Teoria krytycznego myślenia. Kultura - uprawa. Kultura logiczna - uprawa umysłu. Umiejętności logiczne: jasnego, precyzyjnego formułowania myśli, poprawne wykonanie czynności poznawczych, krytyczne myślenie. Kultura logiczna - krytyczne myślenie, zadawanie pytań, argumentacja.

Logika dla Arystotelesa była narzędziem uprawiania nauki. Logiczna teoria języka - język ma być dobrym narzędziem poznania. Logika formalna - teoria wynikania. Metodologia - teoria procedur wiedzotwórczych i ich rezultatów. Odróżnienie analiz przedmiotowych i metaprzedmiotowych. Fizyka zajmuje się mataerią, historia fizyki zajmuje się tym, co się działo w fizyce jako nauce, i to jest anliza metaprzedmiotowa. Metanauki zajmują się naukami. Metodologia nauk - ogólna i szczegółowa. Pewne procedury wiedzotwórcze są w każdej nauce.

Semiotyka jako nauka o języku. Nazwę wymyślił John Locke jako ogólną teorię znaków. Pod koniec Xix wieku zauważono, że dobór słów wpływa na reakcję i sposób widzenia świata. Typy nauk o jęuyku. Naauki humanistyczno-społeczne o języku widzą język jako twór kulturowy, wytwór człowieka. Filologie, lingwistyka (pochodzenie języka, jego rozwój, wzajemne związki między językmi), historia języka, psycholingwistyka (uczenie się i używanie języka, posiadana wiedza o języku), pedagogika języka (rola języka w wychowaniu), socjolingwistyka (funkcjonowanie języka w społeczeństwie, tworzenie ssołeczeństwa poprzez język, zależność języka od struktury społecznej), etnolingwistyka (jak język kształtuje świat). Nauki formalne o języku widzą język jako strukturę (nie badają treści), badają funkcje języka. Semiotyka, logika formalna, cybernetyka. Filozoficzne nauki o języku widzą język jako byt. Filozofia klasyczna - jak istnieje język? Jaka jest istota jęuyka? Tradycja kontynentlna w filozofii języka: związki między językiem i myśleniem, a poprzez to językiem jako narzędziem kształtowania świata. Tradycja anglosaska - rozpada się na dwa nurty. Skupia się na związku języka z poznaniem. Pierwszy nurt - szkoła języka idealnego (Cambridge) - język potoczny nie nadaje się do naukowych wyników. Należy skodstruować język do tego właściwy. Druga szkoła - szkoła języka potocznego (Oxford) - język potoczny jest dobrym narzędziem wyrażania wyników poznawczych i komunikacji. Nieporozumienia biorą się z pomieszania gier (obszarów) językowych. Język ma obszary związane z różnymi obszarami życia. Trzeba je przeanalizować i ustalić zasady. Filozofia lingwistyczna bierze analizę języka jako punkt wyjścia do rozwiązania problemów filozoficznych. Nauki przyrodnicze o języku - widzą język jako zjawisko prz#rodnicze (wydawanie dźwięków). Akustyka (związek między mówieniem a słyszalnością). Fizjologia języka, logopedia, neurofizjologia. Przedmiot materialny nauki to wybrany do badań fragment rzeczywistości wzięty w całym uposażeniu (w całości). Przedmiot formalny nauki - przedmiot materialny ujęty w pewnym aspekcie (widziany jako).

