TRENING INTERPERSONALNY

TRENING INTERPERSONALNY

(część teoretyczna w formie prezentacji multimedialnej)

Jako początek treningu interpersonalnego wskazuje się warsztaty dla kadry kierowniczej, organizowane w roku 1946 w Connecticut. Prowadzono tam wykłady, seminaria oraz spotkania w kilkunastoosobowych grupach, na których omawiano problemy, jakie uczestnicy warsztatów napotykali w pracy. Spotkania prowadzili współpracownicy Kurta Lewina.

Kurt Lewin

Pewnego dnia prowadzący zaprosili na swoje zebranie kilku uczestników, by ci opowiedzieli, jak postrzegają to, co dzieje się w grupie i jaki wpływ wywierają na nich interwencje prowadzących. Okazało się, że interakcje, zachodzące w grupie, pozwalają uczestnikom odkrywać informacje o swoim funkcjonowaniu w grupie, umiejętnościach porozumiewania się i mechanizmach funkcjonowania grupy.

W ten sposób odkryto nową metodę uczenia się, opartą na doświadczaniu, eksperymentowaniu z nowymi zachowaniami i przeżywaniu.

Trening interpersonalny od początku istnienia był przedsięwzięciem edukacyjnym. Podczas treningu kładzie się nacisk na interakcje z innymi ludźmi, doświadczane „tu i teraz”, na eksperymentowanie z nowymi zachowaniami, wyrażanie uczuć itd.

Cele treningu interpersonalnego:

Mogą być określane w różny sposób, chociaż najczęściej dotyczą tego samego obszaru zjawisk, jakim jest ulepszanie pewnych umiejętności psychologicznych ważnych w kontaktach z ludźmi. Tak więc podstawowe cele treningu interpersonalnego to uczenie się i rozwijanie umiejętności;

spostrzegania i rozumienia innych ludzi i samego siebie w trakcie kontaktów z innymi
komunikowania się (wyrażania myśli i uczuć, uważnego słuchania ze zrozumieniem, wrażliwości na sygnały niewerbalne itd.)
rozwiązywania problemów i konfliktów międzyludzkich
udzielania i przyjmowania wsparcia psychologicznego
uczenia się w oparciu o doświadczenia osobiste.

Istnieją także inne sposoby formułowania celów treningu - np. rozwijanie właściwości ważnych w kontaktach międzyludzkich takich jak empatia, ciepło, szacunek, otwartość, autentyczność, bezpośredniość, zaangażowanie, odwaga, konfrontacja, itd. Określanie celów w taki sposób wynikało z obserwacji empirycznych wskazujących że m.in. w takich obszarach występowały zmiany u uczestników treningów.

Od początku istnienia, trening interpersonalny rozwijał się w dwóch kierunkach:

*W grupach T (z ang. training group) dla osób zajmujących się zawodowo pracą z ludźmi (kierowników, psychologów), za cele przyjęto rozwój umiejętności ważnych w relacji z innymi:

rozumienia zachowań własnych i innych osób,
umiejętności wyrażania myśli i uczuć,
umiejętności rozwiązywania konfliktów itp.

*Równolegle, w grupach spotkaniowych, za cele przyjęto właśnie te niespecyficzne zmiany uczestników. Charakter treningu, sprzyjający otwieraniu się, ujawnieniu osobistych problemów, ekspresji emocji i oparty na zaufaniu i akceptacji pozwalał uczestnikom przełamywać opory wobec innych ludzi i doświadczać nowych jakości w relacji z innymi.

W obu grupach: spotkaniowych i grupach T, przyjęto rozpoczynanie treningu w sposób wybitnie nieustrukturalizowany, bez gotowego programu i dyrektywnych działań ze strony trenerów. Ważna była również zasada tu i teraz, czyli koncentracji na bieżących doświadczeniach, uczciwego dzielenia się odczuciami, zwracania się uczestników do siebie, nie oceniania siebie nawzajem i przyzwolenia na ekspresję emocji.

Współcześnie, trening interpersonalny prowadzi się jako cztero- lub pięciodniowe spotkania, prowadzone dzień po dniu, wyjazdowo, np. w ośrodku szkoleniowym. Uczestnicy większą część czasu spędzają ze sobą, śpią w ośrodku. Zajęcia prowadzone są niedyrektywnie, tzn. bez wyraźnej, narzuconej przez trenera struktury.

