Stosowanie leków w ciąży

Leki w czasie ciąży należy stosować jedynie wtedy, gdy korzyści terapeutyczne wyraźnie przewyższają ryzyko uszkodzenia płodu. Ważną informacją jest to, że tylko nieliczne leki na pewno nie działają szkodliwie. Każda decyzja o przyjęciu leku w czasie ciąży jest obarczona ryzykiem powikłań dla nienarodzonego dziecka. Mogą one skomplikować przebieg ciąży lub mieć wpływ na rozwój dziecka już po urodzeniu. Działanie szkodliwe leków na płód nie zawsze jest od razu widoczne i może ujawniać się w wieku późniejszym. W związku z tym należy zawsze konsultować z lekarzem prowadzącym ciążę każdorazowe przyjmowanie jakiegokolwiek leku, nawet takiego, który w naszym mniemaniu wygląda na pozornie nieszkodliwy.

Należy również zaznaczyć, że szkodliwość leków na płód nie jest w przebiegu całej ciąży jednakowa. Wiadomo, że największą wrażliwość na leki płód wykazuje w pierwszych trzech miesiącach od chwili zapłodnienia, czyli w tzw. pierwszym trymestrze ciąży. Wtedy to następuje kształtowanie się większości ważnych dla życia ośrodków i każda ingerencja w ten proces może spowodować zaburzenia skutkujące w dalszych etapach życia dziecka. Podobnie niekorzystny wpływ mają leki pod koniec ciąży, kiedy to dochodzi do przyspieszenia rozwoju istotnych do samodzielnego życia narządów.

Wspomnieć należy również o możliwości powikłań polekowych u samej kobiety ciężarnej, u której może dojść np. do przedwczesnej akcji porodowej lub wręcz przeciwnie - do opóźnienia porodu w wyniku nieprzemyślanego przyjęcia niektórych leków. Cała powyższa wiedza powinna skłonić kobietę do bardzo ostrożnego podejścia do tematu samoleczenia w czasie ciąży. Przyjmowanie leków powinno wtedy być każdorazowo konsultowane z prowadzącym ginekologiem-położnikiem i być ograniczone do niezbędnego minimum zarówno czasowego jak też ilościowego. Zastosowanie powinny mieć tylko te leki, które są znane jako w miarę bezpieczne i stosowane są w przebiegu ciąży od dawna.

Z biofarmaceutycznego punktu widzenia przyjmowanie leków podczas ciąży sprowadza się do aspektu przechodzenia substancji leczniczych i ich metabolitów przez łożysko. Na ilość przeniesionych substancji przez błonę kosmówkową łożyska ma wpływ kilka czynników, w szczególności zaś:

• właściwości substancji leczniczej,

• ilość przyjętego leku (a więc jego stężenie we krwi),

• wielkość powierzchni łożyska,

• grubość błony kosmówkowej,

• aktywność enzymatyczna łożyska i stopień jego ukrwienia.

Błona kosmówkowa w trakcie rozwoju ciąży staje się coraz cieńsza, a więc pod koniec ciąży należy liczyć się z nasileniem przechodzenia leków i ich aktywnych metabolitów przez łożysko. O stopniu nasycenia płodu lekami decyduje również łatwość ich metabolizowania i wydalania zarówno przez organizm płodu jak też matki. Płód jest o wiele bardziej wrażliwy na leki niż organizm matki. Główną przyczyną tego stanu rzeczy jest niedojrzałość układów enzymatycznych dzięki którym dojrzały organizm w szybkim tempie eliminuje szkodliwe substancje. Jednak łatwość z jaką lek przedostaje się przez łożysko do organizmu dziecka nie jest równoznaczna z jego szkodliwością. Jak już wspomniałem największą szkodliwość wykazują leki w pierwszym trymestrze ciąży, a jest to związane z możliwością powstawania wad rozwojowych u płodu.

