skrypt rolnictwo, rolnicze, Geografia Rolnictwa


1. Uwarunkowania przyrodnicze rolnictwa:

rzeźba,

Najkorzystniejsze dla rolnictwa pod względem rzeźby terenu są obszary łagodnie pofalowane

Ukształtowanie powierzchni pośrednio wpływa na - stosunki wodne, erozję gleb, temperaturę itp.

Erozja gleby - proces jej niszczenia pod wpływem różnych czynników: wody (wodna), wiatru (eoliczna), lodowców (śnieżna, zamrozowa), działalności ludzkiej (antropogeniczna)

Erozja gleby jest uzależniona od:

Sposoby ograniczania erozji gleby:

Tylko 33% powierzchni lądowej kuli ziemskiej nadaje się do zagospodarowania rolniczego

Do najkorzystniejszych form rzeźby terenu dla rolnictwa zalicza się:

Agroklimat - całokształt stanów pogody w okresach długich na danym obszarze, oddziałujących na wzrost roślin i zwierząt

główne czynniki agroklimatyczne :

temperatury krytyczne w tkankach roślinnych - temperatury skrajne, powyżej lub poniżej których roślina zamiera.

odporność roślin na niskie temperatury:

Wiatr - współdecyduje on o plonowaniu zbóż, traw łąkowych i niektórych roślin, stanowiąc główne medium zapylania kwiatów

wpływ ujemny:

Woda stanowi średnio 3/4 masy żywej rośliny uprawnej

(owoce, niektóre warzywa np. sałata zielona, kapusta do 90% i więcej)

współczynnik transpiracji, tj. iloraz masy wody przekazanej przez rośliny do atmosfery do wytworzonej masy suchej (np. pszenica 400-500 m3, ziemniaki 400-600 m3, koniczyna 700-900 m3, trawy łąkowe 800-900 m3).

O zasobach wodnych dla rolnictwa decydują przede wszystkim roczne sumy opadów atmosferycznych, zdolności gromadzenia i utrzymania wilgoci w glebie oraz zróżnicowanie rzeźby terenu

Okres wegetacyjny - czas w którym temperatura dobowa utrzymuje się powyżej +5°C

Do stref klimatycznych najkorzystniejszych dla rolnictwa należą:

-strefa klimatów umiarkowanych

-strefa klimatów podzwrotnikowych

do mniej korzystnych: strefa klimatów zwrotnikowych i równikowych

do niekorzystnych: strefa klimatów okołobiegunowych.

warunki wodne ,

Warunki wodne dla rolnictwa określa się przez sumę opadów atmosferycznych, wielkość parowania oraz możliwości transpiracji wody na skutek uwarunkowań glebowych

szacunek wielkości transpiracji globalnej na podstawie struktury użytkowania ziemi i struktury zasiewów oraz średnich zbiorów wg.T. Olszewskiego

Dla Polski ten szacunek wynosi ok. 30-40 mld m3.

Do chowu zwierząt gospodarskich zużywa się rocznie ok. 1 mld m3,

lasy transpirują ok. 10 mld m3.

nawadnianie upraw umożliwia wzrost plonów

Mapy warunków klimatyczno-glebowych wykazują, że w skali świata najkorzystniejsze warunki dla rolnictwa panują w strefie klimatów umiarkowanych i podzwrotnikowych (Ameryce Północnej, we wschodniej części Ameryki Południowej, prawie w całej Europie, w południowo-wschodniej i wschodniej Azji oraz we wschodniej części Australii).

Są one zbieżne z występowaniem gleb brunatnych, czarnoziemów, żółtoziemów, czerwonoziemów oraz gleb płowych

warunki glebowe (Kompleksy glebowo-rolnicze, jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej)

Rolniczą przydatność gleb określa się za pomocą kryteriów:

Przydatność rolnicza gleb

Strefowe

Astrefowe

Klasyfikacja bonitacyjna gleb

przydatność poszczególnych rodzajów gleb do uprawy określonych kultur roślinnych. W klasyfikacji uwzględnia się wszystkie składniki i czynniki wpływające na produktywność gleb.

Polska:

Klasa I - gleby o najlepszych cechach, 0,4%

Klasa II - cechy urodzajności zbliżone do klasy I, 3,1%

Klasa IIIa - gleby dobre, 10,0%

Klasa IIIb - gleby średnio dobre, 13,7%

Klasa IVa - gleby średnie, 22,5%

Klasa IVb - gleby średnie gorszej jakości, 16,8%

Klasa V - gleby słabe, 20,9%

Klasa VI - gleby najsłabsze, 12,6%

Klasa VI Rz - gleby marginalne, 0,9% gleb klasy VI

2. Uwarunkowania pozaprzyrodnicze rolnictwa:

przeszłość historyczno-kulturowa i gospodarcza,

religia

tradycyjne obyczaje

poziom wykształcenia rolnika

stosunek do postępu cywilizacyjnego, do innowacji w rolnictwie

stosunki polityczno-ekonomiczne

stosunki organizacyjno-ustrojowe

Kodeks Napoleona z 1804 r.

zasada równoprawnego posiadania ziemi przez wszystkich członków rodziny rolniczej - odmienny w stosunku do przeważającego prawa własności na terenach anglosaskich, czyli tzw. primogenitury (pierworództwa)

sytuacja Polski, która przez 125 lat była pod okupacją trzech zaborców: Rosji, Austrii i Prus

reforma uwłaszczeniowa:

- zabór pruski - 1826 r.

- zabór austriacki - 1848 r.

- zabór rosyjskim - 1863 r.

powstanie na świecie po II wojnie światowej dwóch przeciwstawnych opcji ustrojowych-kapitalistycznej i socjalistycznej

poziom rozwoju społeczno-gospodarczego,

według FAO można wydzielić cztery grupy państw:

Cechy rolnictwa KWR

Cechy rolnictwa KSR

STRUKTURA AGRARNA
- własność ziemi
- wielkość gospodarstw

Gospodarstwa duże:

Europa Zachodnia:

Afryka i Azja

wpływ urbanizacji i uprzemysłowienia,

Do dodatnich uwarunkowań należą:

Negatywny wpływ :

Poziom rozwoju przemysłu

Poziom rozwoju usług na rzecz rolnictwa

Organizacja skupu płodów rolnych

Uwarunkowania międzynarodowe

przemysł spożywczy - koncentracja odpowiednich surowców pochodzenia rolniczego, dynamizuje produkcję rolniczą

Największe ośrodki przemysłu spożywczego w Europie:

Paryż

Amsterdam

Rotterdam

Berlin

Bordeaux

Marsylia

Mediolan

Monachium

Walencja

Bolonia

Kopenhaga

Malmó

Oslo

Helsinki

Lublin

Wrocław

Poznań

Bukareszt

Konstancja

Płowdiw

Do firm o największych obrotach w Europie zalicza się:

Nestle (Szwajcaria)- kawa, słodycze

Unilever (Holandia) - tłuszcze i oliwa

Grand Metropolitan (Wielka Brytania) - napoje

Allied Lyons- browary

Dalgety (Wielka Brytania) - różne

Ferruzzi (Włochy) - cukier

Hanson (Wielka Brytania) - różne

BSN (Francja) - różne

Ośrodki przetwórstwa rolniczego o randze światowej (poza europejskimi):

Moskwa, Odessa, Tbilisi, Ufa, Taszkent, Władywostok, Bombaj, Pusan, Tokio, Pekin, Szanghaj, Tianjin, Taj-pej, Kapsztad, San Jose, St. Louis, Toronto, Montreal, Boston, Nowy Jork, Rochester, Atlanta, San Francisco, Los Angeles, Chicago, Saó Paulo, Rio de Janeiro, Belo Horizonte, Buenos Aires, Montevideo i Sydney.

dostępność komunikacyjna,

Do rodzajów transportu, z jakich korzysta rolnictwo, należą:

POLITYKA ROLNA PAŃSTWA

Liberalizm - regulowanie rodzaju i wielkości produkcji przez sam rynek

Protekcjonizm - podnoszenie konkurencyjności własnych towarów na rynkach obcych i zmniejszanie konkurencyjności towarów obcych na rynku własnym

Wspólna Polityka Rolna UE:

3. Cechy społeczno-własnościowe rolnictwa

kim jest rolnik ?

jaki jest jego stosunek do ziemi, na której gospodaruje oraz do innych osób na niej pracujących ?

ludność rolnicza w stosunku do ogółu ludności danego kraju:

kraje rozwijające się Afryki (średnio 60-80%)

Ameryka Łacińska (50-70%)

Azja (50-70%), Chiny 68%, Indie 56%, Turcja 32%.

kraje wysoko rozwinięte:

Wielka Brytania 1,9%

Belgia 2,1%

Stany Zjednoczone 2,4%,

Kanada 2,8%

Niemcy 2,9%

Holandia 3,7%.

Ludność rolnicza w przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych

od poniżej 15 osób (np. w Australii, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych)

do ponad 60 osób na 100 ha (np. w Chinach, Indiach, Egipcie, Somalii, Demokratycznej Republice Konga)

Własność wspólna

Społeczeństwa zbieracko-myśliwskie

Społeczeństwa pasterskie

Społeczeństwa rolnicze

prawo do ziemi przysługuje określonej grupie ludzkiej - ród, plemię lub inna grupa osób powiązanych ze sobą pochodzeniem od wspólnego przodka lub też wspólnym zamieszkiwaniem na określonym obszarze

kraje, w których występują wspólnoty ziemskie:

- kraje, w których wspólnoty ziemskie zajmują nieznaczne obszary, zwykle nie najlepszej ziemi i nie grają istotnej roli w życiu mieszkańców. Należą tu m.in. kraje Europy, w których zachowały się np. wspólnoty pastwiskowe lub inne. Większość z nich zanikła w XIX w

- kraje, w których przeważa obecnie prywatna własność ziemi, lecz mniejszość ludności zachowała wspólne władanie ziemią i na nim głównie opiera egzystencję; kraje Ameryki Łacińskiej, Indie oraz niektóre kraje Azji Południowo-Wschodniej i Oceanii;

- kraje, w których wspólne władanie ziemią jest dotąd formą dominującą; większość krajów tzw. Czarnej Afryki.