2. Definicja semiotyki. Semiotyka w projektowanym przez nas znaczeniu, jest ogólną, formalną, (logiczną), teorią języka, ujętego jako system znakowy, która zajmuje się językiem w aspekcie jego racjonalności i sprawności w aktach poznania i komunikowania. Jest to definicja regulująca (doprecyzowująca znaczenie). Należy to zrobić, gdyż termin semiotyka jest używany w wielu tradycjach. Ogólna znaczy tu, że semiotyka nie zajmuje się żadnym konkretnym językiem etnicznym, bada najogólniejsze własności przysługujaące wszystkim językom. Formalna - nie zajmuje się treściami wyrażanymi poprzez język, bada elementy języka, relacje między nimi, odniesienia języka do świata, używanie wyrażeń. Jest teorią - nie jest to zbiór informacji, lecz uporządkowany logicznie i rzeczowo zbiór twierdzeń opisujących język i wyjaśniających. Ujmuje język jako system znakowy widzi język jako pewną całość uporządkowaną. Ostatnia fraza oznacza, że semiotyka bada język jako naarzędzie poznania i komunikowania szukając odpowiedzi na pytania kiedy język jest dobrym nrzędziem (pod jakimi wrunkami), jakie błędy można popełnić. Przedmiotem materialnym jest język, przedmiotem formalnym jest język jako narzędzie. Działy semiotyki: syntaktyka - dział badający wnętrze języka (inaczej niż gramatyka skupia się na języku jako narzędziu komunikacji), semantyka - do czego się odnosi język, relacje między językiem a światem. Podstawowe semantyczne pojęcie to srawda rozumiana jako zgodność osądu z rzeczywistością. Pragmatyka bada związki między językiem a użytkownikiem. Tak rozwijała się historycznie semiotyka. Semantyka zakłada syntaktykę, a pragmatyka dwie poprzednie. Były to rozważania metasemiotyczne.

Semiotyczna charakterystyka języka. Semiotyczna definicja języka. Jest język zbiorem znaków formalnych scharateryzowanych możliwie jednoznacznie za pomocą reguł używania i służących pewnej grupie ludzi do poznania i komunikowania. Definicja strukturalno-funkcjonalna. Język =znaki formalne (słownik), reguły używania. Pewnej grupie ludzi - oznacza, że języków jest wiele. Semiotyczna definicja znaku. Znak jest to coś dostępne zmysłowo, przy pomocy czego ktoś dochodzi do poznania czegoś innego niż ów znak. Substrat materialny - nośnik. Człowiek to nadawca, odbiorca, twórca znaku, który oznacza przedmiot oznaczony. Znak jest traktowany jako byt relacyjny. Syntaktyka - znaki. Semantyka - jak ma się znak do przedmiotu oznaczonego. Pragmatyka - jak człowiek się ma do znaku. Typy znaków: ze względu na genezę - znaki naturalne, w których charakter determinowany jest relacją przyrodniczą zachodzącą między dwoma bytami. Dym jest znakiem ognia. Znaki konwencjonalne - charakter znakowy pojawia się dzięki umowie. Student - numer albumu, znak samorządu studenckiego. Znaki ikoniczne - znaki konwencjonalne, w których konwencja ma podstawę w pewnym podobieństwie. Język jest znakiem konwencjonalnym. Ze względu na relację do świadomości użytkownika: znaki instrumentalne - znaki, które same muszą być poznane, muszą stać się przedmiotem świadomości, aby umożliwić poznanie czegoś innego. Ślady - skupić się na znaku. Symptomy, sińce. Formalne - nie muszą stać się przedmiotem świadomości, są one przeźroczyste i odsyłają nas od razu do przedmiotu oznaczonego, np. zmiana rodzaju głosu w trakcie dyktowania. Ważny jest przekaz, nie sposób przekazywania. Natura znaku formalnego (językowego): 1. Jest znakiem. 2. Są przeźroczyste. 