Antybiotyki hamują procesy przemiany materii i upośledzają przyswajanie subst.służących do rozmnażania drobnoustrojów.
Antybiotykoodporność –uodpornienie drobnoustr.na dział.antyb.*nieprawidłowe podawanie antyb. *niewłaściwa dawka*zły dobór antyb.
Oporność krzyżowa–drobnoustrój oporny na 1 antyb staje się oporny na antyb.o podobnym dział.
OGÓLNE ZASADY ANTYBIOTYKOTERAPII
1. Antybiotyk mażna stosować tylko w przypadku istniejących i uzasadnionych wskazań. ( OBRAZ KLINICZNY). [Banalne zakażenie górnych dróg oddechowych, w ich grypowych postaciach, z reguły są spowodowane wirusami- na które antybiotyk nie działa i nie istnieje żadne uzasadnienie do stosowania antybiotykoterapii, nawet wówczas gdy przebiegają one z wysoką gorączką.
2. Należy konsekwentnie przeprowadzać antybiotykoterapię, uwzględniając aktualny stan
kliniczny pacjenta. Stan ten decyduje czy niezbędne jest natychmiastowe rozpoczęcie
leczenia, czy też pozostaje czas na określenie wrażliwości drobnoustroju na antybiotyk (
wykonanie anty biogram u). Odpowiedni materiał powinien być pobrany przed rozpoczęciem
leczenia. (OBRAZ MIKROBIOLOGICZNY)- Ze względów praktycznych oczekiwanie na wynik
antybiogramu nie zawsze jest możliwe, stan kliniczny może zmuszać do natychmiastowego
leczenia. Rozpoczyna się je wówczas, opierając się na obrazie klinicznym. Nie zwalnia to
jednak od wcześniejszego pobrania materiału do badań mikrobiologicznych ( umożliwia to
późniejszą ewentualną korektę leczenia).3. Obraz kliniczny choroby lub/i antybiogram pozwalają wybrać antybiotyk najkorzystniejszy z
leczniczego punktu widzenia. Przy jego wyborze należy się kierować skutecznością,
właściwościami farmakokinetycznymi oraz potencjalnymi objawami niepożądanymi i
toksycznością.4. Antybiotyk musi być odpowiednio dawkowany, a czas jego stosowania powinien być
odpowiednio długi. Przez dawkowanie rozumie się nie tylko wielkość pojedynczych dawek,
lecz także częstość i czas ich podawania.5. Lek musi być podawany odpowiednią drogo. Antybiotyk stosowany ogólnie nie może być
stosowany miejscowo. Zasada ta jest niestety często łamana. Miejscowe używanie
antybiotyku stosowanego ogólnie nie tylko niepotrzebnie przyczynia się do rozwoju
oporności, lecz także może wywołać objawy niepożądane.6. Nie należy kojarzyć antybiotyków:
a) na które występuje oporność krzyżowa
b) o zbliżonych objawach toksycznych (działanie toksyczne na te same narządy)
c) wykazujących antagonizm ( np. antybiotyki beta-laktamowe i antybiotyki
bakteriostatyczne)
Skojarzone antybiotyki powinny działać synergicznie tj. mieć ten sam typ działania ( np. oba
bakteriobójcze) lub ten sam skutek przy różnych typach działania ( np. obydwa hamują
syntezę DNA).
7. Należy zwrócić uwagę na choroby pojawiające się w trakcie antybiotykoterapii i rozważyć
czy nie są one następstwem działań niepożądanych (toksycznych).Brak przestrzegania ogólnych zasad antybiotykoterapii może mieć szkodliwe następstwa tj,
1. Szybkie zwiększenie oporności pierwotnej i wtórnej.
2. Powstawanie uczuleń u chorych, uniemożliwiające dalsze stosowanie leku.
3. Maskowanie objawów niebezpiecznych dla chorego, a przez to utrudnienie ustalenia
rozpoznania i stosowanie celowej, wybiórczej antybiotykoterapii.4. Ryzyko uszkodzenia (nieodwracalnego) narządów lub tkanek wskutek toksycznego działania leku.
Typy działania przeciw bakteryjnego
bakteriostatyczne- nie działa na drobnoustroje w fazie spoczynku, hamuje natomiast ich wzrost.
bakteriobójcze-działa bezpośrednio na drobnoustroje w fazie spoczynku jak i namnażania.