Własność prywatna (indywidualna)

osoba będąca właścicielem ziemi posiada prawo określania sposobu i zakresu jej użytkowania oraz prawo przekazania jej własności innym przez zapis, dzierżawę, zastaw lub sprzedaż

Wielka własność ziemska (latyfundia)

Wielka własność i dzierżawa ziemi

Wielka własność jako wielkie gospodarstwo rolne

ziemie dziedziczne - ordynacje lub majoraty - majątek jest niepodzielny i przechodzi w całości na najstarszego z synów zmarłego ordynata, na Bliskim Wschodzie

wielkie gospodarstwa własnościowe w krajach wysoko rozwiniętych

USA

sidewalk-farmers - robotnicy mieszkają w mieście, skąd dojeżdżają do pracy na farmie

suitcase-farmers - pojawiają się na farmie jedynie w okresie siewów i zbiorów

gospodarstwa spółek i koncernów kapitalistycznych

-mają zapewnione z zewnątrz zarówno kredyty, jak i rynek zbytu, i od rynku tego są całkowicie uzależnione: tu gospodarstwa ryżowe delty Padu we Włoszech lub wielkie rancza należące do firm produkujących konserwy mięsne w Stanach Zjednoczonych, plantacje trzciny cukrowej i ananasów na Hawajach

United Fruit Company - w Ameryce Łacińskiej 1,5 mln ha ziemi

Wiele amerykańskich, angielskich i francuskich towarzystw, monopoli i banków ma tysiące hektarów ziemi w krajach Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej - plantacje trzciny cukrowej, kakaowca, herbaty, drzew kauczukowych

Drobna własność prywatna - indywidualna (mikrofundia)

Drobna własność prywatna, indywidualna, może powstać bądź z rozkładu dawnych wspólnot wiejskich, bądź z podziału wielkiej własności indywidualnej, niewolniczej, feudalnej lub kapitalistycznej lub wreszcie z przez drobną własność ziem uprzednio nie uwłaszczonych

Dzierżawa ziemi jest to umowa zawarta pomiędzy właścicielem ziemi a inną osobą zwaną dzierżawcą, na mocy której właściciel, którym może być osoba prywatna, osoba prawna lub państwo, odstępuje dzierżawcy na pewien okres prawo użytkowania ziemi i czerpania z niej dochodów w zamian za określone świadczenia - czynsz dzierżawny

podstawowe formy dzierżawy ziemi w zamian za:

Własność społeczna

ziemia jest nie tylko własnością wspólną danej wspólnoty (własność grupowa) lub całego narodu (własność ogólnonarodowa), lecz że władanie ziemią ma charakter społeczny, że jest ona wspólnie uprawiana i użytkowana, a efekty produkcji są dzielone zgodnie z potrzebami społecznymi między członków wspólnoty i cały naród

Sowchozy - państwowe gospodarstwa rolne, w których ziemia i środki produkcji stanowiły własność ogólnonarodową, prowadzono je jak zakłady przemysłowe

Kołchozy - zespołowe gospodarstwa rolne powstałe ze zrzeszenia drobnych gospodarstw chłopskich na zasadach spółdzielczych, uspołecznienia środków produkcji i zespołowej pracy. Ziemia kołchozu stanowiła własność ogólnonarodową, przekazaną kołchozowi przez państwo w bezpłatne użytkowanie na okres 99 lat

4. Cechy organizacyjno-techniczne rolnictwa

określają w jaki sposób jest uzyskiwana produkcja rolna tj. przy zastosowaniu jakich zabiegów i środków, przy użyciu jakich nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej uzyskuje się produkcję rolną i utrzymuje lub podnosi walory produkcyjne środowiska geograficznego

formy rolnictwa:

  1. ekstensywne, w których produkcja uzyskiwana jest przy niewielkich nakładach pracy lub środków produkcji,

  2. intensywne pracochłonne, w którym produkcję uzyskuje się przy dużych nakładach pracy żywej i minimum środków produkcji

  3. intensywne kapitałochłonne o dużych nakładach środków produkcji (kapitału) i niskich nakładach pracy żywej.

POCZĄTKI ROLNICTWA

w IX tysiącleciu p.n.e. na obszarze tzw. Żyznego Półksiężyca, istniało już prymitywne rolnictwo oparte na uprawie roślin, głównie zbóż

Wawiłow - teoria genocentrów

„ogniska" pochodzenia roślin uprawnych:

Jak stare jest rolnictwo???

IV tysiąclecia p.n.e

Systemy uprawy roślin

odłogowe, ugorowe, sucha uprawa, dwupolowy, trójpolowy, intensywne z nawadnianiem (wykorzystujące wody wezbraniowe, wykorzystujące wody gruntowe, systemy rolnictwa nawadnianego dolin wielkich rzek, systemy rolnictwa nawadnianego krajów monsunowych, systemy rolnictwa nawadnianego Ameryki), intensywne bez nawadniana, rolnictwa uprzemysłowionego

ROLNICTWO ŻAROWO-ODŁOGOWE - rozwinął się na obszarze Bliskiego Wschodu. Stąd rozprzestrzenił się szeroko w różnych strefach klimatycznych. W Europie stosowany był jeszcze w okresie średniowiecza. Obecnie zachował się na obszarach krajów tropikalnych Afryki, Ameryki Południowej i Azji Południowo-Wschodniej.

WYSTEPOWANIE: głównie w lesie równikowym oraz na pograniczu sawanny i terenów leśnych.

POLEGA NA:
a) wypala się wyznaczoną część terenu leśnego

b) otrzymany po spaleniu popiół użyźnia glebę
c) uprawia się:
- zboża: proso, sorgo, ryż, kukurydzę
- rośliny okopowe: maniok, bataty
- rośliny strączkowe: fasola
d) mieszana uprawa roślin (polega na sadzeniu na sadzeniu lub siewie w bliskim sąsiedztwie różnych roślin uprawnych)
e) trzyletnia uprawa, kilka lub kilkanaście lat odłogu
f) obszary: Afryka, Ameryka Płd. i Azja Płd. - Wsch.

Systemy odłogowe orne

Radło, najstarsze narzędzie rolnicze służące do prymitywnej uprawy gleby (orka bez odwracania), znane w Europie od epoki brązu, stosowane w Polsce do końca XII w.

System ugorowy polega na uprawie roślin jednorocznych na określonym kawałku gruntu przez jeden rok lub czasem dłużej, po czym pole pozostawia się na rok lub ponad niezasiane

W systemie suchej uprawy wyróżnia się cztery fazy czynności:

- orki, która przygotowuje ugór do zwiększania pojemności sorpcyjnej gleby;

- opadów, gdy ziemia wchłania wodę, którą ma zmagazynować;

- rozdrabniania i spulchniania gleby w celu przeciwdziałania wyparowywaniu;

- uprawy roślin.

Dwupolówka - przemienna forma uprawy dwóch pól. Jedno pole obsiewano zbożem jarym i ozimym, a drugie ugorowano, aby zapobiec nadmiernemu wyjaławianiu gleby. W kolejnym roku uprawiano pole poprzednio ugorowane. Dwupolówka rozwinęła się w następstwie systemu żarowego lub jednopolowego.

Trójpolówka - sposób uprawy roli polegający na podzieleniu pola na trzy części. Każdego roku uprawiane są tylko dwie z nich, a trzecia ugoruje, co pozwala na "odpoczywanie" ziemi. Jedno pole obsiewano jesienią zbożem ozimym, drugie obsiewano wiosną zbożem jarym a trzecie pole ugorowane stanowiło pastwisko. Co roku zmieniano kolejność upraw na poszczególnych polach. Ugorowano ziemię, która wiosną obsiana była zbożem jarym dojrzewającym później niż ozime. Po zbiorach jarki pole stawało się pastwiskiem do jesieni następnego roku, kiedy obsiewano je oziminą. Grunty całej wsi podzielone były na 3 części, a poszczególni właściciele mieli udział w każdej części. Wymuszało to wspólną pracę zwłaszcza przy żniwach. W Polsce trójpolówka pojawiła się w II połowie XII wieku, zaczęła się upowszechniać w wiekach XIII i XIV w związku z rozwojem lokacji na prawie niemieckim.

Systemy intensywne z nawadnianiem

Nawadnianie gruntów - użycie wody do uprawy roślin w warunkach jej niedostatku w glebie przez zastosowanie odpowiednich konstrukcji.

Stosuje się je obecnie w następujących warunkach:

-na obszarach, gdzie opady są na ogół wystarczające do uprawy roślin, stosuje się nawadnianie bądź jako zabezpieczenie na wypadek suszy, bądź w celu podniesienia plonów niektórych bardziej wymagających roślin - nawadnianie uzupełniające

Źródła poboru wody do nawadniania:

-wody deszczowe magazynowane w specjalnych zbiornikach

-wody gruntowe czerpane za pośrednictwem źródeł, studni lub tuneli.

Na podstawie sposobów rozprowadzenia wód wyróżnia się:

Poldery - obszary rolnicze położone w depresji powstałe w miejscu osuszenia zatok morskich. Najczęściej są to obszary położne poniżej poziomu morza, gęsto poprzecinane rowami melioracyjnymi. Żyzne gleby polderu są często wykorzystywane rolniczo. Od obszarów wodnych (rzeka, kanał, zatoka) oddzielone są wysokimi wałami.

Justus von Liebig (1803 -1873) - niemiecki chemik. Wykładał chemię na uniwersytetach w Giessen i Monachium. Wynalazł kostkę bulionową. Obecnie uniwersytet w Giessen nosi jego nazwisko.

Był bardzo zaangażowany w badania dotyczące chemii organicznej. Nazywany jest "ojcem" nawozu, gdyż udowodnił on teorię o mineralnym odżywaniu się roślin, co stało się podstawą do wytworzenia nowoczesnej chemii rolnej. Początkowo w użytku znajdowały się jedynie naturalne nawozy mineralne takie jak chociażby saletra chilijska. Później nastąpił rozwój przemysłowego wytwarzania nawozów sztucznych, dzięki czemu stały się one o wiele bardziej dostępne i w dużym stopniu wpłynęły na rozwój rolnictwa XIX w.

W wyniku zastosowania nawozów sztucznych i innych zabiegów agrotechnicznych plony zbóż w rolnictwie intensywnym krajów zachodniej Europy wzrosły z ok. 15 q z ha do ok. 30 q w okresie międzywojennym

i do ok. 50-60 q z ha obecnie.

