fazy i uczyć pacjenta wykonywania poszczególnych elementów w sposób izolowany, a dopiero po ich opanowaniu przechodzić do wykonania całego ćwiczenia. Zajęcia powinny trwać ok. 45 min. jednak należy na bieżąco obserwować stan chorego i zdolność koncentracji lub pojawiające się znużenie - w takiej sytuacji ćwiczenia należy przerwać.