1. 1. Pojęcie i zakres geografii politycznej.
Geografia polityczna jest jedną z nauk geograficznych, działem geografii społeczno-ekonomicznej. Zajmuje się strukturą i funkcją jednostek politycznych. Jednostki te to przede wszystkich: państwa, ale też jednostkami niższego rzędu – analizuje podział administracyjny oraz organizacje międzynarodowe skupiające wiele państw dla realizacji różnych celów.
Geografia polityczna zajmuje się też granicami państw (i jednostek niższego rzędu) oraz przestrzennym zróżnicowaniem preferencji wyborczych ludności (geografia wyborcza).
Lub
Geopolityka nie jest polityką, jest nauką z pogranicza geografii, historii, nauk politycznych a także ekonomicznych i społecznych. Powinna być neutralna politycznie.
Haushoffer mówił, że geopolityka to „badania politycznej formy życia w naturalnej przestrzeni życiowej". Geopolityka jest świadomością geograficzną państwa. Bada związki witalne człowieka z przestrzenią a wynikiem jest wprowadzenie jednostki w środowisko naturalne i koordynacja zjawisk wiążących państwo z przestrzenią.
Kjellen- geopolityka jest nauką o państwie jako organiźmie geograficznym, tak jak ono wyraża się w przestrzeni. Bada państwa i ich polityke jako zjawiska przestrzenne.
W encyklopedii geopolityka jest nauką zajmującą się badaniem wzajemnych relacji między naturalnymi elementami geografii a polityką państw.
Uważa się też że geopolityka jest nieodzowna w strategii militarnej państw. Geopolityka jest rzucaniem światła na przyczyny jakie doprowadziły do istniejącej, statycznej sytuacji geograficzno -politycznej.
Lorot- geopolityka jest metodą pozwalającą wykrywać, identyfikować i analizować zjawiska konfliktowe oraz strategie ofensywne i defensywne skupiające sie na posiadaniu danego terytorium. To nauka o potędze i przetrzeni.
Machinder (jeden z twórców geopolityki) pisał, że istnieje potrzeba korelacji między szerszymi uogólnieniami historycznymi i geograficznymi. Trzeba odszukać wpływy geografii na historię. Formuła, która pozwala odszukać te wpływyw jest geopolityka. Geopolityka zajmuje się zmiennymi układami sił na niezmiennej przestrzeni. Przestrzeń ziemska jest niezmienna. Zmienne układy sił wiążą się z istnieniem i aktywnością człowieka. W ukąłdach mamy warstwę cywilizacyjną i polityczną
2. Główne doktryny geopolityczne.
a) Res publica christiana- Integracja Polityczna Koncepcje odwołujące się do władców: XIV w. Pierre Dubois - „O odzyskaniu ziemi świętej” (1306) jego dzieło jest efektem rosnącego zagrożenia ze strony Islamu nie kierował się intencją Integrowania Europy, tylko intencją Króla Francji, częścią polityczną. Proponował utworzenie Republiki Chrześcijańskiej. Najważniejsze założenia powstania Res Publica Christiana to możliwość sankcji wojskowych wobec agresorów oraz powstanie Trybunału Rozjemczego, a także nienaruszalność praw suwerennych państw.
Cezaropapizm – tendencja nazywana też cezaryzmem, prowadząca do przypisywania państwu zwierzchności nad Kościołem, w tym także w materii teologicznej. Przeciwstawia się systemowi teokracji. W ciągu wieków następowały różne modele cezaropapizmu, m.in.:
Bizancjum, w którym cesarze byli stawiani na równi z apostołami
Nowożytne Kościoły Narodowe (np. w Wielkiej Brytanii)
carska Rosja
Francja rewolucyjna i bonapartystyczna
Papocezaryzm była to doktryna uznająca zwierzchnictwo kościoła nad cesarzem. W 1075 r. papież Grzegorz VII napisał notatkę „dictatus papae”, która uznawała to, że Kościół dążył także do dominacji w sferze politycznej. Papież był nie tylko przywódcą religijnym, ale także władcą Państwa Kościelnego, natomiast cezaropapizm to doktryna polityczna głosząca zwierzchność władzy państwowej nad władzą kościelną, uznająca ją za uprawnioną do ingerencji w sprawy wiary i organizacji Kościoła.
b) Makiawelizm, zespół działań politycznych i społecznych opierający się na podstępie, surowości, przebiegłości i oszustwie. Synonim bezwzględnego postępowania w myśl hasła “cel uświęca środki”. Makwiawelizm jako doktryna polityczna głosi, iż dobra i skuteczna polityka musi być nastawiona na osiągnięcie wyznaczonych celów. Podstęp, brutalna siła, terror i obłuda to metody sprawowania władzy. Machiavelli uważał, że polityk musi być przede wszystkim skuteczny. Wychodząc z założenia, że ludzie z natury są źli, zawistni i niesprawiedliwi, władca powinien dbać o pozory łaskawości i prawości, łamiąc je w razie potrzeby.
Według Machiavellego republikańska forma rządów jest najlepsza, gwarantuje bowiem nie tylko stabilność i praworządność sprawowania władzy, ale też wolność, równość i możliwość nieustannego bogacenia się poddanych. Fundamentem takiej formy rządów są prawa, stąd siła i przemoc nie odgrywa szczególnej roli. W praktyce jednak jest to trudne do osiągnięcia, gdyż wymaga wiedzy, doświadczenia i politycznego talentu władcy. Makiawelizm był wielokrotnie wykorzystywany dla uzasadnienia antydemokratycznych rządów faszystowskich (faszyzm) i totalitarnych (totalitaryzm).
c) Richelieu nie był myślicielem politycznym, choć jego Testament polityczny (Testament politique, 1688) wyraźnie zdradza takie aspiracje. Teksty polityczne Richelieu mają charakter refleksji nad istotą polityki jakiej dokonuje doświadczony i biegły w swej dziedzinie mąż stanu, na podstawie własnych doświadczeń. W istocie jest to melanż tradycyjnej, katolickiej koncepcji polityki, gdzie uznaje się prymat moralności nad skutecznością z nowożytną koncepcją racji stanu, uznającej wyższość interesu państwa nad zasadami moralnymi i religijnymi. To wewnętrzne rozdarcie i próbę dopasowania do siebie tych dwóch elementów, których połączyć się nie da, obrazuje - przytaczany przez pamiętnikarzy - opis biurka Richelieu, gdzie obok siebie zawsze stały Biblia i Książę Machiavelli’ego.