Systemy chowu zwierząt

przydomowe, pastwiskowe (pasterstwo koczownicze, system otgonny, sezonowe pasterstwo wędrowne, letnie pasterstwo górskie, chów pastwiskowy reniferów), Chów ,.uczuciowy" zwierząt, Chów pastwiskowo-oborowy, Chów oborowy

L.M. Zalcman- rosyjski ekonomista rolny,

formy chowu zwierząt:

stacjonarno-pastwiskowy, kulturalno-pastwiskowy i intensywne-pastwiskowy)

-system oborowo-pastwiskowy (ekstensywny oparty głównie na naturalnej bazie paszowej, średnio intensywny, oparty zarówno na paszy naturalnej, jak i roślinach uprawnych i intensywny o przewadze paszy pochodzącej z uprawy roślin lub wysokoproduktywnej naturalnej bazie paszowej)

-system oborowy (całoroczny oborowy i oborowo-zagrodowy)

Systemy przydomowe

w ramach systemu leśno - odłogowego, w intensywnym rolnictwie nawadnianym

- źródło zaopatrzenia w mięso, mleko, skóry, jaja itp.

Systemy pastwiskowe

użytkują one wyłącznie naturalną roślinność trawiastą

Pasterstwo koczownicze

a) obszary: stepy i lasostepy obrzeża Sahary, Płw. Arabski, Mezopotamia, Syberia, Azja Środkowa i Zach.
b) polega na wypasaniu zwierząt na naturalnych pastwiskach i wędrówkach w poszukiwaniu nowych miejsc do wypasu
c) hoduje się: wielbłądy, owce, kozy, osły, bydło rogate

Cechą systemu otgonnego, przy zachowaniu wędrownego wypasu naturalnych pastwisk oraz wykorzystaniu wielowiekowych doświadczeń pasterstwa koczowniczego, jest racjonalizacja chowu zwierząt zgodnie z wymogami współczesnej nauki i praktyki rolniczej.

Racjonalizacja ta obejmuje:

System kulturalno-pastwiskowy

polega na łączeniu całorocznego lub prawie całorocznego wypasu zwierząt na pastwisku z bardziej aktywną ingerencją człowieka w procesy produkcyjne, jak rozmnażanie, karmienie, pielęgnacja zwierząt w bardziej krytycznych okresach hodowli, związanych bądź z pewnymi okresami rozwoju samych zwierząt, bądź też z sezonowością produkcji pasz

Sezonowe pasterstwo wędrowne - transhumancja

Transhumancja polega na sezonowych, stałych przegonach stad z pastwisk letnich (górskich) na pastwiska zimowe (na równinach podgórskich, w dolinach etc.), jednak jego ośrodkiem pozostaje stała osada - wieś, gdzie część ludności trudni się uprawą roli

Letnie pasterstwo górskie

polega na letnim wypasaniu stad zwierząt należących do rolników, zamieszkujących doliny lub podnóża gór, na położonych w niezbyt dużej odległości pastwiskach górskich. Zimę spędzają zwierzęta w osiedlach rolników w zamknięciu i są żywione z nagromadzonych zapasów pasz.

Wiosną pod opieką wynajętych lub też będących członkami rodzin rolników pasterzy wędrują one w góry, przechodząc coraz wyżej od pastwiska do pastwiska, w miarę jak ustępują śniegi i rozpoczyna się wzrost traw, sięgając aż poza górną granicę lasów na pastwiska wysokogórskie.

Jesienią następuje powrót do wsi.

Juhas to najemny pracownik, pomocnik bacy - często właściciel polany, na której odbywa się wypas, bądź właściciel stada wypasanych owiec. Słowo pochodzi z języka węgierskiego juhász (owczarz)

Baca - starszy pasterz owiec w polskich Karpatach, zwierzchnik juhasów. Baca był wynajmowany przez grupę gospodarzy do wypasu owiec należących do nich. Sam baca zatrudniał przy wypasie owiec kilku juhasów, którym pomagali honielnicy a tym z kolei owcarkowie.

Chów pastwiskowo-oborowy

przeważa na terenie Europy oraz w niektórych krajach pozaeuropejskich zasiedlonych przez Europejczyków, gra też pewną rolę w niektórych krajach azjatyckich. Jest on mniej lub bardziej ściśle powiązany z uprawą roli różnorodnymi więzami, zarówno przez pracę zwierząt na roli, żywienie ich paszami pochodzącymi z gruntów uprawnych, jak i przez użyźnianie tych gruntów nawozem zwierzęcym

Yeyret w ramach chowu oborowo-pastwiskowego wyróżnił trzy odmiany:

- systemy o dominacji produkcji roślinnej, której jest podporządkowany chów zwierząt

Według Zalcmana intensywne formy chowu oborowo-pastwiskowego cechuje:

Ulepszenia w chowie zwierząt

głównymi zabiegami, które przyczyniły się do poprawy jakości zwierząt hodowlanych jest:

5. Cechy produkcyjne rolnictwa

Produkcja roślinna:

rośliny alimentacyjne:

Zboża (pszenica, ryż, kukurydza, sorgo)

Rośliny strączkowe (soja)

Rośliny bulwiaste i korzeniowie (ziemniaki, kasawa, taro, bataty, pochrzyny)

Warzywa (pomidor, papryka)

Owoce (cytrusy, palmy daktylowe, banan)

rośliny przemysłowe:

Rośliny cukrodajne (trzcina cukrowa, burak cukrowy)

Rośliny oleiste (palma kokosowa, oliwka europejska, bawełna, rzepak)

Rośliny włóknodajne (len, konopie, juta, bawełna)

Rośliny kauczukodajne (kauczukowiec)

Używki i przyprawy (kawa, herbata, kakaowiec, tytoń, chmiel, winorośl)

Produkcja zwierzęca: bydło, kozy i owce, trzoda chlewna, drób, jedwabniki i pszczoły

Rośliny Istnieje wiele klasyfikacji roślin uprawnych w zależności od ich cech biologicznych, wymagań od siedliska, sposobów uprawy lub też celów i przeznaczenia produkcji.

Ze względu na cele produkcji najczęściej stosuje się podział na rośliny: alimentacyjne, pastewne i przemysłowe. Do każdej z tych grup należą różne grupy biologiczne i technologiczne. Podział ten jest jednak trudny do konsekwentnego zachowania ze względu na przynależność wielu roślin do różnych grup z tych 3. Dlatego często stosowany jest inny, bardziej tradycyjny podział: zboża, rośliny strączkowe, rośliny bulwiasto-kłączowe, warzywa, owoce, używki i przyprawy, rośliny przemysłowe.

rośliny alimentacyjne - służące spożyciu przez człowieka:

zboża: pszenica, żyto, jęczmień, owies, ryż, kukurydza, sorgo i proso, gryka

strączkowe: bób, soczewica, fasola, soja, ciecierzyca, groch,

bulwiaste i korzeniowe: ziemniaki, maniok, taro, jam, bataty, kasawa

warzywa i owoce: warzywa: marchew, pietruszka, seler, cebule, kapusty, kalafior, sałata, pomidory, papryki, ogórki, melony, dynie; owoce: jabłonie, grusze, śliwy, maliny, jagody, cytrusy (mandarynka, cytryna, pomarańcza, grejpfruty), palmy daktylowe, figi, banany, ananasy, orzechy, kasztany, leszczyny, pistacje

rośliny przemysłowe - czyli stanowiące surowiec dla przemysłu, należą do różnych grup botanicznych i technologicznych:

okopowe: buraki cukrowe, cykoria

oleiste: olejowiec, palma kokosowa, orzeszki ziemne, sezam indyjski, bawełna - klimat tropikalny i subtropikalny; oliwka europejska - klimat śródziemnomorski; len, soja, rzepak i rzepik, słonecznik, mak, gorczyca - klimat umiarkowany

włókniste: len, konopie, juta, bawełna

cukrodajne: trzcina cukrowa, burak cukrowy

kauczukodajne: kauczukowiec brazylijski

używki: kawa, herbata, kakaowiec, tytoń, chmiel, winorośl, narkotyki (opium, kokaina, haszysz, marihuana)

przyprawy: kminek, kmin, anyżek, koper włoski, koper ogrodowy, koper morski, tymianek pospolity, majeranek ogrodowy, rozmaryn lekarski, mięta pieprzowa, wawrzyn szlachetny, gorczyca, papryka, pieprz, ziele angielskie, cynamon, goździki, gałka muszkatałowa, wanilia, imbir

rośliny pastewne - uprawiane dla potrzeb inwentarza żywego:

zboża: kukurydza, żyto, jęczmień

okopowe: buraki, marchew, kapusta pastewna, brukiew, rzepa

motylkowe: wieloroczne: koniczyna, lucerna, esparceta oraz jednoroczne (strączkowe): bobik, wyka, peluszka, łubin, seradela

Zboża lub rośliny zbożowe to rośliny uprawne z rodziny traw. Ich owoce wytwarzają nasiona o wysokiej zawartości skrobi, są one wykorzystywane do celów konsumpcyjnych (mąki, kasze, oleje, syropy), pastewnych i przemysłowych (piwowarstwo, młynarstwo, gorzelnictwo, farmaceutyka).

Uprawy zbóż zajmują obszary o klimacie umiarkowanym i podzwrotnikowym, najważniejsze centra: Indochiny, Ameryka Północna, Europa, Australia, Argentyna.

Pszenica (Triticum L.) - rodzaj zbóż z rodziny wiechlinowatych. Pochodzi z południowo-zachodniej i środkowej Azji. Wyróżnia się około 20 gatunków pszenicy. Oprócz jęczmienia jest najstarszym zbożem chlebowym uprawianym od co najmniej 6 tysięcy lat. Zajmuje pierwsze miejsce w światowej produkcji zbóż.

Pszenica jest typowym zbożem klimatów umiarkowanych

Jest typową rośliną zbiorowisk trawiastych, głównie stepów i prerii, a więc stref klimatycznych umiarkowanie wilgotnych, które sprzyjają kiełkowaniu ziarna, a dojrzewanie przypada na pory roku o niskich opadach i wysokich temperaturach. Toleruje niedobór wody, można ją uprawiać na obszarach o opadach od 200 do 700 mm/rok.

ZBIORY - 650 MLN TON ROCZNIE

Koncentracja produkcji jest wysoka

- z siedmiu krajów pochodzi 62% ziarna pszenicy:

Chiny - 19%,

USA - 12%,

Indie - 10%,

Rosja - 7%,

Francja - 6%,

Kanada - 5%,

Turcja - 3,5%.

Najwięksi eksporterzy to: USA, Kanada oraz Francja.