3. Są wielopostaciowe, to znaczy mogą być nadawane i odbierane na różne sposoby. Zmiana nośnika materialnego, fala dźwiękowa, głos. Można zmienić nośnik, a jest to cały czas to samo. Reguły używania: syntaktyczne rządzą relacjami między znakami. Reguły składania rządzą tworzeniem poprawnych wyrażeń (reguła, a nie regóła). Reguły tworzenia zdań, zasad ortograficznych. Reguły przekształcania - rządzą przekształcaniem znaków z zachowaniem poprawności. Jak wolno nam przekształcać, żeby rezultat był poprawny (deklinacje, szyki przestawne). Wszystkie języki mają reguły składania. Semantyczne - rządzą odnoszeniem się znaków do rzeczywistości. Reguły semantyczne mają wszystkie języki etniczne i zinterpretowane. C. Pragmatyka - wszystkie języki je posiadają. Nie da się skodyfikować wszystkich reguł pragmatycznych, rządzą relacjami między językiem a użytkownikiem, rządzą używaniem wyrazów w określonych sytuacjach (mówienie pan, pani do dorosłych ludzi). Wyznaczają zwroty grzeczne i niegrzeczne. Reguły pragmatyczne dopuszczają łamanie reguł semantycznych, są tak silne. Afektory - słowa wyrażające uczucia, emocje. Typy języków ze względu na genezę: naturalne (etniczne, rozwinęły się spontanicznie). Języki sztuczne (słownik, reguły). Języki mieszane - powstały jako sztuczne i się unaturalniły (esperanto stworzone przez Zamenhoffa). Ze względu na grupy użytkowników języka naturalnego: lekty - odmiany w językach naturalnych (dialekty, odmiany geograficzno-kulturowe, socjolekty - charakterystyczne dla grup (slang młodzieżowy, języki dyscyplin naukowych), idiolekty (język osobniczy). Ze względu na poziom mówienia: język przedmiotowy (kot jest znakiem i ma 3 litery). Funkcje wypowiedzi językowych (funkcje języka). Pytanie o interpretację wyrażenia będzie na kolokwium. 1. Funkcja poznawcza (deskryptywna). Język jest narzędziem opisywania stanów rzeczy, stwierdzania ich zachodzenia lub niezachodzenia. 2. Funkcja informatywna (język jest narzędziem informowania). Przykładem może być informacja na dworcu. 3. Funkcja argumentatywna - język służy do argumentacji. Zdania typu "jeżeli... to, twierdzę tak, ponieważ). 4. Funkcja ekspresywna. Język jest narzędziem wyrażania stanów psychicznych nadawcy. 5. Funkcja ewokatywna - język jest na+zędziem wywoływania stanów psychicznych u odbiorcy. Wykrzyknienia, zdania typu "Naprawdę mnie zaskoczyłeś". 6. Funkcja perswazywna. Język jest narzędziem nakłaniania do pewnych działań. "Na pańskim miejscu wziąłbym się do roboty". 7. Funkcja impresywna. Język jest narzędziem wywoływania wrażenia, zdobywania przewagi społecznej. "Pan chyba zapomniał, z kim rozmawia". "Ja, z moim dwudziestoletnim doświadczeniem w tym zawodzie..." 8. Funkcja dyrektywna - wydawanie poleceń. 9. Funkcja performatywna (sprawcza, magiczna). Język jest narzędziem kreowania nowego stanu rzeczy, o którym mówi wypowiadane wyrażenie. Przykładem może być odpuszczenie grzechów przy spowiedzi. Performatywy kreują stany rzeczy, o ile są wypowiadane przez właściwy podmiot. I`ne przykłady: "Wybaczam ci, przyjmowanie podania, mianowania, promowania, przekleństwa, błogosławieństwa". Mogą im towarzyszyć gesty. 10. Funkcja interrogatywna - zadawanie pytań na serio. 11. Funkcja estymatywna - język jest narzędziem formułowania ocen. 12. Funkcja terapeutyczna - język jest narzędziem zmieniania nastawienia odbiorcy do świata. "Świat się na tym nie kończy, do wesela się zagoi". 13. Funkcja ludyczna - język jest narzędziem rozbawiania, żartowania. 14. Funkacje: integrująca i dzieląca. Język jest narzędziem porządkowania świata. Podział na swoich i obcych. Przykład - spotkanie rodaka za granicą. Można kogoś zniszczyć towarzysko posrzez użycie socjolektu. 15. Funkcja fatyczna - język jest narzędziem podtrzymywania kontaktu. 16. Funkcja życzeniowa. Język jest narzędziem wyrażania próśb, życzeń. Bardzo rzadko wyrażenia pełnią tylko jedną funkcję. Nie wolno dać się zwieść formie g+amatycznej interpretując funkcje. Przykład: wyrażenie "Jak mogłeś mi to zrobić?" nie pełni funkcji interrogatywnej, nie jest żądaniem uzyskania informacji. Powyższe wyrażenie pełni funkcję ekspresywną, estymatywną (w domyśle) i ewokatywną. Nabudowuje się na nie funkcja informatywna. "Słabnący dolar zachęca do zakupów za oceanem". Funkcja informatywna, perswazywna, estymatywna. "Unijne potęgi chcą zresetować stosunki z Rosją". Funkcja informatywna, integrująca i dzieląca, impresywna (potęgi unijne).