Z jednej strony Richelieu pisze, że „Bóg jest zasadą wszystkich rzeczy, suwerennym panem królów” i jeśli „król nie słucha woli Stwórcy, nie poddaje się jego prawom, nie może liczyć na przestrzeganie własnych i na widok poddanych posłusznych jego rozkazom” (Le Roi, sa Maison et son conseuil, 1688). Ale posłuszeństwo wobec Boga nie oznacza, że król ma w polityce „skrupuły”, gdyż te są tu szkodliwe. Są formą namiętności, pewnego doktrynerstwa o moralnym podłożu, które powoduje, że władza nie kieruje się racjonalnie pojętą racją stanu, lecz doktrynalnymi zasadami, które mają charakter moralny, a nie polityczny. Prostak, pisze Richelieu, może kierować się zasadami abstrakcyjnymi, jednak „królowie bardziej niż inni ludzie muszą kierować się rozumem” (ibidem). Richelieu wielokrotnie zastrzega, że dobra polityka nie jest polityką amoralną. Z zastrzeżeń tych jednakże nie wynikają wnioski praktyczne. W odróżnieniu od Machiavelli’ego jednak, nigdy nie obnosi się ze swoją polityczną niemoralnością, nie chełpi się nią, skrywając ją głęboko, gdyż oparcie państwa na niemoralności postrzega jako czynnik degenerujący elitę władzy, delegitymizujący monarchię pochodzącą od Boga. Richelieu zdaje sobie sprawę, że władza monarsza posiada legitymizację tylko dzięki religii i władca, który zasady religijne gwałci, także w polityce, w istocie pozbawia swoją władzę prawowitości. Aby pogodzić ten postulat z polityczną skutecznością, Richelieu dokonuje zabiegu w postaci rozdzielenia moralności politycznej monarchy od osobistej. Władca w życiu prywatnym winien być wzorem cnót, szczególnie cnoty czystości. W polityce wewnętrznej winien być gorliwym katolikiem, czego dowodzi przez zwalczanie protestantyzmu, łącznie z przymusowymi konwersjami heretyków. Ta moralność, bardzo eksponowana przez Richelieu, nagle zanika, bez wyjaśnienia, w wypadku polityki międzynarodowej i tłumienia odruchów niezadowolenia poddanych. Tu władca kieruje się wyłącznie racją stanu, którą definiuje i wciela w życie jego rozum, zapatrzony w polityczne okoliczności, a nie w maksymy moralne. Zdaniem Richelieu, w polityce moralnością władcy jest utrzymanie państwa poprzez bezwzględne tłumienie wewnętrznej opozycji i walkę o przetrwanie na arenie międzynarodowej. Król słaby, bojaźliwy „czyni wedle Boga źle”. Czyli Bóg, dając monarsze władzę bez czyjegokolwiek pośrednictwa, czyni go odpowiedzialnym za istnienie państwa i rozlicza za to, czy państwo się wzmocniło, czy osłabło, a nie za to, czy rządził zgodnie z moralnością chrześcijańską. Bóg stworzył dla królów moralność racji stanu. „Królowie – pisze Richelieu – są na ziemi wyobrażeniem Boga” (Pensées politiques, 1619). To ich stawia ponad moralnością powszechną.
Ostatecznie racja stanu, w interpretacji Richelieu, stoi ponad moralnością. Racja stanu jest pojęciem racjonalnym. Rozum monarchy jest predestynowany przez Boga do oglądania spraw politycznych z wykluczeniem namiętności, sentymentów, uczuć, wszelkich systemów normatywnych, które powodują, że decyzja polityczna nie ma charakteru racjonalnego. Władca jest ucieleśnieniem politycznego rozumu, który podejmuje działania polityczne mając przed oczami tylko jedną wartość: rację stanu. Każdy, kto nie jest monarchą, posiada rozum polityczny w mniejszym zakresie. Dlatego władca decyzje powinien podejmować sam, nie pod wpływem nacisków doradców. Władca winien być czystym rozumem politycznym, tak aby wiedział, że „w sprawach państwowych trzeba korzystać z każdej sposobności, i to, co może być użyteczne, nigdy nie powinno być wzgardzone” (Finances, Diplomatie: Défense du Royaume sur terre et sur mer, 1688).
d)
e) Koncert mocarstw
Po pokonaniu Francji Napoleona Bonaparte, w Europie ukształtował się nowy ład zwany potocznie koncertem mocarstw. Największe ówczesne potęgi czyli Wielka Brytania, Prusy, Austria, Francja oraz Rosja prowadziły politykę ukierunkowaną na zachowanie równowagi w Europie tak by nie dopuścić do wybuchu nowej wojny. System ten okazał się kruchy z powodu rywalizacji o wpływy pomiędzy jego uczestnikami (wojna krymska, wojna francusko- pruska) i ostatecznie rozsypał się prowadząc do I Wojny Światowej. Istniejące siły podzieliły się na dwa bloki Trójprzymierze ( Niemcy, Austria, Włochy) przeciwko Trójporozumieniu ( Wielka Brytania, Francja, Rosja).
f)CELE POLITYKI BISMARCKA
W 1861 r. królem Prus został Wilhelm I, brat Fryderyka Wilhelma IV. W następnym roku powołał on na stanowisko kanclerza, czyli premiera, Otto von Bismarcka, który w rzeczywistości do 1890 r. kierował pruską polityką. Jego głównym celem było zjednoczenie Niemiec. O zjednoczeniu miały zadecydować „krew i żelazo".
DYPLOMACJA BISMARCKA
Najpierw kanclerz zyskał przychylność Rosji, udzielając jej poparcia w walce z polskim powstaniem w 1863 r. na mocy traktatu Alvenslebena. W 1864 r. wybuchła wojna duńska między Danią a Austrią i Prusami. W spornych księstwach ustanowiono początkowo wspólne rządy austriacko - pruskie, a następnie Szlezwik wcielono do Prus, a Holsztyn do Austrii.
POLITYKA WEWNĘTRZNA BISMARCKA
Bismarck dążył do pełnej jedności narodu niemieckiego i uznał, że nie sprzyja jej religijne zróżnicowanie. Poddał więc represjom Kościół katolicki, który mógł być podporą ewentualnego separatyzmu bawarskiego czy polskiego. W latach 1872 - 1878 pod pretekstem walki z szerzoną przez Kościół katolicki ciemnotą i zabobonami prowadził akcję „walki o kulturę" (niem. Kulturkampf). Kulturkampf zakończył się ostatecznie niepowodzeniem, a partia skupiająca katolików - Centrum - stała się silną opozycją.
POLITYKA ZAGRANICZNA BISMARCKA
Głównym celem polityki zagranicznej Bismarcka było utrzymanie politycznej izolacji Francji, która pragnęła odwetu za klęskę i odzyskania utraconych ziem. W 1872 r. próbował doprowadzić do sojuszu trzech cesarzy - władców Niemiec, Austro - Węgier i Rosji, nawiązującego niejako do Świętego Przymierza. W 1879 r. podpisał antyrosyjskie porozumienie z Austro - Węgrami, a w 1882 r. antyfrancuskie z Włochami. Aby nie zrywać stosunków z Rosją, w 1887 r. zawarł z nią traktat reasekuracyjny, obiecując np. życzliwą neutralność w wypadku zaatakowania Rosji przez Austrię.
g) Monroe doktryna, zasada wprowadzona do polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych przez prezydenta J. Monroe'a, ogłoszona w 1823. Deklarowała stworzenie amerykańskiej strefy wpływów na zachodniej półkuli, a zarazem potwierdzała politykę izolacjonizmu. Stany Zjednoczone oświadczały, iż nie będą mieszać się w sprawy europejskie, akceptują status quo i oczekują tego samego od państw Europy. Obszarem wpływów Stanów Zjednoczonych stały się kraje amerykańskie, a więc ingerencja państw trzecich w tym obszarze traktowana była jako naruszenie interesów amerykańskich..