Ryż - rodzaj zbóż z rodziny wiechlinowatych obejmujący około 20 gatunków. Występuje w strefie klimatów gorących i ciepłych na całym świecie

Ryż to uprawa jednoroczna, z reguły samopylna. Roślina wytwarza kilka źdźbeł o wys. 60-150 cm, zakończonych kwiatostanem — rozgałęzioną wiechą mającą na każdym odgałęzieniu kilka jednokwiatowych kłosków. W sumie jedna roślina daje od 30 do 100 ziarniaków zrośniętych z plewkami, które stanowią ok. ¼ wagi ziarna i ok. połowy jego objętości.

Ryż jest znany w uprawie od ponad 5 tys. lat, stąd wytworzyły się jego liczne odmiany dostosowane do różnych warunków przyrodniczych.

Wyróżnia się dwa zasadnicze typy:

Ryż mokry jest rośliną, która przez większą część okresu wegetacyjnego rośnie w płytkich zbiornikach wodnych, do których siewki są wysadzane po ok. 2-6 tygodniach od skiełkowania.

Ryż suchy, uprawiany jest bez nawadniania, lecz wymaga znacznej wilgotności gleby, stąd jego niższe plony, silnie uzależnione o wielkości opadów w trakcie wegetacji.

Ryż uprawia się w 110 krajach, średnioroczna produkcja ziarna - 630 mln t. Czołowymi producentami są:

Chiny - 34%,

Indie - 22%,

Indonezja - 9%,

Bangladesz - 5%,

Wietnam - 4%,

Tajlandia - niecałe 4%,

Birma - 3%.

Kukurydza zwyczajna - gatunek rośliny jednorocznej z rodziny wiechlinowatych. Należy do zbóż. Pochodzi z Meksyku. Praktycznie nie występuje w formie dzikiej.

Zastosowanie

Surowiec zielarski: Znamię kukurydzy, skrobia kukurydziana

Znamiona kukurydzy stosuje się jako lek moczopędny oraz w pewnym stopniu przeciwzapalny i rozkurczowy w przypadku trudności w oddawaniu moczu. W zapaleniu miedniczek nerkowych i pęcherza oraz w obrzękach wywołanych niewydolnością krążenia i nerek. Stosuje się je również jako lek żółciopędny i pomocniczo w zapaleniu wątroby

Roślina uprawna - ziarna i części zielone stanową źródło paszy dla inwentarza.

Kukurydzę uprawia się w prawie 150 krajach świata, które średnio produkują 720 mln t/rok /ziarna.

Czołowymi producentami są:

USA - 42% produkcji światowej,

Chiny - 19%,

Brazylia - 6%,

Meksyk - 4%,

Francja - 3%,

Argentyna,

Indie - 2%.

Sorgo - rodzaj roślin z rodziny wiechlinowatych obejmujący około 25 gatunków. Rośliny tego rodzaju występują w strefie klimatów ciepłych i gorących, stanowiąc jedną z najważniejszych roślin zbożowych tych regionów świata.

Zastosowanie

Sorgo uprawiane jest w prawie -10 krajach, a średnio rocznie uzyskuje się 62 mln t.

Najwięcej produkują: USA - 28%, Indie - 20%, Chiny - 8%. Meksyk - 7%, Nigeria - 6,5%, Sudan - 5,3% oraz Argentyna -4%.

Ziemniak - roślina jednoroczna należąca do rodziny psiankowatych pochodząca z południowych Andów i wyspy Chiloe. Obecnie rozprzestrzeniona na całym świecie jako roślina uprawna.

jedna z najważniejszych roślin jadalnych świata, powszechnie uprawiana w klimacie umiarkowanym, rzadziej w ciepłym, dostarcza bulw skrobiowych, spożywczych, pastewnych lub przemysłowych (produkcja alkoholu, krochmalu itd). Krzaczasta bylina, kwiaty białe, różowe lub fioletowe, owoc - zielona jagoda. Największe uprawy w Rosji, Polsce, Stanach Zjednoczonych.

Batat (patat), słodki ziemniak, wilec ziemniaczany - gatunek rośli zielnych należących do rodziny powojowatych. Pochodzi z Ameryki Południowej i Ameryki Środkowej. Gatunek popularny w uprawie w całej strefie tropikalnej.

Bataty uprawia się w 90 krajach, a łączna produkcja wynosi ok. 120 mln t/rok. Uprawę zdominowały Chiny wytwarzające aż 85% produkcji światowej. Udział drugiej grupy producentów, do której zalicza się Indie, Indonezja, Rwanda, Uganda, Wietnam, wynosi od 1% do 2%

Pochrzyn, jams, ignam - rodzaj wieloletnich pnączy. Należy do niego ponad 600 gatunków pochodzących głównie z obszarów tropikalnych.

Zastosowanie

Wiele gatunków z tego rodzaju jest uprawianych ze względu na jadalne bulwy i owoce.

Wykorzystywane również do produkcji kosmetyków.

Pochrzyny uprawiane są w 43 krajach, a w produkcji zdecydowanie dominują kraje zachodniej Afryki z Nigerią na czele, która w latach 90. XX w. skupiała prawie 3/4 światowej produkcji bulw. Średnie plony z 1 ha zbliżały się do 10 t, a największe, uzyskane na Wyspach Salomona, osiągały prawie 29 t/ha.

Kasawa (maniok jadalny) gatunek rośliny uprawnej należący do rodziny wilczomleczowatych. Pochodzi z Brazylii. Najważniejsza i najpospolitsza roślina uprawna tropikalnej Ameryki, Afryki i Azji, stanowiąca pożywienie 2/3 ludności tych obszarów. Jej uprawę zaczęli 3000 lat p.n.e. Indianie brazylijscy. W XVI wieku trafił do Afryki, później do Indonezji. Stał się odpowiednikiem ziemniaka w strefie klimatu umiarkowanego.

jest krzewem dorastającym do 3 m wysokości o zdrewniałych łodygach. Roślina daje wysokie plony (10-30 t/ha) i jest odporna na niekorzystne warunki klimatyczne i glebowe.

W latach 90. XX w. roczna produkcja kasawy wynosiła nieco ponad 150 mln t korzeni. Ponad 50% przypadało na Afrykę (Nigeria, Zair, Tanzania), lecz czołowym producentem była Brazylia. W Azji dominowały Indonezja i Tajlandia skupiające łącznie ponad 22% światowej produkcji

Aroidy

Rośliny z rodziny obrazkowatych stanowią ważne źródło pożywienia ludności tropiku. Rodzina ta liczy około 100 rodzajów i 1500 gatunków. Najważniejszymi gatunkami jadalnymi są:

Taro- kolokazja, kleśnica -bagienna uprawna roślina z rodziny obrazkowatych. Uprawiana w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Wywodzi się zapewne z Azji południowo wschodniej, rozprzestrzeniona w Polinezji i na Wyspach Hawajskich, a w czasach współczesnych także w Afryce i Amerykach. Dostarcza w skali światowej ok. 9 mln t bulwiastych kłączy, które są surowcem spożywczym. Bulwy przed spożyciem należy długo gotować, aby wyeliminować związki szczawianu wapnia, które działają drażniąco na przewód pokarmowy. Liście wykorzystywane bywają jako warzywo (kapusta karaibska).

Klasyfikacja botaniczna roślin oleistych

Najważniejszymi rodzinami roślin, z których otrzymuje się oleje roślinne, są:

Olejowiec gwinejski, palma olejowa - gatunek drzew z rodziny arekowatych.

Charakterystyka

Owoce oleiste (do 70% tłuszczu), w nasionach zawierają także duże ilości białka (26%).

Zastosowanie

Roślina uprawna: główne rejony uprawy to ojczysta Demokratyczna Republika Konga, ponadto kraje Afryki Zachodniej i Środkowej, Malezja, Indonezja, Kolumbia i Ekwador.

Olej wykorzystuje się do produkcji margaryny, mydła, kosmetyków.

Nasiona należą do podstawowych produktów żywieniowych ludności zamieszkującej strefę tropikalną.

liście stosowane są do krycia chat i do wyrobu włókien

Wytłoki są cenną paszą dla zwierząt.

Kokos właściwy, Palma kokosowa- jedyny gatunek z rodzaju kokos należący do rodziny arekowatych.

Nazwa palmy kokosowej w sanskrycie to kalpa vriksha, które tłumaczy się jako " drzewo, które zaspokaja wszystkie potrzeby życia". Palma kokosowa pochodzi z południowo-wschodniej Azji lub z północno-zachodniej Ameryki Południowej. Kopalne szczątki z Nowej Zelandii wskazują, że rośliny o małych orzechach kokosowych rosły tam już przed 15 milionami lat. Najstarsze skamieniałości były znajdowane w Radżastanie w Indiach. Jej owoce wyrzucone przez morze i zdolne do kiełkowania znajdowano w Norwegii. Obecnie jest najczęściej występującą palmą, gdyż rośnie wzdłuż wszystkich tropikalnych brzegów morskich.

Zastosowanie

Wszystkie części palmy kokosowej są użyteczne. Z jednego drzewa można uzyskać do 75 "orzechów" rocznie co stanowi znaczącą wartość ekonomiczną.

Miąższ - biały i mięsisty jest jadalny na świeżo lub wysuszony po ugotowaniu. Starty na wiórki używany jest w cukiernictwie. Używa się go również przy produkcji kosmetyków z powodu właściwości wygładzania i rozjaśniania skóry.

Wnętrze orzecha kokosowego wypełnia "woda" zawierająca cukry, która jest używane jako napój chłodzący i do robienia galaretowatego deseru Nata de Kokos. Dojrzałe owoce mają znacznie mniej płynu niż młode okazy. Woda orzecha kokosowego jest sterylna aż do chwili kiedy orzech kokosowy zostanie otwarty (chyba, że jest popsuty).

Mleko orzecha kokosowego, które w przybliżeniu zawiera 17% tłuszczu jest robione przez przecieranie utartych orzechów kokosowych z gorącą wodą albo gorącym mlekiem, które wyciąga olej i aromatyczne związki z włókien. Świeże mleko znakomicie gasi pragnienie w tropikalnym klimacie jak też używa się go do wyrobu alkoholi.

Śmietanka orzecha kokosowego unosi się na wierzchu kiedy mleko orzecha kokosowego jest ochładzane

Pozostałe po ekstrakcji oleju włókniste wytłoki, zawierają około 20% białka i stanowią doskonałą paszę dla zwierząt hodowlanych.

Z soku wypływającego z nacinania grona kwiatu orzecha kokosowego jest robione wino palmowe zwane na Filipinach tuba

Młode wierzchołkowe listki są jadane na surowo, po ugotowaniu lub marynowaniu jako jarzyna (tzw. kapusta palmowa).

