Ela Kwiecińska, 30.04.2009r.
Buddyzm
czwarta największa „religia” świata
ok. 600 mln wyznawców
raczej etyka/ filozofia, niż religia: brak w nim dogmatów, kultu, poleca sposób bycia, pewną moralność
jest to nauczanie jednego człowieka: Siddarthy Guatamy (ten, którego pragnienia zostały wysłuchane)- Buddy („przebudzony), żyjącego w latach 560- 480 p.n.e. Był on synem króla małego państewka na pograniczu Nepalu i Indii. Wychowywany w dostatku, gdy po raz pierwszy zetknął się ze starością, chorobą i śmiercią doznał wstrząsu. Opuścił młodą żonę i nowonarodzonego syna i udał się na poszukiwanie Prawdy. Prowadził życie ascety i poprzez medytację doznał najwyższego oświecenia- nirwany. Zaczął nauczać pozyskując sobie coraz większą liczbę uczniów. Założył zakon mnichów, do którego dopuścił wszystkich, którzy chcieli za nim pójść, niezależnie od kasty (egalitaryzm, w przeciwieństwie, do dominującego wówczas w Indiach elitarnego hinduskiego braminizmu)
Nauczanie Buddy:
nie stara się rozstrzygnąć problemu przeznaczenia człowieka lub początku świata, stanowi utylitarną filozofię.
od hinduizmu zapożyczył wiarę w reinkarnację
opiera się na czterech prawdach:
wszystko jest na tym świecie cierpieniem: narodziny, starość, choroba, śmierć, związek z tym, kogo się nie kocha, rozłąka z tym, kogo się kocha, wszelkie formy przywiązania
przyczyną cierpienia jest pożądanie, pod wszystkimi jego postaciami, z żądzą istnienia włącznie. To właśnie ono przykuwa nas do reinkarnacji w nieskończonej liczbie kolejnych wcieleń i uniemożliwia osiągnięcie nirwany.
cierpienie usuwa się poprzez wyrzeczenia i zerwanie wszelkich więzów
aby to osiągnąć trzeba przestrzegać zasad moralności zwanej szlachetną ośmioraką ścieżką, na którą składają się nasze
poglądy (wiara w cztery prawdy)
wola (oddalenie od siebie wszelkich zmysłowych lub duchowych rozkoszy
słowa (należy mówić prawdę, unikać gadulstwa i być człowiekiem zgodnym)
uczynki (moralne postępowanie, najbardziej zakazane uczynki to: zabójstwo, kradzież, cudzołóstwo)
sposób życia (powinien świadczyć o bezinteresowności; mnich nie prosi o żywność, ale bierze ją od tych, którzy mu ją ofiarują, aby zaskarbić sobie zasługi)
wysiłki (powinny zmierzać ku dobru i odwodzić nas od zła)
myślenie (nie powinno poddawać się naszym skłonnościom i pożądaniom)
medytacja (joga, to zwieńczenie i wynik poprzednio opisanego zachowania)
do końca nie ustalono czym jest dokładnie nirwana. Mniej więcej chodzi o przerwanie ciągu reinkarnacji, unicestwienie, rozproszenie swej materii i uwolnienie się od życia, które jest cierpieniem
dostęp do nirwany jest możliwy tylko dla mnichów.
jeżeli chodzi o świeckich, to wg Buddy mają oni dbać o zaspokajanie potrzeb społeczności mnichów, postępować moralnie, uczestniczyć w świętach. Jeśli wystarczająco zasłużą, t w następnym życiu będą mnichami
Zasięg terytorialny:
niegdyś buddyzm popularny w całej Azji Południowo- Wschodniej (Od Indii przez Tybet, Chiny, Koreę, Japonię i Wietnam, a z drugiej strony przez Sri Lankę do Birmy, Tajlandii, Kambodży i Indonezji)
obecnie: w Indiach zaledwie 2,5 mln ludności, co stanowi 1 % społeczeństwa (buddyzm wymiótł tam islam i hinduizm)
współcześnie: przede wszystkim w Tybecie, Birmie i Mongolii, obecny również w Tajlandii, Laosie, Sri Lance i Nepalu (tam współistnieje z hinduizmem), w Chinach (łączy się z taoizmem i konfucjanizmem) i w Japonii (współistnieje z sintoizmem)
ciężka sytuacja buddyzmu w krajach komunistycznych: w Chinach w 1930 r.- ok. 500 tys mnichów, w 1954 tylko 2500, w Kambodży regularne mordy mnichów przez Czerwonych Khmerów
Ciekawostka: pierwszymi buddystami w Europie byli Buriaci ze wschodniej Syberii i Kałmucy. Zostali oni pozyskani dla tej religii w XVII w. i osiedlili się w rejonie między Donem a Wołgą
Formy buddyzmu
Ze względu na różnorodność kultur, które przyjmowały buddyzm, przybrał on 3 różne formy. Różnią się one spojrzeniem na sposób dojścia do nirwany:
1) buddyzm therawady- mały wóz
pierwotna, surowa i elitarna postać buddyzmu.
