Komunikacja interpersonalna to wymiana informacji między jej uczestnikami. Nośnikami danych mogą być słowa (komunikacja werbalna), gesty, teksty, obrazy, dźwięki czy też sygnały elektryczne albo fale radiowe. Ważne jest, aby były one zrozumiałe dla nadawcy i odbiorcy. Jest to taki typ jakości lub rodzaj komunikatu, który pojawia się kiedy osoby mówią lub słuchają w sposób maksymalizując to co osobiste.
Cechy ludzie według J. Stewarta:
człowiek ma prawo dokonywać wyborów.
Wyjątkowy
niemierzalny
refleksyjny
świadomy nie tylko tego co go otacza, ale jest świadomy własnej świadomości
adresowalność( czyli staranie się by dane komunikaty[informacje] dotarły do danej osoby)
Słowo to elementarna część mowy. Jego pisanym odpowiednikiem jest wyraz. Za pomocą słów określamy wszelkie pojęcia rzeczywiste i abstrakcyjne, także myślimy na ogół słowami. Wiele słów składa się na mowę. W Biblii synonim wieczności i Boga. W matematyce punkt. Jest symbolem rzeczy a nie rzeczą o której mówimy. Słowo jest przekaźnikiem informacji na temat danej rzeczy czy osoby. Komunikacja werbalna oparta jest na słowie czyli posługiwaniem się symbolami. Język jest to system symboli (słów) .
Wskaźniki językowe:
uważaj na pułapki językowe (rzeczywistość szybciej się zmienia niż słowa)
nie poddawaj się złudzeniu tzw. właściwego znaczenia (słowo ma wiele znaczeń) Znaczenie nie tkwi w słowach tylko w naszym rozumieniu.
rozwijaj swoje słownictwo(krzyżówki)
poznawajmy[rozmawiajmy] z ludźmi
bawmy się słowami
korzystajmy z metafor, omówień
rozwijaj język niewykluczający i pełen szacunku(dobierać słowa tak by nie godziły w drugiego człowieka)
Do aktu komunikacji dojdzie jedynie wtedy, gdy spełnione zostaną następujące warunki:
informacja zostanie przekazana w języku zrozumiałym dla obu komunikujących się stron,
zaistnieje skuteczny nośnik tej informacji,
przekaz pozostanie czysty od zniekształceń przez czynniki zewnętrzne (tzw. szum),
przekaz spotka się z odbiorem,
informacja w założeniu będzie przeznaczona dla danego odbiorcy.
Czynniki, które utrudniają zrozumienie zawartego w wypowiedzi (o charakterze fizycznym i psychologicznym).
Utrudnienia percepcyjne
wybiórczość uwagi
brak umiejętności decentracji (przyjęcie perspektywy rozmówcy)
różnice kulturowe
stereotypy (chętniej słuchamy osób o wysokim statusie społecznym)
samopoczucie
komunikacja równoległa-rozmówcy prowadzą równocześnie dwa wątki rozmowy, nie słuchając siebie nawzajem
Do barier komunikacyjnych zaliczyć można:
Komunikacja werbalna – komunikacja z użyciem języka naturalnego, czyli mowy jako środka komunikacji. Jest to podstawowy sposób komunikacji międzyludzkiej. W szczątkowej postaci komunikacja werbalna występuje także u zwierząt, np. u szympansów, które rozwinęły w niektórych przypadkach także zdolność posługiwania się metaforą. Aby komunikacja werbalna mogła mieć miejsce, musi istnieć mówiący i słuchający. Posługują się oni kodem (językiem), który musi być znany obu osobom.
W komunikacji werbalnej dużą rolę odgrywają takie czynniki, jak:
akcent i modulowanie wypowiadanych kwestii, co często ma większy wpływ na partnera interakcji niż treść wypowiedzi
stopień płynności mowy
zawartość (treść) wypowiedzi – w tym przypadku zasób leksykalny ma związek z kompetencjami kulturowymi jednostki – np. osoby o mniejszych kompetencjach kulturowych rzadziej posługują się językiem literackim, a częściej gwarą środowiskową lub regionalną.
Komunikacji werbalnej najczęściej towarzyszy komunikacja niewerbalna. W trakcie rozmowy przekazywanym treściom towarzyszą gesty oraz mimika, które w przyjętym kodzie językowym w danej kulturze potwierdzają komunikaty zwerbalizowane.
