I Zagadnienie prawdy

Klasyczna definicja prawdy.

- Definicja prawdy – Arystoteles zdefiniował ją jako zgodność, adekwatność treści sądu z rzeczywistym stanem rzeczy – „prawda jest to zgodność myśli z rzeczywistością”

Nieklasyczne definicje prawdy:

1. teoria oczywistości.

- Twierdzenie jest wtedy prawdziwe, gdy jest oczywiste,

- Kartezjusz – Twierdzenie jest oczywiste, gdy jest proste, jasne, konkretne, ogólne, niepodważalne, nieskomplikowane, itd. „… bo czy czuwam czy śpię 2 plus 3 zawsze będzie 5, kwadrat będzie miał 4 boki, a trójkąt 3…”

1. teoria zgody powszechnej.

- teoria zgodnie, z którą prawdziwość wydanego sądu na dany temat zależy od powszechnej zgody ludzkości (im więcej osób opowie się za daną np. definicją zjawiska to taka właśnie interpretacja zostanie powszechnie uznana)

1. teoria konsensualna.

- Twierdzenie jest wtedy prawdziwe, gdy rozmówcy (znajomość tematu, poziom intelektualny) rozważając dane pojęcie za pomocą argumentacji, jeden z nich przystaje na słuszność twierdzenia przedmówcy.

1. teoria koherencyjna.

- K. Poper – teoria zgodnie, z którą o prawdziwości danego sądu decydują względy formalne, tzn. jego wewnętrzna, logiczna niesprzeczność oraz zgodność z całym systemem uznanych wcześniej za prawdziwe założeń i twierdzeń, w jaki ów sąd zostaje włączony („cogito ergo sum” – myślę więc jestem – Kartezjusz)

1. teoria utylitarystyczna.

- W. James – stwierdził, iż prawda stanowi wynik akceptacji danego sądu przez podmiot poznający na podstawie kryterium użyteczności, (prawda musi być na użytek czegoś albo to coś na użytek prawdy).

Pojęcie prawdy względnej i absolutnej.

- Pojęcie prawdy zakłada czy istnieją takie twierdzenia bezwzględnie prawdziwe dla społeczeństwa i wszystkich czasów, czy też takich twierdzeń nie ma.
- pojęcie prawdy względnej i absolutnej jest definiowane dla określonych ludzi i czasu, dlatego też trudno jest ustalić podmiot orzekający o słuszności stwierdzenia, (prawda będzie inaczej definiowana) ze względu na jej relatywizm.

*Marksistowska definicja prawdy.

- prawdziwy jest dany sąd (myśl), który jest zgodny z rzeczywistością, ale jego autentyczność może rozstrzygnąć jedynie praktyka (działalność indywidualna i społeczna).

- Marksizm akceptuje klasyczną definicję prawdy, czyli zgodność myśli, a rzeczywistości uzupełniając ją o kryterium praktyki. Taka myśl jest zgodna z rzeczywistością, do której się odnosi – rozstrzygnąć może jedynie praktyka.

II Epistemologia- zagadnienia źródła poznania

Dwa stanowiska główne:

Natywizm <natus- urodzony> stanowisko zgodnie z którym człowiek rodzi się wyposażony w pewną wiedzę wrodzoną, którą w ciągu życia rozwijamy (lub nie). Przedstawiciele: Platon, Leibniz

>> Natywizm wg Leibniza, tezy:

a. nauka z zewnątrz tylko rozbudza to, co jest w nas.

b. prawdy konieczne są wrodzone.

c. istnieją idee i zasady, których nie zawdzięczamy zmysłom, znajdujemy je w sobie, ale okazji do ich dostrzeżenie dostarczają nam zmysły.

d. dusza zawiera byt, substancję, przyczynę, jedność, tożsamość i wiele innych pojęć, których zmysły nie potrafiłyby dostarczyć.

