Prawo karne – skrypt
Obowiązuje Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r.
Prawo karne to taka dziedzina prawa, która zawiera normy określające :
- jakie czyny są zabronione pod groźbą kary jako przestępstwa
- jakie są zasady odpowiedzialności karnej za ich popełnienie
- jakie kary i inne środki mogą być wymierzone wobec sprawców czynów zabronionych
Kara jest tradycyjną, ale nie jedyną formą reakcji na popełnienie przestępstwa. Karami są:
- grzywna
-ograniczenie wolności
-pozbawienie wolności
- 25 lat pozbawienia wolności
-dożywotnie pozbawienie wolności
Środki karne wymierzane są zasadniczo obok kary, jako jej uzupełnienie, ale także zamiast kary. Środkami karnymi są zgodnie z art.39. k.k. :
- pozbawienie praw publicznych
- zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,
- zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi
- obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonym środowiskach lub miejscach , zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu
- zakaz wstępu na imprezę masową
- zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych
- zakaz opuszczania lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym
- zakaz prowadzenia pojazdów
- przepadek
- obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę
- nawiązka
- świadczenie pieniężne
- podanie wyroku do publicznej wiadomości
Środki zabezpieczające – stosowane wobec sprawców czynów zabronionych, w szczególności tych, którym nie można przypisać winy z powodu ich niepoczytalności. Ich celem jest zabezpieczenie dóbr chronionych prawem przed możliwością ponownego ich zaatakowania przez sprawcę poprzez:
- umiejscowienie sprawcy w zakładzie psychiatrycznym
- pozbawienie uprawnień wykonywania zawodu bądź prowadzenia określonej działalności.
Środki przewidziane dla nieletnich sprawców czynów:
- wychowawcze
- poprawcze
- lecznicze
Środki probacyjne, tj. związane z poddaniem sprawcy próbie:
- warunkowe umorzenie postępowania
- warunkowe zawieszenie wykonania kary
- przedterminowe zwolnienie
Cechy prawa karnego:
Uniwersalizm –
- nie reguluje ono jednej, ściśle określonej sfery stosunków społecznych, nie pełni też funkcji organizatorskiej
- ingeruje w inne dziedziny prawa w wypadku najpoważniejszych naruszeń stosunków społecznych regulowanych przez te inne dziedziny prawa
Subsydiarność –
- prawo karne operując najbardziej dotkliwymi instrumentami, powinno działać wówczas, gdy inne środki jakimi dysponują inne dziedziny prawa są niewystarczające czy nieskuteczne w zwalczaniu najbardziej negatywnych zjawisk społecznych
Imperatywny i wartościujący charakter prawa karnego
- prawa karne jest to zespół norm powinnościowych (nakazów i zakazów), wymaga w sposób imperatywny przestrzegania wzorców zachowania, które są zawarte w tych normach
Prawo karne w znaczeniu szerokim (sensu largo) obejmuje:
Prawo karne materialne
- dziedzina prawa określająca czyny zabronione, zasady odpowiedzialności za ich popełnienie, kary i inne środki stosowane za ich popełnienie
- źródłem jest Kodeks karny
- Prawa karne materialne dzieli się na powszechne (odnosi się do wszystkich dziedzin życia społecznego, a także zasadniczo do wszystkich osób z wyjątkiem sfer zastrzeżonych dla poszczególnych działów prawa karnego) oraz szczególne (wyspecjalizowane dziedziny prawa karnego: prawo karne wojskowe, pk skarbowe, prawo karne nieletnich)
Prawo karne procesowe
- zespół przepisów regulujących postępowanie karne, określające etapy postępowania karnego, prawa i obowiązki uczestników tego postępowania, rodzaje rozstrzygnięć i środkach ich kontroli
- normy prawa karnego procesowego regulują i zabezpieczają realizację norm prawa karnego materialnego
- źródłem jest Kodeks postępowania karnego
Prawo karne wykonawcze
- zespół przepisów regulujących sposób i zasady wykonywania kar i innych środków orzekanych oraz stosowanych w postępowaniu karnym
- źródłem jest Kodeks karny wykonawczy
Funkcje prawa karnego:
Funkcja ochronna: prawo karne ustanawiając zakazy określonych zachowań naruszających czy zagrażających pewnym wartościom społecznym, udziela tym wartościom ochrony prawnej
Funkcja sprawiedliwościowa: stosowanie kar i innych środków jest odwetem branym na sprawcy przez społeczeństwo jako konsekwencja popełnionego czynu
Funkcja prewencyjno-wychowawcza: prawo karne ma przez swoje instrumenty wykształcić odpowiednie postawy polegające na przestrzeganiu prawa
Funkcja gwarancyjna: czyny zabronione są jasno określone w ustawie; sądy orzekają tylko takie kary jakie są przewidziane w ustawie, aby odpowiedzialność karną ponosiło się tylko za tai czyn, który jest zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia
Funkcja afirmacyjno-motywacyjna: prawo karne zawierając nakazy i zakazy określonego postępowania, określa standardy zachowań społecznych, a jednocześnie zmierza do kształtowania motywacji, do przestrzegania prawa
Funkcja profilaktyczno-zabezpieczająca: ochrona stosunków społecznych przez eliminowanie z życia społecznego sprawców czynów zabronionych
Funkcja kompensacyjna: polega na założeniu, że prawo karne powinno sprzyjać także naprawianiu szkód wyrządzonych pokrzywdzonemu.