Mowa ciała, język ciała, komunikacja niewerbalna - zespół niewerbalnych komunikatów nadawanych i odbieranych przez ludzi na wszystkich niewerbalnych kanałach jednocześnie. Informują one o podstawowych stanach emocjonalnych, intencjach, oczekiwaniach wobec rozmówcy, pozycji społecznej, pochodzeniu, wykształceniu, samoocenie, cechach temperamentu itd. Komunikaty te nadawane są i odbierane najczęściej na poziomie nieświadomym, jednak mogą być również nadawane i odbierane świadomie (tak jak większość gestów - emblematów czy wiele wyrazów mimicznych).
Kiedy mówimy, że mamy "przeczucie" lub "niejasne odczucie", iż ktoś skłamał, tak naprawdę mamy na myśli, że mowa ciała nie idzie w parze ze słowami.
Istnieją co najmniej dwa źródła zróżnicowania przekazów niewerbalnych - normy kulturowe i indywidualne doświadczenia człowieka. Generalnie kobiety są lepszymi od mężczyzn nadawcami i odbiorcami komunikatów niewerbalnych. Oceniane są więc jako bardziej wewnętrznie zgodne, bezpośrednie i ekspresyjne w porozumiewaniu się. Kiedy porównywano trafność interpretacji zachowań niewerbalnych obcych kobiet i mężczyzn, kobiety wykazywały znaczącą przewagę zwłaszcza przy odczytywaniu negatywnych komunikatów mężczyzn. Różnica w dokładności odczytywania komunikatów pozytywnych nie była taka duża. Ciekawe jest również to, że małżonki trafniej interpretują sygnały przekazywane im przez obcych mężczyzn niż niewerbalne komunikaty swoich mężów. Być może jest to związane z większą "uprzejmością" kobiet - gdy np. rozmówca chce coś ukryć, kobiety częściej "dają się nabrać", to znaczy okazują, że wierzą tej osobie, choć spostrzegają niespójność komunikatów. Dokładność nadawania i umiejętność odbioru komunikatów niewerbalnych ma wpływ na zadowolenie z małżeństwa.
Komunikacja niewerbalna – dotyczy wszystkich ludzkich zachowań postaw i obiektów innych niż słowa, które komunikują wiadomości i posiadają wspólne społeczne znaczenie. Obejmuje: wygląd fizyczny, ruch ciała, gesty, wyraz twarzy, ruch oczu, dotyk, głos oraz sposób wykorzystywania czasu i miejsca w komunikowaniu się. Nie zawiera jednak gestów które zawierają słowa, takich jak język migowy, ani słów pisanych lub przekazywanych elektronicznie.
tendencja afiliatywna (bliski dystans, dotyk, kontakt wzrokowy, uśmiech)
tendencja dominatywna (wyprostowana postawa, uniesiona głowa, szybka mowa, jednostronna komunikacja werbalna)
komunikowanie postaw i emocji (uzgadnianie postaw interpersonalnych)
wspomaganie komunikacji językowej
zastępowanie mowy (gdy utrudniony kontakt werbalny)
mimika (wyraz twarzy); stany emocjonalne, postawy
pantomimika (gesty); ilustracje wypowiedzi, ujawnianie zaangażowania w rozmowę
ekspresja pantomimiczna:
emblematy – można zastąpić terminem werbalnym (na przykład pokazanie środkowego palca)
regulatory – towarzyszą wypowiedzi (np. podanie ręki)
ilustratory – ilustrują wypowiedź (np. "taaaki duży")
adaptory – pomagające przystosować się do sytuacji (opanowanie emocji, przebywanie z ludźmi, zaspokojenie potrzeb - dotykanie warg, drapanie się po karku, pocieranie nosa, poprawianie okularów itp.)
zachowania przestrzenne (proksemika)– sympatia/niechęć, pozycja społeczna
czynniki paralingwistyczne (ton głosu, tempo mowy, intonacja, przerwy, chrząknięcia, eeee, mmmm...) - stan emocjonalny
powierzchowność (rodzaj ubrania, zegarki, kolczyki, makijaż, komórka, sygnety, buty itp.) – status, zawód, samowyobrażenie
stany fizjologiczne (zapach, rumieńce, łzawienie oczu) - stan emocjonalny
budowa ciała - np. szerokie plecy, mała głowa, silne nogi, biodra wypięte do przodu, duże kości itp. - cechy temperamentu i styl charakteru
postawa ciała (jak ciało stoi, siedzi itp.) - relacje interpersonalne
oczy (ruchy oczu, odruch źreniczny i wielkość źrenic, częstość mrugania, kierunek patrzenia, kontakt wzrokowy, wielkość oczu itp.) - ukierunkowanie uwagi, rodzaj wyobraźni (wzrokowiec, słuchowiec, kinestetyk), stan emocjonalny, przykrość-przyjemność, lubienie-nielubienie
Najprostszymi niewerbalnymi sygnałami, które mogą wskazywać na to, że się bronimy, są skrzyżowane ramiona (czasem także nogi), pochylona sylwetka. Taką pozycję przyjmują często osoby, które mało się znają i czują się ze sobą niepewnie. Niezadowolenie manifestuje się najczęściej następująco: ściągnięte brwi, zaciśnięte usta i szczęki, pochylona głowa, spojrzenie skierowane w dół lub znad pochylonej głowy na rozmówcę, ciało lekko odchylone do tyłu. Niechęć może być ujawniana także przez splecione palce lub zaciśnięte pięści. Z osobą przekazującą takie sygnały niewerbalne trudno nawiązać dobry kontakt, chociaż wypowiadane przez nią słowa mogą wskazywać na życzliwy do nas stosunek.