Empiryzm genetyczny- stanowisko według którego rozum służy tylko uogólnieniu, porządkowaniu, a cała wiedza pochodzi z doświadczenia; człowiek rodzi się jako <tabula rasa>- niezapisana tablica, nie ma żadnej wiedzy wrodzonej, zdobywa ją sam. Przedstawiciele- Locke,

W związku z nimi zawiązuje się para przeciwstawnych stanowisk w sprawie roli doświadczenia w naszym poznaniu– apriorystów i empirystów.

APRIORYZM – uznaje poznanie niezależne od doświadczenia

EMPIRYZM- uznaje dominującą rolę doświadczenie w poznawaniu

Aprioryzm Skrajny

Aprioryzm Umiarkowany

Tylko rozum daje pojęcie o rzeczywistości istnieją twierdzenia priori syntetyczne

- to co rzeczywiste musi być niezmienne

-zmysły powodują złudzenia, nie wolno im ufać

- współcześnie przyjmuje twierdzenia a priori-

nie oparte na doświadczeniu

Empiryzm Skrajny

Każde twierdzenie winno opierać się

na doświadczeniu –pośr. lub bezpośr.

Empiryzm Umiarkowany

Dopuszcza twierdzenia analityczne a priori, które wytłuszczą sens terminu

Stanowisko Kanta wobec aprioryzmu umiarkowanego: (Kant), zakładający istnienie poznawczo wartościowej wiedza apriorycznej, którą, obok sądów analitycznych, budują sądy syntetyczne a priori (wiedza pochodzi od świata noumenów).

Istota poznania apriorycznego wg fenomenologów – Główny przedstawiciel fenomenologów to Edmund Husserl. Odwołuje się do empiryzmu, uważa podobnie, że wszelkie poznanie, które wychodzi poza wiedzę czysto słowną, polegającą na wyłuszczaniu sensu słów musi opierać się na doświadczeniu, ale on widzi je inaczej. Nie jako doświadczenie zmysłowe, nie jako introspekcję, w której dane są zjawiska psychiczne, lecz doświadczenie zdobyte przez „wgląd w istotę” trzeciego świata - nie fizycznego, czy psychicznego, lecz świata idei. Twierdzenia tak wynikłe to twierdzenia syntetyczne a priori. Ludzie tworzą przedmioty, czy wyrazy czerpiąc ze świata idei, gdzie niezależnie od umysłu istnieją pojęcia matematyczne. Ich poglądy dotyczą matematyki stosowanej. Empiryzm umiarkowany dopuszczał istnienie twierdzeń, które można uznać za prawdziwe jedynie przez wyłuszczenie sensu wyrazów, które je tworzą. Fenomenolodzy go krytykowali, ale bliżej spoglądając na ich pogląd dochodzi się do wniosku, że ich twierdzenia też opierają się na lepszym wyłuszczeniu sensu wyrazów, więc tu słabość fenomenologów.

(antyirracjonalizm) RACJONALIZM- kult poznania zdobytego na drodze przyrodzonej, kult intelektu, wzorem było poznanie naukowe, odrzuca wszystko co nadprzyrodzone.

a) treść daje się zakomunikować dosłownie intersubiektywna komunikowalność

b) przy spełnionych warunkach każdy może stwierdzić słuszność stwierdzenia intersubiektywna kontrolowalność

IRRACJONALIZM- świat poznania pozarozumowego i pozazmysłowgo

• Granice Poznania

• Dwa rozumienia transcendencji

Przedmiot transcendentny:

1. przedmiot, który nie jest moim własnym przeżyciem; jest poza mną.

Stąd pytanie >> Czy mogę wyjść poza granice poznania?

2. przedmiot, który istnieje naprawdę, w przeciwieństwie do przedmiotu tylko pomyślanego.

Stąd pytanie >> Czy można naprawdę poznać rzeczywistość przedmiotów?

