Chyba żadna inna grupa ptaków nie kojarzy się nam tak bardzo z lasem, jak właśnie dzięcioły. Każdy z nas bez trudu rozpozna je wśród innych gatunków ptaków. Nie każdy jednak wie, że wszystkie 10 gatunków dzięciołów występujących w Europie możemy spotkać
w Puszczy Białowieskiej i jej okolicach. Choć są bardzo podobne z wyglądu, różnią się trybem życia. Jedne z nich, takie jak krętogłów czy dzięcioł zielony, odżywiają się wyłącznie mrówkami, podczas gdy inne pracowicie wykuwają larwy i poczwarki owadów spod kory drzew, jak czyni to dzięcioł trójpalczasty. Dzięcioł duży i dzięcioł białoszyi są wszystkożerne, gdyż mogą odżywiać się zarówno owadami wykuwanymi z drewna, jak też owocami i nasionami. Zimą dzięcioły duże zrywają szyszki sosny lub świerka
i przenoszą je w miejsca nazywane „kuźniami”, gdzie wydobywają z nich nasiona. Po kilku tygodniach pod takimi drzewami gromadzą się nierzadko ogromne stosy pustych szyszek. Niezależnie jednak od wykorzystywanego pokarmu, wszystkie gatunki dzięciołów, poza krętogłowem, samodzielnie wykuwają dziuple. W nich przystępują do lęgów lub wykorzystują je jako schronienia. Wprawdzie dzięcioły posiadają bardzo mocne dzioby i niektóre z nich mogą bez trudu kuć nawet w twardym drewnie dębów, jeśli jednak jest to możliwe, zdecydowanie chętniej swoje dziuple lokują w martwych drzewach lub ich fragmentach, np. w obumarłych konarach. Suche konary są ważne dla nich jeszcze
z jednego powodu. Są znakomitym miejscem do bębnienia, czyli rytmicznego uderzania
w nie dziobem. Donośne odgłosy „stukania” służą ptakom w okresie godowym do komunikacji między samicą a samcem, jak również do oznaczania terytorium.

Niektóre gatunki, np. dzięcioł białogrzbiety, trójpalczasty i dzięciołek, zakładają swoje dziuple prawie wyłącznie w stojących obumarłych drzewach. Ponadto, drzewa takie stanowią dla nich znakomite miejsce do żerowania, gdyż obfitują w liczne owady i inne bezkręgowce. Nic więc dziwnego, że ze względu na nadmierną dbałość człowieka
o higienę lasów i usuwanie z nich martwych drzew, niektóre dzięcioły stały się w Europie niezmiernie rzadkie, a w niektórych krajach wyginęły zupełnie (np. dzięcioł średni
w Szwecji). Szczególnie zagrożone są: dzięcioł białogrzbiety i trójpalczasty, gatunki najbardziej uzależnione od występowania w lesie zamierających i martwych drzew. Na szczęście w Puszczy Białowieskiej wszystkie gatunki dzięciołów są stosunkowo liczne,
a zawdzięczamy to głównie dużej ilości starych i martwych drzew. Obfitują w nie szczególnie obszary chronione: Białowieski Park Narodowy i rezerwaty przyrody.

Z obecnością dzięciołów związane jest też występowanie innych gatunków zwierząt. Opuszczone przez dzięcioły dziuple stanowią miejsca lęgowe dla kilkudziesięciu gatunków ptaków, a także miejsca schronienia dla nietoperzy i innych ssaków: wiewiórek, koszatek. Próchnowiska powstające w dziuplach są z kolei miejscem bytowania dla wielu bezkręgowców oraz mikroorganizmów. Wiele z nich właśnie tutaj znajduje jedyne środowisko życia.

KZ

 

Przystosowania dzięciołów do kucia i żerowania na drzewach •Dzięki specjalnemu połączeniu dzioba i czaszki, amortyzującemu uderzenia, mózg dzięciołów nie jest narażony na wstrząsy. •Język dzięciołów oplata od góry czaszkę ptaka i przytwierdzony jest w okolicy otworów nosowych. Dzięki takiej budowie język może wysuwać się nawet trzykrotnie ponad długość dzioba. Ponadto, zadziorki na jego krawędziach i pokrycie lepką substancją umożliwiają dzięciołom wydobywanie owadów i ich larw z najgłębszych nawet korytarzy w drewnie. •Wszystkie dzięcioły, poza trójpalczastym, mają dwa palce nóg skierowane do przodu, a dwa do tyłu, co zapewnia im doskonałą przyczepność na powierzchni drzew, a wzmocnione pióra w ogonie (sterówki) stanowią dodatkowy punkt oparcia.