Trening

umiejętności

interpersonalnych

mgr Anna Knocińska

GWSHM Milenium

anna.knocinska@gwshm.e

du.pl

Program zajęć:

Cele:

• przybliżenie studentom zagadnienia umiejętności interpersonalnych,

• uświadomienie znaczenia treningu umiejętności społecznych,

• ćwiczenie wybranych umiejętności,

• integracja grupy studentów w obrębie grupy ćwiczeniowej.
Treści:

• Umiejętności interpersonalne: definicja, synonimy, kryteria oceny, znaczenie,

uwarunkowania, składniki kompetencji społecznych.

• Wzajemne zrozumienie i poznawanie się: otwartość, samoświadomość,

samoakceptacja, autoprezentacja, wzajemne relacje.

• Komunikacja: wzorzec komunikacji, model procesu komunikacji, komunikacja

niewerbalna i werbalna, kanały komunikacji, zasady skutecznego

komunikowania się.

• Asertywność: rodzaje, wyrażanie siebie, obrona praw, przyjmowanie ocen,

reagowanie na krytykę i atak, inicjatywa, mapa asertywności.

• Konflikt: sytuacje konfliktowe, style zachowania się, uwzględnianie potrzeb

drugiej strony, skutki konfliktów, sposoby i kroki rozwiązywania konfliktów.

• Pomaganie i wywieranie wpływu: relacje w grupie, role grupowe, akceptacja i

wsparcie, empatia, klimat grupy.

Warunki zaliczenia:

•

stuprocentowa obecność na zajęciach,

•

gotowość do aktywnego zaangażowania się w zajęcia,

•

autorskie prezentacje uczestników zajęć,

•

znajomość literatury przedmiotu.

Literatura przedmiotu:

•

Aryle, M. (2002). Umiejętności społeczne [w:] N. J. Macintosh, A. M. Colman (red.) Zdolności a

procesy uczenia się (str. 107-142). Poznań: Zysk i S-ka.

•

Argyle, M. (1994). Nowe ustalenia w treningu umiejętności społecznych. [w:] W. Domachowski,

M. Argyle (red.) Reguły życia społecznego. Oksfordzka psychologia społeczna (str. 197 – 208).

Warszawa: PWN.

•

Argyle, M. (1998). Zdolności społeczne. [w:] S. Mosciovici (red.) Psychologia społeczna w relacji

ja-inni (str. 77 – 104). Warszawa: WSiP.

•

Argyle, M. (1999). Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa: PWN.

•

Borkowski, J. (2003). Podstawy psychologii społecznej. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA.

•

Cialdini, R.B., Neuberg, S.L., Kenrick, D.T. (2002). Psychologia społeczna. Gdańsk: GWP.

•

Cooper, J. P. (1994). Sprawne porozumiewanie się. Warszawa: Wydawnictwa CODN.

•

Teutsch, M., Coleman, P. (2005). Rozwiązywanie konfliktów. Kraków: Wyd. UJ.

•

Fijewski, P., Król – Fijewska, M. (1998). Nasze spotkania, cz. 1 – 4. Warszawa: Wyd. W.A.B.

•

Floyer, A. A (2000). Doskonałe umiejętności interpersonalne. Poznań: Rebis.

•

Goleman, D. (2007). Inteligencja społeczna. Poznań: Rebis.

•

Goleman, D. (1997). Inteligencja emocjonalna. Poznań: Media Rodzina.

•

Johnson, W. D. (1992). Podaj dłoń. Warszawa: IPZiT.

•

Kenrick, D. T., Neuberg, S. L., Cialdini, R. B. (2002). Psychologia społeczna. Rozwiązane

tajemnice. Gdańsk: GWP.

•

Król-Fijewska, M. (1993). Trening asertywności. Warszawa: PTP.

•

Leary, M. (2003). Wywieranie wrażenia na innych. O sztuce autoprezentacji. Gdańsk: GWP.