Zmodyfikowana na przełomie XIX i XX w. wykładnia tej doktryny przyznawała Stanom Zjednoczonym prawo ingerencji w sprawy wewnętrzne państw regionu. W efekcie niejednokrotnie interweniowały, szczególnie na Karaibach, w celu utrzymania przy władzy swoich popleczników. Otwartość stosowania doktryny osłabła po II wojnie światowej, jednak pełna akceptacja dla całkowitej suwerenności państw Ameryki Łacińskiej została wyrażona w latach 90., co wiąże się z próbą tworzenia ścisłej współpracy Stanów Zjednoczonych z krajami regionu na innych zasadach – nie dominacji polityczno-militarnej i neokolonializmu, ale integracji regionalnej i tworzenia bloku państw amerykańskich obu kontynentów FFTA.
h)
i)
Przewodnia koncepcja polityki Roosvelta było oparcie sie na realizmie [3]. Nale.y zaczac odtego, i. sama semantyka tego wyrazu wskazuje, oczywiscie w du.ym uproszczeniu, .e
,,realizm'' oznacza zdolnosc widzenia swiata takim, jakim jest (nale.y wspomniec w tym
miejscu, .e ,,idealisci'' patrza na swiat pod katem tego, jaki byc powinien). Analizujac te
koncepcje polityki mo.na wyró.nic kilka podstawowych zało.en, jakimi kieruja sie realisci
poczynajac od Tukidydesa, przez Machiavellego, nawet do Webera: z punktu widzenia tej wizji porzadku miedzy narodowego, skoro w stosunkach miedzy suwerennymi panstwami nie istnieje .adna władza zwierzchnia, to stanem naturalnym dla stosunków międzynarodowych jest "anarchia". Przyjmujac to zało.enie nale.y stwierdzic, .e podstawowym aspektem w stosunkach miedzy narodami sa wojna i pokój. Bierze sie to stad, .e w swiecie anarchii, nawet wtedy gdy nie ma otwartego konfliktu zbrojnego, zawsze zakłada sie stan przygotowywania sie do niego, ponoszenia jego konsekwencji lub wywierania presji za pomoca grozby działań wojennych. Dzieje sie tak zawsze, mimo .e czasem na skutek propagandowych działan, mo.e sie wydawac, .e jest inaczej. Grozba u.ycia siły w mniej lub bardziej widoczny sposób istnieje praktycznie zawsze.
Sam prezydent Roosvelt bardzo czesto powtarzał swoje ulubione powiedzenie "Przemawiajcie łagodnie i noscie ze soba du.y kij". Idac dalej tym tokiem rozumowania konstatujemy, .e z powodu stałego zagro.enia wojna, stabilnosc w stosunkach miedzynarodowych osiagnac mo.na poprzez zupełna dominacje najpote.niejszego panstwa, które dzieki swojej potedze, bedzie wymuszac na słabszych respektowanie swoich warunków lub przez równowage sił, której złamanie przez kogokolwiek wywoła natychmiastowa reakcje obronna innych panstw. Czyli, jak uwa.ał Roosvelt, Stany Zjednoczone, tak jak inni, musza bronic swoich interesów nawet na drodze wojny, dbac o równowage sił na swiecie, i dbac o to, aby jej wrogowie, nawet potencjalni (!), zbytnio sie nie umocnili, zagra.ajac, tym samym, bezpieczenstwu czy interesom Stanów Zjednoczonych.
j)
Zadania doktryny faszystowskiej:
nacjonalizm - często w skrajnych przypadkach przybiera postać rasizmu i szowinizmu;
kult siły - aprobata agresji i terroru jako narzędzi do prowadzenia polityki wewnętrznej i zewnętrznej;
ekspansjonizm - dążenie wszelkimi możliwymi środkami do podboju innych państw i narodów;
kult wodza - dysponował on całkowitą władzą nad państwem, partią, społeczeństwem; był nieomylny, a jego decyzje nieodwracalne; on także był źródłem wszelkich norm;
militaryzm - życie polityczne i społeczne zostaje oparte o zasady wojskowej organizacji, dominuje rozkaz i hierarchia;
nowy ustrój państwa - państwo skrajnie scentralizowane; nie dopuszczalne są jakiekolwiek działania wynikające z samodzielnej aktywności społeczeństwa;
system monopartyjny - system polityczny, którego kręgosłupem jest jedna, legalnie działająca partia, kontrolująca całkowicie życie polityczne, społeczne i gospodarcze;
walka z odmiennymi doktrynami - np. z demokracją czy komunizmem;
neopoganizm - odrzucenie idei Boga w chrześcijańskim ujęciu;
własność prywatna - jej istnienie jest niezbędne; na niej ma być oparty system gospodarki, która ma realizować interesy wspólnoty narodowej
rozwój głównie przemysłu ciężkiego oraz militaryzacja gospodarki
autarkia - tj. samowystarczalność gospodarki; doktryna faszyzmu odrzucała utrzymywanie gospodarczych stosunków z innym krajami, tym samym zakładała rozwój własnego rynku (towary zagraniczne były obciążane bardzo wysokimi cłami);
Pierwsze partie komunistyczne powstały w Europie na przełomie XIX i XX wieku, w wyniku rozpadu w socjalistycznym nurcie myśli politycznej. Ogromne znaczenie dla rozwoju komunizmu miał wybuch w 1917 r. rewolucji bolszewickiej w Rosji, obalenie caratu i przejęcie władzy przez Włodzimierza Lenina i jego zwolenników. Pięć lat później, w 1922 r. powstało pierwsze komunistyczne państwo – Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Zwolennicy tej doktryny zrzeszali się również w Międzynarodówce Komunistycznej (Komintern), która była podporządkowana radzieckiemu kierownictwu. Po II wojnie światowej partie komunistyczne przejęły władzę w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, w tym także i w Polsce (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza). Każda z tych partii była podporządkowana ZSRR. Momentem przełomowym dla istnienia partii tego typu był rok 1989. Kiedy upadł Związek Radziecki i nastąpiła transformacja ustrojowa w państwach dotychczas mu podległych, partie komunistyczne przekształciły się w partie socjaldemokratyczne.
Twórcami komunistycznej doktryny byli Karol Marks i Fryderyk Engels. W 1848 r. wydali Manifest Komunistyczny, w którym zawarli podstawowe postulaty nowego ruchu. Podstawowymi założeniami komunistycznej doktryny są:
-walka klas – dla komunistów we współczesnym im społeczeństwie kapitalistycznym rozgrywała się ciągła walka pomiędzy dwoma klasami; była to walka pomiędzy tzw. klasą posiadającą (kapitalistami), a klasą wyzyskiwaną (proletariatem), czyli robotnikami; konflikt pomiędzy nimi ciągle narastał, bowiem obie te grupy miały sprzeczne wobec siebie interesy
-dyktatura proletariatu – komuniści twierdzili, że główną rolę w nowym, bezklasowym społeczeństwie odegra proletariat robotniczy; wierzyli, że w drodze rewolucji dokonanej przez tą grupę ulegnie zmianie cały dotychczasowy porządek społeczny, polityczny i gospodarczy
-budowa społeczeństwa bezklasowego – rewolucja dokonana przez proletariat doprowadzi do powstania bezklasowego społeczeństwa (ideał myśli komunistycznej, który jednak nigdy nie został osiągnięty w żadnym komunistycznym państwie);
Cechy:
w takim społeczeństwie zostanie przeprowadzone uspołecznienie środków produkcji (w praktyce miało to być upaństwowienie)
własność prywatną zastąpi się własnością kolektywną, wspólną
takie społeczeństwo miało się opierać na równości absolutnej wszystkich obywateli
w państwie władzę nieograniczoną miał sprawować wódź (dyktatura wodza i jego partii)
jedyną słuszną ideologią w państwie będzie ideologia komunistyczna
ograniczona zostanie wolność jednostki
państwo będzie mogło stosować terror
państwo będzie pełnić rolę państwa opiekuńczego, głównie poprzez rozbudowany system świadczeń socjalnych i walkę z bezrobociem
gospodarka centralnie planowana (duży interwencjonizm państwowy), rozwój głównie przemysłu zbrojeniowego i wydobywczego
Komunistyczna doktryna zmieniała się przez lata, przyjmując postać: leninizmu, trockizmu, stalinizmu czy maoizmu (nazwy pochodzą od największych wodzów partii komunistycznych).
