23.02. (czw.) egzamin z filozofii, godz.16.00 s.225

25.02. zróżnicowanie społeczne -egzamin godz.18.00

04.03. (ndz.) Egzamin. ćw. -wpisy z logiki godz.16.00

s.225

PLATON

Ateńczyk, grecki filozof, ur. 427 r. p. n. e. V/ IV w. p. n. e. żył 80 lat, zm. W 347 r. p. n. e. . Właściwe imię Platona brzmi Arystoteles. Pseudonim Platon ( od gr. PLATOS – szerokość) zostało nadane mu przez jego nauczyciela gimnastyki Aristona za jego szerokie plecy. Jego ojciec należał do Kodrydów, znakomitego, ateńskiego rodu, zaś matka miała wśród swoich przodków Solona. Pozycja społeczna rodziny Platona jest istotnym faktem biograficznym, ukierunkowała jego zapatrywania polityczne. Platon był znakomitym sportowcem. Brał udział w olimpiadach w dyscyplinie zwanej pankrationem – będącą połączeniem boksu i zapasów. Trzykrotnie zdobył laur. Otrzymał staranne wykształcenie, które wg greckich zasad polegało na kształtowaniu harmonii ducha i ciała ( tzw. kalokagatia; KALOS – PIĘKNO, AGATHOS – DOBRO; wg Greków to, co jest piękne powinno być dobre), a więc obejmowało zarówno naukę jak i rozwój fizyczny. Studia filozoficzne rozpoczął najpierw pod kierunkiem Kratyla, zwolennika Heraklita. Rodzina kształciła go na kupca, w tym celu Platon odbył kilka podróży do Azji mniejszej i na Kretę. W wieku 18 lat , w czasie jednej z podróży morskich został porwany przez piratów i sprzedany jako niewolnik. Na targów niewolników rozpoznał go jeden z krewnych i wykupił. Mając 20 lat poznał Sokratesa i został jego najwierniejszym uczniem. Studiował u niego przez 8 lat. Właśnie te lata miały decydujący wpływ, bowiem podniosły jego wysoką kulturę logiczną i etyczną. Wyrok śmierci wydany na Sokratesa za wypowiadanie niepopularnych poglądów zniechęcił Platona do demokratycznego systemu rządów. Po śmierci swojego nauczyciela Platon opuścił Ateny i przez 12 lat podróżował po Grecji, Egipcie i Włoszech. Powrócił z tych podróży do Aten jako 40 – letni dojrzały człowiek i założył w 387 r. p. n. e. swoją Akademię Ateńską. Miała ona wydać wykształconą klasę „filozofów – władców”, zgodnie z poglądami politycznymi Platona.

Pierwszymi dziełami filozoficznymi Platona wg pewnych opinii były dialogi Sokratesa ze sceptykiem Filonem. Do dziś jest przedmiotem sporu, czy Platon wkładał w usta Sokratesa własne poglądy, czy też dialogi są faktycznymi poglądami Sokratesa.

Pisma Platona obejmujące 35 dialogów i listy o ile wiadomo przechowały się w całości. Starożytni filologowie pogrupowali w dziewięć tetralogii. Najważniejszymi są:

Obrona Sokratesa, Laches ( dialog o odwadze), Charmides (o roztropności), Eutyfron (o pobożności), Protagoras (o cnocie), Gorgiasz (dialog o retoryce; zawierający krytykę egoizmu i hedonizmu), Kraty (dialog o języku, będący zarazem krytyką heraklizmu i nominalizmu), Menon (dialog o możności uczenia się cnoty, z ważnym epizodem epistemologicznym), Fajdros ( alegoryczny opis stosunku duszy do idei), Fedon (o nieśmiertelności duszy), Uczta (o miłości), Teajtet (o poznaniu), Państwo (o idealnym państwie), Parmenides (pokaz dialektycznej metody), Sofista (o bycie), Fileb (o dobrach), Timaios (filozofia przyrody), Prawa (powtórzony wykład idealnego państwa).