Nauki pokrewne prawa karnego:
- Kryminologia: (łac. Crimen –przestępstwo) – jest nauką zajmującą się badaniem zjawiska przestępczości, jej strukturą, rozwojem i dynamiką oraz przyczynami, genezą a także opracowywaniem metod jej zapobiegania i zwalczania. Zajmuje się również poznaniem osoby przestępcy.
- Wiktymologia (łac. Victim – ofiara)- jest nauką o ofierze przestępstwa, badającą problem roli ofiary w fakcie i genezie popełnienia przestępstwa, a także zajmująca się zagadnieniem ochrony interesów ofiar.
- Kryminalistyka – to nauka o sposobach wykrywania przestępstw i uzyskiwania dowodów dla potrzeb postępowania karnego. Zajmuje się techniczno- praktycznymi środkami wykrywania przestępstw.
- Penologia (łac. Poena – kara) jest nauką o karze. Zajmuje się karą jako zjawiskiem społecznym, genezą, funkcjami i ewolucją historyczną kar oraz ich tendencjami rozwojowymi.
Medycyna sądowa
Psychiatria sądowa
Psychologia sądowa
Źródła prawa karnego:
Ustawy
Konstytucja RP (wyznacza ramy poza które nie mogą wykraczać przepisy ustawowe, w tym i przepisy prawa karnego)
Umowy międzynarodowe (niektóre umowy nakładają na państwo - stronę obowiązek dostosowania prawa krajowego do ich postanowień)
Zasady obowiązywania ustawy pod względem czasu
Warunkiem odpowiedzialności karnej jest m.in. to, że w czasie popełnienia czynu zabronionego musi obowiązywać ustawa karnego, która tego czynu zabrania
Zasada nullum crimen sine lege poenali auteriori (ustawowy zakaz karny musi poprzedzać popełnienie czynu zabronionego, stanowiącego podstawę odpowiedzialności karnej)
Wyjątki od zasady mocy wstecznej ustawy karnej:
Dekret z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko – hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad jeńcami i ludnością cywilną oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (dotyczy czynów popełnionych od 1 września do 9 maja
Dekret z dnia 22 stycznia 1946 r. o odpowiedzialności karnej za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego
Dekret z dnia 28 czerwca 1946 r. o odpowiedzialności karnej za odstępstwo od narodowości polskiej w czasie wojny 1939-1945
Dekrety z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym oraz postępowaniach szczególnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w okresie obowiązywania stanu wojennego (dekrety te przewidywały że ich przepisy wchodzą w życie z chwilą ogłoszenia ale z mocą od uchwalenia)
Początek obowiązywania ustawy może być oznaczony w samej jej treści konkretną datą dzienną albo też ustawa może wskazywać czas który ma upłynąć od ogłoszenia ustawy (tj. opublikowania jej w dzienniku ustaw) do jej wejścia (okres vacatio legis)
Ustawa nie może obowiązywać przed jej ogłoszeniem w dzienniku ustaw.
UCHYLENIA (derogacja) ustawa przestaje obowiązywać w wyniku jej uchylenia przez ustawę późniejszą
Ustawy czasowe – w swych przepisach określają koniec swojego obowiązywania, są uchwalane na pewien z góry określony czas
Ustawy epizodyczne – obowiązywanie związane jest z nietypowymi okolicznościami a celem jest uregulowanie życia społecznego w pewnych anomalnych warunkach np. klęski żywiołowej, wojny.
Art. 6 § 1 k.k – czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie w którym sprawca działał lub zaniechał działania
Czas popełnienia zbrodni to Zasze czas zachowania się sprawcy tzn. czas działania lub zaniechania
Wystąpienie skutku rozpoczyna bieg terminu przedstawienia przestępstw skutkowych.
