„Przemiany na współczesnym rynku pracy”
Pod redakcją: Wacław Jarmołowicz
Wydawnictwo Forum Naukowe
Poznań 2008
Miazga Adam
Książka zajmuje się głównym problem rozwoju społeczno-gospodarczego współczesnego świata (w tym Polski), jakim jest funkcjonowanie rynku pracy oraz polityki gospodarczej państwa wobec tegoż rynku (ingerencja państwa w działanie mechanizmu rynkowego).
Autorzy publikacji dostrzegając znaczenie przemian zachodzących na współczesnym rynku pracy, dokonują (na przykładzie gospodarki polskiej i europejskiej) prezentacji, analizy i oceny wybranych (szczególnie istotnych) aspektów makro- i mikroekonomicznych odnoszących się do rynku pracy i polityki państwa na tym rynku.
W rozdziale pierwszym ukazana została kwestia funkcjonowania rynku pracy w świetle współczesnych doktryn ekonomicznych(sporu badawczego toczonego w głównym nurcie ekonomii między kierunkiem neoklasycznym i keynesowskim przy uwzględnieniu odrębności wynikających z doktryny ordoliberalnej).
W kierunku neoklasycznym analiza rynku pracy prowadzona jest przy założeniu o efektywnie działającym mechanizmie rynkowym oraz racjonalnych i dobrowolnych decyzjach człowieka – pracownika czy pracodawcy. Gospodarka znajduje się w równowadze przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji. Istniejące bezrobocie naturalne (bezrobocie równowagi) ma charakter dobrowolny i jest wewnętrzną (immanentną) cechą funkcjonowania rynku pracy. Jednak państwo nie powinno uchylać się od zwalczania bezrobocia, choć jego działania mają polegać przede wszystkim na likwidowaniu niedoskonałości i ograniczeń w swobodnym funkcjonowaniu rynku pracy.
Natomiast w świetle ustaleń kierunku keynesowskiego równowaga na rynku pracy może występować przy niepełnym zatrudnieniu, co oznacza występowanie bezrobocia przymusowego (bezrobocie nierównowagi). Taki charakter bezrobocia zmusza do aktywniejszej roli państwa, polegającej m.in. na bardziej bezpośrednim ingerowaniu w procesy gospodarcze, zwłaszcza poprzez politykę stymulowania popytu globalnego.
Z kolei doktryna ordoliberalnej analizy rynku pracy jest poszukiwaniem dróg pośrednich pomiędzy polityką centralnego kierowania procesem gospodarczym a polityką gospodarczą leseferyzmu (oznacza działanie w warunkach wolności osobistej; państwo nie może ingerować w strefę ekonomiczną). Doktryna ta podnosi, zatem znaczenie prowadzenia przez państwo polityki pełnego zatrudnienia, ale przy zachowaniu konkurencji i ładu właściwego gospodarce rynkowej.
Kolejny rozdział to rozważania w kwestii tzw. bezrobocia równowagi i nierównowagi, jak również uzasadnień i możliwości stosowania różnych typów polityki makroekonomicznej względem bezrobocia. Bezrobocie równowagi to takie, które nie znika nawet w warunkach wzrostu gospodarczego i wiąże się ze stabilnym poziomem cen. Jednocześnie można uznać, że po odjęciu od bezrobocia całkowitego (faktycznego, rzeczywistego) bezrobocia równowagi pozostaje pewna luka, nazywana bezrobociem nierównowagi, na które składa się przede wszystkim bezrobocie cykliczne (wynikające głównie z wahań koniunktury gospodarczej). Nie bez znaczenia jest fakt, iż bezrobocie całkowite jest w znacznym stopniu skutkiem ogólnych niedopasowań zachodzących w makroekonomicznych procesach wzrostu gospodarczego. Polityka makroekonomiczna (monetarna, fiskalna), tak o charakterze popytowym (krótkotrwałe efekty realne) jak i podażowym (efekty realne w długim okresie), uzależniona jest od natężenia zjawiska bezrobocia i jego społeczno-ekonomicznych skutków. Polityka makroekonomiczna wiąże się ściśle także z polityką zatrudnienia.