Tytuły tych dialogów brane są zazwyczaj od imienia jednego z rozmówców. Wg okresu powstawania dzieli się dialogi na: wczesne, średnie i późne. System Platona był próbą rozstrzygnięcia dylematu jaki dręczył filozofów przedplatońskich. Dylemat ten wynikał z rozważań nad znaczeniem pojęcia bytu. Grecy mieli tradycję rozumienia bytu w kategoriach absolutnych, tzn. przyjmowali od czasu Parmenidesa, że coś, co naprawdę "jest" powinno być zawsze i powinno być niezmienne. Jak ujął to Parmenides „Byt jest, a niebytu nie ma”, czyli coś co jest naprawdę, musi istnieć wiecznie i musi być niezmienne, bo inaczej jest tylko jakimś "pseudobytem", który jest stale zagrożony zmianą lub zniknięciem. Ten pogląd stał w sprzeczności z rzeczywistością obserwowaną zmysłami, która jest pełna zmian i niestabilności. Platon podzielił świat na dwie części: idee i przedmioty. Podstawą systemu Platona było przyjęcie, że prawdziwy wieczny byt to idee, a rzeczywistość materialna jest jedynie odbiciem wiecznotrwałych, niezmiennych idei. Zdaniem Platona, relacja między światem idei a światem rzeczywistym jest podobna do relacji prawdziwych przedmiotów i ich odbić w mętnym świetle. (CHREMATA – PRZEDMIOT). Wymagało to przyjęcia istnienia swoistego mechanizmu "emanacji" idei w przedmioty materialne.( EMANATIO – wypływ, proces wyłaniania się). Mechanizm ten jest – zdaniem Platona – niedoskonały; na drodze od idei do przedmiotów materialnych następuje wiele przekłamań, podobnie jak to jest z odbiciem przedmiotów w migotliwym świetle świecy. Wyjaśnia to niekompletność, zmienność i niedoskonałość świata materialnego. Teorię zmiany zaczerpnął Platon od Heraklita. Zmiana była dla Platona złem, ponieważ z każdą zmianą wszystkie rzeczy oddalają się coraz bardziej od pierwotnych idei. Przeciwieństwem zmiany jest stałość, która wg Platona jest czymś boskim. Dlatego świat materialny jest zły, a świat duchowy – jako niezmienny – jest dobry. Świat idei Platon wyobrażał sobie niemal "namacalnie". Świat ten składał się z nieskończonej liczby idealnych i doskonałych obiektów, takich jak np. bryły platońskie, które są bardziej "realne" i "rzeczywiste" od przedmiotów materialnych. Obiekty te są "wieczne", co znaczy, że nie były nigdy stworzone, ani nie mogą ulec zniszczeniu. Idee tworzą hierarchię – najwyższą ideą jest idea dobra, obdarzająca inne idee bytem i poznawalnością. Naczelnymi ideami u Platona były: dobro, piękno i prawda. Idea była dla Platona piątym i ostatnim etapem, który należy przejść, żeby osiągnąć doskonałość.

Oba światy – świat idei i świat materialny są według Platona odseparowane i nawzajem się nie przenikają. Jedynymi odstępstwami od tej reguły jest ludzka dusza i Demiurg – boski budowniczy świata. Aby odpowiedzieć na pytanie, jak możliwe jest poznanie prawdziwego bytu, jak możliwe jest przejście od świata rzeczy do świata idei, należy zbadać naturę narzędzia, którym wiedzę o ideach zdobywamy, a więc umysłu, czy też mówiąc słowami Platona – duszy. Schemat platońskiej koncepcji duszy przedstawić można następująco^:

• dusza jest nieśmiertelna (To bowiem, co się zawsze porusza, jest nieśmiertelne), ona jest motorem napędzającym ciało