Kultura grupy treningowej:

W grupie treningowej po jakimś czasie wyłania się specyficzny dla treningu zbiór norm, zwyczajów i rytuałów, czyli tzw. kultura grupy treningowej, która odróżnia ją w istotny sposób od innych rodzajów grup społecznych. Ta odmienność zasad i obyczajów dotyczących wzajemnych kontaktów i zachowania od reguł i konwencji obowiązujących w życiu codziennym jest ważnym czynnikiem pomocnym w osiąganiu celów treningu. Różnice te polegają przede wszystkim na tym, że kultura grupy treningowej jest bardziej przyzwalająca wobec spontaniczności i różnorodności zachowań. Zezwala na zmniejszenie dystansu, zwiększenie otwartości i intymności kontaktów oraz na wzbogacenie ekspresji emocjonalnej bez narażania się na sankcje obyczajowe i moralne występujące na co dzień w kontaktach międzyludzkich.

Rozmiary i specyfika tego subkulturowego przyzwolenia są różne w różnych grupach i w różnych odmianach treningu. Zależą w znacznym stopniu od postępowania trenera i od tolerancji poszczególnych uczestników na rozbieżność z utrwalonymi postawami i wzorcami osobistymi w tym zakresie. Kształtowanie norm grupowych i zasad kontaktowania się wspólnych dla całej grupy treningowej jest jednym ze szczególnie ważnych elementów pracy treningowej. Znaczna część procesu uczenia się jest skoncentrowana wokół tego problemu.

Ważnym aspektem wielu wydarzeń i sytuacji w grupie jest tworzenie się klimatu poszukiwania i eksperymentowania. Jeżeli doświadczenia treningowe mają wywierać jakiś wpływ na postępowanie uczestników w życiu codziennym, muszą różnić się od codzienności i otwierać nowe możliwości. Dlatego uczestnicy są zachęcani do eksperymentowania w zakresie własnego zachowani i myślenia, do poszukiwania i sprawdzania innych sposobów postępowania niż te do których się przyzwyczaili.

Odmienność warunków istniejących w grupie stanowi często źródło niepokoju i napięcia u poszczególnych uczestników. Jeżeli te przykre stany nie osiągają zbyt dużych rozmiarów mogą stanowić cenne źródło motywacji i inspiracji do poszukiwania nowych form zachowania i myślenia w sytuacjach interpersonalnych.

Ponieważ liczebność grupy treningowej nie przekracza kilkunastu osób, każdy uczestnik ma możliwość bezpośredniego i osobistego kontaktowania się z każdym członkiem grupy. Jeżeli grupa jest zbyt duża, istnieje niebezpieczeństwo zagubienia się poszczególnych osób w tłumie i wyłączania się z zasadniczego nurtu wydarzeń i interakcji w grupie. Jednak grupa powinna być dostatecznie duża, aby zaistniały warunki do dużej różnorodności zachowań i postaw oraz do tworzenia się bardziej rozbudowanych układów w wewnętrznej strukturze grupy. Pomaga to w uczeniu się na temat procesów i zjawisk międzyludzkich.

Trener:

Wspólnym elementem prawie wszystkich grup treningowych jest obecność osoby specjalnie przygotowanej do prowadzenia treningu nazywanej trenerem. Istnieją wprawdzie takie formy treningu, w których grupy pracują bez udziału trenera ale nie jest to częste zjawisko. Uczestnicy wtedy sami sterują przebiegiem własnej pracy choć korzystają ze specjalnie przygotowanych wytycznych, instrukcji i materiałów pomocniczych, czasem zarejestrowanych na taśmach audiowizualnych.

Przygotowanie trenera powinno obejmować oprócz ogólnego wykształcenia psychologicznego, odbycie staży w roli uczestnika, obserwatora i asystenta innego trenera. Potrzebne jest również posiadanie doświadczeń klinicznych w zakresie diagnozowania i psychoterapii zaburzeń emocjonalnych oraz umiejętności przekazywania i porządkowania treści poznawczych związanych z doświadczeniami uzyskiwanymi przez uczestników treningu.

