Pojęcie, zadania i związki metodyki opieki nad małym dzieckiem z pedagogiką opiekuńczą.
Metodyka pracy opiekuńczo-wychowawczej jest szczegółową dyscypliną w naukach pedagogicznych zajmującą się analizą i organizacją procesu opiekuńczo-wychowawczego oraz doborem metod i technik wykonania zadań.
Dyscypliną wiodącą jest psychologia rozwojowa i pedagogika opiekuńcza.
Metodyka pracy opiekuńczo-wychowawczej to względnie szczegółowa teoria danego układu czynnościowego określająca jego postulowany model, funkcje i zadania opiekuńczo-wychowawcze, a także zasady, formy i metody ich realizacji. (Z. Dąbrowski)
Punktem odniesienia metodyki jest poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: jak działać w opiece nad dzieckiem, aby osiągnąć założone w tym działaniu cele?
Przedmiotem rozważań metodyki jest:
- analiza celów opieki i precyzowanie zadań opiekuńczo-wychowawczych oraz warunków wykonania tych zadań,
- organizacja procesu opiekuńczo-wychowawczego, czyli tworzenie modeli form opieki nad dzieckiem (węzłowa problematyka modelu, kryteria tworzenia modelu, rozwiązania wspólne i alternatywne tak w skali całej formy opieki nad dzieckiem, jak też elementów jej funkcjonowania),
- koncepcja jednostek metodycznych pracy opiekuńczo-wychowawczej i techniki działania wychowawcy,
- kryteria oceny skuteczności wypełniania zadań opiekuńczo-wychowawczych w poszczególnych formach opieki,
- działanie wychowawcy - konieczne i pożądane cechy osobowe oraz przygotowanie do pełnienia obowiązków w opiece nad dzieckiem,
- tworzenie systemu działania w obrębie każdej z form opieki nad dzieckiem z uwzględnieniem elastyczności rozwiązań z uwagi na dynamikę procesu opiekuńczo-wychowawczego,
- współudział wychowanków i wszystkich pracowników w podejmowaniu i wykonywaniu zadań opiekuńczo-wychowawczych,
- doskonalenie pracy opiekuńczo-wychowawczej w formach opieki nad dzieckiem.
Metodyka wiąże teorię z praktyką
Pojęcie opieki, jej funkcje i rodzaje.
T. Borowska – uznaje, że podstawą opieki jest zaspokajanie potrzeb podopiecznych, którzy ze względu na sytuację życiową , właściwości wieku czy stopień zaradności życiowej nie są w stanie samodzielnie ich zaspokajać. Uznaje, że opieka to „ zespół czynności zmierzających do zaspokojenia pewnych określonych potrzeb innych jednostek, niezależnie od ich wieku”
Opieka to działanie, zakres czynności i zachowań opiekuna, mające na celu zaspokajanie potrzeb podopiecznego, który ze względu na sytuację życiową , właściwości wieku czy stopień zaradności życiowej nie jest w stanie samodzielnie ich zaspokajać.
Potrzeby te mają charakter ponadpodmiotowy.
Pomiędzy przedmiotem czyli podopiecznym a podmiotem czyli osobami i instytucjami sprawującymi opiekę zachodzi relacja opiekuńcza. Podmiot i przedmiot są upodmiotowione.
Potrzeby ponadpodmiotowe dzielimy na: specyficzne (nie są właściwością populacji) i niespecyficzne (te,które są normą rozwojową).
Funkcje opieki:
Funkcja to cel,zakres działań i efekt końcowy.
1. funkcja homeostatyczną - polegająca na ciągłym doprowadzaniu podopiecznego do stanu optymalnego zaspokojenia wielorakich potrzeb,
2. funkcja egzystencjalna - ( po spełnieniu funkcji homeostatycznej) - jest to funkcja zachowania życia i zdrowia z określonymi jakościami, wielostronnego rozwoju, normalności funkcjonowania i umożliwienia wychowania,
3. funkcja regulacyjna - polegająca na regulowaniu i rozbudzaniu potrzeb, kształtowaniu granic, norm i sposobów ich zaspokajania,
4. funkcja usamodzielniająca - polegającą na doprowadzaniu podopiecznych do względnej samodzielności życiowej,
5. funkcja socjalizacyjna - jest uspołecznianie i ukulturalnienie potrzeb oraz ich zaspokajanie.
Rodzaje opieki nad dzieckiem (wg. Albina Kelma):
Rodzaje opieki ze względu na istotę działania
opieka profilaktyczna – zapobieganie sytuacjom zagrożenia (działania ochraniajace, czuwanie nad podopiecznymi, wspomaganie i stymulacja),
opieka interwencyjna – ukierunkowana na przezwyciężanie sytuacji zagrożenia (akcja, ratownictwo, obrona, wsparcie)
opieka kompensacyjna – ukierunkowana na usuwanie skutków sytuacji zagrożenia (wyrównywanie, rewalidacja, resocjalizacja, readaptacja, rewaloryzacja, rekonwalescencja) !!!
Rodzaje opieki ze względu na przedmiot działania
kryterium wyróżniania wiek i sytuacja społeczna dziecka - np.opieka nad dziećmi w wieku prenatalnym, niemowlęcym, poniemowlęcym , przedszkolnym, szkolnym, itd)
Rodzaje opieki ze względu na podmiot działania
kryterium statusu prawnego - opieka społeczna, opieka prywatna, opieka państwowa,
kryterium motywów sprawowania opieki - np. opieka wyznaniowa, humanitarna,
Rodzaje opieki ze względu na treść działania
kryterium rodzaju środków i czynności zastosowanych w działaniu – opieka materialna, zdrowotna, prawna, wychowawcza,
kryterium rodzaju środowiska społecznego – opieka rodzinna, szkolna, w placówce opiekuńczo-wychowawczej, w miejscu zamieszkania,
kryterium zakresu i kształtu organizacyjnego (formy) działania – opieka całkowita, częściowa, zamknięta, otwarta,
kryterium czasu – opieka doraźna, stała, okresowa.