•

Mellibruda, J. (2003). Ja, ty, my. Psychologiczne możliwości ulepszania kontaktów

międzyludzkich. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia PTP.

•

Myers, G. D. (2003). Psychologia społeczna. Poznań: Wyd. Zysk i S-ka.

•

Nęcki, Z. (2000). Komunikacja międzyludzka. Kraków: Antykwa.

•

Nęcki, Z. (1992). Komunikowanie interpersonalne. Wrocław – Warszawa – Kraków: Ossolineum.

•

Szmajke, A. (1999). Autoprezentacje. Olsztyn: Ursa-Consulting.

•

Townend, A. (1996). Jak doskonalić asertywność. Poznań: Wyd. Zysk i S-ka.

•

Zubrzycka-Maciąg, T. (2007). Trening asertywności w kształceniu pedagogicznym. Lublin: Wyd.

UMCS.

Umiejętności

interpersonalne

- przybliżenie zagadnienia

Synonimy terminu
„umiejętności interpersonalne”:

• umiejętności społeczne,
• umiejętności komunikacyjne,
• umiejętności interakcyjne,
• umiejętności relacyjne,
• kompetencje społeczne (w liczbie mnogiej)

(Jakubowska, 1996; Spitzberg, Cupach, 2002; Riggio, Throckmorton, DePaola, 1990; Matczak, 2001)

Definicja
umiejętności interpersonalnych

• złożone umiejętności warunkujące efektywność radzenia

sobie w określonego typu sytuacjach społecznych,

nabywane przez jednostkę w toku treningu społecznego

(Matczak, 2001)

• specyficzne, behawioralne komponenty efektywnej

interakcji społecznej

(Frost, 2004)

• ważną cechą jest ich intencjonalność, czyli ukierunkowanie

na cel

(Spitzberg i Cupach, 2002)

• mają kontekstualną naturę, tzn. że to, co jest umiejętne,

stosowne w jednym kontekście, nie musi być uznane za

takie w innym

(Spitzberg i Cupach, 2002)

• można je ujmować statycznie jako środki dzięki którym

ludzie inicjują, negocjują, utrzymują, zmieniają i rozwiązują

(kończą) relacje/ związki interpersonalne lub dynamicznie

jako proces, w którym jednostka stosuje zbiór

ukierunkowanych na cel, wzajemnie powiązanych

(zsynchronizowanych), sytuacyjnie stosownych zachowań

społecznych, które są wyuczone i kontrolowane przez nią

(Dickson i Hargie, 2004; Spitzberg i Cupach, 2002).

Definicja
umiejętności interpersonalnych

spójny, funkcjonalny, wykorzystywany w praktyce
oraz uwarunkowany osobowościowo
zestaw wiedzy, doświadczenia, zdolności, umiejętności
społecznych,
który umożliwia jednostce podejmowanie i rozwijanie
twórczych relacji i związków z innymi osobami,
aktywne współuczestniczenie w życiu różnych grup
społecznych, zadowalające pełnienie różnych ról społecznych
oraz efektywne wspólne pokonywanie pojawiających się
problemów

(Borkowski, 2003)

Ocena umiejętności społecznych

• kryterium wierności (jasności) przekazu - precyzyjność i

zrozumiałość komunikowania innym własnych intencji i

przekonań,

• kryterium satysfakcji - zakres, w jakim interakcja społeczna wiąże

się lub jest źródłem satysfakcji, zadowolenia partnerów interakcji,

• kryterium efektywności - szybkość i łatwość osiągania

określonych celów interpersonalnych,

• kryterium skuteczności - zakres, w jakim jednostka realizuje

zamierzone/ preferowane cele interpersonalne,

• kryterium adekwatności (odpowiedniości) zachowań do danego

kontekstu - zakres, w jakim dane zachowanie społeczne jest

stosowne w danych warunkach,

Kryteria te determinują, czy osoba zachowująca się w określony sposób w danej

sytuacji zostanie oceniona jako społecznie kompetentna.

