Polityka gospodarcza to świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodowa, na jej dynamikę , strukturę i funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na jego relacje gospodarcze z zagranica. Ważna jest silna pozycja państwa jako stróża nocnego porządku gospodarki.
Inne definicje polityki gospodarczej S. Kruszczynski, J. Timbergen, W. Baumal, L. Chandler i O. Lange
Prawo popytu i prawo podaży bardzo ważna znajomość tych mechanizmów dla polityków gospodarczych.
Podejścia do polityki gospodarczej:
-podejście celowościowe (teleologiczne) koncentruje się na celowych, intencjonalnych zmianach w wyodrębnionych dziedzinach sektorach czy działach gospodarki narodowej
- podejście instrumentalne sprowadza polityka gospodarcza do stosowania odpowiednich narzędzi ekonomicznych dla osiągnięcia określonych celów gospodarowania
Cechy polityki gospodarczej:
- obiektywny charakter- oznacza ze polityka gosp jako nauka kształtuje się w sposób niezależny od badaczy tego obiektu, a wiec teoretyków
- historyczny charakter, oznacza ze jest zmienna i nie można raz na zawsze jej zbadać
- jest zjawiskiem heterogenicznym, jest bezpośrednio związana z instytucja państwa a w skali globalnej nie ma dwóch identycznych państw. Powoduje to ze każda polityka gospodarcza jest niepowtarzalna.
Rola państwa w gosp wg Max Webbera:
- państwo racjonalności rynkowej- zajmuje się procedurami , zasadami ekonomicznej konkurencji natomiast nie zajmuje się rzeczowa treścią działalności gospodarczej
- państwa racjonalności planowej- wychodzi się z założenia, ze problem rozwoju nie możne być pozostawiony żywiołowym silom rynkowym, a głównym zadaniem państwa staje się promowanie tego rozwoju.
Modele gospodarki rynkowej:
- model samo regulacyjny- oparty na ideologii neoliberałów
- model regulowanej gospodarki rynkowej- oparty na ideologii post keynesowskiej lub neokeynesowskiej.
Różnią się one zakresem ingerencji państwa w procesy gospodarcze
Cechy samo-regulacyjnego modelu gosp rynkowej:
-Twarde finansowanie niebudżetowanie deficytu budżetowego
- unikanie nadmiernego opodatkowania
- unikanie subsydiów oraz stosowania zachęt w postaci ulg podatkowych
- kontrola podaży pieniądza i walka z inflacja jako najważniejszy priorytet
- liberalizacja handlu zagranicznego
- niedopuszczenie do silnej pozycji związków zawodowych
- wyeliminowanie wszelkiej kontroli cen
- unikanie interwencji na rynku i konsekwentne przestrzeganie zasady wolnej konkurencji
- prywatyzacja aż do całkowitej eliminacji przedsiębiorstw państwowych
- unikanie mieszania działalności sektora publicznego i prywatnego
- wolność obrotu kapitałami, sprzeciw wobec restrykcji w obrocie kapitałowym
Model regulowanej gospodarki rynkowej:
- opiera się na założeniu zawodności mechanizmów rynkowych i wolnej konkurencji w niektórych dziedzinach o istotnym znaczeniu dla społeczeństwa. W modelu tym poprzez działania państwa usiłuje się eliminować słabości rynku w skali makroekonomicznej.
Dziedziny wymagające wsparcia wg zwolenników regulowanej gospodarki:
- ochrona środowiska
- pobudzanie i sterowanie badaniami naukowymi i pracami wdrożonymi
- zapewnienie bieżącej równowagi makroekonomicznej kraju i przeciwdziałanie żywiołowym wahaniom cyklicznym i dekoniunkturze
- regulacja stosunków pracy i przeciwdziałanie bezrobociu
- kontrola nad podziałem i proporcjami dochodów poszczególnych grup ludności oraz ochrona osób najsłabszych
-dostosowanie gospodarki do przyszłości w perspektywie średnio i długookresowej
- działania na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrona interesów pracowników
- stymulowanie rozwoju i ochrona rolnictwa
Podmiot polityki gospodarczej
- to władza państwowa, w której imieniu konkretne działania prowadza jej organy
- organy władzy ustawodawczej i wykonawczej
- inny podział to podział na organy władzy centralnej (rząd, prezydent) i samorządowej (s. Woj, powiatu i gminy)
Gospodarkę narodową określamy często mianem wielkiego systemu społecznego, chcąc przez to podkreślić, że jest ona pewną całością, składającą się z wielu sprzężonych ze sobą elementów, służących wspólnemu celowi – zaspokajaniu potrzeb ludzkich, przez produkcję dóbr i usług oraz ich podział między członków społeczeństwa.