Specyficzne cechy i kategorie opieki i ich znaczenie dla prawidłowej organizacji pracy opiekuńczo-wychowawczej z małym dzieckiem.
1. Zaspokajanie ponadpodmiotowych potrzeb podopiecznego-zaspokajanie tych potrzeb, których jednostka sama nie może zaspokoić i regulować
2. Odpowiedzialność opiekuna za los podopiecznego -dobrowolne podjęcie się decydowania za podopiecznego i reprezentowania jego interesu
3. Ciągłości i trwałość działania opiekuńczego – opieka to proces długotrwały, działanie trwałe, celowe i systematyczne
4. Bezinteresowność w podjęciu się roli opiekuna - (ewentualne wynagrodzenie za opiekę jest traktowane jako wartość , która pozwala występować w roli opiekuna
5. Sprawowanie opieki musi być nasycone emocjonalnie - ("praca sercem", empatia, zaangażowanie, pozytywne gesty, zrozumienie - buduje więzi społeczne między opiekunem a podopiecznym),
6. Stosunek opiekuńczy-określony układ ról, pozycji, zależności i wymiar wartości między opiekunem a podopiecznym
Kategorie opieki:
Kategorie opieki to określony przejaw, aspekt opieki przejawiający się w wyniku integralnego powiązania się jej w pewnym wymiarze z inną dziedziną, tworzącego jakościowo inny wymiar.
Wyróżniamy następujące kategorie opieki:
1. Opieka jako kategoria rodzinna (pierwsze fundamentalne, naturalne środowisko, w którym znajdujemy się od urodzenia do śmierci),
2. Opieka jako kategoria społeczna (jej podmiotem jest społeczeństwo)
3. Opieka jako kategoria moralna (przywoływanie norm i zasad)
4. Opieka jako kategoria prawna (normy dotyczące czynów karalnych)
5. Opieka jako kategoria wychowawcza (opieka ściśle łączy się z wychowaniem)
-kategoria lecznicza
-kategoria ekonomiczna
-kategoria religijna (opieka sił nadprzyrodzonych)
Istota ewolucyjnego i inwolucyjnego procesu opieki, pielęgnowania i wspomagania rozwoju małego dziecka.
Proces opieki -określony cykl następujących po sobie i wzajemnie uwarunkowanych zmian w opiece od jej początku do końca, adekwatnych do zmianiających się kolejnych etapów osiągania przez podopiecznego samodzielności i niezależności życiowej albo przeciwnie-postępującej degradacji tych dyspozycji aż do kresu istnienia.
Rodzaje:
-proces ewolucyjny- określony cykl następujących po sobie i wzajemnie uwarunkowanych zmian w opiece z tendencją do ciągłej redukcji, stopniowego ograniczania i zanikania opieki w wyniku usamodzielnienia. Jego funkcją jest doprowadzanie podopiecznego do pełnej samodzielności życiowej – w tym do samodzielnego zaspokajania i regulowania potrzeb.
- inwolucyjny – charakteryzuje się stałą tendencją do powiększania się zakresu i stopnia opieki, do uzależnienia się od opiekuna, a w niektórych przypadkach do pełnej zależności opiekuńczej.
Zadania rozwojowe i wskaźniki rozwoju dziecka w wieku niemowlęcym.
| Wiek dziecka | Wskaźniki rozwojowe |
|---|---|
| Osiągnięcia w rozwoju postawy | |
| 1 miesiąc życia | W pozycji na brzuszku unosi na chwilę głowę, trzymane na kolanach podrzuca głową. |
| 2 miesiąc życia | W pozycji na brzuszku unosi głowę na 5 - 8 cm |
| 3 miesiąc życia | W pozycji na brzuszku opiera się na przedramionach. |
| 4 miesiąc życia | |
| 5 miesiąc życia | Panuje w pełni nad ruchami głowy. W pozycji na brzuszku opiera się na dłoniach, sztywno trzyma głowkę. |
| 6 miesiąc życia | Podciągane siada, siedzi z oparciem. |
| 7 miesiąc życia | Posadzone, siedzi już chwilę całkowicie samodzielnie. Próbuje też podciągnąć się samo do siadania. |
| 8 miesiąc życia | Potrafi siadać bez niczyjej pomocy. Zwykle umie już pełzać lub przesuwać się w pozycji siedzącej z jedną nóżką podwiniętą pod pośladkiem. |
| 9 miesiąc życia | Dziecko siada samodzielnie i siedzi swobodnie, przejmuje na moment ciężar swojego ciała i stoi samodzielnie opierając się na całych stopach. |
| 10 miesiąc życia | potrafi samodzielnie siedzieć, siadać i stać z trzymaniem. Stojąc obciąża na zmianę raz jedną, raz drugą nóżkę, a nawet zaczyna unosić do góry stopę |
| 11 miesiąc życia | Raczkuje, tzn. szybko przesuwa się na dłoniach i kolanach. Wiele niemowląt nadal przesuwa się w pozycji siedzącej, podginając jedną nogę i odpychając się nią. Inne zaczynają kroczyć bokiem przy krawędzi kojca, łóżeczka lub mebli. Przytrzymane za obie rączki niemowlę stawia swoje pierwsze kroki do przodu. Obciąża przy tym całe stopy i stawia szeroko nóżki. |
| 12 miesiąc życia | Prowadzone stawia pierwsze kroki. |
Charakterystyka rozwoju dziecka w 2 i 3 roku życia – normy i wskaźniki rozwoju.