Pojedyncze kryterium jest niewystarczające do oceny kompetencji społecznej

jednostki, dlatego stosuje się kryteria złożone, wielorakie.

Najczęściej łączy się kryterium skuteczności z kryterium adekwatności (czasem także

z kryterium satysfakcji) – kompetencja społeczna przejawia się w realizowaniu

założonych/ preferowanych celów interpersonalnych w sposób stosowny do

kontekstu i satysfakcjonujący dla partnerów interakcji

(Spitzberg i Cupach, 2002)

Znaczenie
umiejętności interpersonalnych

• blisko dwie trzecie kompetencji związanych z

ponadprzeciętnym wykonaniem w pracy to umiejętności
emocjonalno-społeczne, w tym np. umiejętności
komunikacyjne i empatia, umiejętności negocjacji, pracy w
zespole oraz wywierania wpływu społecznego itp.

(Cherniss, 2000;

Dickson i Hargie, 2004)

• wysokie umiejętności społeczne (komunikacyjne) są związane

ze wskaźnikami osiągnięć edukacyjnych/ akademickich, a
także są predyktorami efektywnego funkcjonowania w sytuacji
rozmowy kwalifikacyjnej, skuteczności w pracy oraz sukcesu w
niej (osiągniętego statusu zawodowego)

(Spitzberg i Cupach, 2002)

Znaczenie
umiejętności interpersonalnych

• deficyt umiejętności społecznych wiąże się z podejmowaniem

ryzykownych zachowań (nałogi, wandalizm, przestępczość,

przemoc), co najprawdopodobniej wynika z angażowania się w

bardziej patologiczne związki interpersonalne, które przyczyniają

się do zaburzenia samooceny oraz są źródłem negatywnych

wzorców zachowań społecznych

• znacznym deficytem umiejętności społecznych charakteryzuje

się około 35 % osób neurotycznych (są nieprzystosowani

społecznie)

(Argyle, 1994)

• szacuje się, że 10% ogólnej populacji świata ma poważne

trudności związane z codziennymi sytuacjami społecznymi i

relacjami interpersonalnymi

(Argyle, 1994)

• od 7 do 25% populacji osób dorosłych może być społecznie

niekompetentnych, pod względem niektórych umiejętności

komunikacyjnych obserwuje się znaczące deficyty nawet u

połowy populacji

(Spitzberg i Cupach, 2002)

Znaczenie
umiejętności interpersonalnych

• są niezbędne do tworzenia i utrzymywania satysfakcjonujących (bliskich)

relacji interpersonalnych; trening umiejętności społecznych w sposób

znaczący przyczynia się do zwiększenia satysfakcji i trwałości związków

małżeńskich

(Spitzberg i Cupach, 2002)

• facylitują dobre samopoczucie, które najłatwiej jest przewidzieć na

podstawie znaczących rozmów związanych z poczuciem bycia

zrozumianym i docenionym

(Spitzberg i Cupach, 2002)

• są warunkiem stworzenia i skutecznego korzystania z sieci wsparcia

społecznego, co wiąże się z przeżywaniem mniejszego stresu lub

łatwiejszym radzeniem sobie ze stresem (efekt łatwego mobilizowania

zasobów radzenia sobie oraz generalnej tendencji do angażowania się w

prozdrowotne zachowania)

(Spitzberg i Cupach, 2002)

• wiążą się z wyższymi wskaźnikami przystosowania do „zmian życiowych”

oraz niższymi wskaźnikami depresji, lęku i poczucia samotności

(Spitzberg i

Cupach, 2002)

• stałość emocjonalna i przystosowanie społeczne (a więc cechy i

kompetencje, które składają się na inteligencję społeczną i emocjonalną

oraz umiejętności interpersonalne) obok wysokiej potrzeby osiągnięć i

wysokiego IQ warunkują osiągnięcie wybitnych rezultatów zawodowych i

powodzenia w życiu

(Strelau, 2002).