• dusza, zanim przyoblekła się w ciało i zamieszkała w nim niczym "ślimak w skorupie", przebywała w świecie idei

• dusza, zstępując w ciało, zapomina o wszystkim, czego nauczyła się w świecie idei

• dusza, chcąc zdobyć wiedzę musi odtworzyć to, czego doświadczała w świecie idei

Według Platona ludzi od reszty świata materialnego odróżnia to, że mają duszę, która pochodzi wprost ze świata idei. Podobnie jak inne idee jest więc ona wieczna, niestworzona i niezniszczalna. Dusza, należąc do świata idei może poznawać idee. Inną cechą duszy jest zdolność do poruszania się samej z siebie. Z ideą nieśmiertelności duszy wiąże się idea jej preegzystencji: istniała ona przed narodzeniem i została uwięziona w ciele, które jest jej grobem. Jej celem jest zatem odrzucenie ciała przez śmierć i powrót do świata idei. Platon dzielił duszę na trzy części: na boski rozum oraz należące częściowo do świata spostrzeżeń szlachetniejsza popędliwość i niższa pożądliwość.

Świat materialny jest bezrozumny, ale zdaniem Platona w przyrodzie istnieje harmonia i ład. Jest to zrozumiałe jedynie, gdy przyjmiemy celowość świata, a zatem jego stworzenie. Istotą, która zbudowała świat materialny jest właśnie Demiurg. Z jednej strony wzorował się on na ideach, co powoduje pewne zbliżanie się rzeczy materialnych do doskonałości. Z drugiej strony zbudował świat z odwiecznie istniejącej materii, czy też bezrozumnego tworzywa (dechomenon) co powoduje, że odbicie idei jest niedoskonałe.

TEORIA POZNANIA- METODA DIALEKTYCZNA

Z koncepcji istnienia świata idei i rozumienia duszy wynikała platońska teoria poznania. Zdaniem Platona dusze posiadały doskonałą wiedzę o świecie idei, w nim preegzystując, ale na drodze ze świata idei do ciała człowieka tę wiedzę traciły. Zapominanie to jednak nie było zupełne i człowiek ma możliwość przypomnieć sobie znane niegdyś idee. Uczenie się jest więc w istocie nie poznawaniem nowych rzeczy, lecz "przypominaniem" (anamnezą) świata idei. Tęsknotę wobec świata idei, będącą motorem poznania rozumowego Platon nazywa Erosem. Wierzył w reinkarnację (gr. Metempsychoza), którą pojmował w ten sposób, że człowiek ma się odradzać dopóty, dopóki nie nastąpi pełne przypomnienie.

Aby dusza nie zbłądziła, proces uczenia musi być właściwie przeprowadzony. Nauczanie umiejętności praktycznych jest tylko pomocą w radzeniu sobie w świecie materialnym. Dużo istotniejsze dla Platona jest studiowanie "samego siebie" w poszukiwaniu pamięci o prawdziwych ideach. Pomocny w tym miał być system edukacji oparty na dialektyce. Polegał on na dochodzeniu do prawdy poprzez dialog ucznia z nauczycielem, analizę i syntezę pojęć, tworzenie tez i antytez, ich przyjmowanie lub odrzucanie.

ETYKA I TEORIA PAŃSTWA

Dobro jest w tym systemie pamięcią o świecie idei, w którym panują "idealne" stosunki, a zło jest brakiem tej pamięci. Zło wynika więc z niewiedzy; pogląd ten wywodzi się od Sokratesa i zwany jest intelektualizmem etycznym. Dążenie do dobra zostanie po śmierci wynagrodzone poprzez powrót duszy do świata idei, podczas gdy dusze nierozumne zostaną ukarane ponowną utratą życia i wcieleniem.

