Literatura rosyjska w zarysie

Pod red. Z. Barańskiego i A. Semczuka

VIII. Preromantyzm (1801 – 1825)

1. Życie literackie

1801 – przewrót pałacowy Aleksander I – złagodzenie kursu polityki wewnętrznej powstanie konserwatywnej i postępowej opozycji wobec polityki cesarza (Mikołaj Karamzin i adm. Aleksander Szyszkow) w reformatorskich tendencjach cesarza dostrzega zagrożenie dla absolutyzmu i poddaństwa chłopów.

Wojny napoleońskie, wojna francusko rosyjska 1812 r. – narodowa wojna wyzwoleńcza

Zmiana polityki AI – zachowawcza. Terror policyjny Arakczejewa

Wzrost nastrojów opozycyjnych ruch polityczny o zamierzeniach rewolucyjnych – dekabryści (1816 – 1825). Powstanie zbrojne 14 (26) grudnia 1825

Rola: szlachecka walka rewolucyjna, siła moralna opozycji antydespotycznej.

Literatura 1. ćwierćwiecza XIX w. – powiązana z historycznie ukształtowanym życiem narodu.

Szkoły wyższa i prasa – kuratela rządu. Literatura sprzeciw.

Zjawiska preromantyczne.

Wpływy i związki zachodnioeuropejskie.

Myśl: nadal trwa oświeceniowy światopogląd, dopiero po upadku powstania dekabrystów krach.

Cecha okresu: ścisły związek z ideami politycznymi, społecznymi, filozof., estet. i art. Oświecenia.a

Upowszechnienie tematyki narodowej i patriotycznej (wojny napoleońskie).

Forma życia literackiego: salony (salon Aleksego Olenina), wieczory literackie w domach poetów, stowarzyszenia literacko-naukowe (Беседа любителей русского слова, Арзамас).

1823 - Włodzimierz Odoljewski i Dymitr Wieniewitinow – Towarzystwo Lubomudrów – filozofia niemiecka: Schelling.

Czasopisma: Вестник Европы (Karamzin Żukowski), Сын отечества (M. Griecz), almanach Полярная звезда (Beztużew i Rylejew).

2. Między Oświeceniem a romantyzmem

Nadal czynni: Gabriel Dzierżawin, Mikołaj Karamzin i Iwan Kryłow.

Wolne stowarzyszenie – raznoczyńcy (inteligencja nieszlacheckiego pochodzenia).

Społeczne zaangażowanie – Radiszczew.

Dydaktyczna powieść satyryczno-obyczajowa początków XIX w.

Sentymentalizm zw. z Karamzinem na gruncie ros. wpłynął na poezję: unowocześnił język i udoskonalił wiersz, liryka dot. Intymnych przeżyć.

Zerwanie z zasadą hierarchiczności. Kryterium piękna: dobry smak.

Gartunki: „lekka poezja”: list poetycki, epigramat, wiersz sztambuchowy i okolicznościowy, satyra i elegia.

Nowatorzy - karamziniści	Tradycjonaliści
1815 – Arzamas Żukowski, Batiuszkow, Dawydow, Wiaziemski, Wasyl Puszkin, Murawjow, Turgieniew, Orłow	Biesiada Miłośników Słowa Rosyjskiego Aleksanger Szyszkow Dierżawin, Kapnist, Kryłow, Gribojedow, Katienin, Kuchelbecker
nowy styl Karamzina, przeniesienie na ros. grunt doświadczeń lit. zachodnioeurop.	teoria stylistyczna Łomonosowa, nawiązania do kultury staroruskiej.
spór o zasady stylistyczne i ideały społeczne	walka z karamzinistami
powiązanie z ruchem rewol. - likwidacja

Neoklasycyzm = racjonalizm + sentymentalizm.

Homer, Osjan nieśmiertelność „pieśni gminnej”

3. Iwan Kryłow

• Twórczość bajkopisarska,

• Komedie

• Przeciwnik sentymentalizmu i „nowego stylu” Karamzina, salon Szyszkowa, Biesiada… postulat narodowości literatury

• 1809 – 1. księga bajek (przed śmiercią – pełne wyd. – 9 ksiąg).

• Bajki – ostre sądy pod postacią bajkowej alegorii.

• Гуси, Огородник и философ, Пестрые овцы, Крестянин и лошадь.

• Krytyka przejawów działania instytucji, a nie samych instytucji.

• Nowatorstwo języka: elementy ludowe, niski styl satyry.

4. Konstanty Batiuszkow

• Neoklasycyzm – poezja liryczna, życie z piętnem tragizmu, zwolennik Karamzina,

• Опыты в стихах и прозе.

