GMINA
Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego w Polsce (art. 164 ust.1. Konstytucji RP). Rolę gminy szczegółowo określa ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym.
Wyróżniamy trzy rodzaje gmin: miejskie, miejsko–wiejskie i wiejskie (zbiorowe, wielowioskowe). Rada gminy może w obrębie gminy tworzyć mniejsze jednostki administracyjne (tzw. jednostki pomocnicze gminy): sołectwa, dzielnice, osiedla lub inne jednostki (art. 5, ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym).
Organy gminy:
Rada Gminy – jest organem stanowiącym i kontrolnym, wybierana na 4 lata przez pełnoletnich mieszkańców gminy; składa się z radnych; na jej czele stoi przewodniczący Rady Gminy; do zadań Rady Gminy należy uchwalanie budżetu gminy, statutu gminy, miejscowego planu zagospodarowania, podatków gminnych, ustalanie kierunków działań wójta, powoływanie jednostek pomocniczych (sołectw, dzielnic), sprawowanie funkcji kontrolnej nad działalnością wójta, gminnych jednostek organizacyjnych i pomocniczych;
Zarząd Gminy – organ o charakterze wykonawczym; na jego czele stoi wójt (gmina wiejska),burmistrz (miasto do 100 tys. mieszkańców) lub prezydent (miasto powyżej 100 tys. mieszkańców); powoływani są oni na 4-letnią kadencję.
Zadania gminy:
w sferze edukacji stanowi nadzór nad szkołami podstawowymi i gimnazjami
dba o gminne biblioteki, domy kultury, muzea itp.
zajmuje się ochroną zdrowia mieszkańców gminy (przychodnie, poradnie gminne)
dba o niesienie pomocy społecznej potrzebującym mieszkańcom gminy
zajmuje się usuwaniem odpadów oraz ochroną środowiska na terenie gminy
organizuje lokalny transport
dba o gminne drogi, mosty
zapewnia zaopatrzenie mieszkańcom w energię elektryczną i cieplną
strzeże porządku publicznego
POWIAT
Samorząd powiatowy - to wyodrębniony w strukturze państwa związek społeczności lokalnej funkcjonujący w randze powiatu, który z mocy prawa powołany jest do samodzielnego wykonywania zadań administracji publicznej, a także wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych mu zadań.
Organy samorządu powiatowego:
Rada Powiatu – organ stanowiący i kontrolny; radni tworzący go, wybierani są w wyborach bezpośrednich; kadencja Rady Powiatu trwa 4 lata, może ulec skróceniu w drodze referendum lokalnego
Zarząd Powiatu – jest organem wykonawczym samorządu powiatowego, jest wybierany i powoływany przez Radę Powiatu; na jego czele stoi starosta, jego zastępca jest wicestarosta; Rada Powiatu może odwołać cały Zarząd albo też pojedynczych jego członków w ściśle określonych warunkach; starosta pełni rolę przewodniczącego Zarządu Powiatu, jest także kierownikiem starostwa, reprezentuje także powiat na zewnątrz;
Miasta, które liczą ponad 100 tys. mieszkańców, a także miasta, które przestały być siedzibą województw po reformie w 1998 r. posiadają status miasta ba prawach powiatu – tzw. powiat grodzki. Funkcje organów samorządu powiatowego są sprawowane w takich jednostkach za pośrednictwem: Rady Miasta i Zarządu Województwa.
Zadania samorządu powiatowego:
nadzór nad szkołami ponadgimnazjalnymi, artystycznymi oraz poradniami psychologiczno-pedagogicznymi
dbanie o powiatowe biblioteki, muzea, teatry
opieka nad domami pomocy społecznej
nadzór nad szpitalami rejonowymi oraz poradniami specjalistycznymi
ochrona środowiska w powiecie, usuwanie odpadków
organizacja komunikacji o zasięgu powiatowym oraz koordynacja działań komunikacji pomiędzy powiatami; rejestracja pojazdów oraz wydawanie prawa jazdy
dbanie o powiatowe drogi
zapewnienie porządku publicznego oraz bezpieczeństwa mieszkańców powiatu
WOJEWÓDZTWO
Samorząd województwa - wyodrębniony (zasiedlający określone terytorium) w strukturze państwa związek społeczności regionalnej funkcjonujący w randze województwa, który z mocy prawa powołany jest do samodzielnego wykonywania zadań administracji publicznej, a także wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych na niego zadań. Samorząd województwa posiada możliwość kształtowania własnej wewnętrznej organizacji, m. in. wyboru organów samorządu wojewódzkiego (sejmik województwa, zarząd województwa), a także stanowienia poprzez te organy prawa miejscowego.
Przez termin województwo i samorząd województwa rozumie się regionalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium.
Organy samorządu wojewódzkiego:
Sejmik Województwa – jest to organ o charakterze kontrolnym i stanowiącym; składa się z radnych wybranych w wyborach bezpośrednich; ich kadencja trwa 4 lata; sejmik działa w formie uchwał, przyjmując m. in. akty miejscowego prawa, ustalając strategię rozwoju dla województw czy też jego budżet; działając jako organ kontrolny Sejmik zajmuje się kontrolą zarządu województwa z wykonania budżetu; pracami Sejmiku kieruje przewodniczący Sejmiku Województwa oraz jego zastępcy; pełnionej funkcji nie mogą łączyć z członkostwem w Zarządzie Województwa; Sejmik obraduje na sesjach;
Zarząd Województwa – jest to kolegialny organ, składający się z 5 osób; tworzą go Marszałek Województwa (jego przewodniczący), wiceprzewodniczący oraz członkowie; do zadań Zarządu należy wykonanie budżetu województwa, gospodarowanie jego mieniem czy przygotowanie strategii rozwoju województwa;
Rolę organu pomocniczego dla Zarządu Województwa pełni Urząd Marszałkowski.
Zadania samorządu wojewódzkiego:
nadzór nad szkołami wyższymi, oraz średnimi o regionalnym znaczeniu
opieka nad muzeami, bibliotekami oraz teatrami
nadzór nad specjalistycznymi szpitalami
prowadzenie pomocy społecznej o regionalnym zasięgu
ochrona środowiska
organizacja masowej komunikacji na terenie województwa
dbanie o wojewódzkie drogi
ochrona porządku i dbałość o bezpieczeństwo mieszkańców.
Na terenie województwa działa także administracja rządowa. Przedstawicielem rządu na terenie województwa jest – wojewoda. Powołuje go premier na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Do jego kompetencji należą wszystkie sprawy z zakresu rządowej administracji na obszarze województwa. Wojewoda sprawuje nadzór nad działalnością organów samorządowych gminnych, powiatowych i wojewódzkich w zakresie legalności, celowości rzetelności oraz gospodarności podejmowanych działań. W zakresie poprawności prowadzonej polityki finansowej nadzór nad jednostkami samorządowymi stanowi – regionalna izba obrachunkowa.