Ta koncepcja etyczna została uzupełniona przez nawiązującą do podziału duszy na trzy części teorię cnoty. Każdej części duszy odpowiada właściwe jej dobro. Zadaniem części rozumnej jest osiągnięcie mądrości, zadaniem niższych części jest podporządkowanie się rozumowi: popędliwość osiąga to poprzez męstwo (stałość), a pożądliwość poprzez umiarkowanie (panowanie nad sobą). Harmonię między częściami duszy gwarantuje cnota sprawiedliwości. Koncepcja ta została przyjęta przez chrześcijaństwo pod nazwą czterech cnót kardynalnych.

Idealne państwo polega na podziale zadań i tak jak trzem częściom duszy odpowiadają trzy cnoty, tak samo powinny odpowiadać im trzy stany społeczeństwa: stan uczonych (władców-filozofów) dbających o rozumne kierowanie państwem i umożliwiających prowadzenie przez pozostałych obywateli rozumnego i cnotliwego życia; stan strażników (wojskowych) dbających o wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz stan żywicieli, zapewniających zaopatrzenie wspólnoty w potrzebne dobra materialne. Platon kładł ogromny nacisk na hierarchię społeczeństwa. Utożsamiał losy państwa z losem klasy rządzącej. Aby państwo było trwałe, potrzebna jest mu silna pozycja arystokracji. Osiągnąć ją należy przez swoisty kolektywizm. Jego istota polega na tym, że arystokraci muszą być względem siebie równi, aby nie zazdrościli sobie wzajemnie i nie dzielili się w ramach grupy. Każdy podział jest zmianą a tej oczywiście wg Platona należy unikać. Głosił tzw. mit o krwi i ziemi, według którego ludzie z poszczególnych grup społecznych posiadają w sobie pewien metal. I tak filozofowie – złoto, strażnicy – żelazo, a żywiciele – brąz. Platon uważał, że klasa najwyższa musi pozostać "czysta". Nie dopuszcza mieszania się różnych metali, ponieważ każda mieszanka jest zmianą i prowadzi do degeneracji.

Państwem powinni rządzić najmądrzejsi, a więc filozofowie, ponieważ jedynie oni posiadają prawdziwą wiedzę. Tylko oni potrafią odtworzyć w umyśle wizję idealnego państwa, do którego realizacji będą dążyć. Warto tu zaznaczyć istotną różnicę między tym co przez miano filozofa rozumiał Sokrates i Platon. Dla Sokratesa filozof to osoba poszukująca wiedzy, dla Platona to dumny posiadacz wiedzy.

Nadrzędną wartością dla Platona jest sprawiedliwość. Aczkolwiek pojęcie to jest rozumiane całkiem inaczej niż to przez nas obecnie. Dla Platona najważniejsze było państwo i jego dobro. Wszystko co prowadzi do dobra państwa jest dobre. Nawet kłamstwo rządzących jest pozytywne, jeśli służy wyższemu celowi, czyli dobru państwa. Sprawiedliwe dla Platona jest to, aby każdy robił to co do niego należy. Każdy ma pewne zdolności i powinien je realizować.

Podstawę państwowości stanowi wychowanie. Najzdolniejsi powinni kontynuować edukację przechodząc kolejne szczeble "wtajemniczenia" odpowiadające kolejnym etapom przypominania sobie świata idei. Stan filozofów powinien być produktem kształcenia oraz starannego doboru. Nauka ta obejmować winna dziesięcioletnie studia w zakresie matematyki, astronomii i teorii harmonii (muzyki), 5. letnie studia dialektyki oraz 15. letni okres praktycznej działalności politycznej. Dwa wyższe stany powinny całkowicie poświęcić się dobru wspólnoty, wyrzec egoizmu i własności prywatnej (także kobiet i dzieci). Platon nie chciał wtajemniczać zbyt młodych ludzi, ponieważ uważał, że mają zbyt wiele zapału i są skłonni reformom. A każda reforma jest zmianą, a więc czymś złym.

