Język angielski jako czynnik narodowo-
i państwotwórczy.

artykuł J. Serwińskiego

„Sprawy narodowościowe" 1996 nr l

Artykuł jest analizą wpływów i pozycji języka angielskiego na świecie. Autor przeprowadza ją poprzez opis pozycji języka na różnych kontynentach oraz historię jego rozpowszechniania się.

Zazwyczaj, w krajach w których język angielski jest pierwszym językiem urzędowym sytuacja polityczna jest ustabilizowana, tam gdzie jest językiem drugim/pomocniczym przyszłość polityczna nie jest pewna.

I. Cechy języka angielskiego

• należy do zachodniej grupy języków indoeuropejskich

[podgrupa germańska]

• genetycznie najbliższy jest fryzyjskiemu

(do podgrupy zachodniej należą także niemiecki, duński i flamandzki)

• język analityczny (tj. z niewielką fleksją).

*jedyny język europejski w którym przymiotniki nie mają odrębnych końcówek (oprócz przymiotników w stopniu wyższym i najwyższym)

• elastyczność funkcji gramatycznych (dany wyraz może funkcjonować jako różne części mowy w zależności od kontekstu)

• otwartość słownictwa (które swobodnie przyjmuje wyrazy z innych języków).

II. Rys rozwoju historycznego

Język angielski ukształtował się na bazie dialektów przeniesionych do zamieszkanej przez Celtów Anglii przez plemiona Anglów i Sasów w V i VI wieku. Dzieje rozwoju języka można podzielić na trzy okresy:

1) staroangielski Old English czyli anglosaski Anglo-Saxon od VII do XI wieku w jednolicie germański. W tym okresie pozycję kulturowej dominacji obejmuje dialekt northumbryjski.

2) Średnioangielski Middle English od XI do XV wieku -język pozostawał pod wielkim wpływem języków francuskiego i skandynawskiego. Po najeździe normandzkim (1066 r.) nastąpiła silna ekspansja języka francuskiego jako języka zdobywców.

3) Nowoangielski Modern English od Xl wieku - z elementów staroangielskich i francuskich powstał ogólny język nowoangielski, oparty na dialekcie Londynu. Język ten podlegał silnym zmianom, zachował jednak germański system fonologiczny i gramatyczny. W XVI i XVII wieku nastąpił rozkwit języka: rozpowszechnienie słowa pisanego i twórczość Wiliama Szekspira.

Między XVIII a XX w. język angielski stał się językiem o światowym zasięgu, został przeniesiony na inne kontynenty i niezależnie rozwijał się w różnych odległych punktach kuli ziemskiej. Powstały różne jego odmiany, a w niektórych regionach świata stał się on podstawą do utworzenia specyficznego sposobu porozumiewania się -języka mieszanego.

Granatowy - j. angielski = oficjalny

Niebieski - j. angielski = nieoficjalny ale najczęściej używany

III. Odmiany języka angielskiego na świecie

1. Wielka Brytania - British English

• język urzędowy dla ok. 57 mln mieszkańców

• nie jest jedynym językiem oficjalnym:

Walia - j. walijski

Szkocja - j. gaelicki

* mniejszości autochtoniczne

• 1967 ustawa językowa The Welsh Language Act

- zrównanie w prawach oficjalnie używanych języków

- powszechne uznanie bilingwalizmu

Inne kraje europejskie:

• język anielski jako urzędowy:

- Republika Irlandii

- Republika Malty

2. Ameryka Północna - American English

• język urzędowy używanym przez ok. 225 mln mieszkańców.
  wyróżnia się trzy dialekty (które dzielą się na 18 poddialektów):

- północny THE NORTHEN DIALECT

- środkowy THE MIDLAND DIALECT

- południowy THE SOUTHERN DIALECT

• różnice najwyraźniej zaznaczają się na obszarach wschodniego wybrzeża [najwcześniejsza kolonizacja]

• im dalej na zachód, tym różnice między dialektami staja się mniej widoczne

• GULLAH lub GEEHEE

- odmiana języka angielskiego *język mieszany

- powstał on na obszarze Południowej Karoliny i Georgii wśród niewolników murzyńskich
- podobny do PIDGIN English

- połączenie uproszczonych elementów angielskich ze strukturalnymi i leksykalnymi elementami języków rodzimych

• odmiana amerykańska j. angielskiego, nie uzyskała dotychczas statusu odrębnego języka

• coraz bardziej rozpowszechnia się na świecie

3. Kanada - Canadian English

• język urzędowy obok francuskiego

• 27 mln użytkowników

• podział językowy

Quebeck, południowy 60% frankfoni

40% anglofoni

północny 98% frankofoni

• 1968 Official language bill

*federalne dystrykty dwujęzyczne, gdzie jest nie mniej niż 10% ludności francuskojęzycznej

• mimo silnego oddziaływania American English utrzymuje się dominacja wpływów brytyjskich, a także szkockich

• GRANICA Z KANADĄ nie stanowi granicy językowej

4. Australia i Nowa Zelandia - Austral English

• język urzędowy

• jedyny powszechnie używany język europejski

• XIX w. intensywna kolonizacji

*biała dominacja języka angielskiego doprowadziła do wyginięcia licznych języków rodzimych

• 80 % ludności jest pochodzenia brytyjskiego

• wiele terminów obecnie wyłącznie „australijskich” pochodzi z dialektów brytyjskich

• liczne zapożyczenia z języków aborygeńskich

• nieznaczne zróżnicowanie regionalne języka mimo dużego zróżnicowania socjalnego

Nowa Zelandia

• używana odmiana angielskiego bardzo zbliżona do australijskiej

• duże zróżnicowanie języka

• wyspy północne - b. duży wpływ języka maoryskiego

5. Afryka - African English

RPA *African lub South African English

• dwa języki urzędowe o rodowodzie europejskim:

angielski
afrikaans

• w latach 1899-1902 Brytyjczycy wyparli w wyniku wojen burskich z Afryki Południowej Holendrów i od 1902 r. Ziemie te wchodziły w skład Imperium Brytyjskiego. W tym czasie angielski zdobył dominację nad językiem afrikaans, miejscową odmianą niderlandzkiego.