Kategorie semiotyczne wyrażeń. Kategorie - elementy najwaażniejsze. 1. Wyrażenia językowe i ich znaczenie. Wyrażenie językowe jest to ciąg znaków syntaktycznie spójny (zgodnie z regułami syntaktycznymi języka). 2. Definicja kategorii syntaktycznej (składniowej). Dwa wyrażenia należą do tej smej kategorii syntaktycznej wtedy i tylko wtedy, gdy po zastąpieniu jednego wyrażenia drugim, z każdego wyrażenia sensownego otrzymamy wyrażenie sensowne. Jest to definicja przez abstrakcję. Podaje warunki, kiedy dwa wyrażenia są tej samej kateg*rii. Ławka i anioł. Czy to są wyrażenia z tej samej kaategorii. Ławka jest z drewna. Anioł jest z drewna. Różniczka. Różniczka jest z drewna. Jest to wyrażenie sensowne, chociaż nie jest prawdziwe. Semantycznie jest poprawne, ale syntaktycznie jest prawdziwe. Są 4 kategorie syntaktyczne w języku: zdania, nazwy, funktory, operatory. Jest to podział ze wzg;ędu na funkcje syntaktyczne. Ze względu na funkcje semantyczne mamy samodzielnie oznaczające (nazwy i zdania?), niesamodzielnie oznaczające (funktory i operatory). Ze względu na funkcje pragmatyczne mamy wyrażenia samoinformujące (zdania) i współinformujące (wszystkie pozostałe). Ze względu na funkcję znaczeniową: kategorematy (są to wyrażenia, które mają znaczenie niezależnie od tego, czy pełnią jakąś funkcję syntaktyczną). Słowo "las" ma znaczenie niezależnie od tego, czy występuje samo, czy nie. Synkategorematy uzyskują znaczenie dopiero wtedy, gdy pełnią jakąś funkację syntaktyczną, czyli wraz z kategorematami. Słowo w nic nie znaczy. W lesie, do lasu, za lasem. Kategoremat jest jeden, ale znaczenia są różne. 793-411-530

08 11 Kategorie syntaktyczne wyrażeń, to inaczej kategorie składniowe. Wyrażenie sensowne jest to ciąg znaków pewnego języka j. zbudowany zgodnie z regułami syntaktycznymi tego języka. Liczy się tylko składnia, nie liczy się prawdziwość. Prawdziwość jest sprawą semantyki. Teorie znaczenia. Są 3 grupy teorii: syntaktyczne, semantyczne, pragmatyczne. Syntaktyczne traktują znaczenie jako coś wewnątrz języka. Dzielą się na dwie grupy. Grupa I - znaczenie jest to sposób rozumienia narzucony użytkownikowi przez reguły danego języka. Można napisać słowo "dom" i ma ono znaczenie w języku polskim, ale w języku niemieckim znaczy coś innego. Tak samo słowo "brat". Zwolennicy tej teorii mówią, że użytkownik podporządkowuje się strukturze języka. Ponieważ mówi po niemiecku, słowo "dom" interpretuje jako "katedra". Druga teoria: znaczenie jest to sposób rozumienia narzucony kontekstem, to znaczy słowami stojącymi obok. "Marynarka pije rum" i "Maryna+ka pije w kołnierzyku". Podobnie rozumienie słowa "mysz" zależy od kontekstu. 2. Semantyczne teorie znaczeniowe. Traktują znaczenie jako pewien przedmiot. Jest to teoria najpopularniejsza. Znaczenie to jest pewien przedmiot realny, czyli coś w świecie. Jest to zbiór cech konstytutywnych dla przedmiotu oznaczonego. Druga teoria semantyczna: znaczenie jest to pewien przedmiot idealny, ku któremu kieruje się nasz akt rozumienia. Na przykład kot wcale nie musi jednocześnie posiadać czterech łap, ogona, futra i miauczeć, żeby pozostać kotem. 3. Pragmatyczna teoria znaczenia. Zakłada, że znaczenie to jest coś, co jest potrzebne w komunikacji. Traktują te teorie znaczenie jako coś, co jest po stronie użytkownika. 