ORGANIZACJA BUDOWY

Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników szkolnych przeznaczonych do kształcenia zawodowego do nauczania w zawodzie technik budownictwa na poziomie technikum i szkoły policealnej na podstawie recenzji rzeczoznawców: mgr inż. Teresy Florczak, dr inż. Władysławy Marii Francuz, prof. dr. hab. Antoniego Smuszkiewicza, mgr. inż. Bogusława Staniszewskiego

Umiejętności kadry kierowniczej i organizacyjnej budowy nie mogą ograniczać się jedynie do opanowania tajników technologii poszczególnych robót. Konieczna jest także umiejętność organizowania pracy i to w taki sposób, aby jej wyniki były odpowiednio efektywne. Można to uzyskać, gdy warunki pracy i jej organizacja będą pozwalały na osiąganie odpowiedniej jakości.

Pracę można dobrze zorganizować, jeśli przedtem zostanie odpowiednio za- planowana. Potrzebna jest do tego nie tylko znajomość technologii i organizacji poszczególnych rodzajów robót, lecz także podstaw teorii organizacji. Trzeba też umieć zaplanować zagospodarowanie terenu budowy.

Umiejętności fachowe nie wystarczą do sprawnego zarządzania. Niezbędna jest także pewna wiedza z zakresu psychologii, socjologii i organizacji pracy. Ponadto, aby skutecznie zapobiegać zagrożeniom dla zdrowia i życia zatrudnionych oraz osób postronnych konieczna jest znajomość zasad bezpiecznego wykonywania robót. Powinny być też zapewnione warunki do stosowania tych zasad w praktyce.

Specyficzne warunki realizacji powodują, że produkcyjny proces budowlany w istotny sposób różni się od procesów produkcyjnych w innych gałęziach przemysłu. Ponadto w budownictwie występują procesy robocze, które nie są spotykane w przemyśle. Warto więc przyjrzeć się tym charakterystycznym cechom budownictwa, które powodują konieczność innego podejścia do organizowania produkcji budowlanej niż produkcji przemysłowej. Poznamy teraz najważniejsze z tych cech.

Znaczne rozproszenie realizowanych obiektów budowlanych bardzo istotnie odróżnia budownictwo od produkcji przemysłowej. W zakładach produkcji przemysłowej stanowiska robocze są skoncentrowane blisko siebie, zwykle w zamkniętych pomieszczeniach, co pozwala na stabilną organizację produkcji. W budownictwie stanowiska pracy poszczególnych zespołów są oddalone od siebie i znajdują się w różnych miejscach, czyli na różnych placach budów. Utrudnia to organizację robót budowlanych i stosowanie stałych struktur organizacyjnych.

Istotną cechą jest indywidualny (jednostkowy) charakter każdej budowy. Można powiedzieć, że prawie każdy obiekt (np. budynek, most, wiadukt, zapora itp. obiekt inżynierski lub inna budowla) jest budowany według innego, indywidualnego projektu, czyli ma charakter jednostkowy. Także technologie budowy mogą być różne. Nawet obiekty budowane według takiego samego projektu mają odmienną lokalizację, różne są warunki gruntowe ich posadowienia, warunki atmosferyczne towarzyszące wykonywaniu robót, warunki dostaw materiałów i zazwyczaj skład zespołów pracowniczych realizujących zadania. Wszystko to powoduje, że każdą budowę trzeba planować indywidualnie, a metody planowania - dostosować do specyficznych cech wykonywanego obiektu budowlanego.

Jednostkowy charakter każdej budowy sprawia, że znacznie utrudnione jest zastosowanie przemysłowych metod produkcji, co stanowi następną cechę budownictwa. Podejmowane były próby zastosowania w budownictwie korzystnych, przemysłowych systemów organizacji, charakteryzujących się powtarzalnością i taśmową, zmechanizowaną produkcją. W Polsce, zwłaszcza w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, rozwinięte było mieszkaniowe budownictwo wielkopłytowe. Jego cechą charakterystyczną było znaczne uprzemysłowienie. Duża część procesu budowlanego została przeniesiona do tzw. Fabryk domów. Były to duże wytwórnie prefabrykatów betonowych i żelbetowych, gdzie produkowano płyty ścienne, stropowe i inne elementy, stosując metody i warunki organizacyjne takie same, jak w przemyśle. Była to produkcja taśmowa, a przynajmniej powtarzalna, na stałych stanowiskach roboczych, z przygotowanymi wcześniej narzędziami i sprzętem. Ważne było też znaczne zmechanizowanie procesu produkcyjnego. Wykorzystując w ten sposób zalety produkcji przemysłowej (stałe stanowiska pracy, zmechanizowanie, powtarzalność, w zabezpieczonych przed wpływami atmosferycznymi pomieszczeniach), można było znacznie przyspieszyć wznoszenie budynków. Elementy wyprodukowane w fabryce domów transportowano na plac budowy i tam montowano z nich budynki. W połowie lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku budownictwo wielkopłytowe, głównie mieszkaniowe, było stosowane w wielu krajach europejskich.

Mimo że obecnie prefabrykacja jest rzadziej stosowana, to jej zalety wynikające z możliwości wykorzystania przemysłowych metod produkcji pozostają nadal aktualne. Pewnym ograniczeniem jest znaczący koszt transportu prefabrykatów z wytwórni na plac budowy.