| Wiek | Motoryka | Mowa | Zabawa | Ocena otoczenia | Kontakty społeczne |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 3-18 m.ż | Biega Wdrapuje się na krzesło Przerzuca kartki w książce |
Zasób słów: 10-20 Reaguje na „kici-kici” „tak”, „auto” Wspomaga słowa gestemi |
Chętnie zamienia zabawki: lalki i inne Bawi się chętnie Krótkie okresy skupienia uwagi Buduje wieżę z klocków Bawi się piłką stojąc |
Krótkie okresy skupienia uwagi Obserwuje czynności dorosłych Naśladuje je Obserwuje z okna ludzi, samochody itp. |
Bardzo miłe dla matki Przytula lalkę Cieszy się zabawa w kukułkę, chowanie Agresywne w zabawach z dziećmi i zwierzętami, kopie je, poszturchuje , ciągnie |
| Wiek | Motoryka | Mowa | Zabawa | Ocena otoczenia | Kontakty społeczne |
|---|---|---|---|---|---|
| 19-24 m.ż | Biega nie upadając Wchodzi bez podtrzymywania po schodach Zestawia w jedną całość zabawkę Potrafi znaleźć stronę w książce, przekręcić klamkę w drzwiach |
Mówi zdania z 3 słów Zasób słów: 100-200 wyrazów |
Rozpoczyna dłuższe zabawy Bawi się chętnie wozami, samochodami, rowerami, w piasku i wodzie |
Cieszy się przedmiotami poruszającymi się Odnajduje określony obrazek w książce |
Domaga się czułości, szczególnie od matki Jest zazdrosne o zabawki innych dzieci Bije dzieci Zbliża się do innych dzieci, ale za mocno je przytula, gryzie itp. |
| Poszczególne etapy rozwoju psychomotorycznego | Stadium rozwoju od 2 do 3 roku życia |
|---|---|
| Rozwój motoryczny | Biega pewnie, chodzi na palcach, schodzi po schodach samo z dostosowaniem nóg do siebie, kopie piłkę. Chodzi po prostej linii, chodzi po schodach stawiając nogi naprzemiennie. Przenosi kruchy przedmiot np. naczynie z wodą. Stoi na jednej nodze. Podskakuje, maszeruje, biega przy muzyce, przeskakuje przez sznurek umieszczony 5 cm nad podłogą. |
| Rozwój motoryki małej i koordynacji wzrokowo-ruchowej | Czynności wykonywane na przedmiotach są coraz bardziej specyficzne tj. przystosowane do struktury i funkcji przedmiotu. Może być widoczna preferencja jednej ręki. -stawia wieżę z 6-8 klocków -naśladuje rysowanie kropek i kresek -wkłada ▲,●,■ do odpowiednich otworów układanki -potrafi przelać wodę do naczynia -próbuje kolorować na ograniczonej przestrzeni, nawlekać na sznurek duże korale -buduje pociąg z kominem i most z klocków po demonstracji |
| Rozwój poznawczy | Studium przedoperacyjne, w którym dzieci są zdolne posługiwać się językiem i myśleniem za pomocą symboli. Myślenie egocentryczne – dzieci są niezdolne do przyjęcia cudzych poglądów ani nie potrafią jeszcze rozwiązywać problemów zawierających pojęcie liczby lub klasy przedmiotów. -potrafi pokazać 5 części ciała na rysunku -umie pokazać kilkanaście rysunków przedstawiających różne przedmioty, zabawki, zwierzęta, itp. -powtarza 2 cyfry, zapamiętuje krótki wierszyk, rozpoznaje drogę do domu, zna pojęcie liczby ,,jeden”, potrafi odtworzyć zaobserwowaną czynność po jakimś czasie -potrafi dobrać do siebie parami dwa identyczne obrazki -wskazuje proste czynności na obrazkach |
|---|---|
| Rozwój komunikacji | -używa ok. 300 wyrazów -wypowiada się najpierw zdaniami z 2-3 wyrazów, potem z 3-5 wyrazów zaczyna odmieniać wyrazy wg przypadków i czasów mówi o sobie po imieniu -potrafi powiedzieć krótki wierszyk, używa zaimka ,,ja”, zadaje pytanie ,,co to jest?” |
| Rozwój społeczny | -zaczyna współdziałać w zabawie -włącza się do zabawy z innymi dziećmi -zaczyna bawić się w zabawy tematyczne -mogą pojawić się wzmożone zachowania agresywne w stosunku do innych dzieci -wrażliwość na pochwały i nagany słowne -zaczynają się zabawy w role -zaczyna bawić się z innymi dziećmi w małej grupie 2-3 osoby -w kontaktach z dorosłymi przejawia negatywizm i przekorę |
|---|---|
| Rozwój samodzielności | -używa widelca -rozwija cukierek -pije przez słomkę -je samodzielnie -zdejmuje i nakłada proste części ubioru -rozpina i zapina zamek błyskawiczny -rozpina duże guzik |
Rozwój społeczny i emocjonalny
• Bardzo silne jest przywiązany do opiekunów
• Okazuje uczucia, lubi się przytulać, pocieszyć
• Wstydzi się nieznajomych
• Wykonuje proste polecenia,
• Lubi zabawy tematyczne i naśladuje dorosłych,
• Nadal bawi się obok dzieci (ok.2,5 r. czasem włącza się do wspólnych zabaw z dziećmi)
• Zaczyna postrzegać swoją odrębność,
• Chce niezależności
• Dominują komunikaty – nie oraz moje
• Potrafi być mało elastyczny i uparty
• Pojawiają się skrajne reakcje =emocje poza kontrolą
• Jest zazdrosny o uwagę, pragnie być w jej centrum
• Ma kłopot z dzieleniem się, potrafi pożyczyć zabawkę dziecku, ale natychmiast żąda jej zwrotu,
• Nadal nie zdaje sobie sprawy z konsekwencji działań i nie potrafi ocenić ryzyka
• Pojawia się poczucie humoru
• Może się kontrolować przez chwilę w zamian za obietnicę nagrody, ew. kary,
• Ważne stają się rytuały,
• Chce samodzielnie wykonywać różne czynności, np.: założyć ubranko, samodzielnie jeść, itp.