Platon przeprowadzał krytykę istniejących ustrojów państwowych. Jego zdaniem rządy najlepszych (arystokracja) wyradza się w rządy najdzielniejszych (timokrację), następnie w rządy bogatych (oligarchię), zmienionego w wyniku przewrotu przez demokrację, torującą drogę rządom jednostki (tyranii). Przejście od arystokracji do timokracji spowodowane jest niewiedzą strażników. Dalsza degeneracja powodowana jest już przez zepsucie moralne obywateli. Dopiero po doświadczeniu najgorszego ustroju obywatel jest w stanie dostrzec i docenić doskonałość arystokracji. Sam Platon bezskutecznie próbował wcielić w życie swoje idee na Sycylii. Następnie jego idee państwa stanowego stały się podstawą koncepcji średniowiecznych, w których filozofów zastąpili duchowni, a strażników – rycerze.

Teoria krążenia ustrojów.

Timokracja - pojawiają się ludzie odważni, mężni, uczciwi, którzy walczą dla idei. Zaczynają patrzeć na własny interes. Myślą: obaliłem tyrana więc powinienem mieć więcej korzyści. Następuje podział na idealistów i arystokrację, czyli grupę ludzi, która monopolizuje władzę. Na zewnątrz monopolizuje mit, że ta władza wykonywana jest w interesie ogółu, dobra wspólnego. Arystokracja przekształca się w oligarchię.

Oligarchia - Zwyciężają największe namiętności: miłość do pieniądza, bogactwa. Brak racjonalnego myślenia, że ten interes przeznaczony jest dla dobra wspólnego, dla ogółu. Arystokraci nie patrząc na innych zagarniają wszystkie dobra. Pojawia się sprzeciw, wszyscy zaczynają chcieć rządzić. Następuje demokracja – rządy ludu.

Demokracja - każdy chce mieć władzę i pieniądze. Każdy chce rządzić, demokracja staje się w końcu anarchią.

Anarchia - ludzie dążą do silnej władzy, mówią, że wreszcie trzeba zrobić porządek. Ale żebym miał z tego korzyść, będę obiecywał (demagog- który wszystkim obiecuje wszystko).Robi się z niego tyran.

Tyrania - ustrój zdecydowanie najgorszy, racją stanu jest tu interes osobisty despoty - karierowicza. Ponieważ na dłuższą metę jest on niemożliwy pojawiają się ludzie odważni, mężni, uczciwi którzy obalają tyrana. Tyrania zmienia się w timokrację.

W ten sposób wg. Teorii krążenia ustrojów następuje powrót do pierwotnej formy i wszystko rozpoczyna się od nowa.

KOSMOGONIA

Platon twierdził, iż w pojęciach jest wiedza pewna i bezwzględna. Muszą więc odnosić się do przedmiotów istniejących realnie. Własnością pojęć jest jedność i stałość, ich przedmioty muszą więc mieć tę samą naturę. Nie są to rzeczy fizyczne, gdyż te są zmienne.

Byt jest więc innej natury. Bytem są idee, które stanowią odrębny świat. Układ tego świata jest tożsamy z układem pojęć. Oba światy mają strukturę hierarchiczną. Najwyżej jest idea dobra i piękna. Idee są niezmienne, zmienne są rzeczy. Rzeczy nie dorównują ideom, są jedynie bardziej lub mniej do nich podobne. Idee nie są bytem fizycznym, gdyż uczestniczą w wielu rzeczach. Nie są bytem psychicznym, gdyż są przedmiotem myśli. Platon nie dał jednoznacznej odpowiedzi, mówił jedynie, że idee są powiązane logicznymi związkami i tworzą hierarchię. Idee poznaje się natychmiast i do głębi, należy je więc pojmować w sensie logicznym (immanentnym) lub religijnym (transcendentnym).

