Świętoszek
Świętoszek powstał w 1664 roku i wywołał w Paryżu wielki skandal. Na kilka lat zabroniono wystawiania tej sztuki Moliera. Autor został oskarżony o próbę oczernienia środowisk katolickich. Główny bohater dramatu, Świętoszek do dziś jest symbolem obłudy i zakłamania.
Streszczenie:
Akt I
Akcja najsłynniejszej komedii Moliera rozgrywa się w domu zacnego chrześcijanina Orgona, w Paryżu.
Pani Pernelle, matka Orgona zachwycona niebywałą pobożnością Tratuffe`a strofuje wszystkich domowników, którym nie podoba się jego obecność w domu. Zarzuca przy tym domownikom głupotę (Damisa), wystawne życie( Elmirę) czy nadużywanie gościnności gospodarza domu (Kleantowi). Tartuffe zamieszkał w domu Orgona w dniu, kiedy ten zobaczył go leżącego w kościele krzyżem i pogrążonego w modlitwie. Orgon, wzorowy chrześcijanin ujęty takim sposobem modlitwy zaoferował modlącemu się drobny datek i dom nad głową. Pani Pernelle jest przekonana o niezwykłej pobożności Tratuffe`a i uważa go za bardzo dobrego człowieka.
Doryna, pokojówka Marianny - córki Orgona, opowiada szwagrowi gospodarza domu - Kleantowi jak bardzo Orgon zmienił się, gdy Tratuffe zamieszkał razem z nimi. Orgon nazywa go swoim bratem, traktuje lepiej niż wszystkich innych domowników, zwierza mu się ze wszystkich swoich problemów i tajemnic i tylko jego rad słucha. Co więcej obiecuje Taruffe`owi rękę swojej córki Marianny mimo, że wcześniej obiecał już ją Waleremu. Damis, syn Orgona, prosi Kleanta, aby ten wstawił się u szwagra za Marianną i Walerym, którzy się kochają. Gdy pan domu wraca, pyta Kleanta, co się działo podczas jego nieobecności w domu. Interesuje go jednak tylko postać Świętoszka.
Akt II
Orgon przedstawia Mariannie swoją decyzję. Mówi, że postanowił oddać jej rękę Świętoszkowi. Kiedy Marianna i Doryna próbują się sprzeciwić, Orgon kategorycznie ucina wszelkie dyskusje. Tymczasem Doryna przekonana, że w inny sposób nie da się przekonać Orgona do zmiany decyzji, wymyśla plan. Prosi Mariannę, aby udawała chorobę, żeby jak najbardziej odwlec datę ślubu z Tarttufem. Walerego z kolei prosi, żeby uzyskał zapewnienie od Orgona, że to jemu odda rękę córki.
Akt III
Tartuffe rozmawia z Elmirą, żona Orgona. Elmira próbuje dowiedzieć się, jakie zamiary ma Świętoszek wobec Marianny, ale Tartuffe nie udziela odpowiedzi. Proponuje natomiast Elmirze zdradę męża. Całej rozmowie przysłuchuje się Damis. Oświadcza potem Tartuffe`owi, że o wszystkim, co zobaczył opowie ojcu. Jest przekonany, że gdy ojciec to usłyszy wyrzuci Świętoszka z domu. Tymczasem Gorgon reaguje gniewem i oburzeniem na "oszczerstwa" Damisa. Nie wierzy w ani jedno słowo syna, wręcz przeciwnie jest przekonany, że Damis celowo chce oczernić Tartuffe`a. Wydziedzicza syna i wyrzuca go z domu. Natomiast obłudny Świętoszek triumfuje, bo Orgon przepisał mu cały swój majątek.
Akt IV
Elmira postanawia pomóc zrozpaczonej Mariannie. Prosi męża, aby jej zaufał i schował się pod stołem, gdy ona będzie rozmawiać z Tartuffem. Potem wzywa Świętoszka do pokoju, w którym ukrył się Orgon. Tartuffe szczęśliwy, że może być na osobności z piękną Elmirą wyznaje jej miłość i jeszcze raz proponuje zdradę męża. Dopiero wtedy do Orgona dociera jak wielki błąd popełnił bezgranicznie ufając Taruffowi. Każe obłudnikowi się natychmiast wyprowadzić z domu. Jednak wtedy przebiegły Tartuffe przypomina Orgonowi, że cały majątek, również dom, należą już do niego i wszyscy domownicy musza się z niego jak najszybciej wyprowadzić.
Akt V
Tartuffe wykradł również sekretne dokumenty, za pomocą których wikła Orgona w spisek antypaństwowy. Zrozpaczony Orgon zwierza się szwagrowi ze swoich problemów. Tymczasem do domu przybywa komornik, który nakazuje rodzinie niezwłoczne opuszczenie mieszkania należącego w świetle prawa do Tartuffe`a. Po chwili wchodzi Walery z informacją o decyzji aresztowania Orgona oskarżonego o spiskowanie. Oficer gwardii, który przybywa, aby dokonać aresztowania Orgona, niespodziewanie dla wszystkich aresztuje Tartuffe`a. Okazuje się bowiem, że Świętoszek był znanym i ściganym od dawna oszustem. Tylko pani Pernelle do końca nie chce uwierzyć w winę Tartuffe`a, sądzi ,że biedny świętoszek padł ofiarą spisku Ostatecznie wszystko kończy się dobrze: kara dla Orgona zostaje unieważniona, natomiast Marianna wychodzi za mąż za ukochanego mężczyznę.