• „lekka poezja”: anakreontyki; listy poetyckie,

• Żyć chwilą, korzystać z życia, Horacy,

• Zwrot ku chrześcijaństwu

5. Василий Жуковский

• Nieślubny syn Afanasija Bunina,

• Karamzinista,

• Pocz. Tłumaczenie elegii Thomasa Graya „Cmentarz wiejski” (Сельское кладбище): wątki sentymentalne

• Przyroda: elegia Вечер,

• Tłumaczenia twórców okresu „burzy i naporu”, sentymentalizmu i preromantyzmu,

• Temat śmierci i niespełnionej miłości,

• Elegie, ballady,

• Sekretarz Arzamasu, a potem związki z dworem cesarskim od 1815 elitaryzm,

• Przyjaźń z A. Puszkinem,

• Elegie: spełnienie (w miłości) i szczęście można osiągnąć dopiero po śmierci, miłość w postaci czystej duchowości.

• Stylistyka i wersyfikacja: zerwał z racjonalistyczną obrazowością liryki, położył nacisk na nastrojowość, muzyczność, traktuje słowo metaforycznie.

• Ballady: tęsknota za ideałem, ból duszy: Людмила (ludowy koloryt), Cветлана rusycyzacja, Громобой, Вадим, oryginalna: Эолова арфа; ballady na motywach antycznych.

• Preromantyk.

6. Ku romantyzmowi. Twórczość dekabrystów.

• 1814 – debiut A. Puszkina w Wiestniku Jewropy

• Wilhelm Kuchelbecker, Antoni Delwig, Aleksander Bestużew, Konrad Rylejew, Eugeniusz Baratyński, Mikołaj Jazykow, Piotr Wiaziemski.

• Puszkin stworzył nową formę poematu: Rusłan i Ludmiła, Кавкаский пленник, Fontanna Bakczysaraju,

• Powieść poetycka: Cyganie,

• Rozbicie tragedii klasycznej: Borys Godunow,

• Społeczne zadania literatury wysokie formy poetyckie, narodowy charakter sztuki.

• Historia państwa rosyjskiego, Karamzin.

• Konrad Rylejew, satyra К временщику - kostium rzymski, atak na Arakczejewa, Думы (historia, Śpiewy historyczne J.U. Niemcewicza), epika: Войнаровский, tłumaczenie polskiej poezji: wiersze Mickiewicza.

• Aleksander Bestużew: nowela historyczna

• Lata 20. i 30. XIX w. złoty wiek poezji rosyjskiej: Puszkin, Tiutczew, Lermontow.

7. Александр Грибоедов

• Komedia Горе от ума – przezwyciężenie kryzysu komedii,

• Przeciwko marzycielskiej poezji Żukowskiego i karamzinistom, za tradycjonalistami – waga narodowych pierwiastków kultury, przedmiotowo konkretny (nie metaforyczny) język literacki.

• 3 jedności, moralizatorski charakter, imiona znaczące,

• Brak tradycyjnego zawiązania i rozwiązania akcji oraz zajmującej intrygi.

• Wzniosłość + śmieszność, finał – tragizm.

• Bohater – sam staje do walki ze skostniałym światem

• Czacki – ukształtowany przez pierwsze 2 dekady XIX w.

• Starcie 2 stanowisk ideowych: postępowego (Czacki) i konserwatywnego (szlachta moskiewska).

IX. ROMANTYZM 1825 - 1842

1. Uwagi ogólne

• Koniec XVIII w. – wstrząsy: Wielka Rewolucja Francuska, wojny napoleońskie, Święte Przymierze, ruchy rewolucyjno-narodowe.

• Zjawiska: Anglia: powieść sentymentalna, romans gotycki, ballady i pieśni ludowe; Niemcy: okres „burzy i naporu”. Goethe Cierpienia…, Schiller Zbójcy, Filozofia: Herder (historiozofia), Nowa Heloiza, filozofia społeczna Rousseau.

• Opozycja do klasycyzmu, nieograniczona swoboda twórcza, zniesienie barier między gatunkami (powieść poetycka, poemat dygresyjny), nobilitacja ballady, dramat romantyczny, poezja liryczna.

• Bohater romantyczny, orientalizm, kult natury, mit złotego wieku, kult średniowiecza, indywidualizm, naród jako żywy organizm, geniusz artysty.

• Romantyzm rosyjski: działalność Puszkina, po upadku powstania dekabrystów, lata 20 – poezja liryczna, lata 30. – proza fabularna i nowelistyka, autokratyzm Mikołaja I.

• Puszkin, Lermontow, Gogol.

• 30/40 – koniec epoki (śmierć bądź wycofanie twórców).