Podstawowe zadania trenera polegają na pomaganiu uczestnikom w efektywnym uczeniu się z własnych doświadczeń uzyskiwanych z w czasie spotkań grupowych. Zadania te bywają rozumiane i realizowane na wiele sposobów. Istnieją bardzo duże różnice w rodzajach i rozmiarach aktywności poszczególnych trenerów. Jednak funkcjonowanie trenera w grupie najczęściej obejmuje działania , które;

a) inspirują, ukierunkowują i koordynują aktywność uczestników

b) pomagają w lepszym dostrzeganiu, rozumieniu i wyrażaniu doświadczeń osobistych

c) ułatwiają poznawcze opracowanie doświadczeń i obserwacji oraz odkrywania ich znaczenia dla uczestników

d) pomagają w utrzymywaniu pożądanego poziomu bezpieczeństwa psychologicznego

Zadaniem trenera nie jest nauczenie uczestników praktycznej wiedzy i umiejętności ani ukształtowanie ich postaw czy właściwości. Zajmuję się przede wszystkim pomaganiem uczestnikom w możliwie efektywnym wykorzystywaniu sytuacji treningowej do uczenia się od samych siebie.

Często rozpoczyna się od zakontraktowania grupy. Elementy kontraktu mogą m.in. stanowić:

Nie używamy przemocy fizycznej względem innych uczestników.
Nie pijemy alkoholu ani żadnych środków zmieniających świadomość.
Nie podejmujemy żadnych ważnych życiowych decyzji w ciągu 7 dni od zakończenia treningu

Zasady odnoszą się bezpośrednio do sposobów rozładowywania emocji. Mają one, z jednej strony stworzenie poczucia bezpieczeństwa wśród uczestników, z drugiej stworzenie sytuacji, w której uczestnicy wszelkie emocje wnoszą do grupy a nie odreagowują poza.

Korzyści z treningu interpersonalnego zależą od celów i indywidualnych decyzji każdego uczestnika. Zyski związane są z poszerzeniem świadomości własnych emocji zarówno w zakresie rozpoznawania jak i nazywania własnych uczuć. Podczas treningu istniej możliwość zobaczenia w jaki sposób buduję lub nie kontakty z innymi. Wielu uczestników po treningu interpersonalnym mówi o zwiększonym poczuciu wpływu na własne życie, o możliwości dokonywania świadomych wyborów, zmianie własnego, niekorzystnego sposobu bycia ze sobą i innymi.

TRENING INTERPERSONALNY – ZAPAMIĘTYWANIE IMION

Cel ogólny:

Zapamiętanie imion zespołu uczestniczącego w treningu

Czas:

45 minut

Materiały pomocnicze:

Białe kartki A4
Flamastry
Motek włóczki
Agrafki

Przebieg zajęć:

Grupa tworzy okręg

Zadanie 1.

Każdy z uczestników mówi jak się nazywa i co lubi robić w wolnym czasie

[5 minut]

Zadanie 2.

Każdy z uczestników dostaje agrafkę i karteczkę na której używając różnych kolorów pisze swoje imię. Przy napisanym imieniu może narysować coś charakterystycznego (np. kwiatki, kota itp.). Każdy z uczniów przypina tę kartkę do ubrania. Następnie przedstawiają się po kolei mówiąc, np. "Mam na imię Zosia", kolejna osoba: "Mam na imię Karol, a to jest Zosia", potem: "Mam na imię Ania. To jest Karol, a to Zosia." Itd. Czyli oprócz swojego imienia powtarzają imiona wszystkich poprzedników.

[10 minut]

Zadanie 3.

List Gończy. Każdy uczestnik dostaję kartkę i mazak. Jego zadaniem jest narysowanie listu gończego dotyczącego swojej osoby. Rysując swój portret zawierający cechy charakterystyczne wyglądu np. rude włosy, zadarty nos itp. Następnie prowadzący zajęcia zbiera wszystkie prace, miesza je i rozdaje uczestnikom (każdy otrzymuje jeden list gończy.) Jego zadaniem jest odgadnięcie imienia osoby, której portret otrzymały.

[10 minut]

Zadanie 4.