kontakt wzrokowy - regulacja rozmowy – zainteresowanie, nawiązanie, podtrzymanie komunikacji; zmiany wielkości źrenic – uwaga wzrokowa
relacje przestrzenne – odzwierciedlenie relacji w strukturowaniu przestrzeni (szerzej zobacz: dystanse personalne)
dystans interakcji:
strefa intymna (do 0,5 m)
strefa osobista (do 1,2 m)
strefa społeczna (do 3,5 m)
strefa publiczna (do 7,5 m i więcej)
dotyk – aktywny, pasywny, wzajemny – bliskość, dotyk zinstytucjonalizowany, zrytualizowany
Po naruszeniu strefy intymnej, psychiczne zdystansowanie uzyskuje się przez odwrócenie twarzy (zawieszanie wzroku w przestrzeni, skupianie się na czymś innym), stanie bokiem lub tyłem, stosowanie się do tych zaleceń zwłaszcza, gdy mamy do czynienia z osobą nieznajomą zapobiega eskalacji agresji i wynikającej z niej kłótni. Dzieci mogą zareagować na taką sytuację lękiem.
Chcąc zwiększyć odległość między sobą i rozmówcą, może nieznacznie odchylić się do tyłu lub w bok (zachowując otwartą przestrzeń przed twarzą), czasem wyciąga się nogi przed siebie. Próby zmniejszenia dystansu polegają natomiast na nieznacznym zbliżaniu się do rozmówcy, wychylaniu się w jego kierunku. Ludzie stojący lub siedzący prawie wprost zwróceni do siebie twarzami lub mający możliwość łatwego zwrócenia twarzy w kierunku partnera, dodatkowo sylwetki obu osób nie mają cech napięcia (m.in. nie są usztywnieni, nie kręcą się nadmiernie), całe ręce i dłonie są otwarte. - świadczy o tym, że relacja ta jest "zamknięta", tzn. trudno byłoby trzeciej osobie włączyć się do rozmowy.
Ludzie pozostający ze sobą w dobrym kontakcie spontanicznie i nieświadomie przyjmują prawie identyczną pozycję ciała, a także wykonują podobne ruchy ciałem, jak w lustrzanym odbiciu. Często mówią do siebie głosem o podobnej sile, tempie i melodii. Możemy je świadomie zastosować, jeżeli zależy nam na dobrym wczuwaniu się w stan przeżywany przez rozmówcę i chcemy być odbierani jako osoba rozumiejąca i życzliwa.
Nawet wtedy, gdy mamy zamiar wyrazić przyjazne uczucia wobec mało znanego człowieka (np. gdy podchodzimy do niego blisko, poklepujemy go po ramieniu, obejmujemy), jest bardzo prawdopodobne, że zareaguje na takie gesty niechętnie. Może będzie usiłował zachować się wobec nas uprzejmie, uśmiechać się, ale najprawdopodobniej będzie natychmiast próbował zwiększyć dystans, choćby nieznacznie. Jednym z nieświadomie stosowanych sygnałów zaznaczania własnego terytorium, a jednocześnie wyznaczania minimalnego dopuszczalnego dystansu, jest rozkładanie własnych rzeczy na stolikach, biurkach, zwłaszcza wtedy, gdy są one wspólnie używane.
