CECHY WSPÓŁCZESNEJ GLOBALIZACJI

Przez globalizację należy rozumieć pogłębianie, poszerzanie i przyspieszanie tempa rozwoju wzajemnych powiązań na świecie. Współczesna globalizacja to proces złożony, który ma miejsce we wszystkich płaszczyznach życia społecznego- od polityki do produkcji przemysłowej, od gospodarki do edukacji, a także od kultury do przestępczości. Warto jednak podkreślić, iż obecnie globalizacja jest niezrównoważona, bowiem w niektórych dziedzinach jest bardziej zaawansowana niż w innych, przykładowo gospodarka światowa jest silniej i wszechstronniej zglobalizowana niż kultura czy wojskowość * (więcej na końcu opracowania). Dlatego też badając procesy globalizacyjne należy dokładnie precyzować dziedzinę, o której mówimy. Jednak zwróćmy uwagę, że występują elementy, które przenikają wszystkie główne dziedziny życia społecznego, co stanowi kolejną szczególną cechę współczesnej globalizacji.

Kolejną cechą dzisiejszej globalizacji jest międzynarodowa współzależność, dająca się zauważyć na róż­nych poziomach obserwacji tego procesu. W odniesieniu do globalizacji ozna­cza ona takie nasilenie po­wią­zań, nie tylko gospo­dar­czych, ale i politycznych, społecz­nych, środowiskowych itd, że funkcjonowanie i rozwój poszczególnych podmiotów, krajów i regionów świata zależne jest od zjawisk zacho­dzą­cych w innych częściach świata. Jednym z wielu, ale bardzo wyrazistym tego przykładem jest zależność koniunktury gospodarczej w Europie czy na Dalekim Wschodzie od stanu koniun­ktury w Stanach Zjednoczonych, i vice versa, a to z kolei w pew­nym stopniu zależy od poziomu cen ropy naftowej wydobywanej jeszcze w innych regionach. Trzeba tu zaznaczyć, że najwyższy poziom międzynarodowej współzależności występuje w ra­mach regionów najlepiej rozwiniętych gospodarczo (Europa Zach., Ameryka Pn., Azja Wsch.). Trudno zatem oczekiwać, iż współczesna globalizacja doprowadzi do powstania zintegrowanej społeczności globalnej. W miarę jak świat staje się wspólną przestrzenią społeczną, rozwija się poczucie podziału, odmienności i rywalizacji. Narody spoza OECD postrzegają asymetrię globalizacji przede wszystkim jako rozprzestrzenianie się zachodnich wzorców. Wzrasta wśród nich lęk przed nowym imperializmem, pojawiają się ruchy antyglobalistyczne, a także działania wspólnot kulturowych oraz narodowych, mające na celu ochronę rdzennej ludności i lokalnych stylów życia. Okazuje się więc, że z dzisiejszej globalizacji nie wyłania się światowy ład w większym niż dotąd stopniu oparty na współpracy. Pogłębiają się natomiast napięcia i konflikty powodujące nowe podziały i zagrożenia, powstaje światowy chaos.

Może się wydawać, że globalizacja zakłada uniwersalizm jednak zauważmy, iż obecnie globalizacja jest nie tylko niezrównoważona, ale również asymetryczna, gdyż wzorce wchodzenia w ten proces są bardzo rożne, na co zwraca uwagę Castells w swojej koncepcji „zmiennej geometrii”. Okazuję się, że zamożne kraje Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) zglobalizowały się znacznie silnej niż wiele najuboższych państw Afryki Subsaharyjskiej. Słabsze regiony stają się zatem coraz bardziej zależne od tych silniejszych. Asymetria ta dotyczy nie tylko krajów czy regionów, ale również poszczególnych społeczności, gdyż obok grup należących do awangardy globalizacji spotykamy grupy z niej wyłączone. Stopień zaawansowania globalizacji wpływa na proporcję zysków i strat. Nierówność jest wpisana w proces współczesnej globalizacji , bowiem kiedy najzamożniejsi korzystają ze wszystkich dobrodziejstw kurczącego się świata w innych rodzi się poczucie utraty wpływu na własne środowisko. Kolejną cechą dzisiejszej globalizacji jest jej (dwustronny) związek z postępem nauki, techniki i organizacji. Z jednej strony innowacje z zakresu transportu i telekomunikacji (m.in. telefon, samolot, internet) legły u podstaw XX-wiecznej globalizacji, a nowe produkty, technologie i metody produkcyjne stanowią o przewadze konkurencyjnej dysponujących nimi podmiotów i tym samym umożliwiają ich globalną ekspansję. Z drugiej strony, globalna konkurencja zwiększa zapotrzebowanie na innowacje, co przyspiesza postęp nauki, techniki i organizacji.