Epistemologiczny Idealizm Immanentny	Epistemologiczny Realizm Immanentny
poznanie nie wykracza poza sferę immanentną podmiotu Hume -poznać można tylko własne przeżycia psychiczne, bo przedmiotem spostrzeżenia zmysłowego są tylko wrażenia, a wewnętrznego –własne przeżycia psychiczne układające się w strumień świadomości Berkeley -jak wyżej, tyle że przedmiotem spostrzeżenia wewnętrznego jest dusza jako jaźń transcendentna, której nie można utożsamiać z przeżyciami psychicznymi	poznanie wykracza poza sferę immanentną podmiotu, co wynika z intencjonalnego stosunku podmiotu poznającego do przedmiotu poznawanego (przeciwstawienie tego przedmiotu, a nie jego wchłonięcie)
Epistemologiczny Idealizm Transcendentny	Epistemologiczny Realizm Transcendentny
umysł nie jest zdolny poznać świata istniejącego od niego niezależnie (rzeczy samych w sobie), a skazany jest na obcowanie tylko z własnymi konstrukcjami	poznanie dociera do prawdziwej rzeczywistości

• POZYTYWIZM

-zajmuje się zagadnieniem granic poznania, przedmiotem poznania może być tylko to, co jest dane w doświadczeniu, a więc nie można poznać świata nadzmysłowego; zdania syntetyczne, jeśli nie dają się zweryfikować przez doświadczenie, są pozbawione sensu; przedstawiciele- Hume, Comte, Mach, Russell

---- właściwymi przedmiotami poznania są tylko przedmioty fizyczne neopozytywizm (fizykalizm)

III METAFIZYKA- Ontologia

Ontologia <gr. Logos-nauka, ov-to co jest, byt> Pierwsza filozofia, Filozofia bytu

-skąd termin? Uczeń Arystotelesa porządkował jego dzieła; w ręce zostały mu księgi o bycie; ponieważ chwilę wcześniej układał fizykę, a więc nauki przyrodnicze, nazwał tą naukę o bycie ‘metafizyką, czyli tym co jest po fizyce.

Pojęcia:

• Byt

• Substancja- proces bycia w określonych warunkach

- Posiada cechy:

a) przypadłościowe

b) istotnościowe /konstytuujące/

- Zagadnienie relacji substancji ze sobą oraz z innymi substancjami

• Czas i przestrzeń- definicja czasu

• Przyczyna i skutek – jako związek

• Konieczność i możliwość – co się dzieje w świecie z konieczności a co bo może się dziać?

• Wolność wg stoików, jako uświadomienie konieczności

Zasady metafizyki:

1) sprzeczności/niesprzeczności

a) byt nie może być i nie być jednocześnie

b) byt nie może posiadać cechy i jej nie posiadać jednocześnie

2) wyłącznego środka- dana cecha nie może jednocześnie przysługiwać bytowi i nie przysługiwać mu

SPÓR O UNIWERSALIA – co istnieje naprawdę?

Stanowiska ws. sporu:

1) skrajny realizm pojęciowy - Platon

Istnieją byty ogólne, mają byt rzeczywisty i samoistny, a przedmioty realne nie są prawdziwą rzeczywistością, są poza naszym doświadczeniem.

2) umiarkowany realizm pojęciowy- Arystoteles

Istnieją byty ogólne, mają byt niesamoistny, bo istnieją tylko przez (formy) rzeczy jednostkowe, stanowiąc ich własność

3) konceptualizm

idee nie istnieją rzeczywiście - mają tylko byt pomyślany, stanowią pojęcia w umyśle ludzkim.

4) nominalizm

idee nie istnieją ani rzeczywiście ani jako byty pomyślane, nie ma pojęć ogólnych - są tylko nazwy ogólne

IDEALIZM METAFIZYCZNY- twory przyrody nie istnieją w sensie dosłownym, bo są tylko

zjawiskami ducha

Idealizm subiektywny

Nie możemy poznać rzeczywistości zewnętrznej. Ciała są przeżyciami podmiotu poznającego (psychicznego), w tym również (przede wszystkim) Boga, rzeczywistość materialna to układy wrażeń, wykazujących ciągłość i prawidłowość.