W sytuacjach towarzyskich mężczyźni i kobiety dają sobie niewerbalne znaki świadczące o wzajemnym zainteresowaniu erotycznym. Często robią to w sposób niezamierzony. Mają wówczas tendencję do prezentowania sylwetki wyprostowanej z wciągniętym brzuchem. Jeżeli są sobą zainteresowani, mogą zwrócić się w swoim kierunku lub wyciągnąć stopę, patrzeć trochę dłużej niż zwykle. Intymne spojrzenie obejmuje nie tylko trójkąt oczy - usta, ale oczy - klatka piersiowa. Męskie gesty zalotów polegają głównie na tzw. "porządkowaniu" sylwetki (np. poprawianie krawata, marynarki lub mankietów, przygładzanie włosów), a także na wkładaniu kciuków za pasek spodni. Kobiece gesty kokieterii są zwykle bardziej zróżnicowane: odrzucanie głowy (jakby w geście odrzucania włosów), spoglądanie zza ramienia, spojrzenie skierowane w bok z lekko spuszczonymi powiekami, rozchylone usta, wyeksponowanie wewnętrznej strony nadgarstków, bawienie się włosami itp.
Przyczyny zaburzeń w komunikowaniu:
brak przygotowania do rozmowy
brak jasności komunikatu
okoliczności
niedokładny odbiór/wybiórczość
subiektywizm
brak zaufania/szacunku
Wysyłanie niespójnych komunikatów przez rozmówcę może wywołać dezorientację, utrudniać osiągniecie porozumienia (duże prawdopodobieństwo kłamstwa, indywidualność mowy, bardzo poważne zdenerwowanie). Warto zaznaczyć, że "decyzja" - czy istotniejsza jest część niewerbalna, czy werbalna - wcale nie musi przebiegać w naszej świadomości.
Niespójność między komunikatami przekazywanymi przez dwa różne kanały niewerbalne. Niespójność taką dostrzegamy wtedy, gdy ktoś mówi podniesionym, gniewnym tonem i jednocześnie uśmiecha się. To, co słyszymy, brzmi agresywnie, widzimy natomiast przyjazny wyraz twarzy.
Psychologowie zwracają uwagę na to, że przejawianie przez jednego z rozmówców komunikatów niosących sprzeczne treści doprowadza do tego, iż po pewnym czasie także drugi z nich zaczyna wysyłać niespójne przekazy.
Niespójność polegająca na wysyłaniu specyficznych przekazów niewerbalnych. Neurolingwinistyczne programowanie szczególną wagę przywiązuje do sygnałów traktowanych jako wyraz wątpliwości, zastrzeżeń, sprzecznych tendencji, których człowiek zwykle nie jest świadomy. Ujawniają się one przede wszystkim przez niesymetryczne ułożenie ciała, np. podniesiona jedna ręka, a opuszczona druga. Osoba przeżywająca pewne obiekcje, niepewna tego, co mówi, może przestępować z nogi na nogę, ciągle zmieniać pozycję ciała. Człowiek, który mówi coś z głębokim przekonaniem, nie boi się, jak zostanie odebrany przez innych, ufa sobie, wykazuje pełną symetrię ciała. Stoi mocno, pewnie na własnych nogach. Jeśli wykonuje jakieś gesty, to jednocześnie dla przykładu podnosi obie ręce. Istnieje kilka podstawowych prawidłowości, dobrze sprawdzonych w badaniach psychologicznych, dotyczących różnic w komunikacji niewerbalnej mężczyzn i kobiet (Noller, 1984).
Osoby zdenerwowane mówią drżącym głosem, mowa nie jest płynna, robią często krótkie pauzy, zdania także są raczej krótkie. Pewność siebie też będzie słychać w głosie osoby mówiącej. Taka mowa będzie swobodna, głos brzmi naturalnie, pomyłki będą rzadkie itd. Akcent z kolei może zdradzić z jakiego regionu pochodzi dana osoba. Bez trudu rozpoznajemy akcent ludzi ze Śląska czy z Polski Wschodniej. Inne znaki to chrząknięcia, przerywniki na zebranie myśli w rodzaju "eee" czy "yyy" (powinniśmy ich unikać).
Etolog Irenäus Eibl-Eibesfeldt stwierdził, że uśmiech na twarzy dzieci głuchych i niewidomych pojawia się niezależnie od uczucia lub naśladowania, co oznacza, że także musi być wrodzony. Nasz aktualny nastrój, stosunek emocjonalny do rozmówcy lub też tematu rozmowy najczęściej wyrażamy w postaci minimalnych ruchów mięśni twarzy, rąk, całego ciała, intonacji czy melodii głosu.