Mechanizm działania i podział antybiotyków.
hamują budowę ściany baktreryjnej ( min. antybiotyki beta-laktamowe) 2. hamują czynność błony komórkowej- uszkadzają błonę (ant. aminoglikozydowe i niektóre p/grzybicze np. nystatyna ) 3. hamują biosyntezę białek ( any. aminoglikozydowe, makrolidy, tetracykliny, linkosamidy) 4. hamują syntezę kwasów nuklrinowych ( np. rifamycyny). Końcowym wynikiem hamowania syntezy kw. nukleinowych jest zachamowanie biosyntezy białek (dlatego niekiedy grupy 3 i 4 łączy się w jedną).
Podział antybiotyków:
I. GRUPA I ANTYBIOTYKI BETA- LAKTAMOWE
Do tej grupy zaliczamy penicyliny (naturalne i półsyntetyczne), cefalosporyny, cefamycyny, karbapenemy i monobaktamy. Mają one wspólne cechy: -mają one w cząsteczce pierścień beta-laktamowy,
mechanizm i charakter działania
mała toksyczność zarówno ogólna jak i narządowa.
Różnice m-dzy tymi podgrupami polegają na:
zakresier działania p/bakteryjnego
dostępności biologicznej
właściwościach farmakokinetycznych (wiązania z białkami, okres biologicznego półtrwania)
Mechanizm działania ant. beta- laktamowych- polega na hamowaniu biosyntezy ściany
komórki bakteryjnej. Ant. beta- laktamowe działają bakteriobójczo . prowadząc do rozpadu
komórki bakteryjnej.
Antbeta- laktamowe to najskuteczniejsza i najkorzystniejsza z klinicznego punktu widzenia.
grupa antybiotyków p/bakteryjnych.
PENICYLINY – penicyliny są pochodnymi 6- APK zawierającego czteroczłonowy pierścień beta- laktamowy oraz pięcioczłonowy pierścień tiazalidynowy.
a) PENICYLINY NATURALNE – antybiotyki o wąskim zakresie działania. Działając bakteriobójczo są stosowane w zakażeniach przede wszystkim bakteriami Gram-dodatnymi ( paciorkowcami, gronkowcami,laseczkami beztlenowymi) oraz niektórymi bakteriami Gram- ujemnymi. Są również
skuteczne w zakażeniach krętkami i promieniowcami. Nie działają na wirusy, pierwotniaki i grzyby.
BENZYLOPENICYUNA ( PENfCYLLINUM CRYSTALLISATUM)
Jest lekiem z wyboru. Jest podawana przede wszystkim dożylnie, dokanałowo i dostawowo. Nie naieży jej podawać doustnie, ponieważ ulega hydrolizie pod wpływem soku żołądkowego. Wchłania się szybko, charakteryzuje się dobrym przenikaniem do tkanek (w tym również do płodu). Jest szybko wydalana przez nerki (ok. 50 procent po 90 min. od wstrzyknięcia). Najczęściej stosuje się sól potasową benzylopenicyliny. Przeciętnie 600 000- 1 200 000 j.m. co 6 godz.
1 000 000 j.m. = 600 mg . Wskazania są liczne: zapalenie płuc, oskrzeli, ropnie pluć, angina, zapalenie wsierdzia, opon mózgowo-rdzeniowych, kiła, rzeżączka.
PENICYLINA PROKAINOWA ( PENiCYLUNUM PROCAINICUM)
Jest połączeniem naturalnej penicyliny benzylowej z prokainą, co powoduje jej wolniejsze
wchłanianie i wydalanie z organizmu, ( Dłużej utrzymuje się stężenie bakteriobójcze
antybiotyku we krwi i tkankach). Wskazania, p/wskazania i działania niepożądane takie jak
benzylopenicylina.
Nazwy handlowe: POLBICILLINUM, NOVOCIN
BENZYLOPENICYLINA BENZATYNOWA
Nazwa handlowa : DEBECYLINA Bardzo powoli się wchłania i wydala z org. Stosowana przewlekłych zakażeniach układowych, w leczeniu chór. reumatycznych, kiły, rzeżączki, przew. zakażeniach układu oddechowego. Stosowana co 7 lub 14 dni.