To że ciała istnieją znaczy : ktoś (jakiś podmiot psychiczny) ich doznaje/przeżywa/jest ich świadom. Istnienie jakiegoś wrażenia oznacza, że ktoś go doznaje/przeżywa. Ciała nie są poznawane jako substancje, ale jako wrażenia. Idealista transcendentalny istnieniem ciał określa, że owo istnienie znaczy, że ktoś sobie o ciałach w pewien sposób myśli, ktoś sobie te ciała w pewien sposób uświadamia. Metafizyczny idealizm subiektywny, nie uznaje istnienia przyrody cielesnej, zwłaszcza ciał za coś co istnieje w sensie dosłownym(więc np. wyobrażenie Zagłoby), ale w takim, że owo istnienie sprowadza się do tego, że jakiś podmiot psychiczny w pewien sposób się zachowuje, myśli jakoś o owych ciałach.

Idealizm obiektywny

twory przyrody istnieją jako stwierdzone w sądach idealnych (niezależnych od tego, czy ktoś je zna) spełniających kryterium prawdy.

Przyroda to ogół przedmiotów tylko intencjonalnych, stwierdzonych w sądach idealnych, spełniających kryterium prawdy. Twory przyrody są tylko zjawiskami (fenomenami) ducha obiektywnego. Wypowiedź przypisująca tworom przyrody istnienie ma tylko sens przenośny i znaczy tyle, że twory te są stwierdzone w sądach idealnych ( a więc obojętne, czy znanych komuś, czy też nikomu nie znanych) spełniających kryterium prawdy. Za jedyną prawdziwą rzeczywistość uznaje idealizm obiektywny – świat ducha obiektywnego. Przyroda jest tego świata korelatem. (przedstawiciele – Wielka trójka idealistów niemieckich Fichte, Schelling i Hegel oraz wychowankowie marburskiej i badeńskiej szkoły neokantystów - Cohen, Natorp, Rickert)

DIALEKTYKA HEGLA

Skoro przyroda jest fenomenem świata ducha obiektywnego to prawami przyrody są te, które rządzą światem ducha obiektywnego czyli prawa logiki – Hegel nazwał je prawami dialektyki. Prawa dialektyki ustanawiają hierarchię wśród pojęć (idealnych). Pojęcia, które się do siebie odnoszą tworzą pary pojęć sprzecznych – tezę i antytezę (np. byt i niebyt). Nowe pojęcia tworzą się poprzez ich jakąś syntezę. Wszystko to składa się na triadę – tezę, antytezę i syntezę. Nie opiera się tworząc te prawa na doświadczeniu, a jedynie a priori. Marks odrzucił aprioryczną metodę uzasadniania prawa dialektyki i idealistyczny fundamentalizm (bo był skrajnym empirykiem i materialistą – uważał świat przyrody za realnie istniejący). Znajdując uzasadnienie empiryczne prawa dialektyki stał się głównym twórcą kierunku filozoficznego zwanego materializmem dialektycznym.

METAFIZYCZNY REALIZM

twory przyrody (ciała) istnieją w dosłownym sensie, bo:

realizm naiwny -każdy tak to odczuwa

realizm krytyczny - wypaczenie rzeczywistości w akcie spostrzegania faktycznie występuje, ale wystarczy tu rozróżnienie jakości wtórnych (przypisywanych przedmiotom przy spostrzeganiu) i jakości pierwotnych (które rzeczywiście przedmiotom przysługują i których badanie jest zadaniem nauki)

IV. Zagadnienia metafizyczne wyrastające z rozważań nad przyrodą

? Pytanie o tworzywa przyrody oraz jaka jest struktura przyrody?

DUALIZM

istnieją zarówno dusze, jak i ciała, przy czym mają:

1) Dualizm Skrajny

byt równorzędny (samoistny)- Augustyn, Kartezjusz

2) Dualizm Umiarkowany

dusza (jako forma człowieka) ma byt wtórny

- dusza jest nieśmiertelna Arystoteles, Tomasz

- Arystoteles: człowiek składa się z MATERII i FORMY, jest uduchowionym ciałem, ciała jest zdolne samo istnieć.