Ustalono, że ludzie (podobnie jak zwierzęta) mają swoje strefy i terytoria (zobacz: terytorialność). Najbardziej odpowiednimi warunkami do prowadzenia udanych rozmów nieformalnych jest usadzenie rozmówców pod kątem 45° względem siebie. Takie ustawienie daje możliwość naturalnego nawiązywania i zrywania kontaktu wzrokowego, co sprzyja podtrzymaniu konwersacji. Czas w jakim pojawi się dany znak oraz długość jego trwania także można wykorzystać w celu zdobycia informacji. Na przykład wiadomo, że prawdziwa ekspresja mimiczna nie pozostaje na twarzy dłużej niż kilka sekund. Większość wyrazów trwających dłużej to ekspresje symulowane. Wyjątkiem są tu oczywiście stany głębokiej depresji czy patologicznej euforii. Także czas pojawienia się ekspresji w odniesieniu do mowy pomaga ustalić czy mamy do czynienia z emocją spontaniczną czy symulowaną. Jeśli ktoś mówi, że jest zły i wyraz złości pojawi się po wypowiedzi z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że jest to złość udawana. Na podstawie badań ustalono, że ekspresje spontaniczne pojawiają się tuż przed wypowiedzią emocjonalną lub w trakcie jej wypowiadania.
Dystanse personalne - jeden z objawów zachowań przestrzennych człowieka (zobacz też: terytorialność). Są one traktowane jako przedłużenia ciała i różnie traktowane w różnych kulturach
Wymiary dystansów społecznych zostały opisane przez etologa Edwarda Halla, który początkowo z George'em Tragerem wyróznił 8 dystansów, a następnie opisał 4. Dystanse są charakterystyczne dla ludzi, jak i innych gatunków zwierząt, przy czym u ludzi wyeliminowane zostały dystans krytyczny i dystans ucieczki
Dystanse personalne i sposób ich traktowania są ważnymi komunikatami niewerbalnymi. Odległość, jaką ludzie zachowują w stosunku do innych osób, pokazuje między innymi stosunek emocjonalny do rozmówcy (lubienie – nielubienie), status społeczny, typ prowadzonej rozmowy (intymna – oficjalna, łatwa - trudna). Skracanie dystansu podczas rozmowy jest sygnałem okazywania emocji.
Edward Hall wyróżnił 4 dystanse, dzieląc każdy z nich na dwie fazy, bliższą i dalszą. Dystanse te określił dla osób z klasy średniej Stanów Zjednoczonych, zakładając, że w innych kulturach mogą być one odmienne. Zmieniają się one w zależności od szeregu warunków, z których najważniejsze to: kultura oraz tworzące ją otoczenie społeczne, płeć i wiek.
dystans intymny strefa najbliższa, rozciągająca się od skóry do ok. 45 cm. Do tej sfery dopuszczane są jedynie osoby bardzo bliskie (mąż, żona, chłopak, dziewczyna, dziecko)
faza bliższa - kontakt bezpośredni dotykowy, do 14 cm
faza dalsza - 14-45 cm
dystans indywidualny (osobniczy) od 45 do 120 cm. Jest to strefa prywatna. Dopuszcza się do niej ludzi znane: przyjaciele, dobrzy znajomi, rodzina.
faza bliższa - 45-75 cm
faza dalsza - 75-120 cm
dystans społeczny od 120 do 360 cm. Jest to dystans dla ludzi obcych i znajomych, z którymi nie wiążą nas zażyłe stosunki. W tym dystansie załatwiane są także wszelkie oficjalne sprawy (kontakt z urzędnikami)
faza bliższa - 1,2-2,1 m
faza dalsza - 2,1-3,6 m
dystans publiczny powyżej 3,5 metra. Taka odległość zachowywana jest wobec osób publicznych.
faza bliższa 3,6-7,5 m
faza dalsza - powyżej 7,5 m - zarezerwowany dla ważnych osobistości jak, np. monarcha, prezydent, etc.
Dystans intymny - jeden z dystansów personalnych. Rozciąga się w promieniu ok. 45 cm wokół naszego ciała (obrazowo można powiedzieć, że jest to strefa na wyciągnięcie łokcia). Obszar przestrzeni bardzo bliski naszego ciała, w którym prawie zawsze dochodzi do kontaktu fizycznego z rozmówcą. Dlatego jest to odległość zarezerwowana jedynie dla bardzo bliskich osób (małżonek, partner, dziecko). Naruszenie tej strefy przez inną osobę odbierane jest jako agresja terytorialna (zobacz też: terytorialność), co jest przeżywane jako nieprzyjemne zarówno przez osobę, której strefa jest naruszana jak i przez intruza. To podnosi gotowość do zachowań agresywnych (zobacz także: przegęszczenie). Naruszenie dystansu intymnego wywołuje także szereg reakcji fizjologicznych. Następuje zahamowanie zdolności wydalania moczu, zmienia się odruch skórno-galwaniczny, potliwość dłoni, akcja serca, EEG, napięcie mięśni.