Pąk szczytowy kłodziny zwany sercem palmy - białawy pęd o długości 30-40 cm, jest rzadkim delikatnym przysmakiem. (Niestety bez niego roślina ginie). Serca palmy są zjadane w sałatkach, taką sałatkę czasami nazywa się "sałatką milionera ".

Włókno kokosowe, z którego wytwarza się liny, pędzle, szczotki, maty używane zamiast dywanów a nawet uszczelnia łodzie. Jest też używane szeroko w ogrodnictwie do robienia kompostu jako substytut torfu.

Kopra jest wysuszonym jądrem nasienia, z którego wytwarza się olej palmowy zwany olejem kokosowym

Pień palmy kokosowej wykorzystuje się w budownictwie i nadaje się do rzeźbienia.

Liście służą do wyrobu koszy i przykrywania dachów, budowy płotów czy ścian budynków

Łuska i skorupy mogą być używane jako paliwo i są dobrym źródłem węgla drzewnego.

Mieszkańcy Hawajów wydrążali pnie aby robić bębny, pojemniki, lub nawet małe kajaki.

Woda orzecha kokosowego jest prawie identyczna jak plazma krwi i jest używana w awaryjnych przypadkach jak dożylne uwodnienie płynne, kiedy jest brak innego płynu.

Korzenie są używane jako barwnik, płyn do ust, albo lek na biegunkę. Kawałek korzenia jest używany jako szczoteczka do zębów dla ubogich.

Połówki skorupy orzecha kokosowego są używane w teatrach i przy udźwiękowieniach filmów. Uderzanie ich o siebie imituje tętent końskich kopyt.

Wysuszone połówki skorupy orzecha kokosowego są używane do polerowania podłogi.

Kopra - wysuszony miąższ (bielmo) orzechów palmy kokosowej (kokosowca). Zawiera on około 70% tłuszczu, jest stosowany do wyrobu oleju kokosowego, oczyszczony i rozdrobniony (wiórki) używany jest w przemyśle cukierniczym m.in. do wyrobu tortów i ciast.

Najlepsza kopra to ta, pochodząca z suszarń na Archipelagu Malajskim, Cejlonie i Nowej Gwinei, gdzie jest suszona gorącym powietrzem.

Na świecie wytwarza się rocznie około 5,25 mln ton kopry (1999). Jej głównymi producentami są: Filipiny (2,2 mln ton), Indonezja (1,2 mln ton), Indie, Sri Lanka, Wietnam, Meksyk.

Orzech ziemny, orzacha - gatunek rośliny jednorocznej z rodziny bobowatych. Pochodzi z Brazylii. Jest często uprawiany w krajach tropikalnych i subtropikalnych.

świeże nasiona są zjadane jako warzywo, a prażone lub solone są popularną przekąską.

Olej z orzeszków ziemnych jest pachnący,smaczny i dorównuje wartością oliwie z oliwek. Używa się go do wytwarzania margaryny, kosmetyków.

Z odtłuszczonej mączki wytwarzanej z nasion wytwarza się pieczywo dla chorych na cukrzycę

główni producenci to Indie, Chiny, Nigeria i USA. W Europie orzeszki ziemne uprawiane są na Półwyspie Bałkańskim, we Włoszech, Francji.

Sezam indyjski, sezam wschodni, kunżut, łogowa wschodnia - gatunek jednorocznej rośliny oleistej z rodziny połapkowatych (sezamowatych). Pochodzi z Afryki.

z nasion otrzymuje się jadalny olej sezamowy, który jest tłoczony na zimno. Nie różni się on smakiem od oliwy. Ma jasnożółtą barwę i jest bezwonny. Jest on surowcem do produkcji margaryny. W cukiernictwie służy do wyrobu chałwy i ciastek - sezamków. Piekarnie wykorzystują ziarno sezamowe do posypywania pieczywa dla smaku czy aromatu. Pozostałe po tłoczeniu makuchy, zawierające łatwo przyswajalne składniki i są szeroko wykorzystywane w kuchni orientalnej, ponadto stanowią doskonałą paszę treściwą dla wszystkich zwierząt gospodarczych.

W kosmetyce wykorzystuje się olej ekstrahowany lub z drugiego tłoczenia służący m. in. do wyrobu wysokogatunkowych mydeł. Z kwiatów sezamu otrzymuje się olejek eteryczny, wykorzystywany w przemyśle perfumeryjnym. Indyjska medycyna ludowa liście moczone w occie wykorzystuje w leczeniu świerzbu.

Olej wykorzystywany jest do sporządzania maści, emulsji, plastrów i lewatyw. Olej sezamowy zwiększa ilość trombocytów i przyspiesza krzepnięcie krwi, co wykorzystywano przy leczeniu skazy krwotocznej i choroby Werlhoffa (małopłytkowości).

głównymi producentami sezamu są Indie i Chiny. W dalszej kolejności plasują się: Meksyk, Gwatemala i inne kraje Ameryki Środkowej oraz Sudan.

Bawełna, bawełnica krzewy lub półkrzewy z rodziny ślazowatych Uprawiane jako rośliny roczne. Posiadają długoogonkowe liście, duże kwiaty zmieniające barwę po zapyleniu, owoc, który stanowi torebka, zawierająca krótkie i długie włoski (cenny surowiec włókienniczy).
Istnieje ok. 40 gatunków, z których 4 mają znaczenie gospodarcze.

Wymaga klimatu ciepłego i suchego. Najwięcej włókna uzyskuje się z bawełny zwyczajnej i bawełny egipskiej. Z nasion tłoczy się olej jadalny. Bawełna jest jedną z najstarszych roślin uprawnych, była uprawiana już 3 tysiące lat p.n.e., jednak wielką rolę w przemyśle włókienniczym zaczęła odgrywać dopiero w XIX w.

miękkie włókno otaczające nasiona rośliny określanej tą samą nazwą - bawełny (Gossypium), mające wiele zastosowań.

Służy m.in. do wytwarzania miękkiej tkaniny - najpopularniejszej w przemyśle tekstylnym, a także, ze względu na silne własności absorpcyjne, do produkcji materiałów opatrunkowych. Włókno bawełniane jest też stosowane w mieszankach włókien, jako dodatek do wełny czy lnu.

Bawełna jest bardzo wydajną rośliną uprawną, ponieważ podczas przetwarzania traci tylko ok. 10% suchej masy. Po usunięciu śladowych ilości wosku i białek pozostaje czysta celuloza. Charakterystyczna budowa włókna bawełnianego nadaje mu naturalną wytrzymałość, trwałość i zdolność absorpcji.

Oprócz przemysłu tekstylnego, bawełna znajduje zastosowanie w produkcji materiałów opatrunkowych, sieci rybackich, filtrów do kawy, papieru (banknoty dolarowe, a także ekskluzywne materiały piśmienne są wytwarzane z włókien bawełnianych). Kiedyś używano jej do produkcji węży strażackich. Z ziaren bawełnicy wytwarza się olej, który po rafinacji może być spożywany przez ludzi. Pozostałe wytłoki stanowią wysokiej jakości karmę dla zwierząt hodowlanych.

Oliwka- rodzaj drzew należący do rodziny oliwkowatych. Zalicza się do niego około 35 gatunków drzew rosnących w strefie ciepłej umiarkowanej i strefie tropikalnej południowej Europy, Afryki i południowej Azji.

Z owoców i nasion produkowany jest olej jadalny - oliwa z oliwek. Owoce po uprzednim odpowiednim spreparowaniu nadają się do spożycia. Są bogate w związki mineralne — przede wszystkim fosfor, potas i żelazo, a także witaminy z grupy B, prowitaminę A oraz witaminę C i E. Należą do owoców wyjątkowo wysokokalorycznych, 100 g zawiera ok. 150 kcal (zależy to oczywiście jeszcze od gatunku oliwek). Jedna mała (ok. 3 g) oliwka to 3-4 kcal.

Soja - rodzaj roślin z rodziny bobowatych, z których największe zastosowanie w rolnictwie ma soja zwyczajna. Soja zwyczajna, soja owłosiona pochodzi z południowo-wschodniej Azji.

Jest rośliną uprawną z grupy tzw. roślin strączkowych. Nasiona soi są bardzo ważnym surowcem do produkcji pasz i stanowią też cenny pokarm dla człowieka. Produkty spożywcze wytwarzane z soi są szczególnie chętnie włączane do diety przez wegetarian.

Na bazie nasion soi wytwarza się takie produkty, jak: olej sojowy, mączka sojowa, kasza sojowa, mleko sojowe, tofu, lecytyna. Preparaty z soji dodawane są do różnych przetworów, m. in. konserw mięsnych, wędlin, dodatek soji podnosi ich wartości odżywcze. Nasiona soji zawierają bardzo dużo w porównaniu z innymi roślinami, bo aż 30-50 % białka, przy czym mają bardzo odpowiedni dla człowieka skład aminokwasów. Ponadto zawierają dużo tłuszczu (14-24 %), oraz witaminy z grupy B.

Kapusta rzepak - gatunek rośliny dwuletniej lub byliny, należący do rodziny kapustowatych. Jak wykazały badania genetyczne jest krzyżówką kapusty polnej i kapusty warzywnej

Występuje w dwóch formach:

Uprawiany w strefie klimatu umiarkowanego i podzwrotnikowego jako roślina oleista i lecznicza, a także na paszę. Słoma rzepakowa stanowi biomasę, która może być wykorzystana jako opał w kotłach parowych. Najwięksi producenci to Chiny, Afganistan, Pakistan i Indie, a w Europie: Rumunia i Polska.

Słonecznik, rodzaj z rodziny złożonych, pochodzący z obszaru Ameryki Północnej, gdzie reprezentowany jest przez ponad 100 gatunków, w tym kilka ważnych roślin użytkowych, spożywczych, przemysłowych i ozdobnych.
Słonecznik zwyczajny - z Meksyku i południowej części USA, uprawiany jest obecnie na całym świecie jako roślina oleista (ok. 35% tłuszczu jadalnego i technicznego w nasionach), pastewna (ogromna produkcja masy zielonej, a także wytłoki po produkcji oleju), ozdobna, jadalna (bezpośrednio nasiona oraz do produkcji chałwy), lecznicza.

Słonecznik bulwiasty lub topinambur - z Ameryki Północnej dostarcza jadalnych bulw o słodkawym smaku, zawierających jako materiał zapasowy inulinę, uprawiany, poza ojczyzną, na większą skalę w Chinach, południowej i środkowej Europie, w Polsce raczej na paszę.