Układ strukturalny gospodarki narodowej – zbiór elementów gospodarki uporządkowany według określonych zasad ich wyodrębnienia i grupowania oraz zespół relacji odzwierciedlających udział tych elementów w całym zbiorze.
układ rodzajowy - podmiot, rodzaj prowadzonej działalności
układ przestrzenny grupowanie w jednostkach terytorialnych kraju
układ własnościowo- podmiotowy - sektor gospodarki
publiczna: państwowa i komunalna
prywatna: spółki, spółdzielnie
układ instytucjonalny
sektor przedsiębiorstw
s. gosp. domowych
s. instytucji niekomercyjnych NGO's
s. państwowy i samorządowy
s. zagranica
s. finansów i ubezpieczeń
Cele polityki gospodarczej
Cele krótkookresowe związane z polityką stabilizacyjną:
przeciwdziałanie bezrobociu
walka z inflacją
zapobieganie bieżącym wahaniom koniunktury
równowaga bilansu płatniczego
Cele długookresowe:
regulowanie długookresowej stopy wzrostu gospodarczego
przemiany strukturalne gospodarki
oddziaływanie na kierunki postępu naukowo-technicznego
ochrona środowiska
Cele konkurencyjne - realizacja jednego z wyznaczonych celów wchodzących w skład określonego zespołu wyklucza lub utrudnia osiągnięcie innego (np. magiczny kwadrat), wynika m.in. z ograniczoności zasobów oraz braku wypracowanych metod realizacji celów:
inflacja i bezrobocie
wzrost gospodarczy a walka z inflacją
wzrost gospodarczy a ograniczanie bezrobocia
wzrost gospodarczy a redystrybucja dochodów
redystrybucja dochodów a bezrobocie
redystrybucja dochodów a inflacja
Cele komplementarne – np. popieranie rozwoju drobnej przedsiębiorczości i walka z bezrobociem.
Uwarunkowania- są to czynniki, stany i procesy, od których uzależnione jest kształtowanie polityki przez jej podmioty i które biorą one pod uwagę ustalając cele i środki. Cechą uwarunkowań jest to, że są one dla polityki w danym czasie zmiennymi niezależnymi.
Tradycyjny podział na: Uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne
Uwarunkowania wewnętrzne
Stan i struktura zatrudnienia
Rozmieszczenie ludności
Struktura zawodowa ludności
Ustrój społeczno-polityczny
Ustawodawstwo wewnętrzne
Aspekty kulturowe, religijne
Styl życia, model rodziny
Uwarunkowania zewnętrzne:
relatywny poziom rozwoju gospodarczego
przynależność do organizacji międzynarodowej
eksport import
inwestycje zagranicznego
Wg Winiarskiego uwarunkowania wewnętrzne to stan i struktura zasobów:
naturalnych/przyrodniczych- ziemia, wody powierzchniowe i podziemne, złoża surowców, powietrze, atmosfera
Państwo powinno dążyć do
a-zapobiegania degradacji zasobów
b- odnawiania zasobów
c-oszczędnego i efektywnego wydobywania zasobów
majątkowych- stan wyposażenia kraju w budynki, budowle, urządzenia, a także wyposażenie podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych w narzędzia pracy, przedmioty pracy oraz trwałe dobra konsumpcyjne.
Infrastruktura obejmuje urządzenia służące do obsługi sfery produkcji usługi i ludności
Humanistyczno-ekonomiczna
Społeczna (ośrodki zdrowia, szkoły, złobki)
ludzkie- czyli ludność jako czynnik pracy i konsumenci…
polityka antynatalistyczna- ograniczenie liczby urodzeń
polityka pronatalistyczna- dążenie do zwiększenia liczby urodzeń
zagospodarowanie przestrzenne kraju - eliminacja mniej rozwiniętych krajów
stosunki narodowościowe
wewnętrzna sytuacja polityczna
układ sił politycznych w kraju
stosunek społeczeństwa do władzy
Uwarunkowania zewnętrzne wg Winiarskiego:
stosunki z sąsiadami
przynależność do organizacji międzynarodowych, ugrupowań politycznych militarnych
międzynarodowa sytuacja gospodarcza
warunki wymiany terms of trade (wskaźnik opłacalności wymiany handlowej. Powyżej 100 ceny w eksporcie rosną szybciej niż ceny w imporcie; wskaźnik indeksu cen w eksporcie do cen w imporcie)
POLITYKA BUDŻETOWA
sposób wykorzystywania dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań stojących przed państwem.
budżet - plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją polityki społecznej gospodarczej i obronnej.
zapewnienie klasycznych funkcji państwa
-bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne
-rozwój i ochrona przemian gospodarczych
-usługi publiczne
Struktura budżetu
Wydatki:
1) finansowanie sektora publicznego (53%) – obserwuje się tendencję do wzrostu udziału wydatków na finansowanie sfery publicznej. Przyczynami są:
a) rozrost sfery publicznej i wzrost zatrudnienia w niej
b) wzrost wydatków pozapłacowych w tej sferze
c) niska efektywność wykorzystania pieniędzy publicznych
2) bieżące finansowanie długu publicznego (16%) – dług publiczny jest to łączne wewnętrzne i zewnętrzne zadłużenie państwa. Powstaje w wyniku nadmiernych w stosunku do dochodów wydatków budżetowych. Jest więc formą skumulowanych deficytów budżetowych.