Uwarunkowania
umiejętności interpersonalnych

• cechy osobowości

(wpływają na to, jak jednostka zachowuje się w określonych

sytuacjach, w jakie sytuacje się angażuje, jak odbiera określone sytuacje i jak je
przekształca; ponadto wpływają na zachowanie innych wobec nas samych, na zasadzie

samospełniającej się przepowiedni; Argyle, 1999; Kenrick, Neuberg i Cialdini, 2002),

• temperament

(warunkuje np. wysokie zapotrzebowanie na stymulację oraz

efektywność jej przetwarzania -wysoka aktywność i żwawość, niska reaktywność
emocjonalna; Matczak, 2001; 2001a; Dzwonkowska, 2003),

• inteligencja ogólna, społeczna i emocjonalna

(skuteczność podejmowania

pewnego rodzaju zadań społecznych może w dużym stopniu zależeć od poziomu inteligencji
jednostki - w tym inteligencji społecznej; chodzi o zadania, które są sprzeczne z
oczekiwaniami jednostki zaskakujące dla niej, nowe, wysoce ustrukturalizowane, w których
skuteczne działania wiąże się z dostosowaniem zachowania do pewnych norm, które
najpierw trzeba samodzielnie wyabstrahować; Schneider, Ackerman i Kanfer, 1996),

• trening społeczny

(odbywany w sytuacjach życia codziennego, pracy zawodowej,

czy w toku specjalnych oddziaływań szkoleniowych; odbywa się zatem od najmłodszych lat
w warunkach naturalnych, lub może być świadomą decyzją poddania się oddziaływaniom
szkoleniowym czy terapeutycznym; Argyle, 1994; Matczak, 2001).

Składniki kompetencji społecznych

J. Mellibruda wyróżnia cztery wymiary stosunków
międzyludzkich odnoszących się do umiejętności
psychospołecznych:

•

wzajemne zrozumienie i poznawanie się;

• tworzenie klimatu wzajemnego zaufania;

• pomaganie oraz wywieranie wpływu;

• rozwiązywanie problemów i konfliktów.

(za: Plewicka, 1982)

Składniki kompetencji społecznych

R. C. Rinn i. A Markle wśród wielu innych wymieniają cztery
kategorie zachowań istotnych dla umiejętności społecznych:

• umiejętności komunikacyjne;

• umiejętności asertywne;

• umiejętności wzmacniania, podtrzymywania innych;

• umiejętności wyrażania siebie.

(za: Oleś 1998)

Składniki kompetencji społecznych

Michael Argyle wymienia następujące umiejętności społeczne:

• nagradzanie, czyli umiejętność udzielania wzmocnień społecznych,

które wpływają na utrzymanie związku, podniesienie atrakcyjności

oraz umożliwiają wywieranie większego wpływu na osobę;

• empatia i umiejętność podejmowania ról innych ludzi, które są

ważne zwłaszcza w pracy zespołowej, w psychoterapii oraz w

związkach miłosnych i przyjacielskich;

• asertywność, czyli umiejętność obrony własnych praw bez

okazywania agresji;

• komunikacja werbalna (zwłaszcza na poziomie abstrakcyjnym) i

niewerbalna;

• inteligencja społeczna i umiejętność rozwiązywania problemów,

istotna zwłaszcza w przypadku częstego występowania konfliktów

(np. w pracy);

• umiejętność korzystnej autoprezentacji (szczególnie w warunkach

zawodowych);

(Terelak J., Bułdys J., 2003).