• Rzuca i niszczy zabawki, kiedy się złości,
• W skrajnych emocjach może - drapać, uderzyć, uszczypnąć , ugryźć
• Bawi się samodzielnie przez kilka minut,
• Lubi być w centrum uwagi, wygłupiać się i rozśmieszać ewentualną „widownię”
Rozwój fizyczny i motoryczny
• Wzrost: ok.86 cm. Waga: ok.13 kg.
• Wchodzi i schodzi ze schodów, Kopie i rzuca piłkę, Skacze, Szybko biega, Umie chodzić do tyłu
• Lepiej panuje nad swoją fizjologią
• Sporo dzieci uczy się w tym wieku korzystać z nocnika,
• Na 3 kołowym rowerku odpycha się nogami
• Trzyma i pije samodzielnie z kubeczka, Potrafi jeść łyżeczką
• Potrafi otworzyć drzwi zamknięte na klamkę
• Buduje wieżę z 7 klocków,
• Rysuje z dużym zacięciem długopisami, kredkami, flamastrami
Rozwój intelektualny
• Ogląda książeczki, przewraca strony
• Mówi o sobie po imieniu,
• Pokazuje 5 części ciała
• Słucha krótkich opowiadań
• Zwierzątka kojarzy z głosem przez nie wydawanym,
• Pokazuje obrazki i potrafi je nazwać,
• Rozumie zdania, Tworzy 2/4 wyrazowe zdania, Potrafi powtórzyć parę słów piosenki
• Używa ok. 50 słów, (2,5) = 2000, Powtarza słowa
• Zadaje pytania – co to?, Używa słów ja i moje,
• Zabawy tematyczne
• Pojawia się poczucie humoru, Pokazuje emocje
• Zaczyna się interesować, w co jest ubierany
• Bawi się chwilę zabawkami, Zaczyna nadawać imiona zabawkom
• Używa czasowników
• Stale mówi
• Pcha lub ciągnie zabawki
| Sfera rozwoju | Wskaźniki (3 rok życia) |
|---|---|
| Rozwój motoryczny | Motoryka duża: biega w sposób harmonijny przyśpiesza, zwalnia, maszeruje, skacze obunóż, wspina się, wchodzi i schodzi ze schodów bez trzymania się poręczy używając nóg naprzemiennie bez pomocy innych idzie pewnie w linii prostej stoi kilka minut z zamkniętymi oczami, stoi na palcach umie utrzymać się na jednej nodze omija przeszkody, nawet gdy biegnie bez problemu korzysta z urządzeń na placu zabaw kopie i dobrze rzuca piłką rytmicznie porusza się przy muzyce uczy się jeździć na 3 kołowym rowerku |
Motoryka mała:
|
| Sfera rozwoju | Wskaźniki |
|---|---|
| Rozwój poznawczy |
|
| Rozwój komunikacji i języka |
rozmawia przez telefon |
| Rozwój społeczno-emocjonalny |
|
| Samodzielność | Pomoc rodzicom
|
Potrzeby dziecka w okresie wczesnego dzieciństwa. Skutki braku zaspokajania potrzeb małego dziecka.
-bezpieczeństwa (skut. niezasp.:doraźne przeżycia lękowe, nerwice, stres, lęki, obawy)
-kontaktu emocjonalnego (nieumiejętność okazywania uczuć, wolniejsze tempo rozwoju
psychofizycznego, skłonności do izolacji)
-przynależności (życie w osamotnieniu i lęku, nieufność, poczucie odrzucenia)
-akceptacji (brak wiary we własne możliwości; niska samoocena, poczucie winy)
-miłości (depresje; złe lub brak stosunków rodzinnych)
Geneza rozwoju instytucjonalnych form opieki nad małym dzieckiem – etapy rozwoju żłobków i ich zadania.
Żłobek, który współcześnie postrzegany jest jako forma instytucjonalnego sprawowania opieki nad dziećmi w okresie wczesnego dzieciństwa oraz jako instytucja socjalno-wychowawcza świadcząca okresową opiekę nad dzieckiem w wieku od 6 miesięcy do 3 roku życia. Podopiecznymi żłobków są głównie dzieci, których rodzice nie mogą opiekować się nimi osobiście ze względu np. na pracę zawodową.
Pierwszy żłobek „Dom dla Niemowląt” rozpoczął działalność w Warszawie w grudniu 1857 roku.
Przemiany podstawowych zadań żłobków przebiegały w kierunku - od opieki nad dziećmi ze środowisk bardzo zagrożonych biedą i ubóstwem, walki z wysokim wskaźnikiem śmiertelności niemowląt i dawania dzieciom matek pracujących elementarnej opieki nasyconej głównie zabiegami pielęgnacyjnymi do działań mających na celu stworzenie jak najkorzystniejszego środowiska opiekuńczo-wychowawczego ukierunkowanego na stymulację rozwoju psychoruchowego dziecka i troskę o profesjonalny charakter świadczonych usług.