Ważną cechą współczesnej globalizacji kompresja czasu i przestrzeni, czyli „skracanie” czasu i „kurczenie się” świata. Dzięki urządzeniom telekomunikacyjnym informacje rozchodzą się po świecie błyskawicznie, a nie­k­tóre wydarzenia (np. sportowe) można obserwować na żywo lub nawet brać w nich udział (np. w sesji giełdy na innym kontynencie). Z kolei transport lotniczy, przyspieszając podróże, zwiększa mobil­ność ludzi w skali ogólnoświatowej.

Lista cech współczesnej globalizacji obejmuje też grupę cech, których nazwy rozpoczynają się od przedrostka „de-”.Należy do nich: delokalizacja produkcji, czyli przenoszenie działalności gospodarczej tam, gdzie się to w danym okresie bardziej opłaca, a także  denacjonalizacja produktów (zwłaszcza dóbr inwestycyjnych i dóbr konsumpcyjnych trwa­­łego użyt­ku), tzn. pozbawie­nie ich jednoznacznych znamion narodowych przez to, że marka danego produktu, technologia jego wytwarzania oraz podzespoły potrzebne do jego wyko­nania mogą pochodzić z różnych krajów. Cechą dzisiejszej globalizacji jest również dematerializacja produkcji, czyli spadek znaczenia w procesach produkcyjnych czynni­ków i produktów materialnych, takich jak surowce czy maszyny, a wzrost znaczenia niemate­rialnych: wiedzy naukowej, informacji, reklamy, usług finansowych i innych.

Istotną cechą współczesnej globalizacji jest zazębianie się rozbudowanych wzorów powiązań globalnych, a także skala instytucjonalizacji, oparta na globalnej i regionalnej infrastrukturze kontroli i obiegu informacji. Najważniejsza zmianą jest powstanie globalnej infrastruktury służącej komunikacji w czasie rzeczywistym, namacalnie przekształcającej świat we wspólną przestrzeń społeczną. Dzisiejszą globalizację możemy określić jako gęstą formę globalizacji czy też globalizmu. Gęsta globalizacja niesie z sobą ograniczenia (ograniczanie autonomii państw) jak i możliwości. Kształtuje otoczenie, w którym poruszają się państwa przy czym definiuje wyznaczniki siły państwa działając zgodnie z potężna logiką systemową, przez co odgrywa istotną rolę w formowaniu obrazu stosunków międzynarodowych.

Ostatnią cechą globalizacji, na którą trzeba zwrócić uwagę jest jej dialektyczny (czyli łączący przeciwieństwa) charakter. Paradoksalnie bowiem zaobserwować można obecnie współ­występowanie przeciwstawnych procesów. Po pierwsze możemy zauważyć, o czym już wspominaliśmy wcześnie, że globalizacji towarzyszy fragmentaryzacja świata. Obecnie istnieje ok. 200 for­mal­nie niepodległych państw, ale w ich ramach coraz liczniejsze regiony lub grupy etni­czne domagają się prawa do samostanowienia, a przynajmniej autonomii. Poza tym  integracji, rozumianej jako nasilanie się współzależności, towarzyszy dezintegracja społe­czeństw poszczególnych krajów ­. Niektóre grupy społeczne pozostają na marginesie przemian cywilizacyjnych (np. w Polsce dotyczy to byłych pracowników pgr-ów). W dodatku dzisiejszej globalizacji towarzyszy regionalizacja gospodarki światowej przy czym najsilniej wzmacniają się współzależności w ramach poszczególnych regionów świata. Ciekawe jest również, iż współcześnie homogenizacji, czyli ujednolicaniu kultury, wzorców konsumpcji, stylów życia w skali świa­ta, towarzyszy ich dyferencjacja (heterogenizacja), czyli rosnące zróżnicowanie.

*Efekty globalizacji są obecne w różnym stopniu we wszystkich ważniejszych sferach działalności społecznej. Przykładowo w dziedzinie gospodarki handel, przepływ kapitału i produkcja o światowym zasięgu tworzą rynek globalny, a następnie jednolitą, globalną gospodarkę kapitalistyczną, nazywaną przez Castellsa „globalnym kapitalizmem informacyjnym”. Korporacje ponadnarodowe rozwijają produkcję i marketing na skalę globalną, a od funkcjonowania globalnych rynków finansowych zależy, które państwa mogą otrzymać kredyty i na jakich warunkach. W sferze wojskowości elementami globalnego ładu są: światowy handel bronią, rozprzestrzenianie broni masowego rażenia, rozwój mnar. Terroryzmu. Obecnie jesteśmy również świadkami rozwoju prawa ponad- i mnar. W dziedzinach od handlu po pr. Człowieka. Powstają również globalne instytucje prawne tj. MTK. Ochrona środowiska jest z natury rzeczy wspólna dla ludzkości. W ramach global environment governance pojawiły się liczne wielostronne programy w tej dziedzinie tj. ochrona ginących gatunków, problematyka globalnego ocieplenia. W sferze kultury możemy zaobserwować, iż globalna kultura popularna oraz działalność globalnych koncernów medialnych i sieci informacyjnych miesza się z odrodzeniem nacjonalizmów, poczuciem tożsamości etnicznej.