Głogowska Katarzyna

ZEWiWP grupa C1

Pedagogika kultury

Pedagogika kultury to dział pedagogiki, którego zadaniem jest kształcenie osobowości przez dobra kultury. Powstała w Niemczech na początku XX w. Dominującą cechą pedagogiki kultury jest kształtowanie osobowości na dobrach kultury. Współczesny rodowód pedagogiki kultury sięga do końca XIX wieku, związany jest z pewnego rodzaju przełomem w podejściu do nauk humanistycznych. Zawdzięcza się go głównie trzem niemieckim filozofom kultury. Należą do nich:

• Wilhelm Dilthey

• Wilhelm Windelband

• Heinrich Rickert¹

Owy przełom polegał na przeciwstawieniu się naturalizmowi i pozytywistycznemu modelowi poznania oraz zwróceniu uwagi na odrębność humanistyki, czyli na odróżnieniu nauk przyrodniczych od nauk humanistycznych. Opisując przy tym odrębność świata humanistycznego. Należy również mieć na uwadze to, iż kultura jest to całokształt wartości, świat duch, świat ducha, który rozumiemy i to właśnie stanowi podstawowe zadanie humanistyki.

Do najwybitniejszych niemieckich przedstawicieli tego kierunku należeli: Wilhelm Dilthey, Wilhelm Windelband, Heinrich Rickert, Edward Spranger, Theodor Litt, Georg Kerschensteiner. Przedstawiciele polscy: Sergiusz Hessen, Bogdan Nawroczyński, Bogdan Suchodolski².

Przedmiotem pedagogiki kultury jest proces kształcenia, który oparty jest na spotkaniu jednostki ludzkiej z dobrami kultury, co prowadzi do uzewnętrzniania prezentowanych wartości. Pedagogika kultury w przeciwieństwie do pedagogiki ogólnej czy też dydaktyki kształcenie ujmuje w sposób szeroki. Łączy uczenie z nauczaniem i wychowaniem. Przedmiot pedagogiki kultury odróżnia ją od naturalizmu, indywidualizmu, ponieważ kładzie ona nacisk na zalezność bytu duchowego jednostki od przyswajania przez nią dorobku kulturowego, również od socjologizmu w pedagogice, gdyż podkreśla nierozłączność jedności osobowości z wartościami ponadindywidualnymi, które są przeżywane i stwarzane przez człowieka, co warunkuje jego rozwój³.

Podstawowym zadaniem pedagogikikultury jest badanie zjawisk i nurtów kultury: rozpoznawanie ich, ocenianie, by w końcu w końcu wyciągnąć z nich wnioski do wychowania. Istotnym zadaniem jest również takie przygotowanie wychowawców, by mogli wychować młodzież do mądrego korzystania z kultury, do rozróżniania destrukcyjnych i konstruktywnych elementów kultury, oraz by mogli tworzyć kulturę opartą na warościach wyższych. Pedagogika kultury kształtuje człowieka w trzech wymiarach: rozumienia dziedzictwa kulturowego, umiejętności wykorzystywania go w życiu codziennym i tworzeniu kultury dla przyszłych pokoleń. Jednym z zadań pedagogiki kultury jest badanie współczesnych nurtów kulturowych i wyciąganie z nich wniosków dla pedagogiki.

Podstawowe założenia pedagogiki kultury:

• Istnienie ducha – poza pierwiastkiem biologicznym człowieka istnieje pierwiatek duchowy, który jest charakterystyczny dla jego istoty.

• Postulat tworzenia wiedzy – powinno się stwarzać wiedzę mówiącą na temat człowieka oraz jego potrzeb. W myśl twierdzenia, że przyrodę można wyjaśnić, zaś kulturę trzeba rozumieć. Kulturę należy poznać, jest to proces osobisty i indywidualny.

Założenia filozoficzne:

Wg. Fiedrich’a D. E. Schleiermacher’a praktyka poprzedza teorię, praktyce tej przysługuje status odrębności, a dzięki teorii staje się ona bardziej świadoma. Wynika z tego iż celem teorii nie jest technologiczne programowanie praktyki, ale jej rozumienie i uświadomienie rozlicznych uwatunkowań⁴.