Dokładniejsza charakterystyka bezrobocia równowagi i nierównowagi przy uwzględnieniu osobliwości wynikających z procesu transformacyjnego dokonane zostało w rozdziale trzecim. Na podstawie wyników badań stwierdza się, że w latach 1993 – 2003 bezrobocie w Polsce stało się palącym problemem, którego główny punkt ciężkości stanowiło bezrobocie równowagi (ok. 13-15%). Z kolei bezrobocie nierównowagi kształtowało się w tychże latach na poziomie ok. 4-5%. Natomiast od 2003 r. bezrobocie zaczęło spadać na skutek poprawy koniunktury gospodarczej, ale także w wyniku migracji zarobkowych Polaków do UE.
Teoretyczne i realizacyjne aspekty odnoszące się do polityki zatrudnienia oraz rynku pracy w określony sposób wzajemnie powiązanych (a zarazem o charakterze bardziej mikroekonomicznym) ukazane zostały w czwartym rozdziale. Ujęcie dotyczy również polskiego przypadku przemian na rynku pracy, głównie po 2000 r. Jak wynika z dokonanego przeglądu różnych stanowisk teoretycznych, a także z oglądu rzeczywistości gospodarczej, potrzeba prowadzenia aktywnej i rozwiniętej polityki gospodarczej państwa wobec rynku pracy wydaje się w pełni uzasadniona. Należy podkreślić (uwzględniając także doświadczenia krajów UE, USA oraz innych), że główne działania na rzecz zwiększenia poziomu zatrudnienia i wzrostu jego efektywności związane są z polityką zatrudnienia. Polityką umożliwiającą tworzenie nowych i wydajnych stanowisk pracy i powiązaną ściśle także z innymi typami polityki gospodarczej państwa (a więc także z monetarną, fiskalną, cen i wynagrodzeń itp.). Dowiadujemy się również, że oddziaływanie państwa na rozwój gospodarki i utrzymanie jej tendencji wzrostowych w warunkach stabilnych cen oraz wysokiego stopnia wykorzystania ogółu czynników produkcji umożliwiać będzie w rezultacie wysokie i racjonalne zatrudnienie.
Z kolei rozdział piaty przedstawia kształtowanie się jednolitego rynku pracy na obszarze starych i nowych krajów UE. Uwzględnione zostały tam zmiany, jakie zachodzą (i zachodziły) na unijnym rynku pracy pod względem zatrudniania, wynagradzania i bezrobocia, a także w związku z migracją zarobkową Polaków do UE. Chociaż jednolity rynek pracy nadal jest postulatem i celem integracji to jednak istnieje wiele ograniczeń w dostępie do niektórych krajowych rynków wewnętrznych Wspólnoty. Proces rozszerzenia swobody przepływu pracowników w ramach UE postępuje wieloetapowo, zmierzając do pełnej otwartości rynków pracy dla wszystkich obywateli Unii. Z przeprowadzonych analiz wynika jednoznacznie, że w miarę powstawania jednolitego rynku pracy w UE migracje Polaków do wyżej rozwiniętych gospodarczo krajów nasilają się. Niestety niekorzystne są migracje z Polski wysoko wykwalifikowanej kadry, dlatego też najważniejszym zadaniem państwa powinno być tworzenie warunków sprzyjających pozostaniu w kraju najbardziej pożądanych specjalistów.
Następny rozdział podejmuje z kolei zagadnienie miejsca i roli cudzoziemców na polskim rynku pracy, koncentrując się szczególnie na problematyce skali i struktury zatrudniania cudzoziemców w polskiej gospodarce. Kwestia zatrudnienia cudzoziemców oraz pozwalanie im na wykonywanie pracy zarówno w Polsce, jak i w jakimkolwiek innym kraju budzi zawsze emocje wśród pozostałych uczestników rynku pracy. Głównym powodem zatrudniania cudzoziemców w Polsce jest ich „zawodowa specyfika” na rynku pracy oraz korzyści wynikające z ich zatrudnienia zarówno dla pracodawcy, jak i całej gospodarki. W najbliższych latach należy spodziewać się jedynie niewielkiego wzrostu zatrudnienia cudzoziemców w Polsce. Będzie to wynikać z dwóch zasadniczych uwarunkowań:
utrzymania restrykcyjnego ustawodawstwa w zakresie uzyskiwania zezwoleń na pracę,
niewielkie szanse na poprawę sytuacji na rynku pracy oraz na wzrost atrakcyjności zatrudnienia w Polsce.