Rośliny włóknodajne

Pomimo że w świecie roślinnym włókno zawarte jest we wszystkich roślinach, a ponad 2000 gatunków nadaje się do zagospodarowania, w latach 90. XX w. statystyki klasyfikowały zaledwie 5 gatunków roślin produkujących włókno: bawełnę (78,7% światowej produkcji włókien pochodzenia roślinnego), jutę (14,9%), len (2,7%), sizal (1,4%), konopie (0,5%). Pozostałe gatunki dostarczały zaledwie 1,8% światowej produkcji.

Len - rodzaj roślin zielnych krótkowiecznych (przeważnie trzyletnich) z rodziny lnowatych. Pochodzi ze wschodniej Europy i z rejonu Morza Śródziemnego. Len występuje w wielu (ok. 200) gatunkach, w Polsce występuje 7 gatunków.

len zwyczajny - roślina włóknodajna i oleista pochodząca z Bliskiego Wschodu, stara roślina użytkowa uprawiana od kilku tysięcy lat. Dostarcza cennego oleju jadalnego i przemysłowego, stosowanego np.: do produkcji linoleum, włókna, które mimo konkurencji tworzyw sztucznych nadal jest bardzo cenione, makuchów na paszę, itd. Nasiona (siemię lniane) używane są w lecznictwie.

z powodu występowania włókien na całej długości, łodygi lnu są wyrywane z korzeniami a nie ścinane w czasie zbiorów. Jest to roślina, której wszystkie części wykorzystuje się w przemyśle a jedynym odpadem są pyły produkcyjne powstające w procesie jej przerobu.

Uzyskuje się z niej:

produkcja włókna lnianego wynosi około 600 tyś. t/rok,

z czego na Azję przypadało prawie 50%.

Len włóknisty uprawia się w 29 krajach, w większości europejskich. Głównymi producentami są: Chiny - 40%, Francja i Rosja - po 13%

Światowa produkcja nasion lnu wynosi średniorocznie 2,2 mln t,

z czego na Kanadę przypadało 29%, Chiny - 20%, Indie - 13,6% oraz Wielką Brytanię - 10,3%.

Łącznie nasiona lnu na olej pozyskiwało w 50 państw świata, głównie Europy i Azji

Konopie siewne - gatunek jednorocznej rośliny zielnej z rodziny konopiowatych , występująca w górach Ałtaj, Tien-Szan oraz na Zakaukaziu i w Afganistanie . Jako roślina uprawna rozpowszechniona w różnych częściach świata.

Stara roślina uprawna, znana już w starożytności, w Polsce od ok. 1000 lat. Uprawiane głównie na włókno otrzymywane z łodyg, a używane do produkcji lin, sznurów, worków, rzadziej jako przędziwo tekstylne.
Z nasion tłoczy się olej konopny, obecnie używany jako olej techniczny, zaś wytłoki służą jako pasza.

Konopie na włókno uprawia się w ok. 20 państwach świata, a 3/4 produkcji dostarcza Azja.

głównymi producentami są: Indie - 40%, Chiny - 20% oraz Rosja - 10%

Juta rodzaj z rodziny lipowatych liczący ok. 40 gatunków występujących w obszarach tropikalnych.
Dwa gatunki mają duże znaczenie gospodarcze.

Juta torebkowa pochodząca z Indii, jest rośliną roczną dostarczającą cennego włókna (druga co do ważności po bawełnie wśród roślin tropikalnych). Uprawiana w Azji Południowo-Wschodniej i w Ameryce Południowej.

Juta warzywna również pochodzi z Indii, a uprawiana jest w tropikalnej Azji, w Egipcie, na południu Europy i w Ameryce Południowej. Dostarcza włókna, ale młode rośliny są także cenionym warzywem.

Jutę uprawia się w 34 krajach. Prawie cała produkcja (97%) skupia się w Azji. Głównymi producentami włókna jutowego są: Indie - 47%, Bangladesz - 26%, Chiny - 16%

Trzcina cukrowa, cukrowiec lekarski - gatunek roślin wieloletnich należący do rodziny wiechlinowatych. Prawdopodobnie pochodzi z Nowej Gwinei. Uprawiana jest wszędzie w strefie tropikalnej.

Melasa - (Melas) ciemnobrązowy, gęsty syrop, o odczynie słabo alkalicznym. Powstaje jako produkt uboczny podczas produkcji cukru.

Stosowana głównie do produkcji alkoholu, drożdży piekarniczych oraz paszowych, do produkcji kwasów - cytrynowego, szczawiowego, gliceryny. Melasa jest produktem o zawartości około 50% sacharozy, której dalsze odzyskiwanie jest nieopłacalne.

Burak cukrowy- odmiana buraka zwyczajnego - cukrodajnej rośliny przemysłowej należąca do rodziny komosowatych. Stanowi drugie na świecie (po trzcinie cukrowej) źródło cukru - około 30-40% produkcji światowej.

Banan - rodzaj bylin z rodziny bananowatych obejmujący około 80 gatunków. Występują one strefie międzyzwrotnikowej w Azji, Afryce i Australii. Pod koniec XIX wieku banany pojawiły się w krajach europejskich

Bananowiec do prawidłowego rozwoju potrzebuje klimatu ciepłego i wilgotnego, gdyż wysoka jakość owocu zależy od dużej ilości wody i wysokiej temperatury, w związku z czym zasięg jego uprawy ogranicza izoterma 20°C. Najlepsze wyniki przy opadach wynoszących 120-150 mm miesięcznie. Wymagania glebowe rośliny nie są duże, chroni ona natomiast glebę przed erozją.

PAPRYKA , pieprzowiec roczny, pieprz turecki, pieprz hiszpański roczna (w krajach tropikalnych wieloletnia) roślina warzywna z rodziny psiankowatych pochodzi z Ameryki; wys. do 1 m; liście lancetowate lub jajowate; kwiaty zwisające, o koronie białawej lub żółtawej; owocem - jagoda, w stanie dojrzałym czerwona, wydłużona, mało soczysta, z grubą skórzastą okrywą;

uprawiana pospolicie w wielu krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej, również w strefie umiarkowanej (w Polsce gł. w szklarniach); owoce wykorzystywane jako jarzyny lub przyprawa kuchenna o smaku ostrym; zawierają cukry, witaminy C i A oraz alkaloid - kapsaicynę, powodującą ostry smak; używana również w lecznictwie i jako roślina ozdobna.

Pomarańcza słodka, Pomarańcza chińska - rodzina: rutowate

 Jest drzewem dorastającym do 20 m wysokości o podłużnych, skórzastych liściach i białych kwiatach. Jej ojczyzną są Chiny, skąd została w XV wieku sprowadzona do Europy. Do Ameryki nasiona pomarańczy dostały się w XV wieku przywiezione przez Kolumba. Uprawiana obecnie w tropikach i subtropikach, największe plantacje występują w USA i Brazylii. Wiekszość produkcji owoców pomarańczy z tych krajów jest przeznaczona na sok pomarańczowy. Pomarańczę produkuje się w ilości 30 mln ton rocznie, co czyni pomarańczę owocem o największym znaczeniu. 

Używki to produkty spożywcze nie mające właściwości odżywczych, zawierające substancje, które działają pobudzająco na układ nerwowy. Najczęściej stosowane używki to: kawa, herbata, tytoń, napoje alkoholowe oraz narkotyki.

specyficzna grupa ze względu na kilka cech:

Kawowiec (kawa) - rodzaj wiecznie zielonych krzewów i drzew z rodziny marzanowatych. Obejmuje ok. 40 gatunków drzew i krzewów w większości z terenu Afryki. Niektóre z nich są uprawiane.

Kawowce uprawiane są na plantacjach w strefie międzyzwrotnikowej Afryki, Ameryki Południowej i Azji.

Coffea arabica (Kawa arabska) - pochodzi z Etiopii, jest najbardziej wymagająca w uprawie, wrażliwa na zmiany klimatyczne i choroby, daje najwartościowsze ziarno (mocny, przyjemny aromat, około 1,5 % kofeiny), jej uprawa stanowi 90% światowej produkcji.

Coffea canephora (Kawa koszykowa) - pochodzi z Kongo i Wybrzeża Kości Słoniowej, ustępuje jakościowo kawie arabskiej, ale jest łatwiejsza w uprawie, wydajniejsza, odporniejsza na choroby i zawiera dwa razy więcej kofeiny;

Kakaowiec właściwy (drzewo kakaowe) - wiecznie zielone drzewo z rodziny zatwarowatych, rosnące naturalnie w wilgotnych lasach tropikalnych Ameryki Południowej i Środkowej, poza tym szeroko rozpowszechnione w uprawie. Obecnie największe powierzchnie upraw znajdują się w Afryce.

Owalne jagody (250 X 100 mm), bruzdkowane lub gładkie o kształcie przerośniętego ogórka. Okryte są grubą łupiną. Zawierają 20 do 60 płaskich lub kulistych nasion ("ziaren kakaowych"), które są pogrążone w przyjemnie pachnącym, czerwonawym miąższu o słodkawym smaku.

Herbata - wiecznie zielona roślina z rodzaju kamelia, pochodząca z południowo-wschodniej Azji. Uprawia się krzewy herbaty chińskiej, drzewa herbaty asamskiej oraz ich mieszańce - herbatę gruzińską i cejlońską. Uprawiana w wielu krajach strefy zwrotnikowej, także poza Azją, dla pączków i liści, z których po uprzednim przygotowaniu (suszenie, czasami fermentacja) przyrządza się napar o tej samej nazwie.

Owca domowa (Ovis aries) - gatunek hodowlanego zwierzęcia domowego z rodziny krętorogich. Przodkiem były najprawdopodobniej różne podgatunki owcy dzikiej (Ovis ammon). Domestykacja nastąpiła między VIII a VI tysiącleciem p.n.e. w południowo-zachodniej Azji, prawdopodobnie jeszcze przed rozpoczęciem osiadłego życia w epoce brązu. Początkowo z owiec uzyskiwano jedynie skóry, mięso i mleko, obecnie również wełnę. Początkowo zwierzę hodowane na terenach górskich i stepowych rozpowszechniło się obecnie w różnorodnych biotopach na całym świecie.

W latach 90. XX w. występowało aż 920 ras na świecie

45% w Europie

25% - Azji i na wyspach Pacyfiku 14% - Bliskim Wschodzie i północnej Afryce

8% - subsaharyjskiej Afryce

5% - Ameryce Północnej

3% - Ameryce Łacińskiej

W praktyce rolniczej owce dzieli się na:

Merynosy, owce merynosowe - rasa owiec bardzo cenionych ze względu na runo. Wywodzi się ona z Azji. Do Europy przybyła w XII wieku wraz z plemionami berberyjskimi.