MONIZM

istnieje tylko jeden rodzaj substancji

1) materializm

tylko ciała SA substancjami (substancje materialne)

a) materializm mechaniczny - zjawiska psychiczne są procesami fizycznymi -Cabanis, Vogt, Buchner

b) materializm dialektyczny -życie psychiczne istnieje i jest nową jakością powstałą dialektycznie, ale dusza nie jest osobnym tworem, lecz tylko elementem istoty myślącej -Engels, Marks

SPIRYTUALIZM

tylko substancje duchowe składają się na świat rzeczywisty

a) spirytualizm idealistyczny- ciała nie istnieją wobec powyższego

b) spirytualizm realistyczny- ciała istnieją, lecz są tylko odmianą substancji duchowych [Leibniz (monadadologia]

TEORIA IDENTYCZNOŚCI. Monizm właściwy.

Spinoza istnieje jeden byt substancjonalny o atrybutach cielesnych i duchowych

a)monizm immanentny –Hume- dusze ani ciała nie są substancjami tylko tworami świadomości (twory immanentne)

-są treścią świadomości > nurt spirytualistyczny

- mogą istnieć również poza związkiem z czyjąkolwiek świadomością > nurt neutralny

Determinizm i indeterminizm

Spór o przyczynowy ustrój przyrody Determinizm nawiązuje do zasady przyczynowości – każde zdarzenie jest skutkiem jakiejś przyczyny.

Analiza i krytyka pojęcia przyczyny Pojęcie trudne. O przyczynie jakiegoś naszego czynu informuje nas nie tylko doświadczenie, ale i introspekcja. Nie da się go wyjaśnić przez pojęcie działania, ani konieczności.

Zagadnienie przewidywalności Ze względu na trudności zdefiniowania przyczyny, zmieniono zagadnienia determinizmu, by wyeliminować z niego słowa przyczyny, nieuchronnego skutku, konieczności itp. Tak powstało zagadnienie przewidywalności(prewidyzmu). Czy odbywające się w przyrodzie zdarzenia da się ująć w prawa, które pozwalają przewidzieć bieg zdarzeń przyszłych na podstawie uprzednio zaobserwowanych zdrzeń dotychczasowych. Opierali się o to determiniści jak Laplace(XVIIIw.), ale rozwój fizyki podważył możliwości prewidyzmu.

Prawa przyrody prawami statycznymi tylko? Zachowanie ciał złożonych z wielu cząstek elementarnych(a więc ciał większych) musi jako zdarzenie masowe podlegać prawidłowości statycznej, chociażby nawet zachowanie się cząstek elementarnych było najzupełniej nieprawidłowe. Liczy się ruch wszystkich cząstek elementarnych, składających się na ciało.

Wolność woli - pojęcie związane z determinizmem. Jako umiejętność przeciwstawiania się innym – trwania przy swoim. Ważniejsze jednak czy wola człowieka(akty woli człowieka) stanowi początkowe ogniwo jakiegoś łańcucha przyczynowego, w którym stanowi przyczynę i wywołuje skutki(czy jest zatem odpowiedzialny), lub stanowi ogniwo pośrednie między przyczyną, a skutkiem – zatem nasze działania miałby być nam narzucane(brak odpowiedzialności).

Zagadnienie istnienia przyszłości Czy przyszłość, przeszłość i teraźniejszość są równolegle istniejącymi wymiarami, a nasze ich postrzeganie jest subiektywne? Czy przyszłość jest już napisana. Bergson widział w czasie twórcę świata, w historii twórczą ewolucję.

SPÓR O CELOWY USTRÓJ ŚWIATA

MECHANIZM

twierdzi, że świat nie jest urządzony celowo, toczy się w jakimś mechanizmie (biegnie na oślep)

> filozoficzny mechanizm jest to pogląd, głoszący, iż dla wyjaśnienia zjawisk przyrody niepotrzebna jest hipoteza, jakoby świat był dziełem stwórcy – istoty nadprzyrodzonej - realizującego swoje zamierzenia

FINALIZM /teleologia/

przyjmuje, że świat jest urządzony celowo.