Ł) Leninizm – polityczna doktryna powstała na bazie marksizmu, stworzona przez przywódcę rosyjskich bolszewików – Włodzimierza Lenina; tylko na drodze rewolucji mogło dojść do obalenia starego porządku politycznego i objęcia władzy przez proletariat; państwo komunistyczne dla Lenina było państwem imperialnym, jego zadaniem był także „eksport” myśli komunistycznej do innych krajów;
Rodzaje Leninizmu
Trockizm – ideologia stworzona przez Lwa Trockiego (twórca Armii Czerwonej, współpracownik Lenina); cechą charakterystyczną tej odmiany komunizmu było ogłoszenie tzw. permanentnej rewolucji; jej założeniem było też, że komunistyczna rewolucji musi mieć międzynarodowy charakter; trockizm krytykował biurokrację państwową, jako niszczącą państwo robotnicze; według Trockiego stalinizm nie stanowił kontynuacji leninizmu, był wręcz jego zaprzeczeniem; powodem była totalitaryzacja życia politycznego, społecznego oraz gospodarczego ZSRR; Trocki twierdził, że międzynarodowa rewolucja proletariacka mogłaby obalić nie tylko kapitalizm, ale także i biurokratyczne rządy;
Stalinizm – system polityczny, który rozwinął się w ZSRR po przejęciu władzy przez Józef Stalina. Jego najbardziej znamiennymi cechami był: kult wodza (Stalina), sprawowana przez niego niepodzielnie dyktatura; absolutna kontrola nad wszystkim dziedzinami życia politycznego i społecznego, wszechogarniający terror oraz gospodarka oparta centralnym planowaniu;
Maoizm – jest to wersja komunistycznej doktryny stworzona przez przywódcę Chińskiej Republiki Ludowej – Mao Zedonga; maoizm i rewolucja przez niego głoszona miała charakter zbrojny i ekspansjonistyczny; była to walka, którą toczyć miały państwa kapitalistyczne z państwami socjalistycznymi; dla zwolenników maoizmu podporą nowego społeczeństwa miała być także klasa chłopska i młodzież;
m)
| doktryna Trumana - doktryna polityki zagranicznej USA ogłoszona przez prezydenta Harry'ego Trumana w orędziu do Kongresu 12 marca 1947 roku koncentrującym się na zagrożeniu przejęciem kontroli nad Grecją i Turcją przez siły komunistyczne; Truman poprosił Kongres o 400 milionów dolarów pomocy dla tych państw i zatwierdzenie wysłania personelu cywilnego i wojskowego na prośbę rządów tych państw, argumentując że "jednym z głównych celów polityki zagranicznej USA jest stworzenie warunków, w których my i inne narody będą mogły realizować sposób życia w wolności od przymusu" i że USA muszą "popierać wolne narody, które opierają się próbom podporządkowania przez zbrojne mniejszości lub przez zewnętrzną presję." Doktryna Trumana stała się zasadniczym elementem rodzącej się w tym momencie polityki powstrzymywania komunizmu i zrywała ostatecznie z izolacjonizmem w polityce USA. Rozwinięciem doktryny Trumana była przyjęta w 1957 roku doktryna Eisenhowera. |
|---|
n) Breżniewa doktryna, zwana także doktryną o ograniczonej suwerenności, jedna z naczelnych zasad polityki sowieckiej w stosunku do państw Układu Warszawskiego, decydująca o ograniczonej suwerenności tych krajów. Po raz pierwszy opublikowana w sierpniu 1968 w artykule S. Kowalowa pt. “Suwerenność i międzynarodowe zobowiązania państw socjalistycznych” na łamach “Prawdy”. Szerzej przedstawiona przez ministra spraw zagranicznych ZSRR A. Gromykę na sesji zgromadzenia Ogólnego ONZ. Stworzona na potrzeby propagandy, w celu usprawiedliwienia interwencji zbrojnej w Czechosłowacji (1968). Nazwa pochodzi od nazwiska ówczesnego sekretarza generalnego KPZR L.I. Breżniewa.
Główne przesłanie doktryny Breżniewa wskazywało na możliwość interwencji (nawet zbrojnej) innych państw socjalistycznych, w tym ZSRR, w wypadku gdyby zostały naruszone “podstawy ustroju socjalistycznego”, w którymś z państw członkowskich Układu Warszawskiego. 1968 L.I. Breżniew na V Zjeździe PZPR w Warszawie stwierdził, że “wspólnota socjalistyczna jako całość ma prawo do interwencji na terytorium każdego państwa członkowskiego bloku socjalistycznego w sytuacji, gdy wewnętrzne lub zewnętrzne siły, wrogie wobec socjalizmu, usiłują zakłócić rozwój tego kraju i przywrócić ustrój kapitalistyczny”. Stała się norma sankcjonującą uzależnienie państw socjalistycznych od ZSRR.
Potępiona przez demokratyczne państwa zachodnie oraz niektóre państwa socjalistyczne niezależne od ZSRR (Chiny, Albania, Jugosławia). Nie została zaakceptowana również przez Rumunię. Czynnie zastosowana wobec Czechosłowacji (1968), a także w formie zastraszenia w stosunku do PRL 1980–1981 (koncentracja wojsk radzieckich w 1980 na granicy z Polską, oraz manewry Układu Warszawskiego Sojuz w 1981). Ostateczne zdezawuowana w okresie pierestrojki M. Gorbaczowa.
o) Doktryna Reagana związana jest z realizacją jego przedwyborczych obietnic. Ten sposób powadzenia polityki zaowocował ożywieniem na polu gospodarczym, spadkiem inflacji oraz ograniczeniem bezrobocia (reaganomics). W ramach polityki zagranicznej Reagan sformułował tezę: jeśli chcesz pokoju, szykuj się do wojny. Konsekwentnie opowiadał się za twardym stanowiskiem wobec obozu państw socjalistycznych. Wyrazem jego stanowiska były, między innymi, sankcje gospodarcze, jakie USA ogłosiły wobec PRL w grudniu 1981 roku po wprowadzeniu stanu wojennego czy tez inwazja na Grenadę, a także wspieranie antykomunistycznych powstańców w Angoli, Afganistanie czy też Nikaragui oraz zbombardowanie Trypolisu (w celu powstrzymania libijskiego terroryzmu).
