Czy istnieje narodowość śląska ?
r
Mniejszość narodowa Ślązaków ?
Referat na podstawie artykułu Krzysztofa Kwaśniewskiego (1997 r. Nr. I) zamieszczonego w czasopiśmie „Sprawy Narodowościowe" oraz artykułu Jerzego Kranza (1998 r. Nr. IV ), zamieszczonego w czasopiśmie „Sprawy Międzynarodowe".
Pytanie „ Czy istnieje narodowość śląska „ , nabrało większego znaczenia w związku ze sprawą wystąpienia o rejestrację Związku Ludności Narodowości Śląskiej. Przed rozpoczęciem rozpatrywania tego zagadnienia należałoby może jednak przypomnieć co znaczy pojecie „naród".
Najnowsza znana definicja mówi , że „naród to grupa ludzi, którzy pragną się uważać za jedną , spójną grupę. Uznają, że mają wspólne pochodzenie , wspólną historię a często i wspólne terytorium. Narody nie są całościami organicznymi, biologicznymi lub naturalnymi.
Istnieją, ponieważ ludzie tego chcą" . Z pozycji podporządkowanej i aspirującej dopiero do dążeń państwotwórczych akcentuje się też częściej przywiązanie do ojczyzny prywatnej , niż do rozporządzającej już zwykle jakimś statusem prawnym i aparatem państwowym ojczyzny ideologicznej .
W tym świetle śląskie przechodzenie od regionalizmu i „dzielnicowości" do dążeń do autonomii i nawet do dążeń narodowotwórczych jest już samo w sobie przejawem nabierania poczucia własnej wartości. W prawie międzynarodowym rysuje się już od około stu lat impas związany z niemożnością skonstruowania , i w pracach Ligi Narodów, i w ONZ, powszechnie przyjętej definicji mniejszości narodowej. Bo przecież przyjęcie , choćby pomocniczo , bardziej obiektywnego kryterium przynależności narodowej nie kończy sprawy, lecz musi być tylko punktem wyjścia do bardzo trudnych rozważań, jakie mianowicie przyjmować kryteria i cechy, o ile mogą się one zmieniać w różnych warunkach i kontekstach, i przede wszystkim, kto może być powołany do rozstrzygania o spełnianiu lub nie spełnianiu jakichś obiektywnych „warunków" przynależności narodowej.
Skrajne zastosowanie tylko kryterium subiektywnego nie ma więc sensu . Kryterium przynależności narodowej musi zawierać jakieś elementy obiektywne, odróżniające się od czystej deklaracji choćby tym, czym różni się deklaracja człowieka, który zna język i kulturę narodu, do którego akces zgłaszaj Jeżeli jednak rzeczywiście jesteśmy tak konsekwentni w akceptowaniu subiektywnego kryterium narodowości - to nie ma mowy o kwestionowaniu narodowości śląskiej .W Polsce bez sprzeciwu zarówno prawicowej, jak i lewicowej ekipy rządzącej istnieje stan prawny, na mocy którego nasze państwo jest może jedynym krajem, w którym można zostać Niemcem nie spełniając warunków, które samo państwo niemieckie ustanowiło dla przyjęcia kogoś jako Niemca w swoich granicach. Zaś sami z kolei chcemy stworzyć {w opiniach wielu dyskutantów} stan prawny, według którego Ślązak w Polsce każdej chwili może zostać Niemcem, ale nie może zostać Ślązakiem, że kogoś , kto z takich lub innych przyczyn jako Ślązak nie czuje się równocześnie Polakiem - zmuszamy , by zadeklarował się jako Niemiec . Postępując tak obawiać się można, że Ślązacy (rozumiani jako odrębna opcja narodowościowa) zrażą się w tych warunkach do Polski nawet wbrew swemu własnemu interesowi.
- W grudniu 1996 r. złożono do Sądu Wojewódzkiego w Katowicach wniosek o zarejestrowanie stowarzyszenia pod nazwą „Związek Ludności Narodowości Śląskiej"
Wywołało to ogólnopolską dyskusję prasową na temat tego regionu oraz spór na temat
istnienia śląskiej mniejszości narodowej
Statutowymi celami Związku miało być:
- rozbudzenie i ugruntowanie świadomości narodowej Ślązaków
- odrodzenie kultury śląskiej
- propagowanie wiedzy o Śląsku -
ochrona praw etnicznych osób narodowości śląskiej
Sąd pierwszej instancji zarejestrował Związek 2 czerwca 1997 r. uchylając się jednocześnie od ustalenia terminu „narodowość śląska", twierdząc , że „od wyboru osoby zależy jej narodowość, a że tubylczy Ślązacy stanowią mniejszość na Górnym Śląsku, to każdy wie, kto tylko przebywał na tym terenie przez jakiś czas i kto chce dostrzec ten fakt". Od tego postanowienia odwołanie złożył wojewoda katowicki (lipiec 1997 r.), zwracając uwagę na sprawę zasadniczą, czyli kwestię istnienia, bądź nie narodu śląskiego .Po tym odwołaniu Sąd Apelacyjny w Katowicach postanowienie o rejestrację Związku zmienił, stwierdzając, że mimo etniczno-regionalnej samoidentytikacji Ślązaków nie stanowią oni_ obiektywnie odrębnego narodu. Nigdy takim postrzegani nie byli i sami także nie próbowali się tak według Sądu określać W tej sytuacji założyciele Związku złożyli wniosek kasacyjny do Sądu Najwyższego. Sąd ten w swym postanowieniu z 18 marca 1998 r. oddalił kasację i podzielił pogląd Sądu Apelacyjnego . W rezultacie wyczerpania krajowej drogi sądowej wnioskodawcom pozostało tylko złożenie skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasbourgu. - (rozpatrzony negatywnie w XII 2001).