3) dofinansowanie systemu ubezpieczeń społecznych (16%) – przyczyny:
a) brak wyodrębnionych indywidualnych kont w starym systemie ubezpieczeń społecznych
b) sytuacja demograficzna
c) sytuacja ekonomiczna i wysoka stopa bezrobocia
d) bardzo wysoki odsetek osób uprawnionych do pobierania świadczeń w stosunku do wpływających do systemu
Dochody:
1) podatki pośrednie (VAT, akcyza) (43%) – podatki pośrednie stanowią główne źródło dochodów budżetu Polski ze względu na wysoką skuteczność dochodową wynikającą z konieczności ewidencji zdarzenia podatkowego (obrotu). Ze względu na negatywne cechy tych podatków nie powinny być jednak najważniejszym źródłem dochodów budżetu państwa. Przyczyny:
a) cenotwórczy charakter tych podatków, który powoduje, że ich podnoszenie w celu uzyskania większych dochodów budżetowych daje w efekcie wzrost cen
b) zjawisko przerzucalności podatków polegające na tym, że faktyczne obciążenie podatkowe ponosi nabywca finalnego dobra, a nie podmiot, u którego ono powstaje
c) niesprawiedliwy charakter tych podatków nie uwzględniający indywidualnej zdolności podatkowej podatnika
2) podatek od dochodów osobistych PIT (30%, tendencja rosnąca) – podatki te ze względu na bezpośredni charakter powinny być głównym źródłem dochodów budżetu państwa. wiążą one bowiem dochody publiczne z dochodami osobistymi.
3) CIT, podatek dochodowy od osób prawnych (9%, silna tendencja rosnąca) – podatki związane z działalnością gospodarczą powinny być możliwie niskie, gdyż działają antyefektownościowo i zniechęcają do prowadzenia legalnej działalności gospodarczej. Obniżenie stawki podatków może „paradoksalnie” spowodować wzrost dochodów budżetu państwa
4) dochody z prywatyzacji (4%) – silna tendencja spadkowa
5) cło (4%) – tendencja spadkowa
Cele polityki budżetowej muszą być zgodne z polityką gosp. i społ. danego państwa.
1) alokacyjna - polega na przemieszczaniu środków pieniężnych między sektorem prywatnym a publicznym w celu jego finansowania. W sektorze prywatnym proces alokacji dokonuje się pośrednio przez korygowanie cen, dóbr, usług za pomocą dotacji i podatków. W sektorze publicznym bezpośrednie określanie wielkości środków przeznaczonych na konkretne zadania.
Dochody publiczne:
-pożyczki publiczne, cła protekcyjne, instrumenty podatkowe promujące i hamujące rozwój określonych przedsiębiorstw.
Wydatki publiczne:
-wydatki inwestycyjne
-wydatki na działalność służb, poprawa infrastruktury ekonomicznej i społecznej.
2) redystrybucyjna - polega na wtórnym podziale dochodów indywidualnych w celu niwelowania dysproporcji w dochodach między poszczególnymi grupami społecznymi, regionami, itd. Funkcja ta może przyjmować formę:
a) bezpośrednią - redystrybucja bezpośrednia polega na dostarczaniu określonych dóbr i usług bezpłatnie lub na zasadach non profit określonym grupom społecznym bądź dokonywaniu transferów finansowych na rzecz tych grup, regionów w celu wyrównywania dysproporcji w dochodach z pozostałymi.
b) pośrednią - polega na finansowaniu otoczenia ekonomicznego podmiotów gospodarczych ze środków publicznych w celu ich wspierania bądź obniżenia bieżących kosztów działalności.
3) stabilizacyjna - polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków publicznych w celu stabilizacji funkcjonowania gospodarki. Dotyczy to przede wszystkim ingerencji państwa w celu przeciwdziałania kryzysom gospodarczym i ich skutkom. Odbywa się przede wszystkim za pomocą tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury. Ich działanie polega na ograniczaniu wahań koniunkturalnych. Rolę tych stabilizatorów pełnią np.: progresywne podatki, zasiłki dla bezrobotnych, transfery socjalne i specjalne programy pomocowe dla wybranych dziedzin gospodarki (np. rolnictwo).