W związku z tak dużym potencjalnym niebezpieczeństwem dla zdrowia nienarodzonego dziecka Światowa Organizacja Zdrowia dokonała klasyfikacji leków pod kątem ich szkodliwości stosowania w czasie ciąży. Podziału dokonano na 5 kategorii:

Kategoria A (kliknij) - to ta grupa leków, w której badania na zwierzętach oraz odpowiednio liczebne i kontrolowane obserwacje u ludzi nie wykazały działania szkodliwego dla płodu. Lek może być stosowany bez przeszkód w czasie ciąży. Należy w tym miejscu nadmienić, ze jest to nader mała grupa leków,

Kategoria B (kliknij) - to ta grupa leków, w której badania na zwierzętach wykazały szkodliwe działanie na płód, chociaż obserwacje u ludzi nie wykazują zagrożenia dla płodu ludzkiego. Takie leki mogą być stosowane w ciąży tylko w wypadku zdecydowanej konieczności,

Kategoria C(kliknij) - to ta grupa leków, w której badania na zwierzętach wykazały szkodliwość dla płodu, bądź też takich badań nie wykonano oraz brak jest odpowiednio wiarygodnych danych z obserwacji stosowania tego leku u ludzi. Zwykle do tej grupy leków zalicza się leki nowo wprowadzane na rynek. Lek z tej grupy można zastosować jedynie wtedy, gdy w opinii lekarza spodziewana korzyść dla matki przewyższa potencjalne ryzyko dla płodu,

Kategoria D (kliknij) - to ta grupa leków, w której obserwacje u człowieka wskazują na zagrożenie dla płodu. Stosowanie takiego leku podczas ciąży jest dopuszczone jedynie w sytuacji gdy jest to bezwzględnie konieczne ze względu na dobro matki, a podanie bezpieczniejszego alternatywnego leku jest niemożliwe lub przeciwwskazane,

Kategoria X (kliknij) - to leki niebezpieczne dla płodu. Z badań na zwierzętach i z obserwacji u ludzi wynika bezpośrednie zagrożenie dla płodu, zdecydowanie przewyższające korzyści dla matki. Takie leki są bezwzględnie niedopuszczone do stosowania podczas ciąży.

Należy wspomnieć, że zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami każde jednostkowe opakowanie leku powinno być zaopatrzone w informacyjną ulotkę dla pacjenta. W ulotce tej producent powinien w sposób przystępny i zwięzły opisać nie tylko wskazania i dawkowanie, ale również przeciwwskazania, działania niepożądane leku, jego aspekty biofarmaceutyczne (szybkość wchłaniania, czas półtrwania, szybkość i drogi eliminacji) oraz bezpieczeństwo stosowania w czasie ciąży i karmienia piersią. Powinna być tu również ujęta kategoria bezpieczeństwa stosowania leku w czasie ciąży. Podane wyżej objaśnienia tych kategorii powinny być Wam przydatne w wyjaśnieniu wątpliwości co do zastosowania (bądź nie) danego leku.

Leki z kategorii A- czyli bezpieczne dla płodu

Kategoria A - to ta grupa leków, w której badania na zwierzętach oraz odpowiednio liczebne i kontrolowane obserwacje u ludzi nie wykazały działania szkodliwego dla płodu. Lek może być stosowany bez przeszkód w czasie ciąży. Należy w tym miejscu nadmienić, że jest to nader mała grupa leków.

Leki uznawane za bezpieczne:

• preparaty uspokajające: melisa, Neospasmina;

• preparaty ziołowe o działaniu przeciwgorączkowym: Pyrosal, kwiat lipy, kwiat bzu czarnego;

• preparaty odkażające drogi moczowe: Fitolizyna, Urosept;

• preparaty magnezowe;

• preparaty wapniowe;

• witaminy: większość witamin z grupy B, witamina C (należy unikać wysokich dawek), kwas foliowy;

• preparaty czosnku: Tabletki z czosnku, Alitol,

• preparaty zobojętniające kwasy żołądkowe: wapniowo-magnezowe (np. Rennie);

• leki homeopatyczne;

• Preparation H (czopki i maść) stosowany przeciw hemoroidom;

• niektóre ziołowe syropy, stosowane w leczeniu kaszlu, np. Syrop Prawoślazowy, Hedelix, syrop z babki lancetowatej.

