„Wielkie katastrofy - to efekt aktywizacji nadzwyczajnych zagrożeń powstałych wskutek błędów lub zaniedbań popełnianych przez człowieka w fazach projektowania i wytwarzania lub eksploatacji wytworów techniki” F. R. FARMER

Dział dziesiąty Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział I Podstawowe obowiązki pracodawcy

Art. 207.

§ 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy.

§ 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

SLAJDY 1= 15.10.2008

CZŁOWIEK MASZYNA

Podejście do maxymalnego zysku doprowadzi człowieka jako koniecznego elementu w wielkiej maszynie. Podporządkowanie człowieka systemom złożonym z maszyn doprowadziło do nieludzkiego traktowania pracowników.

Człowiek w zaprojektowanych systemach jest najsłabszym ogniwem i ulega wielu urazom zdrowotnym. Wystawiony jest na działanie wielu szkodliwych i niebezpiecznych dla zdrowia i życia czynników.

Prowadzenie systematycznych badań nad pracą ludzką, współdziałania człowieka jako operatora z maszynami, urządzeniami stało się koniecznością.

ERGONOMIA

(ergon-praca, nomos- prawo,zasada)

Ergonomia bada związki zachodzące pomiędzy człowiekiem a środkami technicznymi służącymi do realizacji powierzonych zadań.

Celem ergonomii jest dostosowanie maszyn, urządzeń, narzędzi, technologii, przdmiotów powszechnego użytku do możliwości:

1. Antropometrycznych

2. Psychicznych

3. Fizjologicznych

4. Społecznych

CELE ERGONOMII

W ergonomii głównym elementem jest człowiek. Poszukuje przyjaznych dla niego rozwiązań zapewniających bezpieczeństwo bez wymuszania dodatkowych obciążeń zarówno fizycznych jak i psychicznych.

ERGONOMICZNOŚĆ

Urządzenia techniczne charakteryzujące się ergonomicznością wpływają pozytywnie na:

1. Zwiększenie wydajności pracy

2. Zmniejszenie liczby braków, pomyłek popełnianych przez pracowników

3. Obniżenie kosztów związanych z brakami, reklamacją wadliwych produktów

4. Lepsze wykorzystanie czasu pracy

5. Zwiększenie bezpieczeństwa pracy

6. Wyeliminowanie lub ograniczenie niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników

7. Obniżenie ryzyka zawodowego na określonym stanowisku pracy

8. Obniżenie absencji chorobowej

9. Zmniejszenie kosztów pracy związanych z wysiłkiem biologicznym człowieka

10. Zwiększenie satysfakcji z pracy i poprawy samopoczucia pracowników

NISKI POZIOM ERGONOMICZNOŚCI TECHNIKI POWODUJE:

1. Niedostateczną wydajność pracy

2. Produkcję braków

3. Wzrost kosztów produkcji związanych z powstawaniem braków i występowaniem pomyłek

4. Nieefektywne wykorzystanie czasu pracy

5. Podwyższone ryzyko na określonym stanowisku pracy

6. Podwyższoną absencją chorobową

7. Zwiększone koszty pracy związane z wysiłkiem biologicznym człowieka

8. Brak satysfakcji z pracy i samorealizacji pracowników

ERGONOMIA- NAUKA INTERDYSCYPLINARNA (NAUKI O CZLOWIEKU)

1. Psychologia pracy

2. Fizjologia pracy

3. Antropometria

4. Nauki medyczne

--//-- (NAUKI TECHNICZNO-ORGANIZACYJNE)

1. Nauki ścisłe i przyrodnicze tworzące technikę i technologię

2. Organizacja pracy i zarządzanie

3. Ekonomika pracy

4. Nauka i jakości

NURTY ERGONOMII - ERGONOMIA WARUNKÓW PRACY

Erg. Warunków pracy bada wpływ nadczłowieka warunków pracy oraz ich odpowiednie kształtowanie

Czynniki środowiska pracy to: drgania, hałas, mikroklimat, emisja energii szkodliwej (w ;postaci promieniowania elektromagnetycznego, przenikliwego), oświetlenie, zanieczyszczenie powietrza, subst, o charakterze agresywnym, chorobotwórczym z którymi kontaktuje się człowiek.