FENOKSYMETYLOPENICYLiNA
Nazwa handl. V -CYLINA. OSPEN
Można podawać doustnie (jest odporna na działanie kw. solnego) Łatwo się wchłania z przewodu pokarmowego. Stos. w anginach, zap. oskrzeli, zakażeniach jamy ustnej, w stomatologii. Należy podawać 1godz. przed posiłkiem lub 2 godz. po posiłku ze względu na znacznie lepsze wchłanianie.
b) PENICYLINY PÓŁSYNTETYCZNE O WĄSKIM ZAKRESIE DZIAŁANIA
PENICYLIWY IZOKSAZO LILOWE – Są trwałe w śród. kwaśnym> można je podawać doustnie (1 godz. przed lub 2 godz. po posiłku) Podawane też domięśniowo, dożylnie (po pod. domięśn. wykazują dział, drażniące, wstrzyknięcia domięśniowe są bolesne) Zastosowanie- zakażenia gronkowcowe oporne na penicyliny naturalne
* OKSACYLINA ( oxacillin)
* KLOKSAĆYLINA- (CLOXACILIN)
* DIKLOKSACYLlNA (VERACILLIN)
PENICYLINY PÓŁSYNTETYCZNE O SZEROKIM ZAKRESIE DZIAŁANIA AMINOPENICYLINY * AMPICYL NA ( ampicillin, omnipen)
* AMOKSYCYCLINA (amotaks, ospamox, grunamox, novamox)
* Działają słabiej niż penicylina benzylowa na bakterie Gram-dodatnie ale10x silniej niż Gram-ujemne.
* Podawane doustnie, dożylnie. Zastosowanie- zakażenia dróg moczowych, oddechowych,
żółciowych, w przewlekłym zap. oskrzeli, w zwalczaniu nosicielstwa w durach i paradurach. * Preparat AGUMENTIN-połączenie amoksycyliny z kwasem klawulanowym
* Preparat UNASYN- połącznenie ampicyliny z sulbaktamem.
KARBOKSYPENICYLINY – szczególnie skuteczne w zakażeniach wywołanych przez pałeczkę ropy błękitnej.
1. KARBENICYLINA ( PYOPEN, GEOPEN)
-Podawana wyłącznie pozajelitowo: domięśniowo, dożylnie (ból w msc. wstrzyknięcia). Stos. w zakażeniach ukł.moczowego, oddechowego, dróg żółciowych, w zakażeniach pooperacyjnych.
KARYNDACYLINA (CARINDAPEN)
TYKRACYLiNA (TICAR) – preparat TIMENTIN- połączenie tykarcyliny z kw. klawulenowym.
UREIDOPENICYLINY – bardzo szeroki zakres działania p/bakteryjnego (zakres aminopenicyliny+
karboksypenicylin)
1.AZLOCYLINA (AZLOCILLIN, AZLIN)
2.MEZLOCYLINA (MEZLOCYLLIN, MEZLIN)
3.PIFERACYLINA ( PIPRACIL) – Stos. w ciężkich zakażeniach dróg oddechowych, żółciowych, moczowych, zap. opon mózgowych.
AMIDYNOPENICYLINY – słabo działają na bakterie Gram-dodatnie, nie działają na pałeczki ropy błękitnej, stosunkowo szybko powstaje oporność bakterii na te antybiotyki.
1. MECYLINAM (MECLLINAM, SELEXIPIN) – podawany tylko pozajelitowo, nie wchłania się z przew. pok. Stos. w zakażeniach pałeczkami jelitowymi opornymi na działanie innych antybiotyków. Estry mecylinamu-piwmecylinam (SELEXlD) i bakmecylinam są stos. doustnie.
Nie należy penicylin podawać jednocześnie z chloramfenikolem, tetracykiinami, ant. makrolidowymi i linkosamidami (stwierdzono dział, antagonistyczne). Środki zobojętniające zmniejszają wchłanianie i dział, bakteriobójcze penicylin. Salicylany i nienarkotyczne leki p/bólowe np. fenylobutazon wypierają penicyliny z połączeń białkowych zwiększając ich stężenie we krwi (nasiiają działanie). Penicyliny podawane doustnie znacznie gorzej się wchłaniają (wyjątek- amoksycylina). Oporność krzyżowa-1. W przyp. penicylin naturalnych i izoksazoilowych jest to oporność całkowita. 2. m-dzy penicylinaminat. a półsyntetycznymi o szerokim zakresie jest ona częściowa.