Instrumenty: podatki, subwencje, dotacje, transfery społecznej
podatek- obciążenie o charakterze finansowym i obligatoryjnym
Funkcje podatków
-fiskalna: źródło dochodów
-redystrybucyjna: niweluje nierówności społecznej
-stabilizacyjna: instrument polityki gospodarczej
-motywacyjna: uwarunkowanie działalności podmiotów gospodarczych zgodnie ze strategią rozwoju.
gospodarcza: kształtuje siłę nabywczą, stosowane w walce z inflacją, ożywienie gospodarcze i zmniejszenie ciężarów
społ: niwelowanie nierówności społeczne
klasyfikacja podatków:
przychodowe: podatek leśny, rolny
dochodowe: PIT CIT
majątkowe: od wielkości majątku, od przyrostu majątkowego, od wydatków
podatki bezpośrednie przychodowe, dochodowe, majątkowe
pośrednie: w momencie dokonywania zakupu: akcyza, VAT
Funkcja stabilizacyjna: wykorzystanie do konkretnych celów gospodarczych, zapewnienie stabilności cen, bilansu płatniczego
Transfery socjalne:
-emerytura
-renta
-zastępczy dochód (zasiłki)
-uzupełniający dochód
Dług publiczny:
skumulowane deficyty budżetowe. Nie może przekroczyć 60% (traktat z Maastricht)
Sposoby finansowania:
Krajowe:
-banki komercyjne
-kredyty u społeczeństwa: bony (do 1 roku), obligacje (powyżej 1 roku)
Zagranica:
-banki komercyjne
-bank światowy, klub paryski, MFW
<Państwo nie może zaciągnąć kredytu w NBP>
DEFICYT BUDŻETOWY państwa występuje, gdy wydatki w budżecie są większe niż dochody.
Deficyt jest jednym z podstawowych kryteriów oceny polityki fiskalnej państwa.
Wielkość deficytu nie powinna przekraczać 3% PKB. Przeciwieństwem deficytu budżetowego jest nadwyżka budżetowa.
O negatywnych skutkach deficytu budżetowego decydują:
1) jego wielkość w stosunku do PKB (nie powinno być więcej niż 3%)
2) przyczyny powstawania – dodatkowe wydatki budżetowe tworzące deficyt mogą w pewnych warunkach stanowić pozytywny element w gospodarce w przypadku gdy są przeznaczone na wzrost produkcji, tworzenie miejsc pracy i rozwój gospodarki. Negatywny skutek tych wydatków przejawia się w momencie przeznaczania ich na dodatkowe zobowiązania publiczne państwa (np. socjalne)
3) sposób finansowania – istnieją następujące źródła finansowania budżetu:
- emisja skarbowych papierów wartościowych w celu „ściągnięcia” z rynku dodatkowej ilości pieniądza
- wzrost podatków
- zaciąganie kredytów przez władze publiczne
- emisja pieniądza – w Polsce prawnie zabroniona
Typy deficytów:
- deficyty rzeczywiste (ex definitione) – będące faktyczną różnicą pomiędzy wydatkami i dochodami w danym okresie rozliczeniowym,
- deficyty strukturalne – będące wartościami hipotetycznymi, powstającymi w warunkach, gdy dochody i wydatki realizowane są przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki,
- deficyty cykliczne – będące rezultatem wpływu cyklu koniunkturalnego (recesji bądź ożywienia) na dochody i wydatki budżetowe w warunkach, gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. Z reguły są rezultatem stosowania automatycznych stabilizatorów koniunktury.
W praktyce deficyty cykliczne zawsze różnią się od deficytów rzeczywistych i strukturalnych.
TYPY POLITYKI BUDZETOWEJ
aktywna polityka - rząd przeciwdziała cyklicznym fluktuacjom w celu stabilizacji cen i ograniczenia bezrobocia. Polega na świadomej interwencji państwa w politykę fiskalną, każdorazowym podejmowaniu decyzji odnośnie wykorzystywania określonych instrumentów polityki fiskalnej, czyli zwiększaniu lub zmniejszaniu wydatków budżetowych na konkretne cele; dokonywaniu zmian w systemie opodatkowania czy zmian dotyczących subwencjonowania przedsiębiorstw.
-zmiana stawek podatków
-zmiana stawek transferów społecznych
- zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne
Pasywna polityka fiskalna – polega na wykorzystywaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury, czyli takich instrumentów, które samoczynnie, bez ingerencji państwa, wpływają na zmiany poziomu dochodu narodowego i inne wielkości ekonomiczne (np. popyt, zatrudnienie). Są to podatki od dochodów ludności, przedsiębiorstw, podatki pośrednie, świadczenia społeczne (np. zasiłki dla bezrobotnych), programy pomocy dla rolnictwa. (Podatki te hamują spadek ogólnego popytu ludności i przeciwdziałają presji inflacyjnej.) Instrumenty te mają za zadanie utrzymywać dotychczasową sytuacje gospodarczą, a więc nie zapewniają warunków zrównoważonego wzrostu gospodarczego.