Czynniki techniczno organizacyjne to: pozycja ciała przy pracy, pytm i tempo pracy, przerwy w pracy, metody pracy

NURTY ERGONOMII – ERGONOMIA WYBORU zajmuje się dostosowaniem wytworów technicznych do wymiarów i kształtów ciała człowieka, bezpieczeństwem i łatwością posługiwania się wytworem.

ERGONOMIA KOREKCYJNA: Zajmuje się analiza:

1. Stanowisk pracy, z punktu widzenia ich dostosowania do psychofizycznych możliwości pracowników

2. Formułowania zaleceń mających na celi polepszenie warunków pracy

3. Zmniejszenie istniejących obciążeń dla istniejących maszyn. Urządzeń technicznych

4. Poprawy wydajności i jakości pracy

EFEKTY DZIAŁALNOŚCI ERG. KOREKCYJNEJ

1. Polepszenie materialnych warunków pracy (zmniejszenie poziomy hałasu, poprawa oświetlenia, obniżenie poziomu zanieczyszczeń)

2. Wyeliminowanie nadmiernych obciążeń fizycznych i psychicznych związanych z procesem pracy

3. Poprawa warunków odbioru informacji

4. Usprawnienia organizacyjne

ERGO. KOREKCYJNA – WADY : usuwa skutki błędów projektowych, a nie przyczyny błędnego projektowania.

ERGO, KONCEPCYJNA

Cel: takie zaprojektowanie narzędzia, maszyny, stanowiska pracy itp. Aby spełniał podstawowe wymogi erg.

Rola polega na analizie gotowych, działających rozwiązań ( nie uwzględniających w pełni możliwości człowieka). Dostrzega niedostosowanie obiektów technicznych do człowieka.

ERGONOMIA- ZAKRES

Analiza zagrożeń w relacji człowiek – technika – otoczenie w aspekcie bezpieczeństwa

DYSCYPLINY WYKORZYSTYWANE W ERGONOMII ZAKRES RUCHÓW

1. Fizjologia pracy

2. Psychologia pracy

3. Antropologia

4. Organizacja pracy

5. Nauki techniczne

6. Medycyna pracy

7. Ochrona środowiska

8. Bionika

9. Pedagogika pracy

10. Socjologia pracy

11. Estetyka

12. Prawo ergonomiczne

CZŁOWIEK – OCZEKIWANIA

Stosowanie zasad erg. Powinno zapewnić zadowolenie, poczucie bezp., komfortu psych.

ERGO – KOMPLEKSOWE PODEJŚCIE DO PROBLEMÓW UKŁADU (CZŁOWIEK + MASZYNA = PRACA)

1. Odbiór inf. Od maszyny przez człowieka

2. Oddz. Człowieka na maszynę przez urządzenia sterujące

3. Czynniki materialne środ. Pracy

4. Czynnik antropotechniczny i organizatorski na stanowisku roboczym

ZADANIA ORGANIZACJI PRACY W PROCESIE PRDUKCJI

1. Wybór optymalnych metod pracy

2. Zapewnienie bezpieczeństwa pracy

3. Zapewnienie odpowiednich warunków środowiska materialnego

4. Właściwy dobór pracowników

5. Zapewnienie najdogodniejszej organizacji czasu pracy

6. Zapewnienie właściwej przemienności wysiłku i odpoczynku

SLAJDY 2 = 22.10.2008

ZASADY OPTYMALIZACJI PRACY

1. Stanowisko robocze musi zapewniać wygodny i bezpieczny dostęp obsługującym pracownikom

2. Należy ustalić stałe miejsce na materiały i narzędzia

3. Materiały i narzędzia winny być umieszczone w funkcjonalnym polu pracownika , a narzędzia ciężkie i najczęściej używane w optymalnym polu i na wyskoki powierzchni roboczej