2. CEFALOSPORYNY
Obecnie w lecznictwie stosuje się ponad 30 cefalosporyn póteyntetycznych ( naturalne nie są stosowane). Toksyczność ogólna i narządowa jest mała, wyjątek stanowi cefalorydyna, która działa nefrotoksycznie. Działają bakteriobójczo (jak penicyliny hamują syntezę ściany komórki bakteryjnej). Nie podaje się ich z tetracyklinami, chloramfenikolem, ant. makroiidowymi i sulfonamidami. Podawane są niekiedy z antybiotykami aminoglikozydowymi (synergizm).
a) I GENERACJA – bardzo silnie działają bakteriobójczo na bakterie Gra+. Silniej niż penicyliny działają na pałeczki zap. płuc, słabiej na pałeczki Salmonella. Stosow.- zakażenia pałeczką, zap. płuc zakażenia bakteriami opornymi na penicyliny (zap. dróg oddechowych, moczowych, zakażenia pooperacyjne).
CEFALOTYNA ( KEFLIN )
CEFACETRYL ( CELESPOR )
CEFRADYNA ( SEFRIL )
CEFAZOLINA ( KEFZOL, ANCEF)
CEFAGLICYNA ( KAFOCIN)
CEFALEKSYNA (KEFLEX, ORACET, CEPOREX)
CEFADROKSYL ( BAXAN, BIODROXIL).
b) II GENERACJI – w stosunku do I generacji te charakteryzują się silnym działaniem bakteriobójczym na bakterie Gram–, słabiej działają na Gram+. Stos. w zakażeniach bakteriami opornymi na aminopenicyliny i u chorych nadwrażliwych na te antybiotyki. Zastosowanie: * zakażenie dróg moczowych, żółciowych, oddechowych * w rzeżączce * zap. wsierdzia, * zakażenie dróg rodnych * zakażeniach pooperacyjnych.
CEFAMANDOl ( MANDCL, KEFACOU- pozajelitowe 2.CEFAKLCR( CECLOR, VERCEF, CEK)-mogą być podawane doustnie.
c) III GENERACJI – najliczniejsza i najczęściej stosowana grupa cefalosporyn. Szeroki zakres działania przeciw bakteryjnego. Zastosowanie kliniczne bardzo szerokie: zak. ukł. oddechowego, moczowego, pokarmowego (zwłaszcza pooperacyjne), zap. pęcherzyka żółciowego i dróg moczowych, zap. opon mózgowo-rdzeniowych, skóry, stawów, kości, zap. dróg rodnych, zakaż, szpitalne, rzeżączka.
CEFOPERAZON ( CEFOBID)- najszerszy zakres działania p/bakteryjnego. Jako
jedynyjest w większości wydalany z żółcią (80%).
LATAMOKSEF ( MOXALAKTAM)
CEFTRIAKSON ( ROCEPHIN. BIOTRAKSON, EPOCELIN )
CEFSULODYNA (MONASPOR)
CEFTAZIDIM { BIOFORT, FORTUM. KEFADIM)
Interakcje- nie podaje się z tetracyklinami, chloramfenikolem, ant. makroiidowymi, sulfonamidami. Podaje się z ant. aminogiikozydowymi. Cefalosporyny III generacji nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego, podaje się je domięśniowo i dożylnie.
d) IV GENERACJI – stosowane wyłącznie pozajelitowo.
CEFEPIM
CEFPIROM
DAWERCYNA (DAVERCIN)-j/w.
ROKSITROMYCYNA ( RULID, ROLICYN, XITROCIN)-są bardziej trwałe w kwaśnym
środowisku żołądka niż erytromycyna.
KLARITROMYCYNA ( KLACID, LEKOKLAR, FROMILID)
SPIRAMYCYNA ( ROVAMYCINE )
AZITROMYCYNA ( ZITROMAX, SUMAMED)
JOSAMYCYNA
III. GRUPA III
Działają bakteriobójczo poprzez : 1- hamowanie syntezy białek bakteryjnych 2- uszkadzanie błony cytoplazmatycznej. Większy zakres działania niż ant. beta-laktamowe: działają na bakterie Gram-, gronkowce. Nie działają na beztlenowce, paciorkowce. Praktycznie nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego.
FRAMYCETYNA
NEOMYCYNA
PAROMOMYCYNA
Są stosowane wyłącznie miejscowo. Działają silnie oto- i nefrotoksycznie. Neomycyna występuje licznie w preparatach złożonych: DICORTINEFF, FLUCINAR N, LORINDEN N, METACORTOLON, PIMAFUCORT-maść.PIMAFUCORT LOTIO (z natamycyną i hydrokortyzonem).