Koza domowa (Capra hircus, syn. Capra hirca) - ssak z rodziny krętorogich, udomowiona forma kozy dzikiej.

W 90.XXw. występowało 351 ras kóz:

Koza saaneńska, rasa kozy domowej typu mlecznego wyhodowana w Szwajcarii w dolinie rzeki Saane. Większość kóz saaneńskich jest bezroga. Sierść biała, krótka. Kozły ponad 100 kg ciężaru ciała, kozy do 90 kg. Wydajność mleczna ok. 1000 l rocznie. Kozy saaneńskie kojarzono w wielu krajach z rasami lokalnymi dla ich uszlachetnienia. Stały się także rasą wyjściową dla nowych ras i odmian.

Rozpatrując geograficzne rozmieszczenie obu małych przeżuwaczy na świecie, można wydzielić aż kilkanaście głównych regionów ich chowu:

Bydło domowe (Bos taurus), ssaki zaliczane do rodziny krętorogich, udomowione przypuszczalnie ok. 6 tys. lat p.n.e. na obszarze Europy lub Azji. Dzikim przodkiem bydła domowego jest tur. Pierwsze wzmianki o jego oswajaniu pochodzą z Mezopotamii sprzed ok. 8 tys. lat p.n.e. Początkowo bydło stanowiło głównie siłę roboczą i źródło mięsa, dopiero ok. 1 tys. lat p.n.e. zaczęto wykorzystywać mleko. Podwaliny nowoczesnego chowu bydła stworzyli w XVIII w. w Anglii R. Bakewell i bracia R. i C. Colling, wprowadzając metody selekcji zwierząt hodowlanych i ich planowego kojarzenia. Bydło domowe hodowane w Azji pochodzi od bawołu domowego, jaka, bantenga i gaura.

Przeciętna długość życia bydła domowego wynosi 20 lat, ok. 15 roku życia zaprzestaje się użytkowania zwierząt z uwagi na niską wartość hodowlaną. Bydło domowe uzyskuje dojrzałość płciową w wieku 6 miesięcy, użytkowanie rozpłodowe w wieku ok. 2 lat, cykl płciowy krów trwa 21 dni, ruja - 18-36 godz., ciąża - ok. 280 dni. Rodzi się 1, rzadko 2 młode.

Największe hodowle bydła domowego na świecie znajdują się w Europie, Stanach Zjednoczonych, Meksyku, Argentynie i w Indiach

W wyniku wieloletnich prac nad doskonaleniem poszczególnych cech użytkowych uzyskano rasy bydła domowego o określonym typie użytkowym:
1) typ użytkowy mięsny - aberdeen angus, charolaise, hereford,
2) typ użytkowy mleczny - rasa holsztyńsko-fryzyjska, jersey, ayrshire,
3) typ użytkowy dwukierunkowy kombinowany mięsno-mleczny - rasa czarno-biała holenderska, czarno-biała i czerwono-biała (obydwie hodowane w Polsce),
4) typ użytkowy mięsno-mleczny - bydło normandzkie, rasa parteneska, groningen, polska czerwona, pinzgauer,
5) typ wszechstronnie użytkowy - simental, czeska pstra, watussi,
6) typ użytkowy roboczy - romagnola, siwa stepowa węgierskiej.

SZWYCE , brunatne bydło alpejskie

pochodząca z płd.-wsch. Szwajcarii rasa bydła mleczno-mięsnego; maść brunatna z jaśniejszym brzuchem i pręgą grzbietową; wys. w kłębie 127-131 cm, ciężar krów do 700 kg, buhajów do 1000 kg; popularne w rejonie Alp; używane w hodowli rozrodowej do krzyżówek.

Wielbłąd - rodzaj dużych ssaków z rodziny wielbłądowatych. Fizjologicznie przystosowane do życia w warunkach suchego i gorącego klimatu, są w wielu krajach wykorzystywane jako zwierzęta użytkowe.

W stanie dzikim wielbłądy występują jedynie w Azji Środkowej (wielbłąd dwugarbny) i w Australii, gdzie dotarły razem z afgańskimi poganiaczami. Wielbłąd jednogarbny wyginął na wolności wiele lat temu.

Koniowate - rodzina koniokształtnych z rzędu ssaków nieparzystokopytnych.

Wszystkie koniowate są dużymi zwierzętami o krótkiej sierści, mają grzywę i ogon pokryty całkowicie bądź częściowo długimi włosami; nogi zakończone przekształconym III palcem, osłoniętym kopytem. Są roślinożerne, żywią się głównie trawą.

Największe osobniki osiągają do 3 m długości ciała, przy wysokości w kłębie do 180 cm. Maksymalna masa ciała sięga 1200 kg (konie rasy shire). Dziko żyjące koniowate osiągają przeciętnie 200-450 kg.

Pojawiły się w plejstocenie, w Ameryce Północnej skąd rozprzestrzeniły się na tereny Euroazji i Afryki. Zasiedlają obszary trawiaste. Obecnie większość koniowatych żyje w Afryce, a nieliczne gatunki - w Azji. W Europie wymarły w stanie dzikim.

Do koniowatych należą:

- koń Przewalskiego

- tarpan

- zebra Grevy'ego

- zebra stepowa

- zebra górska

- osioł afrykański

- osioł azjatycki

- kiang

- koń domowy

- osioł domowy

Klasyfikacje koni.

wyróżnia się ponad 380 ras

Kryterium pochodzeniowe dzieli konie na dwie podstawowe grupy

Świnia domowa, ssak z rodziny świniowatych, podrzędu świniokształtnych, rzędu parzystokopytnych, udomowiony w Azji przypuszczalnie ok. 6000-2000 lat p.n.e., w epoce kamiennej. Przodkami świni domowej są: dzik europejski, dzik azjatycki i dzik śródziemnomorski

Wytworzenie pierwszych ras świń domowych nastąpiło już w czasach starożytnych, wysoki stopień rozwoju hodowla trzody chlewnej osiągnęła m.in. w starożytnej Grecji oraz w Rzymie, gdzie mięso wieprzowe składano bogom w ofierze jako wyszukany przysmak. Początkowo świnie przetrzymywano w pomieszczeniach jedynie zimą, latem wypuszczane były do lasów, gdzie odchowywały młode, i jesienią zamykano je ponownie. Rozwój hodowli i wytworzenie współczesnych ras rozpoczęto pod koniec XVIII w.
Świnie domowe cechuje szereg zalet, m.in. wysoka plenność, dobre wykorzystanie paszy, wszystkożerność, duża wydajność rzeźna, wysoka wartość mięsa. Wyhodowano liczne rasy użytkowane głównie w kierunku pozyskania mięsa oraz tłuszczu.

Rozmieszczenie hodowli świń domowych na świecie związane jest z trzema głównymi ośrodkami: Ameryką Północną, Azją (głównie Chinami) oraz Europą. Hodowla trzody chlewnej prowadzona jest współcześnie prawie wyłącznie w klimatyzowanych pomieszczeniach, toteż jej rozmieszczenie zależy nie tyle od warunków klimatycznych, ile od panujących obyczajów, głównie wierzeń religijnych.

rasy typu mięsnego, późno dojrzewające, uzyskujące znaczną masę ciała, najwyżej cenione:

rasy typu tłuszczowo-mięsnego, wcześnie dojrzewające, o szybkich przyrostach ciała:

typ słoninowy obejmuje rasy późno dojrzewające, wolno rosnące:

typ smalcowy - rasy słabo umięśnione, o słabym kośćcu, wcześnie dojrzewające, o niskich przyrostach, mające skłonność do zapasania się. Świnie typu smalcowego hodowane są głównie w Azji:

wielka biała angielska świnia, jorkszyry, ang. rasa mięsnych świń; biało ubarwione, ostrouche; masa ciała do 400 kg; wykorzystywana do krzyżowania z innymi rasami.

Duroc jest najpopularniejszą rasą świń w USA. Umaszczenie czerwone: od złocistego do ciemno mahoniowego. Świnie średniej wielkości, w typie mięsnym, tułów mocny i głęboki, średnio długi o dobrze wysklepionej klatce piersiowej, lekko karpiowaty grzbiet. Głowa średniej wielkości, uszy lekko zwisające. Świnie tej rasy są dobrze umięśnione, charakteryzują się bezstresowością i łatwością aklimatyzacji.

naliczono ponad 350 rasy świń:

Ptaki - gromada stałocieplnych zwierząt z podtypu kręgowców. Jest najbardziej zróżnicowaną spośród gromad kręgowców lądowych - istnieje około 10 000 gatunków ptaków, które zamieszkują ekosystemy na całym świecie. Ich wielkość waha się od 5 cm u koliberka hawańskiego do 2,7 m u strusia.

Wiele gatunków ptaków ma znaczenie gospodarcze dla człowieka, najczęściej jako zwierzęta użytkowe. Są przede wszystkim źródłem pożywienia pozyskiwanego przez hodowlę lub polowania. Zastosowanie gospodarcze znajdują także części pozyskiwane z ptaków np. pióra. Niektóre gatunki, szczególnie ptaki śpiewające, jak i papugowate, są popularnymi zwierzętami domowymi.

Kura domowa - ptak hodowlany z rodziny kurowatych, hodowany na całym świecie. W środowisku naturalnym nie występuje. Uważa się, że stanowi formę udomowioną kura bankiwa, lecz nie wyklucza się domieszki innych gatunków południowoazjatyckich kuraków (zarówno żyjących, jak i wymarłych). Udomowienie miało prawdopodobnie miejsce w III tysiącleciu p.n.e. w Indiach. Około 1000 p.n.e. kury hodowano już w Chinach, a ok. 500 p.n.e. w Egipcie i Europie, w tym w Polsce (odnaleziono kości kur podczas wykopalisk w Biskupinie). W tym okresie w Chinach prowadzono już sztuczne wylęganie. Jak wykazały badania, ówczesne kury przypominały dzisiejsze kury bezrasowe, lecz miały lepiej rozwinięte skrzydła.

doliczono się ponad 600 ras kur:

Typy użytkowe kur:

Leghorn - obecnie najbardziej rozpowszechnione rasa kur w produkcji nieśnej. Leghorn to kura lekka - zużywająca ok. 20% mniej paszy niż kury innych ras. Upierzenie Leghornów jest białe, silnie przylegające do ciała. Nieśność bardzo wysoka dochodząca w pierwszym roku do 250-300 jaj. o masie ok. 63 g i białej skorupie. Dodatkowo cechuje je małe spożycie paszy na jedno jajko. Leghorny są kurami przystosowanymi do chowu wielkotowarowego.