Kluczowym osiągnięciem Ronalda Reagana stało się sformułowanie programu tak zwanych „wojen gwiezdnych” (Strategic Defense Initiative). Wprowadzenie go w życie doprowadziło do ponownego „rozkręcenia spirali zbrojeń, a w konsekwencji stale zwiększających się nakładów na zbrojenia. Tempa wzrostu tych wydatków nie wytrzymała gospodarka radziecka (ponosząca przecież w tym czasie koszty inwazji w Afganistanie).”1 Sytuacja ta zbiegła się w czasie z przejęciem władzy przez Michaiła Gorbaczowa, a jego nowoczesne (jak na warunki radzieckie) podejście do polityki zagranicznej umożliwiło nawiązanie rozmów, jakich efektem było podpisanie porozumień o ograniczeniu zbrojeń.
Konsekwentne stosowanie doktryny Reagana podczas całej jego prezydentury stało się jedną z przyczyn rozpadu obozu komunistycznego u schyłku lat osiemdziesiątych. Rozumiał to sam Reagan, który mówił, iż w ciągu 2765 dni swojej prezydentury ani jeden cal ziemi nie znalazł się pod panowaniem komunistów. W efekcie został on uznany, jeszcze za życia, za jednego z najwybitniejszych prezydentów w całej historii Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.
3. Geografia podziałów kulturowych i religijnych świata.
a) F. Fukuyama to wybitny politolog, filozof oraz uznany ekonomista, w ogłoszonym przez siebie manifeście, obwieścił on „koniec historii”. Oznaczać to miało triumf wolnego rynku i „demokracji ekonomicznej” nad wszelkimi innymi ideologiami, które mogliśmy obserwować zarówno europie jak i na świecie. "Nie ma ucieczki od wolnego rynku" to jeden z jego słynnych cytatów, który utwierdza w przekonaniu ze światowy system ekonomiczny to pewnego rodzaju samoregulujący się ekosystem, który do sprawnego i dynamicznego funkcjonowania potrzebuje nierówności, będącej motorem organicznie związanej z postępem rywalizacji.
Tak właśnie wyglądają poglądy tego ekonomisty, który dzięki nim stał się poważanym na całym świecie specjalistą do spraw ekonomi. Patrząc na obecną sytuację gospodarczą na rynku światowym można powiedzieć ze rzeczywiście jest dokładnie tak jak Pan Fukuyama uważa. Tam gdzie mamy doczynienia z wolnym rynkiem, któremu nie narzuca się wyraźnych przeszkód, który rzeczywiście jest rynkiem wolnym nie sterowanym przez nikogo(np. rząd danego kraju) rozwój jest zaskakujący, gdyż firmy, które funkcjonują na ów rynku za podstawowy cel przyjmują walkę o klienta, co powoduje wzrost gospodarczy. Taka liberalna polityka sprzyja wszystkim i znacząco wpływa na wzrost zamożności obywateli danego regionu.
Moje zdanie na ten temat ukształtowane miałem już przed zapoznaniem się z teoria F.Fukuyamy, dlatego właśnie praca moja nie jest negacją jego poglądów tylko ich poparciem. Pochwalam poglądy tego człowieka i całkowicie się z nimi zgadzam, ponieważ żadna inna forma (przynajmniej w moim mniemaniu) rządów w historii światowej gospodarki nie dawała takiego wzrostu, jaki możemy podziwiać dzięki wolnemu rynkowi.
Żaden z systemów politycznych, który by narzucał z góry ustaloną, sterowana wewnętrznie politykę ekonomiczną, nie utrzymał się na świecie. Mieliśmy przecież jeszcze nie tak dawno doczynienia z Faszyzmem, totalitaryzmem, socjalizmem, czy też komunizmem, który dotknął nas samych(Polaków).Ład panujący w związku republik radzieckich nie sprawdził się jednak, co doprowadziło do jego upadku.
W polityce wolnego rynku „przeżywają” tylko ci, którzy chcą i potrafią ciężko pracować na swój sukces. Można wręcz powiedzieć ze system ten jest swego rodzaju walką o przetrwanie. Osobiście uważam ze właśnie to daje nam możliwości, że właśnie dzięki tej walce na rynku nie potrzebujemy kolejnych dyktatur, które narzucałyby określony schemat.
Nie zbitym dowodem na to, iż najlepszą formą gospodarczą jest „wolny rynek” są Stany Zjednoczone. Wystarczy spojrzeć na tamtejszy poziom życia i bezrobocie by to stwierdzić z czystym sumieniem.
Reasumując całkowicie zgadzam się z teorią F. Fukuyamy o „końcu historii” gdyż przebraliśmy już przez wszystko inne i okazało się ze najlepszym systemem jest demokracja. Myślę ze na pewno ma ona swoje wady, lecz jeżeli nic lepszego człowiek nie był w stanie wymyślić przez sześć tysięcy lat ponieważ nic lepszego po prostu nie ma.
b) Samuel Huntington – świat wcale nie dąży do zjednoczenia (internacjonalizacji). Polityka będzie wielobiegunowa i będzie miała charakter rywalizacji między cywilizacjami.
Wyróżnił cywilizacje:
- Chińską- ważny element to konfucjanizm. Wykracza ona poza granice CHRL, dotyczy także chińskiej diaspory w Azji Poł-wsch. i za oceanem. Istotny wpływ ma także na płw. koreańskim i Wietnamie i Tajwanie. Główne cechy: wysoka dynamika gosp., duży potencjał militarny i szybki przyrost nat.
- Japońską- wyłoniła się z chińskiej mdzy II a III w. Czasami traktuje się ją jako cywilizację dalekiego wschodu. Główne cechy: duży dynamizm gosp., wysoka innowacyjność, problemy demograf.,
- Zachodnią (USA + Europa)-kultura opiera się na europejskich prądach ideologicznych. Cechy: wysoki poziom rozwoju militarnego, technologii, dobrze prosperująca gospodarka.
- Latynoamerykańską- Ameryka Łacińska, Iberoameryka – termin obejmujący 20 krajów i 9 autonomii Ameryki Południowej i Ameryki Środkowej, w których mówi się językami romańskimi, tj. po hiszpańsku, portugalsku lub francusku.
Termin po raz pierwszy pojawił się w 1856 r. w pismach kolumbijskiego pisarza i publicysty, żyjącego i tworzącego na emigracji w Paryżu Jose Marii Torresa Caicedo. Niemal równocześnie zaczął używać takiej nazwy pisarz chilijski Francisco Bilbao[potrzebne źródło].
Nazwa ma uzasadnienie historyczne – jest to część kontynentu amerykańskiego skolonizowana prawie w całości przez dwa państwa położone na Półwyspie Iberyjskim – Hiszpanię i Portugalię. Z tego powodu w państwach latynoamerykańskich funkcjonują podobne struktury społeczne, gospodarcze, religijne (dominujący katolicyzm) i kulturowe (w większości krajów Ameryki Łacińskiej językiem urzędowym jest język hiszpański – z wyjątkiem Brazylii, w której mówi się po portugalsku i Haiti, gdzie panuje język francuski).
Część hiszpańskojęzyczną Ameryki Łacińskiej nazywa się Hispanoameryką, a portugalskojęzyczną – Luzytoameryką.
Ameryka Łacińska zajmuje obszar ponad 21 mln km², liczy 549 mln mieszkańców, gęstość zaludnienia wynosi tym samym 26 osób na km² (2006). Większość mieszkańców należy do Kościoła katolickiego, który liczy 432 mln wyznawców (78,7% całej populacji).