4. Materiały i narzędzia muszą być rozmieszczone w taki sposób, aby zapewnić ustaloną kolejność ruchów

5. Odległości między przedmiotami na stanowisku pracy winny być jak najmniejsze

6. Ułożenie przedmiotu winno pozwalać na łatwe i szybkie uchwycenie

7. należy używać pojemników stołowych, przenośników
   grawitacyjnych, uchwytów itp. w celu ułatwienia pracy i
   odciążenia rąk.

FIZJOLOGIA PRACY: zajmuje się badaniem wpływu pracy wykonywanej przez człowieka na:

1. jego ustrój jako całość,

2. funkcjonowanie poszczególnych jego organów i układów

3. bioenergetykę.

W organizmie ludzkim zachodzi ciągły proces przemiany materii. Podstawowa przemiana materii jest to najmniejsza ilość energii zużywana przez człowieka w stanie spoczynku.

U osób dorosłych norma w zakresie podstawowej przemiany materii wynosi w granicach 1400 – 1700 kcal/dobę i jest wyższa u mężczyzn niż u kobiet.

FIZJOLOGICZNA KLASYFIKACJA PRACY

•  wielkość wysiłku mięśniowego dynamicznego - związana jest z kurczeniem i rozkurczaniem się mięśni szkieletowych. co prowadzi do przemieszczania się ciała lub jego części w przestrzeni,

•   wielkość wysiłku mięśniowego statycznego - związana jest z długotrwałym skurczem (napięciem) niektórych mięśni szkieletowych,

Stopień ciężkości	Wydatek energetyczny [kcal/dobę]
Lekka	2300 – 2800
Umiarkowana	2801 – 3300
Średnia	3301 – 3800
Ciężka	3801 – 4300
Bardzo ciężka	4301 - 4800

•    stopień zaangażowania procesów poznawczych – określa złożoność mechanizmów przetwarzania informacji zachodzących w mózgu w trakcie wykonywania pracy.

SKŁADOWE WYDATKU ENERGETYCZNEGO

1. podstawowa przemiana materii,

2. wydatek na pracę zawodową - w ciągu 8 godzin (patrz tabela),

3. wydatek energetyczny związany ze swoiście dynamicznym działaniem pożywienia,

4. wydatek na czynności poza pracą.

KLASYFIKACJA RODZAJÓW PRACY FIZYCZNEJ WEDŁUG CAŁKOWITEGO DOBOWEGO WYDATKU ENERGETYCZNEGO (PRZY 8-GODZINNYM DNIU PRACY)

STRATY ENERGETYCZNE PRACY STATYCZNEJ

• straty związane z koniecznością zachowania określonej pozycji ciała przy pracy; człowiek stojąc i nie wykonując żadnej pracy zużywa o 11 - 12 % więcej kalorii niż siedząc,

•  straty wywołane koniecznością przeciwdziałania ciężarowi przedmiotów utrzymywanych siłą mięśni (podtrzymywanie, przenoszenie narzędzi),

•  wysiłek mięśniowy związany z zachowaniem równowagi I przeciwdziałaniem przesuwania się środka ciężkości poza podstawę stóp,

•  energia związana z przesuwaniem środka ciężkości ciała przy pochylaniu się podczas pracy, przy podnoszeniu ciężarów z ziemi itp.

ANTROPOMETRIA: Zajmuje się budową, wielkością i symetrią ciała człowieka.

Pomiary antropometryczne opisują sylwetkę:

wyprostowaną - antropometria klasyczna: statyczna i dynamiczna,

Naturalną - jaką przyjmuje człowiek podczas wykonywanej czynności - antropometria ergonomiczna.