Ważną cechą budownictwa jest zależność od wpływów czynników atmosferycznych. Inaczej niż w warunkach zamkniętych zakładów przemysłowych, większość robót budowlanych - zwłaszcza roboty stanu surowego – wykonuje się na otwartym powietrzu. Zatem ich przebieg w sposób istotny zależy od warunków atmosferycznych. Intensywne deszcze, silne wiatry, bardzo wysoka lub ujemna temperatura oraz opady śniegu znacznie utrudniają prowadzenie robót i ich realizację zgodnie z przyjętym harmonogramem. Takie warunki podnoszą też koszty budowy, trzeba bowiem stosować m.in. specjalne osłony i zabezpieczenia, specjalne dodatki i domieszki do mieszanki betonowej. Niekiedy konieczne jest nawet okresowe przerywanie pracy do powrotu sprzyjających warunków pogodowych. Sposobem na zmniejszenie zakłóceń przebiegu robót przez czynniki atmosferyczne jest takie planowanie budowy, aby roboty stanu surowego odbywały się w sprzyjających warunkach pogodowych (najlepiej w okresie wiosenno-letnim). W okresie niesprzyjających warunków pogodowych można prowadzić roboty wykończeniowe w zamkniętym budynku.

Inną cechą budownictwa jest długotrwałość procesów budowlanych. Efekty wykonywanych prac uzyskuje się w budownictwie zwykle po ich całkowitym ukończeniu i oddaniu obiektu inwestorowi do użytku. Ta cecha budownictwa powoduje, że konieczne jest posiadanie przez inwestora i wykonawcę niezbędnych zasobów finansowych na cały okres budowy. Powoduje to zamrożenie środków na dość długie okresy, a ich odzyskanie następuje dopiero po zakończeniu robót, czyli po kilku lub kilkunastu miesiącach. Nie ma raczej możliwości „sprzedawania" inwestycji w częściach, w czasie realizacji. W przemyśle jest zwykle inaczej - wiele produktów uzyskuje się w następujących po sobie etapach produkcji (np. kolejno: surówka, stal, wyroby ze stali).

Każdy obiekt budowlany jest trwale (lub mniej trwale, w przypadku obiektów tymczasowych) połączony z gruntem. Nieruchomość produktów budownictwa musi być uwzględniona w organizacji budowy. W przeciwieństwie do produkcji przemysłowej, gdzie stanowiska pracy są zwykle stałe, a obiekt pracy (wykonywany produkt) przesuwa się lub jest przenoszony, w budownictwie obiekt jest stały, ciągle zaś zmieniają się stanowiska pracy. Ponadto w przemyśle stałe stanowisko pracy pozwala na jego stałe oprzyrządowanie, czyli wyposażenie w narzędzia, sprzęt, przyrządy pomiarowe itp., a także na dostosowanie stanowiska do ergonomicznych potrzeb pracownika.

W budownictwie robotnicy stale przechodzą z jednego stanowiska pracy na następne. Wymaga to każdorazowej organizacji tych stanowisk, która często zależy od doświadczenia pracownika i umiejętności jego bezpośredniego przełożonego (najczęściej brygadzisty lub majstra). Nieruchomość produktów budownictwa powoduje też, że każdy budowany obiekt wymaga odpowiedniego zagospodarowania terenu budowy. Potrzebne jest zatem zaplecze budowy: magazyny, pomieszczenia administracyjne i socjalne, zaopatrzenie w wodę i energię elektryczną, zabezpieczenia przeciwpożarowe itd. (będzie o tym mowa w dalszej części podręcznika). Organizuje się je na każdej budowie, a po zakończeniu robót - likwiduje. W przemyśle - w stałych budynkach fabrycznych - stałe są też elementy zaplecza: magazyny, szatnie, umywalnie, instalacje wodne, sieci energii elektrycznej itd.

Różne lokalizacje budów wpływają na stosowanie różnych sposobów organizowania dostaw oraz magazynowania materiałów i sprzętu. Mogą być także przyczyną problemów z zatrudnieniem wykwalifikowanych robotników, zwłaszcza wykonawców specjalistycznych procesów technologicznych. Ciągłe zmiany lokalizacji i wielkości budów powodują, że trudno jest utrzymać w przedsiębiorstwie budowlanym ustabilizowane zatrudnienie.

Charakterystyczną cechą są też wielkie wymiary i znaczna masa obiektów budowlanych. Ponadto stosunkowo długie cykle realizacyjne budów wymagają zaangażowania znacznej ilości materiałów oraz pracy ludzi i sprzętu. Te masy materiałów, półfabrykatów i prefabrykatów trzeba na budowę dostarczyć, a następnie wbudować. Często z wielkimi wymiarami i znaczą masą wiąże się znaczna złożoność wznoszonych obiektów. To wszystko wymaga nie tylko zaangażowania odpowiednich środków transportu poziomego i pionowego, ale też zróżnicowanego zespołu pracowników. Niezbędne jest także zaangażowanie dużych środków finansowych - o czym już była mowa.

Długi okres eksploatacji obiektów budowlanych jest cechą, która powoduje, że przedsiębiorcy budowlani powinni nie tylko wdrażać nowe technologie, ale też zachowywać umiejętność posługiwania się dawnymi. Stosowanie nieużywanych już dziś technik i technologii budowlanych może okazać się nieodzowne na przykład podczas remontu starych budynków.

Wszystkie wyżej wymienione cechy budownictwa powodują, że organizowanie i zarządzanie w budownictwie, a zwłaszcza organizowanie i kierowanie budową, jest znacznie trudniejsze niż w zakładach przemysłowych. Jednocześnie od właściwej organizacji zależy końcowy rezultat pracy, zarówno rzeczowy (obiekt budowlany), jak i finansowy. Dlatego tak ważne jest, by do planowania i organizowania budów stosować specyficzne metody dostosowane do potrzeb budownictwa.