Siódmy rozdział przedstawia badania (studia) prowadzone nad ekonomicznym położeniem oraz sytuacją kobiet w zakresie ich pracy i płacy, tak na rynku polskim, jak i w krajach UE. Zwrócono tutaj uwagę na jakże ważną kwestię wyrównywania położenia kobiet i mężczyzn na rynku pracy oraz znoszenia regulacji i praktyk dyskryminacyjnych. Kobiety są w znacznie gorszym położeniu (w porównaniu z mężczyznami) na polskim rynku pracy co przedstawiono za pomocą przeprowadzonej analizy statystyczno-ekonomicznej. Kobiety w dalszym ciągu spotykają się z wieloma formami dyskryminacji (zarówno na etapie poszukiwania pracy, jak i w trakcie jej wykonywania oraz w zakresie wynagradzania) pomimo wielu pozytywnych zmian w ustawodawstwie polskim.
Podejście segmentacyjne do rynku pracy w odniesieniu do polskiego rynku pracy zaprezentowano w rozdziale ósmym. Z zaprezentowanych tutaj badań i ustaleń wynika, że pojęcie i rola kadr kierowniczych uległy w Polsce charakterystycznym i adekwatnym do zmiany ustrojowej przeobrażeniem (rosnący profesjonalizm kadr kierowniczych - menedżerowie). Głównym zamiarem było wskazanie na istotną rolę menedżerów we współczesnych organizacjach gospodarczych, ze szczególnym uwzględnieniem ich sytuacji w zakresie zatrudnienia i wynagrodzenia. Rosnąca i zmieniająca się pozycja menedżerów, jak też postępujące w tej grupie zróżnicowanie zależą m.in. od: zajmowanego miejsca w hierarchii zarządzania, wielkości organizacji gospodarczej, formy zatrudnienia, wielkości i struktury dochodów; istotne są także uwarunkowania regionalne, a więc związane z sytuacją na regionalnym rynku pracy.
Rozdział dziewiąty ukazuje działania bankowego rynku pracy w Polsce na przełomie XX i XXI wieku. Opracowanie to dotyczy wskazania i oceny uwarunkowań funkcjonowania bankowego rynku pracy w Polsce w latach 1990-2007 z uwzględnieniem jego podstawowych składowych: popytu na pracę, podaży pracy oraz wynagrodzeń będących ceną na rynku pracy. W ostatnim dwudziestoleciu na rynek ten wpływ maiło także wiele czynników związanych z transformacją i integracją gospodarczą zachodzącą w Polsce i na świecie.
Analizy i aplikacje zawarte w rozdziale dziesiątym poświęcone są problematyce sprawnego działania rynku pracy i skutecznej polityce gospodarczej państwa na tym rynku, gdzie ważne miejsce zajmują różnorodne podmioty, instytucje i inne elementy struktury instytucjonalnej tworzące określone warunki i determinujące zachowania uczestników rynku pracy. Zaprezentowano tu i oceniono działania wybranych instytucji występujących na polskim i unijnym rynku pracy. Na podstawie ustaleń zawartych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z 2004 r., jak również innych aktów prawnych dokonano analizy funkcjonowania podmiotów rynku pracy.
Dokonane w tej publikacji ustalenia mają istotny wpływ na pojmowanie roli mechanizmu rynkowego oraz państwa i wynikające stąd implikacje dla teorii i polityki ekonomicznej w gospodarce rynkowej. Poprzez wykorzystanie wyników badań różnych ośrodków naukowych ukazano właściwości i reali polskiego rynku pracy.