Składniki kompetencji społecznych

Wg Borkowskiego (2003) w skład kompetencji społecznej wchodzą:

• wiedza społeczna (jej podstawą jest systematyczne uczenie i

dokształcanie, otwartość na wiedzę, ciekawość świata, oraz wiedza o sobie

samym jako podmiocie społecznym, wiedza o zasadach funkcjonowania

zbiorowości ludzkich oraz małych grup społecznych),

• myślenie prospołeczne (swoisty sposób myślenia, charakteryzujący się

zainteresowaniem, wyczuleniem na potrzeby oraz możliwości innych, in.

mentalność społeczna),

• społeczne doświadczenie (będące sumą doświadczenia życiowego

-rodzina, przyjaciele, znajomi, aktywność organizacyjna, środowiska

szkolne- i zawodowego jednostki),

• osobowość społeczna (walory osobowościowe),
• inteligencja emocjonalna (zdolność do odczytywania, rozumienia własnych

stanów emocjonalnych jak też stanów emocjonalnych innych ludzi oraz

adekwatne do nich zachowania i postawy),

• inteligencja społeczna (umiejętność rozwiązywania konfliktów i problemów,

współpracy i współżycia z innymi, dojrzałość moralna, autorytet społeczny

oraz różnorodne zdolności i umiejętności).

Składniki kompetencji społecznych

Na podstawie tego kwestionariusza można wyróżnić trzy obszary, w których

ujawniają się umiejętności społecznych:

a/ z zakresu umiejętności intymnych:

– poproszenie kogoś bliskiego o pomoc,
– wysłuchanie kogoś potrzebującego wsparcia,
– przytulenie kogoś potrzebującego pocieszenia,
– powiedzenie o zdarzeniach, które źle świadczą o nas w sensie

społecznym itp.

– porozmawianie z partnerem o wzajemnych oczekiwaniach;

b/ z zakresu ekspozycji społecznej:

– wygłoszenie referatu na zebraniu,
– wzięcie udziału w dyskusji w większym gronie,
– kwestowanie,
– wzniesienie toastu na ważnej uroczystości,
– bycie konferansjerem na koncercie itp.;

c/ z obszaru asertywności:

– zwrócić w teatrze uwagę sąsiadom, że ich rozmowa przeszkadza,
– odmówienie kupna jakiegoś produktu,
– odmówienie przyjęcia akwizytorów lub agitatorów,
– odmowa pożyczenia pieniędzy itp..

A. Matczak (2001) w Kwestionariuszu Kompetencji Społecznych wyróżnia

trzy skale:

• umiejętności zapewniających efektywność w sytuacjach intymnych:

umiejętność bliskości emocjonalnej z innymi ludźmi, otwartości,

słuchania drugiej strony,

• umiejętności zapewniających efektywność w sytuacjach ekspozycji

społecznej: funkcjonowanie jako obiekt społecznej uwagi,

• umiejętności z obszaru asertywności: realizowanie własnych celów,

wywieranie wpływu oraz opieranie się wpływowi innych.

Bibliografia

• Argyle, M. (1994). Nowe ustalenia w treningu umiejętności społecznych. [w:]

W. Domachowski, M. Argyle (red.) Reguły życia społecznego. Oksfordzka

psychologia społeczna (str. 197 – 208). Warszawa: PWN.

• Argyle, M. (1998). Zdolności społeczne. [w:] S. Mosciovici (red.) Psychologia

społeczna w relacji ja-inni (str. 77 – 104). Warszawa: WSiP.

• Argyle, M. (1999). Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa: PWN.

• Aronson, E. (1998). Człowiek istota społeczna. Warszawa: Wydawnictwo

Naukowe PWN.

• Borkowski, J. (2003). Podstawy psychologii społecznej. Warszawa: Dom

Wydawniczy ELIPSA.

• Cherniss, C. (2000). Social and emotional competence in the workplace. [w:] R.

Bar-On, , J. D. A. Parker (red.) The handbook of emotional intelligence (str. 433

– 458). San Francisco: Jossey – Bass Inc. Publisher.

• Cialdini, R.B., Neuberg, S.L., Kenrick, D.T. (2002). Psychologia społeczna.