Określenie czasu popełnienia czynu zabronionego ma istotne znaczenie przy ustaleniu
Czy czyn był zagrożony karą przez obowiązującą wówczas ustawę
Ustawa, która ma być zastosowana w wypadku kolizji ustaw w czasie
Przy ustaleniu wieku sprawcy
Przy przypisaniu winy sprawcy -> przy rozstrzygnięciu jego poczytalności i działania w błędzie
Czy czyn popełniony został w czasie próby
Prz określeniu momentu od którego rozpoczyna się bieg przedstawienia przestępstw formalnych
Kolizja ustaw karnych w czasie
Czyli sytuacja w której sprawca czyn popełnił w czasie obowiązywania jednej ustawy, natomiast gdy odpowiada przed sądem obowiązuje już inna ustawa.
Przepisy intertemporalne (międzyczasowe) – obejmują reguły stosowania ustawy karnej, w przypadku gdy czyn zabroniony popełniony zostanie pod rządami ustawy, która nie obowiązuje już w czasie orzekania lub wykonania orzeczenia
Art. 4 § 1 k.k stanowi, że jeżeli w czasia orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, natomiast należy stosować ustawę obowiązującą uprzednio jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.
PENALIZACJA – wprowadzenie karalności czynu dotąd niezabronionego pod groźbą kary
DEPENALIZACJA – zniesienie karalności czynu
MODYFIKACJA PENALIZACJI- zmiana konsekwencji prawno karnych czynu zabronionego
USTAWA POŚREDNIA – to ustawa obowiązująca pomiędzy ustawą obowiązującą w czasie orzekania a ustawą obowiązującą w czasie popełnienia czynu zabronionego.
Można ją zastosować dla sprawcy (ponieważ mieści się w zakresie pojęcia ,,Ustawa obowiązująca poprzednio” o ile będzie najwzględniejsza dla sprawcy.
W razie wątpliwości którą ustawę zastosować należy zastosować ustawę nową -> niedopuszczalne jest orzekanie częściowo na podstawie przepisów ustawy obowiązującej poprzednio, a częściowo przepisów ustawy nowej.
Ustawę nową należy zastosować gdy:
Całkowicie znosi przestępczość czynu
Traktuje czyn sprawcy łagodniej
Identycznie pod względem prawno karnym traktuje czyn sprawcy
W miejscu gdzie według zamiaru sprawcy skutek miał nastąpić
Miejsce popełnienia przestępstwa
Miejscem właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu popełniono przestępstwo.
Jeżeli przestępstwo nastąpiło na statku wodnym lub powietrznym właściwy jest sąd macierzystego portu statku
Jeżeli przestępstwo popełniono w okręgu kilku sądów, właściwy jest ten sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.
ZASADY OBOWIĄZYWANIA USTAWY KARNEJ
Zasada terytorialności
Oznacza, że prawu polskiemu podlegają wszyscy sprawcy, niezależnie od ich obywatelstwa, którzy popełnili czyn zabroniony na terytorium państwa polskiego lub na polskim statku wodnym, powietrznym chyba że umowa międzynarodowa której Polska jest stroną stanowi inaczej (art. 5. Kk)
Terytorium – to obszar powierzchni ziemi wyznaczony granicami lądowymi ustalonymi w umowach międzynarodowych z państwami sąsiedzkimi wraz z wodami wewnętrznymi, morskimi wodami przybrzeżnymi, powietrzem nad tym obszarem i wnętrzem ziemi.
Morskie wody przybrzeżne obejmują morskie wody wewnętrzne (porty i zatoki) oraz morze terytorialne (obszar wód morskich o szerokości 12 mil morskich liczonych od tzw linii podstawowej.
Przestrzeń powietrzna – ok. wysokość 90 km, czyli tam gdzie latają najniższe punkty satelitów ziemi.
Jeżeli miejscem popełnienia czynu zabronionego będzie terytorium RP lub polski statek wodny/powietrzny, należy stosować polską ustawę karną nie zależnie od obywatelstwa sprawcy.
Przestępstwa dystansowe – działanie lub zaniechanie sprawcy zostało podjęte na terytorium jednego państwa a skutek wystąpił na terytorium państwa przylegającego.
Przestępstwo tranzytowe.
W świetle definicji miejsca popełnienia przestępstwa czyn zabroniony jest popełniony na terytorium RP także wówczas gdy na jego terytorium nastąpił jedynie skutek.