Dopuszczalne jest doraźne stosowanie paracetamolu, działającego przeciwbólowo i przeciwgorączkowo. Należy go unikać w I trymestrze ciąży.

Nie ma przeciwwskazań do stosowania w czasie ciąży simetykonu (Espumisan, Esputikon, Ceolat).

Leki z kategorii B

Kategoria B - to ta grupa leków, w której badania na zwierzętach wykazały szkodliwe działanie na płód, chociaż obserwacje u ludzi nie wykazują zagrożenia dla płodu ludzkiego. Takie leki mogą być stosowane w ciąży tylko w wypadku zdecydowanej konieczności,

• leki przeciwbólowe i przeciwzapalne: ibuprofen (Nurofen, Advil), naproksen (Aleve), diklofenak (Majamil, Voltaren, Rewodina, Diclac, Olfen) i piroksykam - w okresie okołoporodowym - kategoria D, ketoprofen (Profenid, Ketonal);

• leki stosowane w zakażeniach: amoksycylina (Amotaks, Duomox, Hiconcil, Apo-Amoxi, Ospamox), amoksycylina + kwas klawulanowy (Augmentin, Amoksiclav, Curam) - nie należy stosować w okresie okołoporodowym, ampicylina, azytromycyna (Sumamed), cefaklor (Ceclor, Panclor, Vercef), cefaleksyna (Keflex), cefradyna (Sefril) - nie należy stosować u kobiet w ciąży z niewydolnością wątroby i nerek, cefadroksyl (Duracef), azlocylina - nie stosować w I trymestrze ciąży, erytromycyna, karbenicylina, klindamycyna (Dalacin, Klimicin), penicylina, piperacylina, spiramycyna (Rovamycine), metronidazol - nie stosować w I trymestrze ciąży, klotrimazol, cefuroksym (Bioracef, Zinnat, Biofuroksym, Zinacef), furazydyna (Furaginum).

• leki stosowane w schorzeniach układu oddechowego: ambroksol (Mucosolvan, Bronchopront, Deflegmin), bromheksyna (Flegamina), acetylocysteina (ACC, Fluimucil, Tussicom);

• leki przeciwalergiczne: cetyryzyna (Zyrtec, Amertil, Allertec, Virlix) - nie zalecana, szczególnie w I trymestrze ciąży, klemastyna, loratadyna (Claritine, Flonidan, Loratine, Rotadin), nedokromil (Tilade, Tilarin), kromoglikan (Cromogen, Cropoz, Intal) - nie stosować w I trymestrze ciąży;

• leki stosowane w chorobach układu sercowo-naczyniowego oraz przeciwzakrzepowe: metyldopa (Dopanol, Dopegyt), acebutolol (Sectral), sotalol (Gilucor, Biosotal) - nie zalecany w I trymestrze ciąży;

• leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego: cymetydyna (Altramet), famotydyna (Famogast, Quamatel, Ulfamid), metoklopramid, ondansetron (Atossa, Zofran), ranitydyna (Ranigast, Zantac), mesalazyna (Pentasa, Salofalk) i sulfasalazyna - w okresie okołoporodowym kategoria D), sukralfat (Ulgastran, Venter), loperamid (Imodium).