- Afrykańską; Ghana Mali Songhaj Kanem-Bornu Królestwa Jorubów Kongo Cywilizacja Suahili Monomotapa Luba i Lunda
- Prawosławną- centrum to Rosja, moskwa jako trzeci rzym. Od zachodniego chrześcijaństwa odróżnia się bizantyjskim rodowodem , odrębnym wyznaniem. Mocno odcisnęły się na niej dwa wieki mongolskiej okupacji. Ograniczony wpływ europejskich prądów ideologicznych na przekształcenia społ polit. Cechy : słaby dynamizm, niska innowacyjność. Duże bezrobocie i liczne problemy społ polit
- Islamską- pocz VII w. ukształtowała się na płw arabskim szybko rozprzestrzenia się na Afrykę płn. i płw. iberyjski. Funkcjonuje tu wiele różniących się kultur. Islam jest coraz b popularny wśród Afrykanów. Cechy : słaba dynamika gospodarki, rosnący potencjał militarny, gwałtowny przyrost demograficzny i wysokie bezrobocie.
Podstawowym wyznacznikiem cywilizacji jest przynależność do danego bloku religijnego. Główny konflikt będzie między Zachodem a Islamem i Chinami, które mogą zjednoczyć się przeciwko Zachodowi. Postuluje fakt, żeby Zachód ograniczył swoją obecność militarną i polityczną, gdyż może to doprowadzić do wybuchu wojny. Dysproporcje potencjałów między Zachodem a Azją zmniejszają się.
Prawdopodobieństwo sojuszu między cywilizacją konfucjańską a islamską może ilustrować całość chińskich dostaw broni do krajów muzułmańskich. Lecz jeszcze silniejszym uzasadnieniem owej tezy jest większa możliwość pogodzenia chińskiego modelu rozwoju z wartościami cywilizacji islamskiej (świadczą o tym sukcesy ekonomiczne Indonezji i Malezji) oraz – przede wszystkim – fakt, że Chiny nie starają się w kontaktach z innymi cywilizacjami narzucać im własnych wartości co natomiast stara się robić Zachód.
Huntington zakłada takie zderzenie na podstawie 5 przesłanek:
- różnice między cywilizacjami są zasadnicze i niezmienne. Jego zdaniem to właśnie cywilizacje są główną przyczyną konfliktów, które w przyszłości ulegną intensyfikacji, ponieważ opanowane przez Zachód środki masowego przekazu dają obraźliwy dla biedaków (kraje Trzeciego Świata) obraz zachodniego bogactwa oraz propagują przeciwne ich kulturom wartości, postrzegane jako narzędzie kolonizacji i manipulacji;
- technologia zmniejszyła wagę odległości, jako elementu separującego, a tym samym utrudniła współżycie różnych cywilizacji;
- „odwet Boga” stanowi element spójności o dużo większej wadze politycznej niż dotychczas, zastępując w pewnym sensie świadomość narodu;
- Zachód stał się o wiele mniej atrakcyjny i elity polityczne reszty świata zaczynają szukać swoich własnych korzeni, co jest także reakcją na masową kulturę amerykańską rozpropagowaną na cały świat dzięki całkowitemu opanowaniu mediów przez Stany Zjednoczone;
- różnice kulturowe i religijne są o wiele głębsze i bardziej zakorzenione w naturze ludzkiej niż polityczne i ekonomiczne. Tożsamość religijna jest silniejsza od tożsamości etnicznej.
c) Koncepcja Benjamina Barbera- nie ma znaczenia jaka jest cywilizacja. Po jednej stronie jest Mcświat a po drugiej Dżihad. Uważał że zderzenia cywilizacji już się dokonuje a nie dopiero będzie. I mamy do czynienia z rywalizacją 2 cywilizacji. Przy czym cywilizacje te nie pozwalają rozgraniczyć terytorialnie. Jest to rywalizacja między rasą a duszą, między ucieczką do trybalizmu a kosmopolitaizmu.
d) Koncepcja JPII – cywilizacja miłości i cywilizacja śmierci czyli dobra i zła.
e) Główne religie świata i ich dynamika rozwoju.
- największa religia to chrześcijaństwo 2 mld; islam 1,4 mld; hinduizm 0,9; buddyzm 0,3.
- Największa rywalizacja ma msc mdzy islamem a chrześcijaństwem, głównym obszarem konfrontacji jest obecnie Afryka( Sudan, Nigeria, Somalia)
-Jeżeli chodzi o przyrost nat to chrześcijaństwo ( 25 mln rocznie), islam( 22,5) hinduizm(12,5).Główne przyczyny: przyrost demograf i nawrócenia.
- Najwięcej chrześcijan jest w USA 173 mln, Brazylia 150 mln, Meksyk 95, Rosja 81, Filipiny- 80 mln, Chiny i Nigeria ok 20 mln, Włochy 56.
- Najwięcej muzułmanów jest w : Indonezji 202, Pakistan- 174, Indie 160, Bangladesz 145, Egipt i Nigeria 78.
- hinduizm: Indie, Nepal;- 17; Bangladesz- 13.
f) Tendencje w życiu religijnych współczesnego świata.
4. . Geografia podziałów demograficznych współczesnego świata.
a)Tendencje demograficzne współczesnego świata
- obecnie mamy do czynienia z eksplozją ludnościową objawiającą się dynamicznym wzrostem liczby ludności świata, istotnie wpływa to także na stosunki narodowe
- Wzrost demograficzny przybierał na dynamice pod koniec XIX w wraz z podniesieniem się poziomu wiedzy medycznej i wzrostem poziomu życia w krajach rozwiniętych co było pochodną rewolucji przemysłowej. Przyczyniło się to z czasem do wydłużenia średniej długości życia. W pewnym sensie pochodny tych procesów była kontrola urodzeń.
- Obecnie między przyrostem naturalnym i poziomem rozwoju widoczna jest odwrotna zależność. Im większy wzrost demograficzny, tym z reguły mniejszy stopień rozwoju państwa.
-Największy wzrost demograficzny jest w Afryce Azji Południowej i wsch, Ameryce łacińskiej. Utrzymanie się obecnej dynamiki demograficznej w skali globalnej niesie ze sobą szereg zagrożeń.
b) Zagrożenia wynikające z przeludnienia
Nasza planeta codziennie znosi dewastację i skażenie poprzez ogromne emisje pyłów i gazów z fabryk, wyziewy spalin z ponad miliarda samochodów, jak i nieustanne zaśmiecanie niebezpiecznymi odpadami. Gigantyczne wydobycie wszelakich surowców prowadzi dodatkowo do wyczerpania się ich zasobów oraz do opadania wód gruntowych. Rosnące zapotrzebowanie na drewno oraz miejsca pod uprawy i pastwiska skutkuje wycinaniem ostatnich lasów deszczowych, stanowiące płuca planety. To wszystko razem powiększa coraz bardziej dziurę ozonową. W świetle światowej epidemii głodu karygodne jest wykorzystywanie terenów uprawnych pod plantacje roślin na cele paliwowe. Wyrąb lasów, jak również nadmierny wypas bydła, prowadzi m.in. w Afryce do erozji gleb i ich jałowienia, a co za tym idzie do coraz większego pustynnienia tych terenów. Nie wolno zapominać o rozmaitych zwierzętach i wytwarzających tlen roślinach, którym człowiek pozostawia coraz mniej miejsca do życia na naszym globie. Rosnące stężenie trucizn w wodzie, jak i nadmierne połowy, powodują wymieranie ryb i ssaków morskich. Pożyteczne rośliny wodne zastępowane są np. przez mnożące się na potęgę meduzy, które szczególnie latem stają się plagą basenów morskich.