POLITYKA PIENIĄŻNA: oddziaływania na wielkość podaży pieniądza
pieniądz- powszechnie akceptowany towar za pomocą którego dokonywane jest wymiana produktów
Funkcje:
-obrachunkowa (miernik wartości)
-środek wymiany
-środek przechowywania majątku
-środek płatniczy
Cele:
-rozwój gospodarczy
-stabilizacja produkcji
-stabilizacja centralnego
-równowaga bilansu płatniczego
Agregaty pieniądza
M0- gotówka i depozyty w banku centralnym
m1- gotówka w bankach komercyjnych
m2 uwzględnia m1; rachunki oszczędnościowe i małe rachunki terminowe nie przekraczające danej sumy
m3- rachunki długo terminowe
L -papiery wartościowe obligacje
System bankowy:
wyodrębnienie banków emisyjnych
rozgraniczenie funkcji banków operacyjnych i emisyjnych
Centralny Bank:
1) funkcja emisyjna - polega na tym, że bank centralny jest jedynym bankiem uprawnionym do emisji pieniądza gotówkowego, który stanowiące tzw. bazę monetarną dla tworzenia pieniądza bezgotówkowego
2) funkcja banku banków - bank centralny jest ostatecznym kredytodawcą banków komercyjnych pełniąc jednocześnie funkcję nadzorczą wobec całego systemu bankowego
Aktywa banku: kredyty - termin zapadalności; pasywa banku: depozyty - termin wymagalności
3) funkcja banku państwa - polega na tym, że bank centralny prowadzi najważniejsze rachunki państwa (budżet, bilans płatniczy, rezerwy walutowe, itd.)
4) funkcja stabilizacyjna - polega na tym, że bank centralny ma możliwość ingerowania na rynku pieniężnym w celu jego stabilizacji
Pozycja prawna banku centralnego
Istotą roli banku centralnego w prowadzeniu polityki pieniężnej jest jego stopień niezależności od innych instytucji państwowych. Podstawą takiej pozycji jest niezależność prawna i instytucjonalna banku centralnego.
Do 1997r. prezes banku centralnego był suwerennym decydentem w zakresie prowadzenia polityki pieniężnej. W 1997r. powołano Radę Polityki Pieniężnej (RPP) kapitał kolegialne ciało doradcze (9 osób, po 3 wybierają: prezydent, Sejm, Senat, przewodniczącym jest prezes NBP) wybierane przez Sejm, Senat i prezydenta). Rolą tej instytucji jest podejmowanie wspólnie z szefem banku centralnego najważniejszych decyzji w zakresie polityki pieniężnej. Nie zmienia to jednak autonomiczności instytucji i pozycji prawnej banku centralnego. Jej gwarantem jest:
1) okres kadencyjności - 6 lat
2) tryb powoływania i odwoływania prezesa banku centralnego
3) zachowanie zasady odpowiedzialności ustawowej (prezes banku centralnego odpowiada przed prawem i nie jest podległy żadnej instytucji w państwie)
Instrumenty banku centralnego:
1) emisja pieniądza gotówkowego – bank centralny jako jedyny ma prawo do emisji pieniądza gotówkowego, który stanowi tzw. bazę monetarną do tworzenia pieniądza bezgotówkowego w gospodarce. wpływa tym samym na ogólną ilość pieniądza uwzględniając fakt, że jedna wyemitowana złotówka oznacza w efekcie znacznie większą ilość pieniądza w obiegu.
2) stopy procentowe banku centralnego – bank centralny będąc ostatecznym kredytodawcą banków komercyjnych reguluje ich płynność finansową poprzez udzielanie kredytów. Podwyższając stopy procentowe powoduje, że banki nabywają pieniądze po wyższej cenie, a w efekcie same udzielają kredytów na wyższą stopę procentową. To z kolei powoduje ograniczenie popytu na pieniądz i w rezultacie ilości pieniądza na rynku.
3) operacje otwartego rynku – polegają na skupie i sprzedaży skarbowych papierów wartościowych i bonów pieniężnych NBP w celu regulowania płynności finansowej banków co przekłada się na możliwości udzielania przez nie kredytów. Sprzedając papiery wartościowe zmniejsza tym samym płynność finansową banków komercyjnych, co skutkuje ograniczeniem możliwości udzielania przez te banki kredytów. Skupując, zwiększa płynność finansową.
4) stopa minimalnej rezerwy obowiązkowej – banki komercyjne nie posiadają stuprocentowego zabezpieczenia w gotówce zgromadzonych depozytów. Pewną ich część muszą jednak posiadać w postaci rezerwy obowiązkowej (gotówka), której nie mogą użyć do udzielania kredytów. Wielkość tej rezerwy określa bank centralny w postaci stopy minimalnej rezerwy obowiązkowej ro=Ro/D. Podwyższanie tej stopy oznaczałoby, że bank komercyjny musi większą część zgromadzonych depozytów zatrzymać w postaci rezerwy obowiązkowej, której nie może użyć do tworzenia pieniądza kredytowego. Obniżenie tej stopy oznaczałoby zwiększenie możliwości kredytowych banku komercyjnego.