POMIARY CECH O CHARAKTERZE STATYCZNYM

W pozycji nieruchomej, stojącej lub siedzącej wykonuje się pomiary:

1. wysokości, które służą do określenia odległości
   punktów antropometrycznych od położenia, na którym stoi lub siedzi badany (w pionie),

2. długości (poszczególnych części ciała),

szerokości i głębokości, PUNKTY ANTROPOMETRYCZNE

1. obwodów,

2. średnicy chwytu rękojeści,

3. współrzędnych sklepienia stopy,

4. kątów między palcami ręki.

POMIARY CECH DYNAMICZNYCH

 Do takich pomiarów należą:

1. kąty odchylenia i skrętów głowy,

2. kąty skrętu kończyn i ich części,

3. kąty odchylenia grzbietowego i podeszwowego stopy,

4. kąty odchylenia kończyn górnych i dolnych (całych i ich części): w dół, w górę, w lewo i prawo,

5. kąty odchylenia ręki zaciśniętej na uchwycie cylindrycznym.

ROZKŁAD ROZMIARÓW

Rozmiary antropometryczne populacji ludzkiej podlegają rozkładowi normalnemu (krzywa Gaussa). W rozważaniach przyjmuje się jedynie 90% tego rozkładu odrzucając po 5% skrajnych wartości. Dla potrzeb ergonomii przyjęto stosować trzy charakterystyczne wielkości: dwie skrajne (kwantyl 5 i 95) oraz medianę.

ATLASY ANTROPOMETRYCZNE

Zawierają one następujące dane:

• 182 cechy antropometryczne w kolejności porządkowej, z przynależnym dla nich numerem,

• trzy charakterystyczne wielkości z rozkładu normalnego tj. dot. kwantyla 5 i 95 oraz mediany, przy zróżnicowaniu na płeć, z zastosowaniem następujących oznaczeń: 0 - dla mężczyzn, 1 - dla kobiet,

• wartości pomiarów podawane są w mm.

ZASTOSOWANIE DANYCH ANTROPOMETRYCZNYCH

1. określenie obszarów pracy,

2. zasięgów ruchów,

3. rozpiętości ruchów,

4. doboru ludzi w przypadku techniki makietowania.

PROJEKTOWANIE STANOWISK PRACY statystyczną - polegającą na wykonywaniu badań doświadczalnych dopasowania urządzeń do użytkownika,

1. manekinów płaskich (fantomów) - w oparciu o model płaski przedstawiający sylwetkę człowieka w skali 1:1 z zachowaniem dokładnych proporcji poszczególnych części ciała człowieka, z uwzględnieniem płci i wartości progowych lub mediany,

2. graficzna - wykorzystuje możliwości komputera, podaje wiele wariantów, a przy zastosowaniu odpowiedniego kryterium, pozwala na wybór wersji najbardziej optymalnej,

3. eksperymentalna - wykonywane są modele stanowiska w skali 1:5, 1:50 lub w wymiarze rzeczywistym, bada się relacje grup co najmniej 5 osobowych z reprezentacji kwantyli progowych i mediany.

SIEDZISKO Najlepszym rozwiązaniem krzeseł do pracy są krzesła nastawne o zmiennej wysokości siedziska i zaopatrzone w sprężynujące, nastawne oparcia, wspierające ciało w okolicy krzyżowej.

Wysokość robocza jest krytycznym parametrem geometrii stanowiska, gdyż to ona głównie decyduje o przyjmowanej postawie ciała.

Niedostosowanie wysokości roboczej może być przyczyną bólu i schorzeń narządu ruchu, jak również obniżenia produkcji.

Wysokość robocza zależy od charakteru pracy (precyzyjna, lekka, ciężka, wymaganych ruchów itd.) oraz od wymiarów ciała ludzkiego.