5. Geografia procesów migracyjnych współczesnego świata.
b. Główne kierunki międzynarodowych potoków migracyjnych.
- Am. Północna
- Europa Zachodnia
- Australia
- Korea
- Północno wschodnia Afryka
- Kanada
- Wenezuela
- Norwegia
-Japonia
c. Migracje a bezpieczeństwo.
negatywne skutki migracji: zanik tożsamości narodowej, getta etniczne, brak równowagi etnicznej, uniwersalizacja praw człowieka, ujednolicenie świata. Zagrożenia ekonomiczne: utrata wykwalifikowanej siły roboczej, zwolnienie poziomu gospodarczego, zmniejszenie innowacyjności gospodarczej, spadek wpływów podatkowych.
d. Wpływ procesów migracyjnych na sytuację społeczno-gospodarczą współczesnych państw.
- wzrost konsumpcji i produkcji, zyskanie nowej siły roboczej, odmłodzenie społeczeństwa, wykwalifikowani pracownicy, poprawa rozwoju gospodarczego.
6. Geografia występowania surowców naturalnych
b) Spośród surowców mineralnych największe znaczenie dla rozwoju światowej gospodarki mają surowce energetyczne. Ich rola i znaczenie ulegają ciągłym zmianom wraz z postępem technicznym.
Węgiel kamienny – na masową skalę wydobywa się go od początku pierwszej rewolucji przemysłowej (XIX w.). Wykorzystywany jest jako paliwo w elektrowniach cieplnych, do produkcji koksu niezbędnego w hutnictwie stali oraz w przemyśle chemicznym. Jego znaczenie w drugiej połowie XX w. spada w miarę zastępowania go w energetyce i przemyśle chemicznym przez ropę naftową i gaz ziemny. Głównymi miejscami jego wydobycia są:
• w Europie – zagłębia: Yorkshire, Northumberland i Południowowalijskiew Wielkiej Brytanii, zagłębia Ruhry i Saaryw Niemczech, Zagłębie Północne we Francji, Zagłębie Górnośląskie w Polsce, Zagłębie Donieckie na granicy Ukrainyi Rosji oraz Zagłębie Peczorskie w Rosji;
• w Azji – Zzgłębia: Datong, Kailuan, Fushun i Fuxin w Chinach, zagłębia: Kuźnieckie i Jakuckie w azjatyckiej części Rosji, zagłębia Karagandzkie i Ekibastuskie w Kazachstanie, Zagłębie Damodar w Indiach;
• w Ameryce Północnej – zagłębia: Apallaskie, Wewnętrzne,Wyżyny Kolorado oraz Północne Wielkich Równin na granicy USA i Kanady;
• w Afryce – zagłębia: Witwatersrand, Sasolburg (okolice Johannesburga),Transwal Wschodni;
• w Australii – zagłębie Wschodniowalijskie (okolice Newcastlei Wollongong).
Węgiel brunatny – jest głównie używany jako paliwo w elektrowniach cieplnych, które ze względu na jego trudny i mało opłacalny transport zlokalizowane są w sąsiedztwie miejsc jego wydobycia.Wydobywa się go głównie:
• w Europie – zagłębia: Dolnoreńskie, Łużyckie i Saskie w Niemczech, zagłębia: Bełchatowskie, Konińskie Turoszowskie w Polsce, w Zagłębiu Mosteckim w północnych Czechach, Zagłębiu Podmoskiewskim w Rosji;
• w Azji – zagłębia: Kańsko-Aczyńskie i Irkuckie w azjatyckiej części Rosji, oraz w wschodniej części prowincji Mongolia Wewnętrzna w Chinach;
• w Ameryce Północnej – Zagłębie Williston (w stanach Dakota Pn. i Pd. i Montana).
Ropa naftowa – jest surowcem energetycznym, którego znaczenie w gospodarce światowej ogromnie wzrosło w XX w. wraz z rozwojem motoryzacji, przemysłu chemicznego i energetyki. Blisko 65% zasobów ropy naftowej stanowią złoża basenu Zatoki Perskiej, zalegające pod jej dnem oraz na obszarach przyległych. Głównymi rejonami wydobycia są:
• w Europie – dno Morza Północnego (Norwegia, Wielka Brytania, Dania, Holandia), zagłębia: Wołżańsko-Uralskie, Timańsko-Peczorskie, Północnokaukaskie w Rosji, okolice Ploesztiw Rumunii;
• w Afryce – północna część (Algieria, Tunezja, Libia i Egipt),delta Nigru w Nigerii;
• w Azji – rejon Zatoki Perskiej, Zagłębie Zachodniosyberyjskiew Rosji, prowincje Heilongjiand i Shandong w Chinach,indonezyjskie wyspy Sumatra, Jawa, Borneo, wybrzeża Morza Kaspijskiego, głównie rejon Baku w Azerbejdżanie, Krasnowodska w Turkmenistanie oraz Aturau i Aktau w Kazachstanie;
• w Ameryce Północnej – wybrzeża Zatoki Meksykańskiej od Campeche w Meksyku po deltę Missisipi, południowe stany USA (Teksas, Luizjana, Oklahoma, Kansas), Kalifornia, północna Alaska, prowincja Alberta w Kanadzie;
• w Ameryce Południowej – okolice jeziora Maracaibo i delty Orinoko w Wenezueli, szelf morski w okolicach Rio de Janeiro, południowa Patagonia i Ziemia Ognista w Argentynie.
Gaz ziemny – zyskuje coraz większe znaczenie jako surowiec energetyczny, gdyż charakteryzuje się niskimi kosztami wydobycia i transportu oraz stosunkowo niewielką emisją szkodliwych związków w procesie spalania. Na ogół jego złoża towarzyszą ropie naftowej, ale może również występować samodzielnie. Największe zasoby tego surowca posiada Rosja, na drugim miejscu znajduje się region Zatoki Perskiej. Główne obszary wydobycia to: w Rosji– Zagłębie Zachodniosyberyjskie, rejon Zatoki Obskiej i Płw. Jamał, południowy Ural, w Europie Zachodniej – dno Morza Północnego oraz okolica Groningen w Holandii, w Afryce – złoża saharyjskie, głównie w Algierii i Libii, w Azji głównie rejon Zat. Perskiej oraz Indonezja (na Borneo i w północnej części Sumatry).
Uran – rudy uranu zaczęto wykorzystywać jako surowiec energetyczny dopiero od drugiej połowy XX w., w miarę rozwoju energetyki jądrowej. Rudy uranu występują w wielu rejonach świata, ale najczęściej zawierają niewielką ilość czystego metalu, co czyni ich wydobycie nieopłacalnym. W roku 1998 ich wydobycie wynosiło 35,2 tys. ton (w przeliczeniu na czysty składnik). Największy udział w światowym wydobyciu miały: Kanada (31%), Australia (14%), Niger (10,6%), Namibia (7,9%), Rosja (7,2%), Uzbekistan (5,5%).