Pajęczyna. Członkowie grupy ustawiają się w kole, dostają motek włóczki, który rzucają do innej osoby stojącej w kole. Pierwsza osoba musi przytrzymać początek włóczki. Uczestnicy kolejno także przytrzymują włóczkę i mówią swoje imię oraz imię osoby, do której rzuciły motek. Np. „Ania”, kolejna osoba „ Ania, Kuba”, następna osoba: „Anna, Kuba, Michał” itd. Włóczka tworzy pajęczynę. Kiedy motek się skończy a wszystkie osoby będą trzymały już kawałek włóczki motek wraca tą samą drogą jaką przebył uprzednio a członkowie grupy kolejno powtarzają imiona osób, które przekazywały sobie motek aż do momentu kiedy pajęczyna się rozplącze

Czas: 10 minut

Dziękujemy wszystkim za wzięcie udziału w treningu .

Bijemy brawo.

Zapraszamy grupę na 10 minut przerwy przed następnymi zajęciami.

TRENING INTERPERSONALNY – ZWIĘKSZANIE ZAUFANIA MIĘDZY CZŁONKAMI GRUPY

Cel ogólny:

Zastanowienie się nad istotą zaufania do innych,
Doświadczenia obdarzania zaufaniem innych
Refleksja nad własną gotowością do otwartego komunikowania się

Czas:

45minut

Materiały pomocnicze:

Białe kartki A4
Flamastry
Ciekawe przedmioty które można opisać

Podstawowe pojęcia:

Zaufanie
Poczucie bezpieczeństwa
Komunikacja
Otwartość

Przebieg zajęć:

Uczestnicy siadająca początku siadają w okręgu, później mogą pracować w parach bądź w grupach.

Zadanie 1.

Omówienie i zapoznanie się z tematem dzisiejszych zajęć. Pytamy po kolei o samopoczucie uczestników.

[5min]

Zadanie 2.

Dlaczego ufam?
Podaj uczestnikom instrukcję:
Każdy przywołuje w pamięci obraz osoby, której ufa. Na kartce wypisuje zachowania tej osoby – wszystko, co powoduje, że to właśnie jej ufa.
Następnie uczniowie łączą się w swoje zespoły. Wspólnie wypisują na arkuszach najważniejsze zachowania, które uważają za budzące zaufanie. Tworzą w ten sposób listę zachowań budzących zaufanie.
Listy są prezentowane na forum klasy.
Na koniec każdy określa na kartce (posługując się listą), w skali od 1 do 5, w jakim stopniu on sam przejawia poszczególne zachowania w kontaktach z innymi ludźmi.
Chętni mogą podzielić się refleksjami na forum.

[15min]

Zadanie 3.

Ktoś, na kim można się oprzeć
Podaj uczestnikom instrukcję:
Utwórzcie krąg składający się z członków waszych zespołów (po 4–5 osób). Powinny one stać blisko siebie. Jedna z osób, stojąc w środku, przechyla się, jakby miała upaść. Pozostali stoją na tyle blisko, że mogą ją chwycić i podtrzymać, zanim upadnie. Zabawcie się w to kilka razy. Dbajcie o swoje bezpieczeństwo.

[5min]
Po wykonaniu polecenia poleć uczniom:
Teraz powtórzcie zabawę, ale stojącej w środku osobie zawiążcie na oczach opaskę.

[5min]

Zadanie 4.

Jestem w twoich rękach
Poproś uczestników, aby dobrali się w pary. Podaj im instrukcję:
Zawiąż opaskę na oczach twojego partnera i bądź jego przewodnikiem. Prowadź go ostrożnie po sali i dbaj o jego bezpieczeństwo. Połóż jego ręce na jakimś przedmiocie i poproś go, aby to opisał.
Po 5 minutach poproś uczniów, by zamienili się rolami i powtórzyli całe ćwiczenie.
Na zakończenie zachęć uczniów do rozmowy na temat ich odczuć i refleksji związanych z tym ćwiczeniem.

[15min]

Dziękujemy wszystkim za wzięcie udziału w treningu .

Bijemy brawo.

Zapraszamy grupę na 10 minut przerwy przed następnymi zajęciami.

TRENING INTERPERSONALNY – UMIEJĘTNOŚĆ WYRAŻANIA MYŚLI I UCZUĆ

Cel ogólny:

Praca nad otwartym wyrażaniem uczuć oraz opinii w grupie,
wzajemne wspieranie się,
budowanie bliskich i szczerych relacji, kreatywności i otwartości,

Czas:

45 minut

Materiały pomocnicze:

Białe kartki A4
Długopisy
Duża plansza
Małe karteczki z fragmentami tekstów z gazety

Podstawowe pojęcia:

Emocje
Uczucia
Komunikaty werbalne
Komunikaty niewerbalne

Przebieg zajęć:

Uczestnicy siadają na miejscach, krzesła są ustawione w okrąg.