Wilhelm Dilthey sformułował koncepcję „filozofii życia” łącząc hermeneutykę Schleiermacher’a z filozofią Hegla. Uwzględniał człowieka patrząc na wszystkie aspekty i wszystkie wymiary życia, które kumulują się w szeroko pojętej duchowości. Rzeczywistośc jego zdaniem jest czymś podstawowym i niemożliwym do opisania. A więc życia duchowego człowieka nie można naukowo wyjaśnić. Można ją jedynie próbować rozumieć. Podsumowując Wilhelm Dilthey uważa iż podstawową funkcją życia ludzkiego jest rozumienie. Fundamentalą rolę w jego koncepcji zaczęły odgrywać zobiektywizowane ekspresje, które stały się materiałem dla procesów rozumienia. Uzewnętrznione ekspresje życia są szeroko pojętymi wytworami kultury⁵.

Poglądy pedagogiczne:

S. Hessen opracował „warstwicową koncepcję wychowania” według której poszczgólnym etapom kształcenia przypisane są odpowiednie struktury wartości i odpowiednie oddziaływania wychowawcze. Wychowanie to proces pełno życiowy (dokonuje się poprzez wszystkie dziedziny, aspekty życia) i całożyciowy (trwa od narodzin do śmierci). Sergiusz Hessen wyróznia trzy poziomy bytu ludzkiego i odpowiadające im trzy oblicza / poziomy wychowania. Na poziomie bytu biologicznego wychowanie to pielęgnacja i tresura, nauka podstawowych czynności życiowych i opieka. Na poziomie bytu społecznego wychowanie to urabianie, przekazywanie norm społecznych, wzrów zachowań, przygotowanie do życia w społeczeństwie. Na poziomie bytu duchowego wychowanie utożsamiane jest z kształceniem. Kształcenie się osobowości jednostki, prowadzące do jej autonomii, pełni zycia i samorealizacji. Wykształcenie moralne może być formą wyzwolenia człowieka ku autonomii, wolności i twórczości⁶.

E. Spranger opracował koncepcję 6 typów osobowości i podstawowych form życia społecznego: człowieka teoretycznego, ekonomicznego, estetycznego, religijnego, politycznego, i społecznego.

Pedagodzy kultury sformułowali szereg koncepcji, m. in. szkoły, pracy, wychowania społecznego, narodowości. Opracowali teorię kształcenia przedszkolnego, szkolnego, uniwersyteckiego, wnosząc wkład do rozwoju dydaktyki.

Trzy okresy w historii polskiej pedagogiki kultury:

1. Okres I od momentu powstania do 1948 roku – jest to okres klasycznej pedagogiki kultury, która wówczas zajmowała się duchowością człowieka.

2. Okres II od 1949 – 1989 okres krytyki pedagogiki kultury i jej upadku, spowodowany przemianami politycznymi w Polsce. Pedagogika kultury kontynuowana była pod innymi nazwami i w ramach innych dyscyplin naukowych jak humanizm socjalistyczny czy pedagogika humanistyczna.

3. Okres III od 1989 – okres rewitalizacji, odbudowy oraz dalszego rozwoju pedagogiki kultury, dzięki staraniom prof. J. Gajdy.

Pedagogika kultury stanowi istotny element tradycji pedagogicznej, a obecnie pod postacią pedagogiki hermeneutycznej – oryginalne podejście dążące do uświadomienia różnorodnych uwarunkowań procesów edukacyjnych konfrontacji z kulturowymi ekspresjami ludzkiej duchowości. Osiągnięciami współczesnej pedagogiki kultury jest m. in. ukazanie przedrozumienia jako kategorii edukacyjnej, uwzględnienie w teorii kształcenia mitu i symbolu działalności artystycznej i sztuki, wartości innych kultur czy też znaczeń zawartych w przekazach medialnych. Wskazując na wagę wartości kulturowych, ich przeżywania i rozumienia, staje się ona wezwaniem do świadomego, rozumiejącego przez to odpowiedzialnego życia w świecie. Jest ciągle aktualna⁷.

Bibliografia:

1. J. Gajda „Pedagogika kultury w zarysie”. Warszawa 2006.

2. Z. Kwieciński, B. Śliwerski „Pedagogika t. I”. PWN, Warszawa 2004.

---

1. Por. , B. Milerski „Pedagogika kultury”, W: Z. Kwieciński, B. Śliwerski „Pedagogika t. I”. PWN, Warszawa 2004, s. 221.↩

2. Por., J. Gajda „Pedagogika kultury w zarysie”. Warszawa 2006, s. 16-17.↩

3. Por., tamże, s. 17-18.↩

4. Por., B. Milerski „Pedagogika kultury”, W: Z. Kwieciński, B. Śliwerski „Pedagogika t. I”. PWN, Warszawa 2004, s. 223 – 224.↩

5. Por., tamże, s. 224-226.↩

6. Por., tamże, s. 228.↩

7. Por., tamże, s. 230 – 231.↩