Można wyróżnić kilka etapów:
Etap pierwszy – do zakończenia pierwszej wojny światowej – to okres powstawania instytucji opieki nad małym dzieckiem i żłobków nastawionych na przeciwdziałanie bardzo wysokiemu wskaźnikowi śmiertelności niemowląt i oraz pomoc kobietom pracującym lub pozostającym bez środków na utrzymanie w ramach aktywności różnego rodzaju organizacji filantropijnych, towarzystw np. Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności.
Etap drugi – dwudziestolecia międzywojennego – to okres budowania niepodległego państwa polskiego i prób wypracowania możliwie spójnej koncepcji systemu opieki nad dzieckiem. Powstające w tym okresie żłobki (najczęściej przy dużych fabrykach i przy wyraźnym oporze właścicieli) miały za zadanie zapewnienie podstawowych warunków do pielęgnacji niemowląt, karmienia dziecka przez matkę piersią, szerzenia oświaty zdrowotnej oraz realizacji prawa kobiet pracujących do elementarnej opieki socjalnej ze strony pracodawcy. Wśród wielu wybitnych propagatorów idei wspomagania rodzin wychowujących małe dzieci oraz tworzenia i nowoczesnego urządzania sieci żłobków i stacji opieki nad dzieckiem, przychodni dla kobiet ciężarnych i poradni higienicznych dla rodziców, a także kształcenia kadr opiekuńczych dla tych placówek i zakładania instytucji naukowych podejmujących problemy opieki nad matką i dzieckiem w okresie wczesnego dzieciństwa należy wymienić: M. Gromskiego, Wł. Szenajcha, H. Kraherską.
Etap trzeci – to okres Polski Ludowej charakteryzujący się bardzo dużym wzrostem ilości placówek opieki żłobkowej, systematycznym przyrostem liczby rodzin korzystających z ich usług oraz traktowania żłobka jako jednej z szczególnie pożądanych form pomocy socjalnej dla rodzin i działania na rzecz równouprawnienia kobiet. Powstające w tym okresie żłobki jako zakłady opieki zdrowotnej funkcjonowały w oparciu o szczegółową instrukcję (67/57) Ministra Zdrowia z 7 grudnia 1957 roku w sprawie regulaminów organizacyjnych i wytycznych obsady kadrowej w żłobkach dzielnicowych i zakładowych. Zgodnie z instrukcją żłobki winny sprawować nad dziećmi opiekę lekarsko-pielęgniarską i wychowawczą.
W słownikowym określeniu żłobka jako formy opieki nad dzieckiem przyjęto, że „Żłobek to zakład opiekuńczo–wychowawczy dla dzieci w wieku od 6 tygodni do 3 lat, których rodzice lub opiekunowie pracują poza domem. Żłobek zapewnia dzieciom żywienie, zabiegi pielęgnacyjno–zdrowotne i opiekę wychowawczą”
Do początku lat siedemdziesiątych w Polsce funkcjonowało dwa podstawowe typy żłobków:
- miejskie, dzielnicowe i zakładowe żłobki jedno-, dwu-, trzyzmianowe, czynne średnio od 10-14 godzin dziennie,
- żłobki tygodniowe- w których przebywały przez cały tydzień (oprócz niedziel i dni wolnych od pracy) dzieci matek pracujących w systemie wielozmianowym, mieszkających daleko od miejsca pracy, uczących się wieczorowo lub studiujących oraz kobiet w trudnej sytuacji społeczno-materialnej
W Polsce w latach 50-60- tych funkcjonowały również żłobki sezonowe organizowane na wsi podczas intensywnych prac polowych (dla dzieci powyżej jednego roku życia) oraz żłobki specjalistyczne, które powstały w wyniku potrzeby otoczenia dzieci specjalną troską z powodu złego stanu zdrowia dziecka lub członków jego najbliższej rodziny. Głównym zadaniem tych żłobków było stworzenie właściwszych i korzystniejszych warunków leczenia, lepszej opieki nad dziećmi niż w domu rodzinnym. Różnorodność przyczyn umieszczenia dzieci w żłobkach specjalistycznych spowodowała ich podział na cztery rodzaje: Żłobki- prewentoria- dla dzieci z gruźlicą, z niedoborem wagi, krzywicą oraz dzieci w okresie rekonwalescencji po przebytych ciężkich chorobach; Żłobki fakultatywne- przeznaczone dla dzieci z kontaktu gruźliczego po szczepieniu BCG, okres pobytu wynosił około 6 tygodni; Żłobki kokluszowe- dla dzieci chorych na krztusiec; Żłobki-izolatoria – przebywały tam dzieci, które zachorowały na takie schorzenia jak: choroby górnych dróg oddechowych, uszu, nie zakaźne choroby skóry itp.
Do zasadniczych zadań wszystkich w/w żłobków należało przede wszystkim zapewnienie dziecku opieki wychowawczej, opieki pielęgniarskiej i lekarskiej, zapewnienie wyżywienia, bielizny i odzieży oraz leków w postępowaniu profilaktycznym i udzielanie pierwszej pomocy. Szczegółowo zdefiniowane zadania obejmowały zadania: społeczne, zdrowotne, wychowawcze i oświatowe.
Zadania społeczne odnosiły się głównie do stworzenia warunków umożliwiających kobietom kontynuowanie bądź rozpoczęcie pracy zawodowej, nauki i nieprzerwanego macierzyństwem udziału w życiu społeczno – zawodowym i politycznym.