Gdańsk: GWP.

• Dickson, D., Hargie, O. (2004). Skilled interpersonal communication: research,

theory and practice. London: Routledge.

• Dziewiecki, M. (2000). Psychologia porozumiewania się. Kielce: Wydawnictwo

JEDNOŚĆ.

• Dzwonkowska, I. (2003). Nieśmiałość i jej korelaty. Przegląd Psychologiczny,

46, 307 – 322.

• Frost, A. (2004). The psychological assessment of emotional intelligence. [w:] J.

C. Thomas (red.) Comprehensive handbook of psychological assessment, Vol. 4.

Industrial and organizational assessment (str. 203 – 215). New Jersey: John

Wiley and Sons, Inc.

• Goleman, D. (1997), Inteligencja emocjonalna. Poznań: Media Rodzina.

• Jakubowska, U. (1996). Wokół pojęcia "kompetencja społeczna"- ujęcie

komunikacyjne. Przegląd Psychologiczny, 39, 29-40.

• Jaworowska, A., Matczak, A. (2001). Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej

INTE. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

• Johnson, W. D. (1992). Podaj Dłoń. Warszawa: Polskie Towarzystwo

Psychologiczne, Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości.

• Kenrick, D. T., Neuberg, S. L., Cialdini, R. B. (2002). Psychologia społeczna.

Rozwiązane tajemnice. Gdańsk: GWP.

• Król-Fijewska, M. (1993). Trening asertywności. Warszawa: PTP.

• Matczak, A. (2001). Kwestionariusz Kompetencji Społecznych KKS. Podręcznik.

Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

• Matczak, A. (2001a). Temperament a kompetencje społeczne. [w:] Ciarkowska,

W., Matczak, A. Różnice indywidualne: wybrane badania inspirowane

Regulacyjną Teorią Temperamentu prof. Jana Strelaua. (str. 53 – 68). Warszawa:

Uniwersytet Warszawski Interdyscyplinarne Centrum Genetyki Zachowania.

• Mellibruda, J. (2003). Ja, ty, my. Psychologiczne możliwości ulepszania

kontaktów międzyludzkich. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia PTP.

Bibliografia c.d.

• Nęcka, E. (2003). Inteligencja. Geneza, struktura, funkcje. Gdańsk: GWP.

• Oleś, M. (1998). Asertywność u dzieci. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

• Piotrowska, A. (1997). Z badań nad inteligencją społeczną. Psychologia

Wychowawcza, 4, 289 – 300.

• Riggio, R. E., Throchmorton, B., DePaola, S. (1990). Social skills and self-esteem.

Journal of Personality and Individual Differences, 8, 799 – 804.

• Schneider, R. J., Ackerman, P. L., Kanfer, R. (1996). To „act wisely in human

relations“: exploring the dimensions of social competence. Journal of Personality

and Individual Differences, 4, 469 – 481.

• Sęk, H. (2000). Społeczna psychologia kliniczna. Warszawa, PWN.

• Spitzberg, B. H., Cupach, W. R. (2002). Interpersonal skills. [w:] H. L. Knapp, J. A.

Daly (red.) Handbook of interpersonal communication (str. 564 – 611). Thousand

Oaks: Sage.

• Strelau, J. (2002). Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo

Naukowe Scholar.

• Szmajke, A. (1999). Autoprezentacje. Olsztyn: Ursa-Consulting.

• Śmieja, M. (1999). Trójwymiarowy model inteligencji społecznej. Czasopismo

Psychologiczne, 5, 141 – 152.

• Terelak, J.F., Bałdys, J. (2003). Płeć psychologiczna a kompetencje społeczne u

kobiet na stanowiskach kierowniczych średniego szczebla, [w:] S.A. Witkowski

(red.), Psychologiczne wyznaczniki sukcesu w zarządzaniu (s. 27-45), Wrocław:

Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Bibliografia c.d.