***************************
Biografia Moliera:
Molier (Moliere, właśc. Jean Baptiste Poqulin) urodził się 15.01 1622 roku w Paryżu. Jest jednym z najbardziej znanych francuskich twórców dramatu i komedii. Był twórcą teatru L`Illustre Theatre, który jednak kilka lat po założeniu zbankrutowała, natomiast sam Molier za długi został osadzony w więzieniu. Po wyjściu z więzienia komediopisarz udał się w podróż po Francji wraz z teatrem objazdowym. Potem osiada w Paryżu, gdzie zaczął wystawić swoje sztuki. W 1659 roku sztuką Pocieszne wykwintnisie zdobył popularność i przychylność wielkiego mecenasa sztuki - króla Ludwika XVI.
Molier w swoich sztukach ukazywał i krytykował francuskie społeczeństwo i obyczajowość. Jego sztuki noszą miano demaskatorskich. Do najbardziej popularnych dzieł Moliera należą: Szkoła żon (1662), Świętoszek (1664), Don Juan (1665), Mizantrop (1666), oraz Skąpiec (1668). Dramatopisarz zmarł podczas wystawienia swojej sztuki Chory z urojenia w 1673 roku. Został pochowany na cmentarzu Pere Lachaise w Paryżu.
Tytułowy bohater sztuki Moliera, Tartuffe, jest mężczyzną w średnim wieku, o dużym uroku osobistym. Najczęściej określany bywa jako obłudnik, choć towarzyszą mu również inne przymiotniki o negatywnym wydźwięku, jak na przykład: próżny, wyrachowany, niewdzięczny, zachłanny, przebiegły, bezwzględny. Swój prawdziwy charakter skrywa pod powierzchnią fałszywej pobożności. Udając cnotliwego i skromnego chrześcijanina, jest jednocześnie człowiekiem, który lubi uciechy życia doczesnego – nie stroni od dobrego jedzenia, rozkoszy cielesnych oraz kosztowności. Przybiera maskę osoby głęboko wierzącej, chętnie niosącej pomoc
innym – jeszcze biedniejszym od siebie, a także umiejącej dotrzeć do ludzkich uczuć. Jednocześnie jest świetnym psychologiem, gdyż bez problemu umie zdobyć zaufanie zarówno Orgona, jak i jego matki – pani Pernelle.
Orgon, zafascynowany jego „pobożnością”, zaprasza go pod własny dach nie przypuszczając, co czeka go ze strony przybysza. Świętoszek pozorami religijności i skromności bez większych problemów „obkręca sobie wokół palca” pana domu i jego matkę. Ci natomiast nie tylko strofują najbliższych, którzy nie postrzegają Tartuffe’a jako pobożnego i cnotliwego, lecz swym zachowaniem działają
na szkodę całej rodziny. Pozostali jej członkowie oraz służba nie dali się zwieść grze oszusta. W domu Orgona Tartuffe pełni funkcję osoby troszczącej się o ład, zachowanie religijności, honoru i dobrego imienia. Jednocześnie we wszystkim doszukuje się grzechu. Usiłuje udzielać domownikom rad i wskazówek, za co Orgon jest mu wdzięczny. Swoim przybyciem do domu Orgona wprowadza niezgodę między nim a resztą rodziny. Pan domu, będąc całkowicie zaślepionym jego rzekomą świętością, nie zauważa, że przybysz usiłuje uwieść mu żonę, a jednocześnie chce ożenić się z jego córką, aby stać się właścicielem jego majątku. Tak też się dzieje, lecz nie wskutek małżeństwa z Marianną, a w wyniku darowizny ofiarowanej mu przez jego dobroczyńcę.
Prawdziwe zamiary Świętoszka zostają zdemaskowane w wyniku zasadzki przygotowanej przez Elmirę. Dopiero wówczas Orgon i pani Pernelle dostrzegają prawdziwe oblicze Tartuffe’a. Gdy oczom wszystkich mieszkańców ukazał się rzeczywisty obraz gościa przebywającego w ich domu, cyniczny oszust wyrzuca z domu Orgona i całą rodzinę. W tej scenie ukazuje swą bezwzględność i przebiegłość. Nie towarzyszy mu skrucha ani poczucie winy. Postanowił zawiadomić króla o powierzonych mu w tajemnicy przez Orgona dokumentach, jednak jak się później okazało, przysporzyło mu to tylko kłopotów, zaś całej rodzinie sprawiedliwego zakończenia całej sprawy. Król bowiem rozpoznaje w nim poszukiwanego od dawna przestępcę, zaś Orgonowi zwraca powierzony niegodziwcowi majątek