Leki z kategorii C

Kategoria C - to ta grupa leków, w której badania na zwierzętach wykazały szkodliwość dla płodu, bądź też takich badań nie wykonano oraz brak jest odpowiednio wiarygodnych danych z obserwacji stosowania tego leku u ludzi. Zwykle do tej grupy leków zalicza się leki nowo wprowadzane na rynek. Lek z tej grupy można zastosować jedynie wtedy, gdy w opinii lekarza spodziewana korzyść dla matki przewyższa potencjalne ryzyko dla płodu,

• leki przeciwbólowe i przeciwzapalne: kwas acetylosalicylowy (Aspirin, Polopiryna, Upsarin) - w okresie okołoporodowym kategoria D, tramadol (Tramal), pyralgina, morfina - w okresie okołoporodowym kategoria D), kwas mefenamowy (Mefacit);

• leki stosowane w zakażeniach: acyklowir (Zovirax, Antivir, Heviran), natamycyna (Pimafucin), nystatyna, ketokonazol, klarytromycyna (Klacid, Fromilid), trimetoprim + sulfametoksazol (Biseptol, Bactrim), cyprofloksacyna (Ciprinol, Ciprobay, Cipronex), norfloksacyna (Nolicin), ofloksacyna (Oflodinex, Tarivid), pefloksacyna (Abaktal), tobramycyna, wankomycyna, gentamycyna, mikonazol (Gyno-Daktarin, Gyno-Femidazol), flukonazol (Diflucan);

• leki stosowane w schorzeniach układu oddechowego: dekstrometorfan (Acodin, Dexatussin, Tussal), kodeina (nie stosować w I trymestrze ciąży i w okresie okołoporodowym), gwajafenezyna (Guajazyl, Coldrex Broncho, Robitussin), fenylefryna (Coldrex, Rhinopront), teofilina (Afonilum SR, Euphyllin, Theoplus, Theospirex), aminofilina, budezonid, salbutamol, ksylometazolina, nafazolina (Rhinazin, Rhinophenazol, Sulfarinol), oksymetazolina (Acatar, Nasivin, Oxalin, Resoxym), tymazolina (Thymazen), tetryzolina (Tyzine, Visine);

• leki przeciwalergiczne: antazolina (Phenazolinum), astemizol, chlorfeniramina (Contac, Grippostad C, Tabcin);

• leki stosowane w chorobach układu sercowo-naczyniowego oraz przeciwzakrzepowe: nifedypina (Adalat, Cordipin), werapamil (Isoptin, Lekoptin, Staveran), dihydralazyna, dipirydamol (Curantyl), klonidyna (Iporel), metoprolol (Metocard, Betaloc), propranolol, nitrendypina, amlodypina (Amlopin, Amlozek, Norvasc), diltiazem (Dilzem, Blocalcin, Oxycardil), kaptopryl (w II i III trymestrze kategoria D);

• leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego: omeprazol (Losec, Polprazol, Gasec);

• inne: betakaroten, witamina D, witamina B12, żelazo.

Leki z kategorii D - groźne

Kategoria D - to ta grupa leków, w której obserwacje u człowieka wskazują na zagrożenie dla płodu. Stosowanie takiego leku podczas ciąży jest dopuszczone jedynie w sytuacji gdy jest to bezwzględnie konieczne ze względu na dobro matki, a podanie bezpieczniejszego alternatywnego leku jest niemożliwe lub przeciwwskazane,

to m.in. chloramfenikol (Detreomycyna), streptomycyna, doksycyklina, amikacyna, lorazepam (Lorafen), klonazepam, flunitrazepam (Rohypnol), fenobarbital (Luminalum), acenokumarol, enalapryl (Enarenal, Mapryl, Enap, Benalapril), amiodaron, azatiopryna, chlordiazepoksyd (Elenium), cyklofosfamid, diazepam (Relanium), fenytoina, fluorouracyl, haloperydol, idarubicyna, kwas walproinowy (Convulex, Depakine, Dipromal, Vupral).

Leki z kategorii X - niedopuszczalne

Kategoria X - to leki niebezpieczne dla płodu. Z badań na zwierzętach i z obserwacji u ludzi wynika bezpośrednie zagrożenie dla płodu, zdecydowanie przewyższające korzyści dla matki. Takie leki są bezwzględnie niedopuszczone do stosowania podczas ciąży.o np.: estazolam, metotreksat, metylotiouracyl, retinol (wit. A - wysokie dawki), temazepam (Signopam).