5) selektywna polityka kredytowa – polega na możliwości wypływania przez bank centralny na ilość udzielonych kredytów przez banki komercyjne (tym samym ilość pieniądza kredytowego na rynku) poprzez określenie tzw. norm ostrożnościowych, którym muszą przestrzegać banki przy udzielaniu kredytów. Normy te dotyczą procedur kredytowych, oceny zdolności kredytowej, reguł ustanawiania zabezpieczeń, itd. Zaostrzając normy ostrożnościowe ogranicza dostęp do kredytów, a w efekcie wpływa na zmniejszenie ilości pieniądza na rynku, a łagodząc – zwiększa jego ilość.
6) kursy walut
Typy polityki pieniężnej:
1) restrykcyjna – polega na takim użyciu instrumentów, które prowadzą do ograniczania ilości pieniądza.
*emisja pieniądza gotówkowego – ograniczenie emisji pieniądza
*stopy procentowe banku centralnego – podniesienie stóp procentowych banku centralnego
*operacje otwartego rynku – sprzedaż papierów wartościowych („ściągnięcie” pieniądza z rynku)
*stopa minimalnej rezerwy obowiązkowej – zwiększenie stopy minimalnej rezerwy obowiązkowej
*selektywna polityka kredytowa – zaostrzenie norm ostrożnościowych dotyczących udzielania kredytów
*kursy walut – aprecjacja, czyli umocnienie waluty krajowej w stosunku do walut obcych
Prowadzona jest przez bank centralny wówczas, gdy poziom inflacji przekracza założony w strategii polityki pieniężnej na dany rok. Przyczyny i typ inflacji ma przy tym drugorzędne znaczenie.
2) ekspansywna – polega na takim użyciu instrumentów, które prowadzi do zwiększenia ilości pieniądza.
*emisja pieniądza gotówkowego – zwiększenie emisji pieniądza
*stopy procentowe banku centralnego – obniżenie stóp procentowych banku centralnego
*operacje otwartego rynku – skup papierów wartościowych
*stopa minimalnej rezerwy obowiązkowej – zmniejszenie stopy minimalnej rezerwy obowiązkowej
*selektywna polityka kredytowa – złagodzenie norm ostrożnościowych dotyczących udzielania kredytów
*kursy walut – dewaluacja pieniądza krajowego w stosunku do walut obcych
POLITYKA DOCHODOWA: zespół środków za pomocą którego państwo dąży do określenia granic bez inflacyjnego wzrostu dochodu wszystkich rodzajów, które wpływają do gospodarstw domowych.
Cele:
przeciwdziałanie inflacji
sprawiedliwy podział dochodu
zmniejszenie dysproporcji dochodowych w układzie przestrzennym
przeciwdziałanie bezrobociu
Metody:
udział rządu w negocjacjach nad płacą minimalną
zawieranie porozumień ze związkami
wykorzystanie systemu płatniczego
stosowanie normatywów wzrostu dochodowego
indentacja - automatyczne korygowanie płac
np. płaca zasadnicza - jednakowe kwoty dla wszystkich
płaca minimalna
płaca proporcjonalna np. o 10 % wzrost
Narzędzia:
płaca minimalna - prawnie ustalony najniższy dopuszczalny poziom wynagrodzenia pieniężnego za pracę najemną (na podstawie umowy o pracę), określony w postaci stawki lub minimalnego zarobku za pracę w obowiązującym wymiarze czasowym.
zamrożenie płac (Zamrożenie płac powoduje niewzrastanie wynagrodzeń, co przy stałości innych kosztów produkcji prowadzi do czasowej stabilizacji cen)
pułapy płacowe (poziomy płac, które mogą być określane, w praktyce, wyłącznie wobec komercyjnych podmiotów państwowych; ustalenie maksymalnej wysokości wynagrodzenia kadry zarządzającej tymi jednostkami)
transparentność (przejrzystość)
zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów (ryczałt podatkowy – uproszczona metoda naliczania podatku, bez ustalania podstawy wymiaru podatku)
karta podatkowa: uproszczona metoda wymiaru i poboru należności podatkowych bez ustalania konkretnej podstawy wymiaru podatku(zwłaszcza wielkości dochodu), uwzględniająca jednak rodzaj wykonywanej działalności zarobkowej i ewentualnie określone kryteria (na przykład liczbę mieszkańców miejscowości, w której jest prowadzona czy liczbę zatrudnionych osób). Opodatkowanie w tej formie wybrać mogą osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą oraz spółki cywilne osób fizycznych, których działalność polega w szczególności na świadczeniu usług dla ludności, przy niewielkiej liczbie pracowników i zleceniobiorców. Podstawą płatności podatku jest indywidualna decyzja urzędu skarbowego, wydana na wniosek podatnika.