POZYCJA PRZY PRACY Zmiana pozycji ciała zmienia geometrię człowieka i jego możliwości dynamiczne. Wykonywanie pracy zmusza do przyjmowania wielu pozycji.

Zasadnicze pozycje:

- stojąca,

- siedząca ,

- leżąca.

Istnieją też formy pośrednie (klęcząca, kuczna itp.)

Pozycja jest wynikiem koordynacji mięśniowo-nerwowej całego organizmu.

KOSZT FIZJOLOGICZNY

Najmniejszy koszt energetyczny występuje dla pozycji leżącej w stanie odpoczynku i wynosi 64,8 kcal/godz. Każda inna pozycja zwiększa wzrost kosztu, ponoszonego jedynie na utrzymanie w niej ciała.

pozycja siedząca 4,0% energii więcej,

pozycja klęcząc 8,5% energii więcej,

pozycja stojąca 12,0% energii więcej,

pozycja wymuszona 60,0% energii więcej.

WADY POZYCJI LEŻĄCEJ

• ograniczenie swobody ruchów (zwłaszcza dla kończyn górnych),
• zwiększenie udział wysiłku statycznego (rąk, głowy, czy też innych mięśni).

POZYCJA SIEDZĄCA NAJERGONOMICZNIEJSZA

Pozycja siedząca charakteryzuje się:

• dużą stabilizacją tułowia (ograniczenie ruchów pozornych, pozwalających utrzymać ciało w danej pozycji),

• najlepszą koordynacją ruchową kończyn,

• odciążeniem kończyn dolnych, a nieraz i górnych (oparcia przy siedziskach),

• odciążenie układu krwionośnego.

Długotrwałe zajmowanie nawet najwygodniejszej pozycji, może być dla pracownika uciążliwe i powodować wiele dolegliwości - zalecane są zmiany pozycji.

POZYCJA CIAŁA – DOLEGLIWOŚCI

W pozycji siedzącej obciążone są mięśnie: grzbietu, brzucha i ud. Dolegliwościami są zmiany w kręgosłupie szyjnym oraz guzy krwawnicze odbytu.

W pozycji stojącej obciążone są mięśnie: nóg i grzbietu, w wyniku czego część krwi (20-25%) gromadzi się w kończynach dolnych, co zmniejsza dokrwienie całego organizmu, wpływa niekorzystnie na przemianę materii.

Prowadzi to do:

1. obrzęków, zastoi i rozszerzenia żył,

2. zniekształcenie stawów kolanowych,

3. trwałego skrzywienia kręgosłupa w odcinku piersiowym,

4. utrudnienia w oddychaniu.

POZYCJA LEŻĄCA

W pozycji leżącej, ciśnienie krwi we wszystkich częściach organizmu jest zbliżone, co jest korzystne dla okresu wypoczynku.

Wykonanie jakiejkolwiek czynności roboczej stwarza duże niedogodności ograniczając swobody ruchu (np. praca rękami uniesionymi do góry). W tym przypadku występuje szybsze męczenie w wyniku obciążenia statycznego.

FIZJOLOGIA PRACY

Z punktu widzenia fizjologii pracy, każdej z zajmowanych pozycji przez ciało stawia się warunek swobody i naturalności.

Za ergonomiczną pozycję przyjmuje się pozycję wymagającą najmniejszego nakładu energetycznego, angażującą w minimalnym stopniu układ mięśniowy i nerwowy.

Najlepiej spełnia ten warunek pozycja przemienna z przewagą siedzącej.

ANTROPOMETRYCZNE ZASADY KSZTAŁTOWANIA OBSZARÓW PRACY

Obszar pracy (przestrzeń robocza), jest to zbiór punktów, na które pracownik oddziałuje podczas pracy.

Istnieje podział obszaru pracy na:

1. teoretyczny, który wyznaczany jest zasięgiem rąk pracownika, bez zmiany jego pozycji ciała i miejsca,

2. rzeczywisty - wyznacza go zasięg rąk przy ruchu tułowia.