Zadania zdrowotne polegały na stworzeniu dzieciom jak najkorzystniejszych warunków do prawidłowego rozwoju somatycznego i psychoruchowego, którego wyrazem był zgodny z normami przyrost wagi, długości ciała, sprawności lokomocyjnych i manualnych oraz zapobieganie chorobom, stanom niedożywienia czy zaniedbań pielęgnacyjnych poprzez właściwe żywienie, troskę o bezpieczeństwo dzieci, bezwzględne przestrzeganie zasad higieny otoczenia i racjonalnego trybu życia dziecka.
Zadania wychowawcze miały na celu zapewnienie dzieciom optymalnych warunków rozwoju intelektualnego, społecznego, emocjonalnego i fizycznego oraz umożliwienie prawidłowego przebiegu procesu wychowania i nabywania orientacji w rzeczywistości od najwcześniejszego okresu rozwoju.
Zadania oświatowe wynikały z potrzeby systematycznego współdziałania ze środowiskiem rodzinnym dziecka, pracy sanitarno–oświatowej i popularyzowaniu wśród rodziców zasad racjonalnej opieki i wychowania małego dziecka.
Etap czwarty – to okres transformacji ustrojowej, który przyniósł znaczące zmiany w systemie zabezpieczenia opieki nad małym dzieckiem w żłobkach. Ich prowadzenie stało się jednym z zadań własnych władz lokalnych i samorządowych.
Nastąpił proces systematycznej likwidacji placówek, który ułatwiło zmniejszenie ilości dzieci w placówkach spowodowane rozwijającym się zjawiskiem bezrobocia, niżu demograficznego i rosnącymi kosztami utrzymania dziecka w żłobku. W wielu regionach wprowadzono zróżnicowaną pod względem wysokości stałą opłatę za miejsce w placówce oraz deklarowaną przez rodziców opłatę na potrzeby Rady Rodziców. W całym kraju obowiązywała również opłata za wyżywienie dziecka.
Rozwój przedszkoli w Polsce
Pierwowzorem instytucji wychowania przedszkolnego były „ochrony” (pierwsza powstała w Warszawie w 1837 r.), które obejmowały opieką dzieci z różnych środowisk społecznych i pełniły zróżnicowane misje społeczne. Przedszkola te realizowały odmienne koncepcje opieki,
Termin „przedszkole" oraz pierwsze próby uregulowania zadań i zasad organizacji placówek wychowania przedszkolnego zaproponowano na zjazdach nauczycielskich w latach 1917 i 1918 r.
Pierwsze lata po zakończeniu działań drugiej wojny światowej były okresem dynamicznego i kierowanego rozwoju przedszkoli.
Zasadnicze znaczenie dla ukształtowania się kierunków rozwoju i zadań wychowania przedszkolnego miała Ustawa o rozwoju oświaty i wychowania z dnia 15 lipca 1961 roku. Określała ona wychowanie przedszkolne jako pierwszy szczebel w jednolitym systemie oświaty i wychowania oraz stała się podstawą do opracowania i wprowadzenia w życie w 1963 roku nowego programu wychowania przedszkolnego.
Okres transformacji społecznej przyniósł kolejne zmiany w programach i organizacyjnym w funkcjonowaniu opieki nad dzieckiem w przedszkolach publicznych.
Zgodnie z ustawą z 7 września 1991 roku o systemie oświaty do zakładania, prowadzenia i utrzymywania przedszkoli publicznych na swoim terenie zostały zobowiązane władze gminne.
Początek lat dziewięćdziesiątych przyniósł bardzo duży spadek ilości przedszkoli.
Główną przyczyną ich likwidacji było wprowadzanie zasad gospodarki rynkowej i towarzyszący temu wysoki wskaźnik bezrobocia wśród kobiet oraz ograniczanie środków finansowych na pokrycie wysokich kosztów funkcjonowania placówek oświatowych i opiekuńczych.
Rodzaje placówek opieki nad małym dzieckiem i ich charakterystyka w oparciu o Ustawę o opiece nad dzieckiem do lat 3.
Żłobki i kluby dziecięce
(jednostka organizacyjna, której celem jest pomoc rodzicom w godzeniu pracy zawodowej z obowiązkami rodzinnymi (opieką nad dziećmi), która wspiera rodziców w opiece i wychowaniu dzieci, ale przede wszystkim zapewnia dziecku możliwość uczenia się poprzez zabawę oraz opiekę w czasie, gdy rodzice nie mogą jej sprawować osobiście)
Opiekunem w żłobku lub klubie dziecięcym może być osoba posiadająca kwalifikacje: pielęgniarki, położnej, opiekunki dziecięcej, nauczyciela wychowania przedszkolnego, nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej lub pedagoga opiekuńczo-wychowawczego.
Ponadto, opiekunem może być także osoba, która posiada co najmniej wykształcenie średnie oraz:
- co najmniej dwuletnie doświadczenie w pracy z dziećmi w wieku do trzech lat lub
- przed zatrudnieniem jako opiekun w żłobku lub w klubie dziecięcym odbyła 280-godzinne szkolenie, z czego co najmniej 80 godzin w formie zajęć praktycznych, polegających na sprawowaniu opieki nad dzieckiem pod kierunkiem w pełni wykwalifikowanego opiekuna.
Pracą żłobka kieruje dyrektor. Jest to osoba, która posiada: wykształcenie wyższe i co najmniej 3 lata doświadczenia w pracy z dziećmi albo co najmniej wykształcenie średnie oraz 5 lat doświadczenia w pracy z dziećmi. Natomiast osobą kierującą pracą klubu dziecięcego może być osoba posiadająca kwalifikacje, które posiada opiekun w żłobku lub klubie dziecięcym.