7.
a) Globalizacja jest to pojęcie odnoszące się do opisu zasadniczych trendów w światowej ekonomii i kulturze. Polega na rozprzestrzenianiu się analogicznych zjawisk w różnych regionach globu, niezależnie od kontekstu geograficznego i kulturowego oraz stopnia zaawansowania gospodarczego tych regionów, co w konsekwencji prowadzi do ujednolicania się obrazu świata jako homogenicznej całości, która składa się z wzajemnie powiązanych elementów.
1953- Pojęcie „globalizacja" pojawiło się po raz pierwszy w Niemczech w gazecie "Frankfurter Allgemeine Zeitung".
1959- Po raz kolejny pojęcia "globalizacja" użyto w The Economist-. wyrażone ono zostało w kontekście ekonomicznym, a konkretniej chodziło o „wzrost zglobalizowanej ilości import_owych samochodów".
1961-(wg wikipedii) pojęcie to znalazło się w słowniku Webstera (Webster's Third New International Dictionary of the English Language Unabridged) ; wcześniej używany był termin "globalny" o ekologicznych i społecznoekonomicznych konotacjach. Ponieważ termin ten ma wiele znaczeń, różne też są podejścia do jego historii. W ogólnym ujęciu ekonomii i ekonomii politycznej historia globalizacji to historia narastającej wymiany handlowej pomiędzy państwami, opartej na stabilnych podstawach instytucjonalnych, które pozwalają jednostkom i firmom w różnych krajach wymieniać pomiędzy sobą towary i usługi.
1961-(wg Cesarza) po raz pierwszy w słowniku pojawiło się słowo GLOBALNY i dotyczyło ono kuli ziemskiej.
W latach 90tych słowo to uzyskało ogromna popularność – zaczęło pojawiać się w mediach i programach ruchów społecznych.
Już w starożytnej Grecji mieliśmy do czynienia z procesem globalizacji. Hellenizm- ówczesny świat. Karolingowie- podboje kolonialne.
1500-1800 – zachodzą procesy zwane dzisiaj globalizacja. Migracje ludności, wspólna polityka, wojna secesyjna.
XX w. - mamy do czynienia z globalną gospodarką, handel międzynarodowy, pierwsze sygnały o patologiach towarzyszących globalizacji:
powstanie wielkich kompanii, które eksploatowały kolonie, mafia amerykańska,
układ dwubiegunowy przeszkadzał globalizacji w latach 90. tutaj całkowicie nie można było rozwinąć globalizacji.
Zakresy procesów globalizacji.
Beck wyróżnił 7 płaszczyzn globalizacji -
kryterium przedmiotowe: technologiczna, komunikacyjna, kultury, ekologiczna, gospodarcza, organizacji pracy, społeczność obywatelska.
Pietraś: nurty/ścieżki globalizacji: gospodarcza, informacyjna, kulturowa, ekologiczna.
Globalizacja jest kształtowana przez różne czynniki ale najbardziej aktywny jest czynnik postępu w nauce i technice. Rosnąca wymiana międzynarodowa powoduje mobilność kapitału i bardzo trudno prowadzić gospodarkę opartą o
Rośnie rola organizacji międzynarodowych (Banku Światowego, Międzynarodowej Organizacji Handlu). Mamy coraz mniej wrogów i przyjaciół są tylko konkurenci. Pewne procesy zachodzą na zasadzie lawinowej.
-zmiana w funkcjonowaniu grup społecznych i partii politycznych,
-następuje ściśnienie czasu i przestrzeni,
-powstaje transnarodowa przestrzeń międzynarodowa,
-odterytorialnienie w stosunkach międzynarodowych- trudno zlokalizować centrum informacji, kapitału,
b) globalizacja: Pozytywne:
- rozprzestrzenianie się innowacji technologicznych
- rozwój nowoczesnych form łączności(np. internet)
- wzrost swobody przepływu ludzi, towarów, usług i kapitału
- wzrost konkurencyjności, a tym samym wzrost jakości towarów i usług oraz pracy
- rozprzestrzenianie się demokracji
- większa swoboda wymiany myśli, idei i informacji
- poznawanie innych kultur, większa wiedza o innych kulturach
- większa dbałość o środowisko przyrodnicze
- większa możliwość prowadzenia wspólnych, międzynarodowych działań na rzecz przeciwdziałania zagrożeniom
Negatywne:
- wzrost dysproporcji w zamożności ludzi i społeczeństw
- wzrost znaczenia postaw egoistycznych, osłabienie więzi społecznych, wzrost niepewności w myśleniu o przyszłości
- ograniczenie kompetencji państw narodowych na rzecz ponadnarodowych instytucji politycznych i gospodarczych, mniejsza kontrola rządów państw nad przepływem kapitału, a tym samym zmniejszenie wpływów do budżetu
- wzrost zależności państw biednych od państw bogatych
- rozprzestrzenianie się wzorców kulturowych (taka sama moda, rozrywka, ubiór itp.)
skutki unifikacji
sprowadzenie zachowań do jednej normy, do jednolitości, najczęściej pod wpływem przyjętego autorytetu, poglądu czy stanowiska. Identyfikacja z autorytetem (poglądem, opinią itp.) i naśladowanie go utrwala umiejętność selektywnego interpretowania zdarzeń, aby potwierdziły one z góry ustalone sposoby zachowania. Unifikacja zachowań w firmie jest w dużym stopniu spowodowana technologią wytwarzania, jej strukturą organizacyjną i obowiązującą kulturą.
Miarą unifikacji jest stopień ujednolicenia (standaryzacji) zachowań, czyli ograniczenie dowolności postępowania. Wyróżnia się dwa aspekty tego ujednolicenia:
* standaryzację procedury, dotyczącą zdarzeń i działań występujących w organizacji regularnie, np. przygotowanie decyzji, przekazywanie informacji, awansowanie itp.;
* standaryzację ról, określającą jak dalece organizacja ujednolica definicje ról, wymagania kwalifikacyjne do ich pełnienia, sposoby podnoszenia ich efektywności, sposoby wynagradzania itp.
Nadmierna unifikacja zachowań może się przekształcić w biurokrację i schematyzm działania, w którym nie ma miejsca na własną inwencję i inicjatywę. Może prowadzić do wykształcenia się postaw konserwatywnych i wyuczonej nieudolności, tj. asekuranctwa i trzymania się przepisów i obowiązujących (także zwyczajowo) procedur oraz utrwalenia się oporu wobec zmian. Może też powodować wykształcenie się zachowań korzystnych dla organizacji i otoczenia (np. szczególna troska wszystkich pracowników o wysoką jakość produkcji, kulturalną obsługę klienta, ochronę środowiska itp.) dzięki narzuceniu jednostce systemu celów i wartości, które zostaną przez nią internalizowane i przestrzegane w praktycznym działaniu.
Znaczenie unifikacji zachowań może więc być zarówno pozytywne jak i negatywne. Zależy to od typu kultury organizacyjnej panującej w instytucji, tj. od tego, jakie wartości i normy się unifikuje.
c) Regionalizacja - proces wydzielania regionów, forma klasyfikacji, w której występuje dodatkowe kryterium sąsiedztwa przestrzennego. Dokonując regionalizacji wydzielamy większe terytoria złożone z mniejszych obszarów o podobnych, badanych cechach (region strefowy) lub skupione wokół jakiegoś ośrodka (region węzłowy). Procesy międzynarodowej integracji gospodarczej.