STREPTOMYCYNA ( STREPTOMYCIN) podawana domięśniowo w gruźlicy, dżumie
KANAMYCYNA( KANAMYCIN)podawana doustnie i domięśniowo. Lek rezerwowy w
gruźlicy i rzeżączce. Stosowana rzadko głównie w zakażeniach ukł. moczowego.
AMIKACYNA (AMIKIN< BIODACYNA)- pozajelitowo
GENTAMYCYNA ( GARAMYCIN.GENTAFOR)- ampułki, aerozol, krem, krem do oczu,
krople do oczu, maść do oczu. Stosunkowo mała oto- i nefrotoksyczność.
TOBRAMYCYNA ( NEBCIN, OBRACIN, TOBREX- krople i maść do oczu)
SISOMICYNA ( EXTRAMYCIN, SISOLLINE)
NETYLMYCYNA ( NETILYN)-głownie w zakażeniach dróg moczowych, zakażeniach
towarzyszących oparzeniom.
Może występować przemijająca (niekiedy trwała) głuchota, szum w uszach, depresja psychiczna.
IV. INHIBITORY BETA-LAKTAMAZ:
Należą do nich:
kwas klawulanowy
kw. halopenicylanowy
sulbaktam
tazobaktam
Niektóre bakterie (np. gronkowce) wytwarzają penicylinazy ( beta-laktamazy), które powodują rozbicie pierścienia beta-!aktamowego, co prowadzi do powstania unieczynnionych pochodnych kwasu penicyloilowego. Beta-laktamazy są wytwarzne przez niektóre bakterie zarówno Gram+ jak i Gram-Inhibitory beta-laktamaz w leczeniu zakażeń są łączone z antybiotykami zwiększają w ten sposób zakres i skuteczność ich działania (z amino-.karboksy-, i ureidopenicylinami). Związki te różnią się od innych antybiotyków beta-laktamowych brakiem bocznego łańcucha przy pierścieniu beta-laktamowym. Praktycznie nie mają wyraźnego własnego działania p/bakteryjnego.
Wśród licznych środków przeznaczonych do zwalczania zakażeń niektóre substancje o stosunkowo,niewielkiej selektywności działają uszkadzając zarówno na komórki drobnoustrojów jak i gospodarza. Można więc używać ich do odkażania sprzętów , narzędzi , przedmiotów , niektóre (najczęściej zewnętrznie) wyłącznie do miejscowego odkażania tkanek. Inne środki , również nie obojętne dla gospodarza , jednak silniej działające na drobnoustroje mogą być stosowane ogólnie. Leki te należą do grupy chemioterapeutyków.
Środki p/bakteryjne mogą zabijać drobnoustroje bądź hamować ich namnażanie. Bardzo często działanie zależy od stężenia. Wiele środków działa w małych stężeniach bakteriostatycznie , w większych bakteriobójczo.
Leki p/drobnoustrojowe stosowane miejscowo mogą być wykorzystywane w celu działania odkażającego i antyseptycznego.
DZIAŁANIE ODKAŻAJĄCE to zabicie wszystkich wegetatywnych postaci drobnoustrojów.
DZIAŁANIE ANTYSEPTYCZNE polega na uniemożliwieniu namnażania bakterii przez ich niszczenie lub zahamowanie ich wzrostu. Najczęściej działanie to wykorzystuje się w celu zapobiegania rozwojowi drobnoustrojów na przedmiotach wcześniej odkażonych lub wyjałowionych za pomocą np.działania ciepła, promieniowania.
4. Mechanizm działania odkażającego i antyseptycznego zwykle polega na wpływie na procesy czy elementy komórkowe wspólne dla komórek mikroorganizmu i gospodarza. Na ogół im skuteczniejszy środek , tym silniej uszkadza również tkanki. Formaldechyd czy tlenek etylenu działają praktycznie z tą samą siłą na tkanki człowieka i drobnoustroje.
Bakterie Gram+ są zwykle wrażliwsze od Gram- dużą opornością odznaczają się np. niektóre pałeczki Gram-ujemne , niektóre szczepy przeżywają a nawet mogą namnażać się w roztworach chlorcheksydyny. Tylko nieliczne środki odkażające działają na wszystkie mikroorganizmy.