Dzienny opiekun
Jest to osoba fizyczna nie prowadząca działalności gospodarczej, zatrudniana przez gminę na podstawie umowy o świadczenie usług. instytucja dziennego opiekuna ma pomóc rodzicom w godzeniu pracy zawodowej z obowiązkami rodzinnymi (sprawowaniem opieki nad dziećmi). W czasie, gdy rodzice nie mogą sprawować opieki nad dzieckiem z powodu np. pracy zawodowej, mogą je powierzyć opiece dziennego opiekuna.
Dzienny opiekun sprawuje opiekę nad dziećmi w wieku od ukończenia 20. tygodnia życia.
Maksymalna liczba dzieci, jaką może mieć pod opieką, to pięcioro, jednakże gdy w grupie znajduje się dziecko, które nie ukończyło pierwszego roku życia, jest niepełnosprawne lub wymaga szczególnej opieki, dzieci pod opieką nie może być więcej niż troje.
Może nim zostać osoba, która:
nie jest i nie była pozbawiona władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie została jej zawieszona ani ograniczona,
wypełnia obowiązek alimentacyjny,
nie była skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne,
ma warunki lokalowe zapewniające bezpieczną opiekę nad dzieckiem,
daje rękojmię należytego sprawowania opieki nad dziećmi.
Niania
Sprawuje opiekę indywidualną, co oznacza że opiekuje się tylko jednym dzieckiem lub rodzeństwem.
Niania może sprawować opiekę nad dziećmi w różnym wieku (od 20 tygodnia życia do 3 roku życia, wyjątkowo do 4 roku życia) i przez okres czasu dostosowany do potrzeb dziecka i rodzica, co jest określone w umowie zawieranej między nianią a rodzicami.
O tym, jakie kwalifikacje powinna posiadać niania decydują rodzice dziecka. Jedynym warunkiem, który musi spełnić niania jest poddanie się obowiązkowym badaniom sanitarno – epidemiologicznym.
Zasady pracy opiekuńczej w placówkach opieki nad małym dzieckiem.
Zasada zaspokajania potrzeb dziecka - Zasada ta wyznacza określony zakres czynności nauczycielki przedszkola, które prowadzą do zaspokojenia potrzeb, takich jak: potrzeby biologiczne, emocjonalno-społeczne, potrzeba bezpieczeństwa, miłości, uznania, aktywności ruchowej i poznawczej, które z kolei mają duży wpływ na podejmowane przez dzieci formy aktywności, ekspresji, ciekawości poznawczej. Zaspokajanie potrzeb wyzwala dalszy ich rozwój.
Zasada aktywności - (czynna postawa dzieci) czyli pobudzanie aktywności własnej dziecka co sprawia, że jest ono czynnym uczestnikiem wychowania współdziałającym z nauczycielem; czynne postawy dzieci sprzyjają rozwijaniu ich inicjatywy, odkrywczości i twórczejdziałalności,
Zasada indywidualizacji - wskazuje na konieczność otoczenia dziecka indywidualną troską oraz gotowość nauczycielki do nawiązania indywidualnych kontaktów z dzieckiem.
Zasada organizowania życia społecznego dzieci - Właściwie zorganizowanie grupy przedszkolnej,wprowadzenie norm moralno-społecznych obowiązujących w grupie, dążąc do tego, aby dzieci je akceptowały i przestrzegały w swoim postępowaniu,
Zasada integracji -czyli harmonijne oddziaływanie na rozwój dziecka przez łączenie treści różnych dziedzin wychowania oraz integracją treści wychowania i kształcenia.
Metody i formy pracy opiekuńczo-wychowawczej w żłobkach i alternatywnych do żłobków formach opieki nad dzieckiem w okresie wczesnego dzieciństwa.
Metody:
a/ metody oparte na działaniu (metody czynne):
metoda samodzielnych doświadczeń
(stwarzanie warunków do samodzielnej zabawy, ułatwianie
nawiązywania kontaktów z otoczeniem społecznym, przyrodą
i sztuką z własnej inicjatywy)
metoda kierowania aktywnością
(inspirowanie spontanicznej działalności przez zachętę,
sugestię, radę, czy podsunięcie pomysłu)
metoda zadań
(inspirowanie do odkrywania nowych zjawisk, przyswajania i
stosowania określonych umiejętności)
metoda ćwiczeń
(powtarzanie czynności w celu ich rozwoju, utrwalanie
wiadomości lub postaw, a także ćwiczenie mięśni)
metodę odtwarzania
(np. podczas uczenia się piosenki, wiersza tańca itp.)
b/ metody oparte na obserwacji (percepcyjne):
- metodę obserwacji i pokazu polegającą na skupianiu uwagi dziecka na poznawanych zjawiskach, przedmiotach i czynnościach;
- metodę przykładu polegającą na dostarczaniu dzieciom wzorców określonego zachowania się (np. zachowania nauczycielki, innych osób, czy bohaterów utworów literatury dziecięcej);
- metodę uprzystępniania sztuki - percepcji dzieł sztuki plastycznej, muzycznej, literackiej oraz stwarzania sytuacji ich przeżywania.
c/ metody oparte na słowie (słowne):
-rozmowy, opowiadania, zagadki, objaśnienia, instrukcje
- metody żywego słowa np. teatrzyk, inscenizację kukiełkową
Formy pracy z dziećmi:
1. Zabawy i zajęcia dowolne
2. Zajęcia obowiązkowe (czynności samoobsługowe i prace użyteczne, codzienne zajęcia realizowane przez nauczycielkę, spacery, wycieczki oraz uroczystości przedszkolne).