Manipulowanie dystansem intymnym wpływa na spostrzeganą atrakcyjność osób. Jeśli grupa nieznanych osób ma rozmawiać, to jej członkowie wydają się sobie bardziej atrakcyjni, gdy odstęp między krzesłami wynosi 0,5 m niż wtedy, gdy krzesła stykają się ze sobą. Wzrasta wtedy także skłonność do karania w grupie, a kary są silniejsze. Ludzie oceniają siebie także jako bardziej agresywnych i nerwowych.
W strefie intymnej zmienia się sposób używania języka. Mówimy nieco cichszym głosem. Zdania są krótkie i pojawia się wiele równoważników zdań oraz wiele dźwięków typu eee, hmmm, ooo, ughh, ughh, ughh, uff itp. Zdania są bardzo często niepoprawne gramatycznie, a człowiek nie stara się budować eleganckich i gramatycznych wypowiedzi.
W dystansie intymnym spada rola wzroku w komunikacji, bowiem druga osoba jest bardzo blisko i jej obraz na siatkówce jest mocno zniekształcony. Rośnie natomiast rola węchu (zobacz też: feromony), słuchu i dotyku. Ludzie są w stanie wyczuć poprzez skórę, które części ciała drugiej osoby są gorące, a które zimne, wyczuwamy także napięcia mięśniowe rozmówcy, co jest ważną (choć często odbieraną nieświadomie) informacją na temat przeżywanych przez interlokutora stanów wewnętrznych.
Pewne strefy naszego ciała są jednak strefami tabu nawet dla osób bardzo bliskich. Najczęściej dotykane są dłonie i ramiona.
W relacjach społecznych mężczyźni częściej naruszają strefę intymną kobiet niż kobiety mężczyzn.
Dystans indywidualny w psychologii społecznej jeden z dystansów społecznych, ulokowany pomiędzy dystansem intymnym a dystansem społecznym. Ważny element komunikacji niewerbalnej. Jest to przestrzeń, która rozciąga się wokół człowieka pomiędzy 45cm a 120cm (obszar na wyciągnięcie ręki), strefa łatwego dotyku. Przestrzeń tę traktuje się jako prywatną i wpuszczane są tu osoby, które dobrze znamy i z którymi czujemy się bezpiecznie. Rozmowa z obcym w takiej odległości nie zdarza się lub jest niekomfortowa. Jeśli dwie osoby rozmawiają ze sobą spontanicznie w dystansie indywidualnym, możemy wnioskować, że dobrze czują się ze sobą, są sobie bliskie. Naruszenie dystansu indywidualnego jest traktowane jako agresja terytorialna i wywołuje reakcje agresywne (zobacz też: terytorialność).
W stosunku do dystansu intymnego w tej odległości rośnie rola wzroku (ze względu na mało zdeformowany bodziec proksymalny na siatkówce oka), i słuchu. Zmniejsza się natomiast rola innych kanałów przekazywania informacji: węchu, dotyku, zdolności odczuwania ciepła ciała drugiej osoby (które pełnią ważne funkcje w dystansie intymnym).
W trakcie rozmowy w tym dystansie popełniamy o wiele mniej omyłek językowych niż w dystansie intymnym, mowa jest poprawna, ale swobodna, raczej nie zastanawiamy się nad konstrukcją gramatyczną zdań.
Obszar dystansu indywidualnego jest zmienny. Zależy on od:
wzorców kulturowych – tak zwane kultury kontaktowe (np. Włosi, Hiszpanie, Arabowie) mają dystans indywidualny wyraźnie krótszy niż kultury dystansowe (np. Anglicy, Skandynawowie).
środowiska, w którym człowiek został wychowany. Rodziny różnią się tym, jak budują dystans indywidualny. Badania z lat 80. sugerują wskazywały, że szczególnie rozległy dystans indywidualny mają księgowi i księgowe. Dane te jednak najprawdopodobniej uległy dezaktualizacji.
Ze zmienności kulturowej i środowiskowej dystansu indywidualnego wynikają pewne konsekwencje. Otóż osoby z krótkim dystansem indywidualnym mają nieświadomą skłonność do zbliżania się w trakcie konwersacji do rozmówcy (dla nich rozmowa "naturalna" zarówno z bliskimi jak i obcymi przebiega w krótszej odległości).