Siła działania środków odkażających i antyseptycznych zależy od wielu czynników:
temperatura i wilgotność - w podwyższonej temp. Działają najsilniej
obecność niektórych rozpuszczalników organicznych ułatwiają wejście środkowi odkażającemu do komórki bakteryjnej
odczyn pH - niektóre działają silniej w środowisku kwaśnym , inne w
zasadowym
stężenie środka i czas ekspozycji na jego działanie- im większe stężenie
tym krótszy czas działania środka.
KWAS UNDECYLOWY i jego sole ( acidum undecylenicum , zincum undecylenicum) działają umiarkowanie p/grzybiczo. Są stosowane zewnętrznie w roztworach, emulsjach i maściach o zawartości 5-10% substancji czynnej.
OZON (O) rozpada się do tlenu atomowego i działa p/bakteryjnie ; drażni silnie tkanki , powoduje starzenie się gumy i innych tworzyw. Stosowany jest najczęściej do uzdatniania wody wodociągowej zamiast chloru.
TLEN ATOMOWY działa toksycznie na komórki drobnoustrojów, chociaż działanie to nie jest zbyt silne
NADTLENEK WODORU H2O2 (hydrogenium peroxydatum) – 3% r-r stosowany jest do odkażania ran, działa oczyszczająco i odwadniająco. 30% perhydrol stosowany jest w stomatologii do oczyszczania kanałów zębowych i w kosmetyce do rozjaśniania włosów
NADMANIGANIAN POTASU (kalium hypermanganikum) – działa bakterio- i grzybobójczo * r-ry 0,02% działają skutecznie p/ustrojowo jednak drażnią tkanki * stężenie 0,01% nie drażnitkanek jednak działa słabo p/ustrojowo – konieczny czas działania wynosi nawet ponad 1 godz. Kilku procentowe r-ry naedmanganianu potasu są silnym środkiem odkażającym, działają jednak żrąco i powodują martwice tkanek
JOD (iodum) działa silnie i szybko , już w stężeniu 0,0005% zabija wegetatywne postaci bakterii w ciągu 15 min. Kilkuprocentowe roztwory jodu zabijają postaci wegetatywne bakterii na skórze w ciągu kilkudziesięciu , a nawet kilkunastu sekund. Dla zabicia zarodników potrzebny może być czas nawet do kilku godzin.
JODYNA 3% roztwór jodu w alkoholu z dodatkiem jodku potasu . jest najskuteczniejszym środkiem do odkażania skóry nieuszkodzonej. Zastosowana na uszkodzone powłoki powoduje ból i pieczenie .Jod działa p/grzybiczo i jest stosowany w roztworach wodnych i alkoholowych do leczenia grzybic skóry. Nie wolno stosować na duże uszkodzone powierzchnie gdyż może ulec wchłonięciu i spowodować zatrucie.
U około 6% populacji jod wywołuje uczulenie. Plami skórę i tkaniny
JODOFORY
JODOWANY POLIWINYLOPIROLIDON (Powidone-iodine) zawiera w 10% roztworze l%jodu. Jodowany poliwinylopirolidon nie barwi skóry , a jego działanie p/bakteryjne na bakterie Gram-ujemne na skórze jest silniejsze niż ehlorcheksydyny. Stosowany jest do odkażania skóry i błon śluzowych , zwłaszcza w przypadku parzeń .
CHLOR I CHLOROFORY
CHLOR zabija większość mikroorganizmów ,w tym bakterie ,wirusy i pierwotniaki. Działanie p/bakteryjne jest silniejsze w środowisku kwaśnym. Wolny chlor jest stosowany do uzdatniania wody wodociągowej.
CHLOROFORY są to związki uwalniające stopniowo wolny chlor lub kwas podchlorowy. Są stosowane do odkażania wody , przedmiotów , pomieszczeń i urządzeń sanitarnych. Niektóre z nich silnie uszkadzają tkanki.
PODCHLORYNY- wapniowy i sodowy uwalniają chlor. Wapno chlorowe jest stosowane do odkażania urządzeń sanitarnych , odchodów i materiału zakażonego . powinno zawierać co najmniej 30% chloru . przechowywane długo traci swoją aktywność,
CHLORAINY (chloramina T , monochloramina B). stosowane są w roztworach 10% do odkażania pomieszczeń , zwłaszcza podłóg . roztwory 1-2% stosuje się do odkażania skóry rak.