Zadanie 1.

Rozpoczynamy zajęcia od tego, że każdy po kolei odpowiada na pytanie jak się dzisiaj czuje?

[5min]

Zadanie 2.

Każda osoba w grupie dostaje od prowadzącego kartkę i długopis. Arkusz dzielą na pół. Po jednej stronie piszą wszystko, co utrudnia zrozumienie uczuć i emocji ze strony odbiorcy, a po drugiej wszystko, co utrudnia wyrażanie uczuć i emocji ze strony osoby, która chce podzielić się swoimi przeżyciami.

Na przykład:

Osoba która chce się podzielić przeżyciami	Odbiorca
-brak zaufania	-brak uwagi
-wstyd	-bagatelizowanie problemów innych osób
-obawa przed oceną itp…	-brak zrozumienia itp…

[5 minut.]

Po zakończeniu każdy po kolei czyta, co zapisał natomiast osoba prowadząca zapisuje wszystkie pomysły na planszy tak, aby się nie powtarzały. Przy okazji tego zadania każdy może wyrazić swoją opinię do któregokolwiek z punktów jakie zostaną przeczytane przez uczestników.

[10 minut]

Zadanie 3

Osoby z grupy dobierają się w pary . Każda para losuje karteczki, na których są wcześniej wybrane przez prowadzącego fragmenty wycięte z gazet (krótkie teksty max 3 zdania). Pary starają się ćwiczyć teksty z różnym zabarwieniem emocjonalnym (np. złość, żal, radość itp.)

[10 minut.]

Następnie jedna osoba z każdej pary przedstawia co ćwiczyli w parach, a reszta grupy stara się odgadnąć jakie emocje się kryją w wypowiedzi.

W tym treningu osoby uczestniczące muszą przyjmować odpowiedni do danej emocji ton głosu, odpowiednio gestykulować, używać odpowiedniej mimiki twarzy itp.

[15 minut.]

Dziękujemy wszystkim za wzięcie udziału w treningu .

Bijemy brawo.

Zapraszamy grupę na 10 minut przerwy przed następnymi zajęciami.

TRENING INTERPERSONALNY – ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTÓW

Cel ogólny:

Poszerzenie wiedzy na temat konfliktów i przyczyn ich powstawania
Zapoznanie się ze sposobami unikania konfliktów interpersonalnych
Nabycie umiejętności rozwiązywania konfliktów interpersonalnych

Czas:

45 minut

Materiały pomocnicze:

Białe kartki A4
Długopisy
Flamastry

Podstawowe pojęcia:

Konflikt
Stereotyp
Obronność percepcyjna
Subiektywne postrzeganie
Niekontrolowane emocje

Przebieg zajęć:

Uczestnicy siadają na miejscach, krzesła są ustawione w okrąg.

Zadanie 1.

Każdy ze studentów mówi co ciekawego, zabawnego przytrafiło mu się w ostatnim tygodniu.

[ 10 minut]

Zadanie 2.

Uczestnicy dobierają się w pary. Każda para ustala w jakiej kwestii toczy się między nimi spór.

Osoba A zostaje mianowana tą, która konflikt wywołuje zaś osoba B ma za zadanie unikać, rywalizować, łagodzić sytuację, pójść na kompromis czy współpracować z osobą A (według tego jakie zadanie wyznaczył prowadzący). Osoba A nie wie jaki styl zachowania ma przyjąć osoba B.

Prosimy aby pary zaczęły się kłócić.

Pytamy co było trudne w tym zadaniu i dlaczego? Np.:

Co robiła druga strona konfliktu?
Jak zostały zinterpretowane dane zachowania?
Jakie uczucia w związku z tym mam do partnera (negatywne, pozytywne?)

Dziękujemy wszystkim za wzięcie udziału w zadaniu.

[ 10 minut.]

Wyjaśniamy czym jest konflikt, jego rodzaje i skąd się bierze.

Opisujemy 5 sposobów unikania konfliktów. Unikanie, rywalizacja, łagodzenie, kompromis, współpraca.