Osoby o wydłużonym dystansie indywidualnym nieświadomie zwiększają odległość, w jakiej prowadzą rozmowę z innymi ludźmi. Gdy dwie osoby o różnych dystansach indywidualnych rozmawiają ze sobą, to przesuwają się w trakcie tej rozmowy. Jedna osoba dąży do zbliżania się, druga się oddala. W efekcie nawet po krótkim czasie obie tworzą sobie pewne wyobrażenie na temat interlokutora. Osoba o krótkim dystansie dochodzi do wniosku, że jej rozmówca jest zdystansowany, oziębły, niezainteresowany rozmową i żywi negatywne uczucia wobec niej. Osoba o wydłużonym dystansie ma skłonność przypisywać rozmówcy takie cechy jak nachalność, agresywność, nietrzymanie dystansu, skłonność do naruszania prywatności, wścibstwo, brak kultury.
W sytuacjach społecznych pewne elementy mogą modyfikować psychologicznie odczuwaną odległość między dwiema osobami. Np. jeśli między nimi jest przegroda np. szyba, tak jak na poczcie lub wazon z kwiatami na stoliku w restauracji (szerzej zobacz: teoria intymności).
Rodzice rozmawiają z dziećmi najczęściej w dystansie społecznym, czyli w takiej odległości jak obcy.
Większość mężczyzn wracających do domu, zapewnia sobie dystans społeczny w stosunku do swoich żon.
Kobiety podchodzą do siebie bliżej niż mężczyźni gdy zaczynają rozmowę.
Kobiety stają podczas rozmowy bliżej wobec bliskich przyjaciół, ale dalej wobec kolegów
Dystans społeczny Jeden z dystansów personalnych. Strefa przestrzeni otaczająca człowieka następująca po dystansie intymnym i dystansie indywidualnym a przed dystansem publicznym. Rozciąga się w granicach od 120 cm do 360 cm (jest to przestrzeń poza obszarem możliwego łatwego dotyku).
W tej odległości kontaktujemy się z osobami obcymi i tymi, które znamy lecz nie lubimy specjalnie i traktujemy jako obce. Jeśli dwie osoby, które się rzekomo znają rozmawiają ze sobą spontanicznie w tej odległości, możemy wnioskować, że ich kontakty są raczej oficjalne (czyli społeczne, a nie intymne czy indywidualne). W takiej przestrzeni załatwiane są także wszelkie oficjalne sprawy (urząd, kupno/sprzedaż itp.)
Stojąc w tej odległości ludzie używają przede wszystkim wzroku i słuchu jako kanału dostarczającego informacje o drugiej osobie. Mowa jest gramatyczna i sformalizowana, zwykle poprawna, a temat rozmowy "bezpieczny", oficjalny lub obojętny.
Niekiedy pewne formalne sprawy i rozmowy prowadzone są w dystansie krótszym niż 120cm, lecz różnego rodzaju przegrody (np. szyba przy okienku kasowym lub blat biurka w banku) zwiększają psychologicznie ten dystans właśnie do dystansu społecznego.
Dystans publiczny jest to jeden z dystansów personalnych. Przyjmuje się, że o dystansie publicznym możemy mówić wtedy, gdy rozmówcy kontaktują się w odległości większej niż 360cm. Badania pokazały, że gdy odległość pomiędzy osobami wynosi powyżej 30 metrów, ludzie nie mają poczucia kontaktu ze sobą – np. gdy widzę znajomego na deptaku w odległości 30m to zwykle nie krzyczę do niego „cześć”.
W dystansie publicznym takiej odległości kontaktujemy się z osobami publicznymi (np. ministrem podczas spotkania, rektorem uczelni podczas inauguracji roku akademickiego, księdzem podczas mszy), stąd nazwa.
W dystansie publicznym głównym kanałem odbierania informacji na temat drugiej osoby jest wzrok. Ludzie rozmawiając w tej odległości budują bardzo gramatyczne zdania i zastanawiają się nad konstrukcją zdań. W specjalny sposób dobierają słowa, pojawia się stosunkowo niewiele pomyłek językowych. Dystans ten jest zarezerwowany dla osób publicznych. W naturalnie przebiegających kontaktach społecznych z obcymi najbardziej charakterystyczny jest dystans społeczny
Mowa ciała – termin z zakresu psychologii społecznej. Niekiedy używa się go jako synonimu komunikacji niewerbalnej, która jest jednak szerszym pojęciem.
Mowa ciała obejmuje zwykle takie komunikaty niewerbalne, jak: gesty i ruchy ciała, mimika, postawa i ukierunkowanie ciała, ruchy oczu i odruch źreniczny, sposób używania przestrzeni interpersonalnej i in.