tylko mnisi i w ostateczności mniszki mogą mieć nadzieję na osiągnięcie nirwany dzięki życiu w wyrzeczeniu. Inni muszą poczekać na następne wcielenie, zakładając, że odrodzą sie w skórze mnicha. Dlatego też w krajach therawady duży jest odsetek mnichów i mniszek
główne ośrodki: Sri Lanka(centrum tej szkoły), Birma, Tajlandia, Laos
2) buddyzm mahajany- wielki wóz
wniósł on istotną innowację: ktoś, kto doznał oświecenia, może nie osiągać od razu nirwany, lecz ze względu na swoją doskonałą wielkoduszność poświęcić się kształceniu i ratowaniu innych ludzi. Staje się prawdziwym świętym, któremu oddaje się religijną cześć
zbawienie staje się więc sprawą wspólną. stąd nazwa „wielki wóz”, wyszydzający buddyzm therawady, który może doprowadzić do zbawienia tylko indywidualnie
przykłada większą uwagę do obrzędowości, rozszerza spekulację filozoficzną
zwiększa liczbę czczonych bóstw- są to bodhisattwowie. Trudni do rozpoznania, przedstawia się ich w sposób identyczny jak samego Buddę, wyraźnie różnią się tylko nazwami
główne ośrodki: Chiny, Japonia, Korea, Wietnam
3) buddyzm tantryczny- wóz błyskawicy lub wóz diamentowy, gdyż umożliwia najszybsze osiągnięcie nirwany
łączy się z odmianą hinduizmu, w której oddaje się cześć żeńskiej formie bóstw „sakti”, symbolizujących kosmiczną energię. Jest to jedna z przyczyn zakorzenienia się tego odłamu w Tybecie, gdzie panuje system matriarchalny, dopuszczający nawet poliandrię
nieco związany z buddyzmem mahajany, gdyż uznaje istnienie bodhisattwów
jest to system ezoteryczny- tajemne nauczanie, w które wprowadzają duchowi mistrzowie. Opiera się na wypełnianiu skomplikowanych obrzędów, które mogą doprowadzić w szybkim tempie do osiagnięcia nirwany. Najbardziej znane to:
powtarzanie świętych formułek, zwanych mantrami, zawartych w młynkach modlitewnych
uprawianie jogi
Tybet: tam buddyzm zetknął się z lokalnymi animistycznymi religiami i pod ich wpływem przybrał postać lamaizmu. Jest to klerykalny ustrój społeczeństwa, w którym mnisi(lamowie) posiadają władzę doczesną i duchową.
Z historycznego punktu widzenia wyróżnia się dwa wielkie ruchy lamaizmu:
1) czerwone czapki
zezwalają na małżeństwa lamów
arcykapłani są jednocześnie panami wielkich obszarów ziemi
na jego czele stoi panchenlama (uwazany za wcielenie bodhisattwa Amitabhy)
obecny współcześnie w krajach himalajskich jak np. Bhutan
2) żółte czapki
powstały jako reakcja przeciwko zeświecczenia kleru i rozluźnieniu obyczajów czerwonych czapek
opowiadają się za celibatem
na ich czele stoi dalajlama (uważany za wcielenie bodhisattwa Awalakiteśwary i przodka całego narodu). Po śmierci dalajlama (panchenlama podobnie) odradzają się w małym dziecku po 49 dniach od śmierci. Lamowie wykrywają je dzięki zdolności rozpoznawania ulubionych przedmiotów zmarłego. Obecny Dalajlama XIV został wypędzony z Tybetu w 1959r. w wyniku chińskiej okupacji..