• odmienny od standardowego brytyjskiego, to jednak nie ma statusu odrębnego języka.

• ok. 4 mln użytkowników

6. Inne kraje afrykańskie

• język urzędowy w wielojęzycznych państwach

• język wykładowy w szkolnictwie wyższym

University of Liberia w Monrowii,

University Makerere w Kampanilli * Uganda

• Liberia - język angielski jest językiem urzędowym mimo, że istnieją cztery ogromne grupy językowe (wynika to z wpływów klasy panującej amerykano-liberyjczyków i uwarunkowań historycznych: np. uwolnienie niewolników, przodków dzisiejszych mieszkańców przez flotę angielsko-amerykańską oraz fakt uznania niepodległości Liberii przez Wielką Brytanię w 1847 r.)

• Autor jest zdania, że język angielski odegrał na kontynencie afrykańskim pozytywną rolę, wynikającą z wciągnięcia ludów afrykańskich w orbitę ogólnoświatowego rozwoju społeczno-gospodarczego i umożliwienia im korzystania ze zdobyczy światowej kultury, nauki i gospodarki

7. Indie i Pakistan - The English of India-Pakistan

• wprowadzony w okresie dominacji kolonialnej Brytyjczyków

• 60. XX parlament Indyjski obradował po angielsku, ale istniały silne tendencje
  do przyjęcia hindi

• 1950 r. Indie weszły w skład Wspólnoty Narodów
  hindi - język narodowy i główny język oficjalny

• Angielski miał pozostać językiem oficjalnym do 1965 r.

• 1967 r. The English Language Amendment Bill *język angielski oficjalny lub pomocniczy obok hindi - uznano konieczność stosowania angielskiego w stosunkach między rządem centralnym a stanami, w których ludność nie zna hindi

• 1965 r. Pakistan - autonomiczna republika oficjalne językami języki były bengalski i urdu - j. angielski - służący do porozumiewania się między obydwoma państwami

• 1971 r. Wschodni Pakistan oderwała się tworząc niezależne państwo Bangladesz. Jedynym językiem oficjalnym na tym terenie jest bengalski, ale angielski pozostaje w powszechnym użyciu.

8. Daleki Wschód. Oceania

• Chiny CONTACT LANGUAGE - Pidgin English

• pidgin/ pigeon zniekształcona wymowa business

• lingua franca - pośredni przejaw wpływu kolonizatorów [potrzebny
  do porozumiewania się w początkowym etapie ekspansji by utworzyć podstawę
  do nauki języka angielskiego właściwego [narodowa angielszczyzna]

• pełniący niegdyś rolę środka porozumiewania się między kupcami brytyjskimi
  a dygnitarzami chińskimi. Opiera się on na zastosowaniu angielskich wyrazów
  w formie nieodmiennej zgodnie z chińskim szykiem zdania.

• Filipiny
  języki urzędowe: angielski, tagalski, hiszpański

• angielski podstawą do tworzenia dialektów żargonów gwar pidżinów (Filipiny pomimo uzyskania niepodległości pozostały w ścisłym związku z USA).

• Oceania
  angielski dał podstawy do stworzenia języków mieszanych. Na południowo-zachodnim Pacyfiku (Malanezja, Papua Nowa-Gwinea) używana jest międzynarodowa gwara oparta na języku angielskim.

• Beach la mare * międzynarodowa gwara oparta na języku angielskim

9. Angielski w organizacjach międzynarodowych

• przedmiot współpracy międzynarodowej

• jeden z 6 oficjalnych języków ONZ

• W komitetach ONZ przyjęto tylko dwa języki robocze - angielski
  i francuski *dominuje American English

• Angielski jest jednym z 23 oficjalnych języków w Parlamencie Europejskim,
  a gdyby nowym członkom UE pozostawiono wybór języka oficjalnego 80% opowiedziałoby się za angielskim

• Zorganizowane upowszechnianie międzynarodowe British Council 1934 UK

Autor artykułu jest zdania, że język angielski wyróżnia się stabilną i absolutnie dominującą pozycją na świecie, i żaden język nie jest w stanie tej pozycji zagrozić. Obecnie można zauważyć postępującą uniformizację języka angielskiego poprzez radia telewizję czy Internet. Oraz internacjonalizację słownictwa.

najbardziej rozpowszechnione języki świata

*w mln

Język

Jako język ojczysty

Liczba mówiących ogółem

1.

chiński

1100

1200

2.

angielski

420

1900

3.

hiszpański

380

550

4.

hindi

250

250

5.

arabski

200

215

6.

portugalski

190

210

7.

bengalski

185

120

8.

francuski

120

280

9.

rosyjski

140

160

10

japoński

128

135

11.

włoski

90

120

---