Zarówno pojęcie narodu, jak i pojęcie mniejszości narodowej są wyjątkowo trudne do zdefiniowania . W prawie międzynarodowym nie istnieje powszechnie przyjęta definicja mniejszości narodowej ( ani narodu ) i nie ma się co łudzić, iż dojdzie do jej przyjęcia . Definicje takie zdarza się spotkać w niektórych traktatach dwustronnych i dokumentach międzynarodowych ( niewiążących prawnie ). Obecnie ( również w Polsce ) przeważa tendencja, by przez pojęcie „mniejszość narodowa" rozumieć w danym państwie grupę, która ma odniesienie do swej większości narodowej za granicą, zorganizowanej w postaci innego państwa, na przykład Niemcy w Polsce. Tego elementu brakuje w przypadku mniejszości etnicznych. Nie zmienia to w niczym faktu, że mieszkający w Polsce Ślązący (tzn. cała grupa Ślązacy -Polacy, Ślązacy-Niemcy i „Ślązacy tutejsi") są specyficzną grupą regionalną, że potrzebna jest im pomoc państwa w rozwiązaniu trudnych problemów lokalnych, że kultura Śląska zasługuje na wsparcie i rozwój, ze umocnienie struktur samorządowych i reforma administracji państwowej pozwoliłyby lepiej uwzględnić specyfikę i potrzeby tego regionu oraz jego ludności.
W postanowieniu sądowym o rejestrację Związku punktem spornym jest uznanie go za organizację śląskiej mniejszości narodowej. Chodzi zatem o ustalenie faktu, czy istnieje naród śląski i śląska mniejszość narodowa?. .
Wnioskodawcy przez pojęcie „śląska mniejszość narodowa" rozumieją tych Ślązaków, którzy nie czują się polskimi lub niemieckimi Ślązakami, ale jedynie Ślązakami (przy założeniu, iż są obywatelami polskimi) . Jest to grupa, którą można umownie określić jako „Ślązacy tutejsi". Z badań przeprowadzonych w 1996 r. wynika, że „owych tutejszych Ślązaków" w województwie katowickim jest 12,4% z czego 81,9% określiło się jako Polacy ( w tym 18,1% jako Polacy-Ślązacy), a 3,5% jako Niemcy ( w tym 2,4% jako Niemcy-Ślązacy).
Czy istnieje zatem narodowość śląska ?
O istnieniu narodowości może wypowiadać się, a i to w ograniczonym zakresie , tylko socjologia. Nie można się w tym wypadku opierać ani tylko na niczym nie popartych subiektywnych deklaracjach ani tylko na obiektywnych, ale sprzecznych z wolą ludzi kryteriach. Czy Ślązacy stanowią odrębną narodowość może okazać się własne teraz,
w warunkach całkowitej swobody opcji zarówno polskiej jak i niemieckiej. Opcja śląska nie może być z góry administracyjnienie dyskryminowana tylko dlatego że nie stoi za nią żadne państwo. Na razie można tylko powołać się na wyniki niektórych badań socjologicznych.
W 1994 r. narodowość śląską zadeklarowało 27% mieszkańców Śląska.
Z przeprowadzonych w 1996 r. badań wynika, że mowę śląską zna 59,8% badanych, 82% respondentów uważa, że w mowie tej powstawać powinny sztuki, książki, czasopisma , zaś 33,6% jest za nauką tej mowy w szkołach.
Takie są fakty przytoczone przez autorów obu artykułów. Jerzy Krauze na wniosek o rejestrację organizacji mniejszości śląskiej stwierdza, że wydaje mu się to rozwiązaniem prawnie i społecznie chybionym. Natomiast Krzysztof Kwaśniewski nie daje na postawione pytania jednoznacznej odpowiedzi.
Na koniec kilka słów o zleconym przez ONZ i przeprowadzonym w Polsce w dniach 21.05.2002 - 08.06.2002 Powszechnym Spisie Ludności i Mieszkań. Spis ten mógł mieć duże znacznie w określeniu dokładnych danych dotyczących ludności deklarującej narodowość śląską. Niestety był on źle przeprowadzony, ponieważ w niektórych regionach ludziom deklarującym narodowość śląską wpisywano bez ich zgody narodowość polską. Z przykrością trzeba więc stwierdzić, że Powszechny Spis Ludności i Mieszkań z całą pewnością nie dostarczył pełnego obrazu sytuacji narodu śląskiego w Polsce. Należy mieć na uwadze, że nawet jeśli wpisy narodowości śląskiej są akceptowane i nie ulegną one zmianie podczas obróbki elektronicznej, liczba Ślązaków w raporcie pospisowym będzie dużo mniejsza niż w rzeczywistości.