> antropomorficzny finalizm. Świat jest zamierzonym dziełem istoty zdolnej myśleć, chcieć i wolę swą urzeczywistniać, skonstruowanym w pewnym celu.

Mechanizm biologiczny głosi, że dla wyjaśnienia zjawisk przyrody organicznej wystarczają te prawa, które są niezbędne i wystarczające dla wyjaśnienia zjawisk przyrody nieorganicznej, że więc wszystkie prawa biologiczne dadzą się wywieźć z praw fizyki i chemii.

Witalizm temu przeczy. Pierwszy peleowitalizm przyjmował, że przebiegiem procesów)organicznych kierują tzw. Siły witalne, tajemnicze istoty zwane archeuszami. (przychylał się zatem do antropomorficznego finalizmu). Współcześnie witalizm w podobny sposób apeluje do udziału czynników nazywając je dominantami, entelechiami, psychoidami… Witalizm odbierami tym czynnikom/istotom świadomości celów, uważa że działają bezcelowo. Psychowitalizm przyjmuje, że każda komórka ciała ma duszę, dązy do rozwoju, utrzymana organizmu itd., ale dąży do tych celów nieświadomie.

Pojęcie ustroju celowego odmienne od antropomorficznego Finalizm Arystotelesa nie był finalizmem antropomorficznym. Zasady były dla niego przyczynami bytu. Wyróżniał sprawczą i celową. Przyczyną celową miała być aktualizująca się w przedmiocie forma. Nie uważał on wcielenie się formy za cel w antropomorficznym sensie. Ciało spotykając się z formą rozwija się by ukształtować się na jej wzór. Dlatego tu forma jest przyczyną(sprawczą) ze na jej działanie w ostatniej fazie rozwoju organizmu gdy ściąga ku sobie materię. Forma jest przyczyną, bo nie jest wcześniejsza od procesu, lecz stanowi po prostu fazę końcową(przyczynę celową). Formą świata ma być Bóg, nie jako poruszyciel, lecz przedmiot umiłowania. Podobnie o celowości mówią niektórzy witaliści(neowitaliści). Można przewidzieć do czego rozwinie się dany rozwijający się organizm, ale nie na podstawie struktury chemicznej czy cytologicznej(eksperyment z jaszczurkami). Nie potrafimy ustalić jakimi drogami, ale forma ostateczna zazwyczaj zostaje osiągnięta. Zatem forma ostateczna(znajdująca się w przyszłości) wpływa na rozwój zwierzęcia/ciała/świata(proces rozwoju, który witaliści nazywają procesem celowym jest wydarzeniem wcześniejszym od formy ostatecznej). Nie można przewidzieć zachowania rozwijającego się organizmu nie znając formy ostatecznej.

Holizm to pogląd, który głosi, że organizmy większe składają się z sum organizmów mniejszych, ale nie można sformułować praw ogólnych dla mniejszych i większych, bo oboma rodzajami rządzą różne. Trzeba poznać całości i sformułować prawa dla nich by zdać sobie sprawę z elementów cząstkowych. Holizm dla niektórych stał się dla niektórych podporą dla tendencji antyindywidualistycznych(więc prymat naród/państwa nad jednostką).

Celowość utylistyczna Takie rozumienie celowości, gdzie rozumie się np. celowe urządzenie zwierząt, tzn. że pewna ich część składowa pełni jakąś funkcję. Celowe jest to co przyczynia się do osiągnięcia jakiejś wartości, jakiegoś dobra.