podatek od wzrostu dochodów
podatek dochodowy od osób fizycznych
system ulg i odliczeń od podatku
Świadczenia społeczne: nie są wynagrodzeniem za pracę ale służą zaspokajaniu potrzeb ludzkich
świadczenia socjalne: renty, emerytury, zasiłki
konsumpcja społeczna: zakres świadczeń na dziedzinę kultury, edukacji, ochrony zdrowia
Funkcja:
zabezpieczająca na wypadek utraty zdrowia, pracy
egalitaryzuj,ąca wyrównywanie szans społecznych
edukacyjna ksztaltowanie postaw obywatelskich
integracyjna wzmacnianie więzi społecznych
Waloryzacja rent i emerytur- podwyższanie w celu zachowania co najmniej ich realnej wartości wskutek wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych.
POLITYKA CEN - oddziaływanie państwa na poziom cen
Instrumenty:
ceny maksymalne - ukierunkowane na niski poziom cen żywności
c. minimalne- ceny produków rolnych (ceny skupu i płacy minimalnej)
c. urzędowe- państwo posiada monopol lub priorytety polityki socjalnej w ustalaniu cen za energię, gaz, wynajem mieszkań komunalnych
podatek VAT, akcyza
opłaty wyrównawcze protekcjonizm państwa nad rynkiem wewnętrznym: zwiększenie poziomu cen towarów importowanych do poziomu towarów eksportowanych
dotacje podmiotowe i przedmiotowe
zamrożenie cen - jest to instrument polityki gospodarczej państwa, który polega na zakazie podwyższania cen i płac . Zamrożenie cen ma na celu zahamowanie inflacji.
Inflacja - wzrost poziomu cen
popytowa- spowodowana wzrostem popytu.
kosztowa- wzrost cen w wyniku wzrostu kosztów produkcji
pełzająca
umiarkowana - jednocyfrowa, niewielkie perturbacje
galopująca 2-3 cyfrowa w skali roku
hiperinflacja 50% w skali miesiąca
Traktat z Maastricht: nie więcej niż 1,5 od średniego wskaźnika HICP (zharmonizowany wskaźnik cen konsumpcyjnych do 3 państw UE o najniższej inflacji)
POLITYKA RYNKU PRACY: proces oddziaływania państwa na rynek pracy. Odzwierciedla relacje mięzy popytem a podażą pracy.
podaż pracy- liczba osób zdolnych do pracy i poszukujących jej
Determinanty:
czynnik demograficzny
cz. społeczny (tradycje, kultura)
syt. na rynku pracy
poziom płac
popyt na pracę- zapotrzebowanie na kapitał ludzki
determinanty:
charakter koniunktury gosp.
wielkość i struktura naturalnych ubytków w zasobach ludzkich
struktura gospodarcza
poziom substytucji pracy żywej pracą uprzedmiotowioną
Wskaźnik rynku pracy: stosunek % liczby aktywnych zawodowo 15-64 lata do ogólu ludności w tym samym wieku
wskaźnik zatrudnienia - stosunek % liczby pracujących do ogólnej l. ludności w wieku produkcyjnym
stopa bezrobocia - stosunek % liczby bezrobotnych do l. ludności aktywnej zawodowo
wskaźnik obciążenia bezrobociem - stosunek l. zarejestrowanych bezrobotnych do pracująych
Rodzaje bezrobocia:
strukturalne - niedopasowanie struktury podaży pracy do struktury zmieniającego się popytu twarowego i produkcji
technologiczne- wynikające z postępu technologicznego który powoduje spadek zapotrzebowania na określone zawody
frykcyjne- naturalne przepływy pracowników między zakładami pracy
Koszty i skutki bezrobocia:
wydatki z funduszu pracy
koszty pomocy społecznej
koszty wcześniejszych emerytur
koszty utrzymania administracyjnej obsługi bezrobotnych
koszty pośrednie:
ulgi i zwolnienia podatkowe w rejonach zagrozonych
luka podatkowo-ubezpieczeniowa
luka czynników wytwórczych
koszty bezrobocia w szarej strefie
Negatywne skutki w sferze społecznej
pogorszenie standardu życia
zagrożenie w sferze psychicznej
napięcia i konflikty społeczne
zjawiska patologii
zagrożenie egzystencji
Pozytywne:
postawy wobec pracy
racjonalizacja zatrudnienia
wybór kwalifikacji zatrudnienia
wspomaganie procesów restrukturyzacji
Cele polityki rynku pracy:
racjonalne zatrudnienie: optymalizacja poziomu aktywności zawodowej oraz przygotowanie kadr z potrzebami rozwojowymi
racjonalne rozmieszczenie kapitału ludzkiego
racjonalne wykorzystanie kapitału ludzkiego
5% stopa bezrobocia - charakter naturalny
AKTYWNA POLITYKA RYNKU PRACY
Cele: Aktywna polityka rynku pracy powinna zmierzać do zapewnienia:
1.Aby istniała praca dla wszystkich osób zdolnych do pracy i jej poszukujących
2.Aby tak praca była możliwie najbardziej produktywna
3.Aby istniał swobodny wybór zatrudnienia i aby każdy pracownik miał wszelkie możliwości zdobycia kwalifikacji
Pojęcie-istota aktywnej polityki rynku pracy polega na oddziaływaniu państwa w większym stopniu na stronę popytową rynku pracy za pomocą następujących instrumentów:
1.Subsydiowania zatrudnienia- zatrudnienie w formie prac interwencyjnych i robót publicznych
2.Pożyczek na rozpoczęcie działalności
3.Szkoleń
Funkcje aktywnej polityki rynku pracy:
1.Sprzyja aktywizacji zawodowej bezrobotnych-uczestnictwo bezrobotnych w tych programach zapobiega dewaluacji ich kwalifikacji
2.Zmniejsza niedopasowania strukturalne na rynku pracy- opiera się na mobilności zasobów pracy
3.Podnosi produktywność siły roboczej- poprzez szkolenia, prace subsydiowane
4.Oddziały-wuje na wielkość zatrudnienia i bezrobocia
5.Pełni rolę instrumentu weryfikującego gotowość do pracy osób bezrobotnych (odmowa uczestnictwa w różnych formach aktywności zawodowej może oznaczać pozbawienie takiej osoby statusu bezrobotnego)
Słabości aktywnej polityki rynku pracy:
1.Błędy w wyborze celów programu (np. szkolenie w zawodach, na które jest mały popyt)
2.Niewłaściwy dobór osób do poszczególnych programów, które mogły osiągnąć największe korzyści ze szkolenia
3.Niedostateczne uwzględnianie celów tj zwiększanie możliwości zatrudnienia
4. Administracyjne narzucanie osobom bezrobotnym uczestnictwa w programach, co nie sprzyja wysokiej efektywności
5.Subsydiowanie zatrudnienia w sektorze prywatnym stało się tak dominujące, że niesubsydiowane wolne miejsca pracy nie są już zgłaszane do Urzędu Pracy
PASYWNA POLITYKA RYNKU PRACY:
ochrona socjalna bezrobotnych
instrumenty:
wydłużanie urlopów
wydłużenie obowiązkowej nauki
popieranie emigracji zarobkowej
obniżenie górnej granicy wieku produkcyjnego
skracanie tygodniowego czasu pracy
wcześniejsze emerytury
Zasiłki:
funkcja dochodowa - chroni przed radykalnym pogorszeniem sytuacji finansowej
f. motywacyjna - do poszukiwania zatrudnienia
Rozwiązania:
zasiłek niższy od wynagrodzenia
stopniowe obniżanie zasiłku
ograniczenie okresu w którym pobierany jest zasiek
efektywność zatrudnienia: Ci którzy podjęli prace po programie 70%
PAI Program Aktywizacja i Integracja stwarza dodatkowe możliwości aktywizacji osób, które utraciły możliwość podjęcia pracy z powodu długiego okresu przebywania w bezrobociu, często połączonego z brakiem kwalifikacji, niewystarczającymi kompetencjami i deficytami utrudniającymi funkcjonowanie w środowisku pracy. Znaczna liczba klientów powiatowych urzędów pracy to osoby, które będąc od wielu lat bezrobotne, stają się osobami „uzależnionymi” od świadczeń pomocy społecznej, biernymi i marginalizowanymi społecznie, dlatego też podejmowane wobec nich działania powinny być nakierowane na przywrócenie zdolności do podjęcia pracy
Prace społecznie użyteczne to instrument rynku pracy skierowany do osób bezrobotnych. Organizowane są one przez gminę w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, organizacjach lub instytucjach statutowo zajmujących się pomocą charytatywną lub działalnością na rzecz społeczności lokalnej. Wykonywanie prac społecznie użytecznych odbywa się na podstawie porozumienia zawartego między starostą a gminą, na rzecz której prace społecznie użyteczne będą wykonywane. Powiatowy urząd pracy refunduje gminie ze środków Funduszu Pracy do 60% minimalnej kwoty świadczenia przysługującego bezrobotnemu.
Na prace społecznie użyteczne możesz zostać skierowany, jeśli jesteś osobą bezrobotną bez prawa do zasiłku, a jednocześnie korzystasz ze świadczeń pomocy społecznej albo uczestniczysz w wyniku skierowania przez powiatowy urząd pracy w kontrakcie socjalnym, indywidualnym programie usamodzielniania, lokalnym programie pomocy społecznej lub w indywidualnym programie zatrudnienia socjalnego.