21. Teoria psychologiczna Johna Locke.a - znaczenie to jest reprezentacja mentalna, przedstawienie, które użytkownik kojarzy z danym dźwiękiem albo napisem. Jej wersją jest teoria mentalistyczna. Znaczenie to to, co wspólne naszym reprezentacjom. 22 Teoria użyciowa (meaning in use) - znaczenie jest konstytuowane w użyciu. Typy wyrażeń o szczególnym rodzaju znaczenia. Chodzi o wyrażenia, których znaczenie jest źródłem nieporozumień. 1. Synonimy i wyrażenia bliskoznaczne. Synonimy w sensie ścisłym są to wyrażenia o róż`ym kształcie materialnym i tym samym znaczeniu, co pozwala zastępować jedne drugim w każdym kontekście. Ziemniak, kartofel. Językoznawcy i filologowie twierdzą, że w językach naturalnych nie ma synonimów. Wyrażenia bliskoznaczne są to wyrażenia o różnym kształcie materialnym i zbliżonym znaczeniu. Nie da się zastąpić jednego drugim w każdym kontekście. Mogą mieć różny ładunek emocjonalny. W wypracowaniu można używać zamiennie słów "las" i "puszcza", ale leśnik już tych wyrażeń nie użyje zamiennie. Podobnie jest z butelką i flaszką. Matka nie powie, że karmi dziecko flaszką. Ładunek emocjonalny - zamiana słowa wioska na "wiocha". 2. Homonimy - wyrażenia o tym samym kształcie materialnym, a różnych znaczeniach. Wyróżnia się homografy (tak samo pisane) i homofony (brzmiące tak samo). Lód jest homofonem. Homograf - babka, język. Odróżniamy wieloznaczność potencjalną, kiedy wyrażenie ma wiele znaczeń poza kontekstem. Wieloznaczność aktualna - wyrażenie pozostaje wieloznaczne mimo iż pojawia się w kontekście. "Kupiłam zamek". "Jaś czyta". Znaczy to, że Jaś czyta w tej chwili, albo umie czytać. Wyrażenia okazjonalne - są to wyrażenia, które nie mają stałego przyporządkowania do przedmiotu, ale nabywają owego przyporządkowania, gdy są użyte w konkretnej sytuacji. P+zykład - słowo "ja, ten, dziś". Nie rozpoznajemy przyporządkowania zwrotu. Zaimki osobowe, zaimki wskazujące, okoliczniki czasu i miejsca. Wyrażenia analogiczne - są to wyrażonia o tym samym kształcie materialnym, ale różnym znaczeniu, choć pod pewnym względem takim samym. Są 2 rodzaje tych wyrażeń: analogia atrybucji - pewne wyrażenie jest orzekane o jakimś przedmiocie w sposób pierwszorzędny (to tak zwany analogat główny), a o imnych przedmiotach orzekane jest to samo wyrażenie na mocy związków tych przedmiotów z analogatem głównym. Przykład - zdrowy. O czym orzekamy zdrowie? O człowieku. Człowiek jest analogatem głównym. Zdrowa jest też żywność, rozsądek, podejście do sprawy, powietrze, poglądy, rodzina, stosunki międzynarodowe. Zdrowy człowiek nie jest tym samym, co zdrowy rozsądek. Istnieje jednak pewien związek między zdrowym rozsądkiem, podejściem, powietrzem, a zdrowiem człowieka. Analogia metafory - orzekamy wyrażenie o jakimś przedmiocie na mocy podobieństwa relacji. "Uśmiech dla twarzy jest tym samym, czym kwiat dla łąki". Pełnią tę samą funkcję - ozdabiają. "Gapił się na niąak wół na malowane wrota". Ta sama relacja - szok, zdziwienie. Idiomy - są specyficzne dla języka. Są syntaktycznie złożone, a semantycznie proste. Ich znaczenie nie jest determinowane wyrażeniami składowymi. Jeżeli ktoś rozumie znaczenia słów "zrobić, woda, mózg", to nie wystarczy to do zrozumienia wyrażenia "robić wodę z mózgu".