Przestępstwo będzie popełnione za granicą jeśli na terytorium RP albo na polskim statku wodnym/powietrznym:
Sprawca nie działał lub zaniechał działania do którego był zobowiązany
Nie nastąpił skutek
Skutek nie miał nastąpić wg zamiaru sprawcy.
Zasada podmiotowa (obywatelstwa, narodowości podmiotowej)
Art. 109 k.k. – ustawę karną stosuje się do obywatela polskiego który popełnił przestępstwo za granicą.
Obywatel polski jest zobowiązany do poszanowania polskiego porządku prawnego także gdy przebywa poza granicami polski.
Warunek podwójnej karalności czynu
Art. 111 k.k – warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie takiego czynu za przestępstwo również przez ustawę obowiązującą w miejscu jego popełnienia.
Wyjątki od warunku podwójnej karalności czynu dotyczą:
- funkcjonariusza publicznego który pełniąc służbę za granicą popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji.
- osoby, która popełniła przestępstwo w miejscu nie podlegającym żadnej władzy państwowej
Zasada przedmiotowa względna (ograniczona, ochronna, zwykła)
Art. 110 § 1 k.k. ustawę karną polską stosuje się do cudzoziemca w razie popełnienia przez niego za granicą przestępstwa skierowanego przeciwko:
- interesom RP
- obywatelowi polskiemu
- polskiej osobie prawnej lub polskiej jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej
- oraz do cudzoziemca który popełnił za granicą przestępstwo o charakterze terrorystycznym
Art. 115 §20 k.k – przestępstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełnionych w celu:
- poważnego zastraszenia wielu osób
- zmuszenia organu władzy publicznej RP lub innego państwa lub organu org. Międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności
-wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce RP, innego państwa lub org. Międzynarodowej, a także groźba popełnienia takiego czynu
Ma zastosowanie warunek podwójnej karalności czynu
Zasada dotyczy osób nie będącymi obywatelami RP oraz gdy popełniają te przestępstwa poza granicami terytorium naszego graju.
Zasada odpowiedzialności zastępczej.
Dotyczy tylko cudzoziemców którzy popełnili za granicą przestępstwa zagrożone w ustawie karnej polską karą, której górna granica ustawowego zagrożenia przekracza 2 lata pozbawienia wolności.
Warunek podwójnej karalności
Dla zastosowania zasady konieczne jest aby sprawca przebywał na terytorium RP i nie postanowiono go wydać
Ekstradycja ma pierwszeństwo przed osądzeniem go w Polsce
Polska nie ma interesu w tej sytuacji lecz przemawia za tym konieczność zapewnienia wymierzenia sprawiedliwości
Stosowanie polskiej jurysdykcji w tej sytuacji jest możliwe gdy uprawnione państwo nie wystąpiło z wnioskiem o wydanie sprawcy
Zasada przedmiotowa bezwzględna (obustronna nieograniczona)
art. 112 k.k. niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia czynu zabronionego ustawę karną polską, stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca w razie popełnienia:
przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP
przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym
przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym
przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego
przestępstwa z którego została by osiągnięta chociażby pośrednio korzyść majątkowa na terytorium RP
Zasada represji wszechświatowej.
są to przestępstwa do których Polska została zobowiązana do ścigania na mocy umów międzynarodowych
MTK: jego statut obejmuje:
Zbrodnie ludobójstwa
Zbrodnie przeciwko ludzkości
Zbrodnie wojenne
Zbrodnie agresji.
PRZESTĘPSTWO
Cogitationis poenam nemo patitur – same tylko myśli nie mogą być podstawą karania
Nullum crimen sine action – nie ma przestępstwa bez czynu
Art. 1 § 1k.k aby czyn stanowił podstawę odpowiedzialności karnej, musi być zabroniony przez ustawę, tj. dyspozycja normy prawno karnej musi zawierać opis takiego czynu
Zespół ustawowych znamion – typowe cechy zabronionego zachowania
Typizacja – zespół znamion charakteryzujące określone zabronione zachowanie, stanowi o typie przestępstwa
Nullum crimen sine lege scripto – nie ma przestępstwa bez ustawy spisanej.
Nullum crimen sine lege scricta – zakaz stosowania analogii i wykładni rozszerzającej na niekorzyść sprawcy
Przestępstwa to czyn:
Zabroniony pod groźbą kary przez ustawę
Bezprawny
Zawiniony
Społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy
Czyn bezprawny – czyn sprzeczny z prawem.
Mogą zdarzyć się sytuacje, które ,,legalizują” czyn formalnie wypełniający znamiona przestępstwa.