[5 minut]

Zadanie 3.

Prosimy grupę o odliczenie do trzech. Otrzymujemy w ten sposób trzy grupy.

Osoby, które przy odliczaniu powiedziały „trzy” prosimy o chwilowe opuszczenie sali.

Studentów, którzy zostali, prosimy o dobranie się w trzyosobowe grupy.

Rozdzielamy między nich role: dyrektora z dziennikiem (wszystkie informacje dotyczące zachowania i ocen są w nim zawarte), nadopiekuńczej matki (widzi swoje dziecko jako anioła, który nie skrzywdziłby nawet muchy) oraz pyskatego ucznia (wagarowicza i nieuka, który nie zdaje sobie sprawy, że jego zachowanie jest nieodpowiednie).

Scenka rozgrywa się w gabinecie dyrektora i dotyczy wydalenia ucznia ze szkoły.

Zapraszamy studentów z korytarza z powrotem do sali, dostają oni rolę niedoinformowanego mediatora (nic nie wie o dyrektorze, matce ani uczniu).

Zadanie mediatora polega na tym aby dyrektor dał uczniowi jeszcze jedną szansę, matka przekonała się, że jej dziecko wcale nie jest idealne a uczeń dostrzegł złe strony swojego zachowania i obiecał poprawę.

Każdy może przygotować argumentacje swojej postawy.

Pytamy co było trudne w zadaniu i dlaczego? Np.:

Czy mediator narzucał własne rozwiązania? Jak prezentował swoje poglądy i pomysły rozwiązania problemu?
Czy rozwiązanie konfliktu zostało zaakceptowane przez wszystkie strony?
Jak zostały zinterpretowane uczucia czy motywy zachowania?

Dziękujemy za wzięcie udziału w zadaniu.

[15 minut]

Opisujemy możliwe przyczyny konfliktów interpersonalnych. Niedostatek i odmienne interpretowanie informacji, różne punkty widzenia, różnice w zakresie wiedzy, presja czasu, hierarchiczny układ ról.

[5 minut]

Dziękujemy wszystkim za wzięcie udziału w treningu.

Bijemy brawo.

Zapraszamy grupę na 10 minut przerwy przed następnymi zajęciami.

TRENING INTERPERSONALNY – ROZUMIENIE ZACHOWAŃ SWOICH I INNYCH

Cel:

Zrozumienie zachowań swoich i innych członków grupy

Materiały pomocnicze:

Kartki
Mazaki

Czas:

45 minut

Zadanie 1.

„Jak zachowuję się w szkole?”. Najważniejsza w tym zadaniu jest samoocena zachowania. Prowadzący tłumaczy grupie na czym polegają zachowania agresywne, uległe i asertywne. Uczniowie określają typ zachowania, który ich charakteryzuje i zapisują na podpisanych kartkach. Starają się jednocześnie ukazać przyczyny i konsekwencje prezentowanego przez siebie typu zachowania odpowiadając na pytania: „Dlaczego się tak zachowujesz?” i „Do czego prowadzi takie zachowanie?” Np. „Dlaczego zachowujesz się agresywnie? Bo czuję się silny, chce wyładować złość, chcę zwrócić na siebie uwagę” itp. Nauczyciel zbiera kartki, po czym każda z nich jest omawiana.

[20 minut]

Zadanie 2.

„Otwartość”. W tym zadaniu uczestnicy pracują nad otwartością i tolerancją oraz lepszym rozumieniem przekonań odmiennych od własnych. Nauczyciel rozdaje każdemu kartkę. Na niej mają napisać 1 swoje przekonanie dotyczące dowolnej dziedziny np.: „Ania jest ładna”, „Nauka jest fascynująca” itp. Obok notują pogląd przeciwny do własnego. Uczestnicy przygotowują argumenty, za pomocą których będą musieli obronić i przedstawić w jak najkorzystniejszym świetle niezgodny z własnym punkt widzenia.

[15 minut]

Następnie każdy wygłasza krótką mowę na temat sensowności i walorów przekonania, z którym się nie zgadza.

[10 minut]

Dziękujemy wszystkim za wzięcie udziału w cyklu zajęć z treningu interpersonalnego.

Można zrobić mały poczęstunek i przyznać drobne nagrody najbardziej aktywnym uczestnikom.