Nie zalicza się do mowy ciała takich komunikatów jak niewerbalne aspekty mowy (np. tembr głosu, sposób używania i wypowiadania słów, pomyłki językowe itd.) Nie jest jasny status takich komunikatów, jak: ubiór, makijaż czy przedmioty, które niosą dodatkową informację (np. zegarek, okulary, typ samochodu, którym się jeździ, etc.), a także np. kontaktu wzrokowego, który jest komunikatem interakcyjnym. Podobnie terytorialne zachowania i sposób organizowania przestrzeni trwałej i przestrzeni półtrwałej wokół siebie niesie informację niewerbalną, jednak nie jest mową ciała.
Kinezyka - nauka zajmująca się komunikacją niewerbalneą pomiędzy ludźmi. Nauka bada w jaki sposób człowiek za pomocą gestów, mimiki itd. przekazuje informacje. Szacuje się, że ludzie za pomocą mowy ciała przekazują 60%-70% informacji.
Terytorialność - zachowania przestrzenne człowieka, związane z jego terytorium, a także relacje między otoczeniem materialnym a zachowaniami. Człowiek należy do zwierząt, które ustalają swoje terytorium i bronią go przed zajęciem przez inne osobniki własnego gatunku (terytorializm). Przyjęcie orientacji własnościowej wobec przestrzeni polega na prostym zajęciu tej przestrzeni na stałe lub sporadycznie.
|
|
Wokalika – różne dźwięki, głos który towarzyszy wypowiedziom inne niż słowa np. westchniecie, ton głosu, wysokość głosu.
Kinezyka – obejmuje typy komunikatów opartych na ruchu, przekazanie informacji za pomocą ruchu nie dołączając slow.
Kinezyka dzieli się :
Komunikaty ruchu, posturalno-gestowy – nasza postawa i gesty, szerokie ruchy, duże łatwo dostrzegalne, dotyczą w zasadzie całego ciała bo zaangażowana jest duża część ciała, ciało jest źródłem komunikatu, mowa ciała. Dzieli się na 3 sfery: górna- dodatnia, środkowa -neutralna, dolna -negatywna.
Mimika – zawężony obszar, ruchy twarzy
mikro ruchy- trudno je zauważyć: drobne przymrożenia oka, uśmiech w kąciku ust, część można świadomie wytworzyć część nie. Część można przyuważyć część nie, jest trudno to zauważenia. Mimika pozostawia ślady: zmarszczki.
Spojrzenie – najbardziej wyraźne, bogate źródło komunikatu niewerbalnego, nie zwykle istotny, często inicjuje kontakt, podtrzymuje ciężką rozmowę, podczas rozmowy ciężko jest patrzeć w oczy rozmówcy dlatego trzeba odpocząć od kontaktu uciekać np. na boki wzrokiem ale nie do góry – brak szacunku a ni tez nie nisko – odbiorca może pomyśleć ze go nie słuchamy, podczas rozmowy raczej nie powinno się patrzeć na usta, brodę często jest traktowany jak podtekst erotyczny ale znów osoba nie słysząca patrzy na usta aby zrozumieć co do niej mówimy.
Proksemika – posługiwanie się przez uczestników interakcji przestrzenią i dystansem fizycznym. Organizacja naszej przestrzeni, nie dalekiej odległości. Czasami zdarza się naruszeni naszej przestrzeni ogrania nas stres, dyskomfort. Zdarza się tez sytuacja w której nie możemy uciec np. autobus, pociąg, nie nawiązujemy wtedy kontaktu wzrokowego, najczęściej jesteśmy odwróceni do siebie plecami, jest tak dla nas najbezpieczniej.
Haptyka – komunikowanie się za pomocą dotyku, nośnikiem jest dotyk, dużą role odgrywają różnice kulturowe, nie używamy tego rodzaju komunikacji do obcych ludzi. Zdarzają się sytuacje w życiu kiedy następuje tzw. 'brak slow' słowa nie oddadzą tego co chcemy przekazać, wyrazić np. utrata bliskiej osoby.
Niewerbalna - Rola usługowa , zastępcza wobec werbalnej. Angażuje nas cały czas, trwa cały czas w sposób ciągły, świadomie jej nie mogąc zatrzymać, w sposób jednoznaczny nie da się przypisać komunikacji niewerbalnej, jest zależna od osoby czasami można źle odczytać sygnał, komunikat. Czasami ciężko jest wyilozować jakiś komunikat czasami są one jakby w całym szeregu, łańcuszku komunikatów. W werbalnej da się wyróżnić słowa, jego znaczenie.