Optymizm i pesymizm Tzn. Jeżeli chodzi o celowy układ świata to czy jest on nakierowany na urzeczywistnienie dobra czy raczej temu urzeczywistnieniu się przeciwstawia. Dobrem tym może być przetrwanie gatunków, szczęście(optymizm bądź pesymizm eudajmologiczny), albo dobro moralne (o i p etyczny), piękno/brzydota(estetyczny)

V Zagadnienia metafizyczne wyrastające z religii

Religijne pojęcie bóstwa Jako istoty/istot najwyższych, doskonałych, niedostępnych, nieosiągalnych. Wobec nich zachwyt, cześć pokora i uległość.

Nieśmiertelność duszy Życie w niebie/czyśćcu/piekle lub reinkarnacja.

Metafizyka religijna Rodzaj filozofowania badając swoją wiarę lub przodków metodami racjonalnymi lub irracjonalnymi (mistycy).

Filozoficzne pojęcie bóstwa Ksenofanes i inny grecy szydzą z antropomorfizacji bóstw lub wyobrażaniu ich jako ludzi („gdyby to konie wymyślili religię, to ich bóstwa wyglądałyby jak konie”). Platon za ideę dobra miał za Boga, Arystoteles formę świat (przyczynę formalną świata). Chrześcijańscy filozofowie przyjmują postawę egzegetyczną – korzystają z innych koncepcji i w oparciu o nie budują swoje stanowiska filozoficzne. Np. stanowisko chrześcijańskiej filozofii scholastycznej czerpie pojęcia od Arystotelesa i uznaje Boga za tym wyróżniony byt samoistny, że w przeciwieństwie do innych substancji on nie potrzebuje przyczyny swego istnienia (jako Pierwszy Nieruchomy Poruszyciel). Brakowało w tym ujęciu Boga treści uczuciowej, ją nadali mistycy pisząc emocjonalne poematy religijne, ale nie traktaty.

Dowody istnienia Boga a)ontodologiczny – w samym pojęciu istoty najdoskonalszej mieści atrybut istnienia, bo nie istniejąca istota doskonała byłaby mniej doskonała od istniejącej. b) kosmologiczny – wszelka zmiana w świecie musi mieć swoją przyczynę, a z racji, że przyczyn nie można cofać w nieskończoność zatem musi istnieć pierwsza przyczyna – Bóg. c) fizyko-teologiczny - wywodzący się z faktu celowego urządzenia świata, a takie urządzenie może być dziełem istoty doskonałej. Krytykował je Kant. Istnienie Boga uznał za postulat rozumu praktycznego – tj. warunku, który musi być spełniony, jeżeli moralność ma zostać urzeczywistniona.

Bóg i świat – Ateizm i Deizm, Panteizm – utożsamianie Boga ze światem lub jego substancją.

Ateistami są głównie materialiści( za wyjątkiem materialistów parteistycznych – czyli takich, którzy Boga utożsamiają ze światem, a świat uważają za twór materialny np. Stoicy). Ateizm również jest pojęciem chwiejnym ze względu na różne pojmowanie Boga.

Zagadnienie nieśmiertelności duszy u filozofów (Dział metafizyki) Życie pośmiertne negują materialiści, obrońcy duszy natomiast je uznają. Życie duszy po śmierci było różnie pojmowane albo zachowanie dusz indywidualnych, albo ujednolicenie duszy z duszą gatunku ludzkiego(Arystoteles i za nim np. Averroes). Inny pogląd reprezentował Fechner, którzy uważał, że wszystkie twory zarówno organiczne, jak i nie mają dusze, które po śmierci nie giną, ale roztapiają w duszy wszechświata.

Metafizyka religijna i etyka Głównymi pytaniami etyki normatywnej są : Do czego warto dążyć i Jak powinno się postępować? Odpowiedzi miała dawać wiara w Boga, istnienie nieśmiertelnej duszy itp.

Wg wielu do kardynalnych tematów metafizycznych należą zagadnienia : Boga, nieśmiertelności duszy i wolności woli .Ci z spośród etyków normatywnych, którzy odwołują się do któregoś z tych trzech zagadnień są etykami metafizycznymi(ci zaś, którzy się nie odwołują reprezentują etykę niezależną). Nie wszelka etyka normatywna jest etyką religijną.