Świat zmysłowy nie jest wieczny. Został jedynie stworzony na wzór wieczności. Istnieje jeden taki świat, gdyż Bóg chciał stworzyć możliwie najlepszy obraz (a ten może być tylko jeden). Świat jednak musi być z czegoś. Dlatego materia, obok Boga (Demiurga) i idei jest trzecią przyczyną świata. Jako przyczyna, materia musi poprzedzać jego powstanie. Świat więc został zbudowany z tworzywa istniejącego wcześniej. Bóg uczynił to wyprowadzając świat z chaosu (porządkując pramaterię). Uporządkował elementy według postaci i liczby. Zatem świat nie jest wieczny, powstał, gdy Demiurg połączył idee z materią. Demiurg był siłą sprawczą, idee – celową. Materia jest z natury bezkształtna, nieograniczona, nieokreślona, może zaś przyjmować kształty. Jest miejscem gdzie kształty się realizują. Skoro nie jest boskim pierwiastkiem (gdyż jest z nim współwieczna), stanowi podłoże wszystkiego, co niedoskonałe.

Elementami świata są dwa rodzaje trójkątów prostokątnych. Za ich pomocą można skonstruować cztery z pięciu podstawowych brył foremnych (których kształt mają atomy żywiołów: atomy ognia są czworościanami, ziemi – sześcianami, powietrza – ośmiościanami, wody – dwudziestościanami). Pozostaje kwestia dwunastościanów (ostatniej z pięciu figur podstawowych). Zdaniem Platona dwunastościany uczestniczą w konstruowaniu świata, ale jako idea. Innym możliwym rozwiązaniem jest przyjęcie piątego pierwiastka, eteru, wypełniającego kosmos. Fakt ten można wytłumaczyć następująco. Każda ze ścian dwunastościanu ma kształt pięciokąta. Łącząc jedną linią wszystkie wierzchołki pięciokąta, otrzymujemy pentagram. Pentagram zawiera się w kształcie pięciokąta nie tyle bezpośrednio, co wirtualnie. Uczestniczy więc w jego budowie jako idea.

1. Pogląd Platona to tzw. Idealizm. Idealizm występuje w dwóch podstawowych wersjach: A) Idealizm ontologiczny ( metafizyczny ); B) Idealizm teoriopoznawczy ( epistemologiczny ).Ad. A) Idealizm ontologiczny występuje w dwóch podstawowych odmianach: 1. Idealizm obiektywny – jest to pogląd głoszący, że jedynie istniejącym samoistnym bytem jest idea, duch, absolut, bądź że byt taki istnieje niezależnie od rzeczywistości materialnej, która jest jego tworem, pochodną lub przejawem ( Platon ); 2. Idealizm subiektywny – jest to pogląd, który istnienie całej rzeczywistości sprowadza do wrażeń, wyobrażeń, myśli istniejących w podmiocie.

Ad. B) Idealizm teoriopoznawczy jest to pogląd kwestionujący możliwość poznania rzeczywistości zewnętrznej wobec podmiotu, występuje w dwóch zasadniczych odmianach : 1. Idealizm immanentny odmawia podmiotowi ( człowiekowi ) zdolności wykroczenia w aktach poznawczych poza własne przeżycia psychiczne ( impresje, wrażenia, idee np. Berkeley ); 2. Idealizm transcendentalny kwestionuje możliwość poznania rzeczy samych w sobie, ogranicza poznanie do świata zjawisk dostępnych w doświadczeniu współtworzonym przez struktury 9 formy, kategorie ) poznającego umysłu ( Kant ).

Przeciwieństwem idealizmu filozoficznego jest realizm. Jest to pogląd uznający istnienie rzeczywistości niezależnej od aktów świadomości oraz poznawalność przedmiotów zewnętrznych względem podmiotu poznającego.

Realizm: A) metafizyczny- w przeciwieństwie do idealizmu stanowisko uznające istnienie rzeczywistości transcendentnej w stosunku do poznającego podmiotu i niezależnej od aktów podmiotu; B) realizm teoriopoznawczy – pogląd zakładający możliwość poznania rzeczywistości istniejącej poza podmiotem ( zewnętrznej)