CHARAKTERYSTYKA OBSZARU PRACY 

1. Wymiary, asymetria i kształt ciała (proporcje: szerokości, długości ciała i jego elementów, oparte na danych antropometrii statycznej),

2. Strefy pracy dla rąk i nóg (oparte na danych antropometrii dynamicznej),

3. Strefy obserwacji i identyfikacji wzrokowej wynikające z budowy anatomicznej człowieka i jego możliwości psychofizycznych.

STREFA PRACY

Wielkość i kształt strefy zależy od:

1. pozycji ciała jaką przyjmuje człowiek,

2. części ciała użytej do ruchu ,

3. rodzaju wykonywanego ruchu,

4. cechy ruchu: szybkości, precyzji i kierunku,

5. rodzaju wykonywanej pracy,

6. wartości użytej siły i częstości manipulacji,

7. płaszczyzny pracy i jej położenia.

WYZNACZANIE STREFY

Strefy oparte są na zasięgu i rozpiętości całych kończyn i ich części. Rozróżnia się zasięgi:

• normalny - zakreślony przez przedramiona przy nieruchomym tułowiu,

• maksymalny - zakreślony przez wyciągniętą rękę i palce przy nieruchomym tułowiu.

Zasięgi mogą być wykreślane dla płaszczyzny i dla różnych pozycji ciała.

Rozpiętości ruchów swobodnych podane są w atlasie antropometrycznym.

TYPY STREFY PRACY

1. optymalna, która może być wyznaczona z zasięgu normalnego, wspólnego dla obu rąk,

2. dopuszczalna, określona przez zasięg maksymalny, wspólny dla obu rąk,

3. dopuszczalna dla prac wykonywanych przez każdą rękę z osobna,

4. możliwa lecz nie zalecana, wyznaczona przez zasięg maksymalny dla każdej ręki oddzielnie.

STREFY, A DOPUSZCZALNE CZYNNOŚCI PRACY

1. czynności precyzyjne, ruchy podstawowe,

2. czynności mniej precyzyjne, ruchy podstawowe,

3. ruchy pomocnicze,

4. ruchy pomocnicze o małej częstości występowania.

RODZAJE WSKAŻNIKÓW

1. wskaźniki ilościowe (informacja o aktualnej wartości mierzonej)

2. wskaźniki jakościowe (kierunek zmian w procesie, odchylenia od wartości normalnej)

3. wskaźniki alternatywne (informują o aktualnym stanie np. włączone)

WSKAŹNIKI CYFROWE

1. liczniki elektroniczne

2. z ruchomymi bębnami

kierunek odczytywania od lewej do prawej, cyfry wzrastają od dołu do góry, tempo zmian max z dwiema cyframi na sekundę

ZASADY PODEJMOWANIA DECYZJI

1. interpretowanie i podejmowanie decyzji powinno być jak najbardziej autentyczne

2. liczba decyzji na jednostkę czasu winna być możliwie mała

3. konieczność rozpatrywania inf. Z różnych źródeł i różnych rodzajów powinna występować jak najrzadziej

ZASADY DOTYCZĄCE WYKONYWANIA CZYNNOŚCI

1. Liczba urządzeń sterowniczych i zadań sterowniczych powinna być minimalna

2. Powinien być tylko jeden tor sterowniczy do spowodowania określonego skutku

3. Urządzenia łatwe do zidentyfikowania

4. Kierunek ruchu urządzeń równy z oczekiwanym skutkiem

5. Położenie w zasięgu rąk lub nóg pracownika

6. Zapewniona jednoczesność ruchów

7. Do kontroli powinien być zaangażowany nie tylko jeden zmysł

PARAMETRY WYSIŁKU FIZYCZNEGO: częstotliwość, zmienność, złożoność, powtarzalność, dokładność, jasność, szybkość przebiegu zjawiska