HALAZON (pantocid) jest stosowany głównie do odkażania wody w warunkach polowych. 6 mg. Uzdatnia w ciągu 30 min. 1 litr wody.
ALKOHOLE
P /bakteryjne działanie alkoholi związane jest z ich przenikaniem do wnętrza komórki bakteryjnej i zaburzeniem procesów metabolicznych. Alkohol etylowy działa niezbyt silnie ale dość skutecznie p/bakteryjnie. Na większość bakterii chorobotwórczych alkohol etylowy działa bakteriobójczo , na zarodniki alkohol nie działa w ogóle.
Najskuteczniej p/bakteryjnie działają roztwory 40-50% , działanie tych stężeń jest jednak powolne. Dobrą skuteczność przy nie najmniejszej szybkości działania jest zastosowanie 70% stężeń w wyższych stężeniach skuteczność jest niewielka.
70% roztwór zastosowany na skórę rąk w ciągu 2 min. przy ciągłym zwilżaniu skóry alkoholem , zmniejsza liczbę drobnoustrojów o 90%, jednorazowe przetarcie skóry wacikiem zwilżonym alkoholem zmniejsza liczbę drobnoustrojów o 75%. Nie należy stosować alkoholu na rany , a jego dłuższe stosowanie wysusza skórę i działa drażniąco.
ALKOHOL IZOPROPYLOWY w stężeniach powyżej 70% działa nieco silniej od etylowego , powoduje jednak przekrwienie tkanek. Stosowany jest jako rozpuszczalnik dla innych leków p/bakteryjnych.
ALDEHYDY
Działają silnie p/bakteryjnie, w medycynie stosuje się aldehyd mrówkowy i glutarowy.
ALDEHYD MRÓWKOWY (formaldechyd) jest związkiem gazowym . jego 40% roztwory wodne to formalina . Niszczy bardzo skutecznie wszystkie mikroorganizmy , działa jednak powoli:
0,5% roztwór zabija bakterie w ciągu 6-12 godz., zarodniki dopiero po 2-4 dniach
8% roztwór zabija zarodniki po 2-4 dniach.s
FORMALDECHYD w roztworze stosowany jest głównie do odkażania przedmiotów . Pomieszczenia można odkazić gazowym formaldechydem ( wydziela się z formaliny po dodaniu nadmanganianu potasu). Formaldechyd uszkadza tkanki i nie nadaje się do odkażania skóry i błon śluzowych. Niewielkie stężenia formaldechydu wdychane długotrwale uszkadzają nabłonek dróg oddechowych, mogą działać uczulająco
ALDEHYD GLUTAROWY jest skuteczniejszy od formaldechydu i działa szybciej , szczególnie w środowisku kwaśnym. W kwaśnych roztworach zabija zarodniki już po 20 min. , w zasadowych dopiero po 10 godz. Może być stosowany do odkażania narzędzi i endoskopów.
BARWNIKI
FIOLET KRYSTALICZNY działa na drobnoustroje Gram-dodatnie . drożdżaki i niektóre grzyby chorobotwórcze. Drobnoustroje Gram-ujemne oraz wirusy są oporne na jego działanie. Fiolet krystaliczny stosowany jest zewnętrznie jako roztwór wodny lub alkoholowy o stężeniu 0,01-2% . Nadaje się do odkażania powierzchniowych uszkodzeń naskórka i błon śluzowych , iwłaszcza że działa jednocześnie ściągająco i wysuszająco. Bywa stosowany w ropnych zakażeniach skóry i w drożdzycach <- pleśniawki u dzieci. Na błony śluzowe oraz w przypadku nasilonego stanu zapalnego stosuje się roztwory wodne , w innych przypadkach można stosować roztwory alkoholowe. Wadą fioletu krystalicznego jest barwienie tkanek, materiałów i przedmiotów. Zastosowany na ziarninujące powierzchnie ran może spowodować trwałe zabarwienie skóry.
FUKSYNA ZASADOWA wykazuje działanie grzybobójcze i wchodzi w skład złożonych preparatów p/grzybiczych—Pigmentum Castellani.
ETAKRYDYNA RWANOL - jest barwnikiem akrydynowym . Preparat jest stosowany do odkażania skóry i błon śluzowych oraz do powierzchniowo uszkodzonych powłok.