Rhode island red, rodajlendy, karmazyny - rasa ogólnoużytkowej kury domowej o ciemobrązowym upierzeniu, na brzegach piór czarno-metalicznym. Wyhodowane w amerykańskim stanie Rhode Island. Także nadaje się do chowu kurcząt na rzeź. Bywa zalecana - obok ras rodzimych - do hodowli ekologicznych (na otwartym wybiegu). Duże (2100 g masy ciała), niepłochliwe ptaki, o czerwono-brązowym upierzeniu, znoszące rocznie około 210-230 jaj o brązowej skorupie i średniej masie 59 g.

Pszczoła miodna, owad zaliczany do rodziny pszczołowatych, rzędu błonkówek hodowany przez człowieka już w starożytnym Egipcie. Niegdyś występowała w Europie, Azji i Afryce, obecnie rozpowszechniona na całym nieomal świecie.
Pszczoła miodna występuje w rodzinach zwanych rojami, które składają się z robotnic, samców zwanych trutniami oraz matki pszczelej, zwanej królową. Łącznie rój może liczyć od 10 000 do 80 000 owadów, które zależnie od pełnionych funkcji różnią się między sobą budową i ubarwieniem.

Jedwabniki - grupa owadów wytwarzających włókno jedwabne, wykorzystywanych do produkcji jedwabiu.

Jedwab jest produkowany przez większość gąsienic ciem. Najlepszą jakość przędzy uzyskuje się od gatunków z rodzin pawicowatych i prządkowatych a w szczególności od gąsienic jedwabnika morwowego z Azji, popularnie nazywanego jedwabnikiem.

6. Struktura regionalna rolnictwa świata - MAKROREGIONY

angloamerykański, łacińskoamerykański, zachodnioeuropejski, śródziemnomorski, środkowoeuropejski, północnoeurazjatycki, środkowoazjatycki, wschodnioazjatycki, połudwowoazjatycki, północnoafrykańsko-zachodnioazjatycki, środkowopołudniowoafrykański

australusko-nowozelandzki

1.Makroregion Angloamerykański

Stany Zjednoczone i Kanada

dominacja rolnictwa uprzemysłowionego, rynkowego o różnych nastawieniach produkcyjnych (zbożowe, mleczne, trzodowe, owocowe, ranczerskie itp.)

i wysokiej na ogół specjalizacji.

regiony rolnicze:

1- kanadyjski

2- północno-wschodni Stanów Zjednoczonych

3- zachodni Stanów Zjednoczonych

4 - południowy Stanów Zjednoczonych

2. Makroregion Łacińskoamerykański

kraje Ameryki Środkowej i Południowej

znaczny udział rolnictwa chłopskiego, głównie ekstensywnego, subsy-stencyjnego lub mało towarowego z udziałem raczej ekstensywnych niż towarowych gospodarstw wielkoprzestrzennych (hacjendy) oraz uprzemysłowionych wielkoprzestrzennych gospodarstw rynkowych o różnych nastawieniah (zbożowe, chów bydła mięsnego), w tym także gospodarstw plantacyjnych, a niekiedy też gospodarstw uspołecznionych (na Kubie i w Meksyku - ejidos).

4 regiony rolnicze:

1- meksykański

2- środkowoamerykański

3- brazylijsko-argentyński

4- andyjski

3. Makroregion Zachodnioeuropejski

kraje kapitalistyczne północnej i zachodniej Europy

dominacja uprzemysłowionego i na ogół intensywnego rolnictwa rynkowego o różnych nastawieniach produkcyjnych, z niewielkim udziałem intensywnego rolnictwa chłopskiego.

regiony rolnicze:

1- północnoeuropejski,

2-zachodnioeuropejski

3- alpejski

4. Makroregion Śródziemnomorski

kraje europejskie basenu śródziemnomorskiego od Portugalii i Hiszpanii aż po Grecję.

makroregion dość jednorodny, o towarowej produkcji roślinnej (zwłaszcza warzywniczej, sadowniczej - drzewa cytrusowe, winorośl), z mniejszym udziałem hodowli.

5. Makroregion Środkowoeuropejski

kraje postkomunistyczne, z dominującym rolnictwem prywatnym, z dzierżawionym przez spółki akcyjne prawa handlowego, czasami zagraniczne, ze stopniowo prywatyzowanym byłym wielkoprzestrzennym rolnictwem uspołecznionym.

Obejmuje on rolnictwo o różnych nastawieniach produkcyjnych (zbożowe, trzodowe, mleczne, owocowe itp.), lokalne z udziałem drobnego rolnictwa indywidualnego, przeważnie intensywnego, mniej lub bardziej uprzemysłowionego i towarowego, rzadziej ekstensywnego i ugorowego.

regiony rolnicze:

1 - nadbałtycki

2 - bałkański

6. Makroregion Północnoeurazjatycki

Rosja, kraje kaukaskie, Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kirgistan, Tadżykistan

dominacja rolnictwa uspołecznionego (sowchozy i kołchozy), obecnie przechodzącego transformację polegającą na zwiększonym udziale gospodarstw prywatnych, o zróżnicowanym areale i różnych formach własności, w tym z dużym udziałem rolnictwa dzierżawionego.

Występuje tu rolnictwo o różnym nastawieniu produkcyjnym od zbożowego przez przemysłowe i pastewne, aż po wyspecjalizowany chów zwierząt.

regiony rolnicze:

1- ukraiński

2- zachodniorosyjski

3 - kaukaski

4 - kazachstański

5 - północnowschodniorosyjski

7. Makroregion Środkowoazjatycki

Mongolia, Chiny, Korea Północna

dominacja byłego rolnictwa uspołecznionego wielkoprzestrzennego (komuny ludowe), przechodzącego transformację własnościową i wielkościową oraz restrukturyzację. Występuje tu ponadto wysoki odsetek drobnego rolnictwa chłopskiego. Jest to rolnictwo mało uprzemysłowione. W Chinach jest dużo terenów nawadnianych. Na znacznym obszarze występuje typ rolnictwa pasterskiego (np. Mongolia, Tybet).

regiony rolnicze:

1 - mongolski

2 - zachodniochiński

3- wschodniochiński

8. Makroregion Wschodnioazjatycki

Korea Południowa i Japonia

wysoki odsetek drobnego rolnictwa chłopskiego. Jest to makroregion rolnictwa wysoko intensywnego i wysoko produktywnego. Z powodu dużej liczby mieszkańców i znacznego zapotrzebowania żywnościowego, rolnictwo nie bierze udziału w wymianie międzynarodowej.

9. Makroregion Południowoazjatycki

Indie, Bangladesz, Półwysep Indochiński, Indonezja z Filipinami

rolnictwo intensywne, w znacznej części nawadniane, subsystencyjne lub nisko towarowe, obok którego z jednej strony, zwłaszcza na obszarach górskich występuje rolnictwo prymitywne, odłogowe z drugiej zaś na niektórych obszarach rolnictwo plantacyjne i drobne tubylcze rolnictwo częściowo rynkowe, rzadziej rolnictwo uprzemysłowione

regiony rolnicze:

1- indyjski

2- indochiński

3- indonezyjski

10. Makroregion Północnoafrykańsko-zachodnioazjatycki

Północna Afryka wraz z Saharą oraz zachodnia Azja, aż po Afganistan i Pakistan włącznie,

przewaga rolnictwa drobnego, często o powiązaniach feudalnych, niekiedy wielkoprzestrzennego, ekstensywnego, ugorowego, przeważnie subsystencyjnego lub mato towarowego, z różnymi formami
pasterstwa, a na obszarach nawadnianych- rolnictwa intensywnego, lecz w części tylko, zwłaszcza tam, gdzie wprowadzono bardziej nowocze­sne systemy nawadniania gruntów, o nastawieniu bardziej towarowym.

regiony rolnicze:

1 - północnoafrykański

2 -zachodnioazjatycki

11. Makroregion Środkowopołudniowo-afrykański

Afryka na południe od makroregionu Północnoafrykańskiego

przewaga rolnictwa pierwotnego, o dużym udziale wspólnego władania ziemią, odłogowego z niewielkim udziałem rolnictwa ugorowego i ciągłego, o charakterze przeważnie subsystencyjnym, a na niektórych obszarach ekstensywnego drobnego rolnictwa częściowo rynkowego oraz rolnictwa plantacyjnego. Na południu Afryki występuje też rolnictwo intensywne mniej lub bardziej rynkowe oraz rolnictwo rynkowe uprzemysłowione o różnym nastawieniu produkcyjnym.

regiony rolnicze:

1 - gwinejski

2 - sahelijski

3- angolsko-zairski

4- południowoafrykański

12. Makroregion Australijsko-Nowozelandzki

z dominacją rolnictwa uprzemysłowionego, wysokotowarowego o różnych nastawieniach produkcyjnych (zbożowe, wypas owiec, mleczne itp.). Makroregion ten zasadniczo tworzy jeden duży region rolniczy- o podobnym typie rolnictwa.

1


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
skrypt drugie kolokwium geografia polityczna
współczesne przemiany rolnictwa w Polsce, Gospodarka przestrzenna licencjat, I rok, Geografia ekonom
rolnictwo, Studia, Przedmioty, Geografia, Geografia rolnictwa
Geografia, Geografia - Rolnictwo i wyżywienie ludności
GEOGRAFIA Rolnictwo
Geografia Geologia Rolnicze wykorzystanie
Płodozmian, Skrypty, UR - materiały ze studiów, I semsetr, Rolnicze i Leśne podstawy Inżynierii Środ
Geografia - Rolnictwo, szkola, Geografia
rolnictwo - ściąga, geografia, gimnazjum i liceum, ściągi
Bilans pasz, Skrypty, UR - materiały ze studiów, I semsetr, Rolnicze i Leśne podstawy Inżynierii Śro
Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Akademii Rolniczej w Krakowie, Skrypty, UR - materiały ze s
Rolnictwo, Nauki o Ziemi, Geografia, Metodyka - konspekty geografia
Geografia - GŁÓWNE REGIONY ROLNICZE ŚWIATA, szkola, Geografia
Geografia - rolnictwo
geografia rolnictwo
Regionalizacja rolnictwa, studia, Geografia, Rolnictwo
rolnictwo, Geografia, II

więcej podobnych podstron