Rola zabawy w rozwoju małego dziecka i ich typologia.
Rodzaje zabaw u dzieci dwuletnich:
-Zabawy ruchowe (kształtują sprawność fizyczną
doskonalą umiejętność reagowania na sygnały dźwiękowe i słuchowe
zyskiwanie świadomości własnego ciała
kształtuje sprawność krążeniowo-oddechową (wzmacnia serce i płuca),
wzmacnia narządy ruchu (kości, stawy i mięśnie),
usprawnia koordynację nerwowo-mięśniową i kontrolę ruchu )
-Zabawy tematyczne (przyczynia się do:
rozwoju mowy
rozwoju wyobraźni
uczy współżycia z innymi
usprawnia ruchy dziecka, dziecko rozwija też uwagę, pamięć, myślenie, wyobraźnię, spostrzegawczość)
-Zabawy dydaktyczne
(wywierają świadomie wpływ czynności umysłowe dziecka)
zabawy z pomocami gotowymi, w których konstrukcji zawarte jest zadanie do wykonania,
zabawy typu czarodziejski woreczek, zgadnij, czego brak na stole,
produkowane układanki, łamigłówki, zagadki obrazkowe, gry stolikowe
zabawy słowne, jak zagadki, niedokończone rymy.
-Zabawy manipulacyjno-konstrukcyjne
Polegają na manipulowaniu przedmiotami np.: chwytaniu, oglądaniu, wkładaniu, przesuwaniu, wyjmowaniu, przekładaniu z rączki do rączki, uderzaniu jeden przedmiot o drugi, rzucaniu, turlaniu, potrząsaniu, wpychaniu itp. Dziecko, manipulując przedmiotami angażuje spostrzeżenia wzrokowe, słuchowe, dotykowe oraz ćwiczy ruchy rąk
-Zabawy umuzykalniające
ćwiczą pamięć i orientację
wyrabiają także reakcje na wrażenia słuchowe
budzą zamiłowanie do rytmicznego ruchu podczas piosenki
wzbogacają zasób wrażeń słuchowych przez wprowadzenie odpowiednich ćwiczeń mających na celu rozpoznanie i przyswajanie różnych dźwięków (śpiew ptaków, szum deszczu, dźwięki wydawane przez pojazdy mechaniczne).
zapoznają również dzieci z brzmieniem niektórych instrumentów muzycznych, jak grzechotka, bębenek, kołatka, tamburyn.
3 rok życia (zabawy):
tematyczne
dydaktyczne
manipulacyjno-konstrukcyjne
ruchowe
umuzykalniające
Podstawowe obszary pracy stymulującej rozwój podopiecznych w sferze lokomocji i kontroli postawy, koordynacji wzrokowo-ruchowej i manipulacji, rozwoju mowy i rozumienia oraz kontaktów społecznych.
Najczęściej prowadzonymi zabawami w żłobkach są zabawy ruchowe, rytmiczno-muzyczne oraz tematyczne (nazywane zabawami w role) oraz zabawy dydaktyczne i formy pracy oparte o indywidualny kontakt z dzieckiem i zabawą z nimi „obok” innych dzieci. Wśród planowanych zajęć rozwijających opiekunki najchętniej realizują zajęcia ze sfery mowy i rozumienia oraz z zakresu manipulacji i koordynacji wzrokowo-ruchowej (zabawy manipulacyjne, konstrukcyjne i plastyczne), a mniej są zainteresowane inicjowaniem zajęć ze sfery zaradności i samodzielności oraz kontaktów społecznych.
Standardy jakości opieki i wspierania rozwoju dzieci do lat trzech w poszczególnych formach opieki nad dziećmi do lat 3. (żłobki, klub dziecięcy, opiekun dzienny). Szczegółowa charakterystyka poszczególnych twierdzeń standardowych.
0. Podstawowe warunki opieki
Standard 0.1. opieka nad dziećmi od 6 miesięcy do 3 lat zorganizowana jest w najlepszym interesie dziecka
Standardy od 1.1. do 1.4. regulują kwestie wielkości przestrzeni w żłobku, liczbę i przeznaczenie pomieszczeń i zorganizowania terenu wokół placówki, określają warunki aranżacji przestrzeni, jej zagęszczenie i kolorystykę oraz wyposażenie żłobka z uwzględnieniem potrzeb rozwojowych dzieci w różnym wieku i warunków do stymulacji potrzeby eksperymentowania, ciekawości świata i nawiązywania interakcji między dziećmi.
Standard 2.1. i 2.2 reguluje kwestie ochrony praw dziecka w placówce.
( Podstawą treści tych standardów jest przyjęcie, że prawa dziecka są przestrzegane przez wszystkich uczestniczących w opiece dorosłych a integracje dziecko-dziecko, dziecko-dorosły, opiekun-rodzic oparte są na działaniach zgodnych z przyjętymi w placówce procedurami)
Standard 3.1., 3.2., 3.3. standardy profilaktyki zdrowia dzieci i zapobiegania wypadkom.
Ich treść wyznacza nie tylko konieczność zabezpieczenia dzieciom ciągłej opieki, przeszkolenia osób pracujących z dziećmi w zakresie udzielania pierwszej pomocy, ale też zapewnienia bezpiecznego otoczenia.
Standard 4.1., 4.2., 4.3. obejmują obszar współpracy z rodzicami.
codzienne relacje z rodzicami opierają się na szacunku, wsparciu i partnerstwie oraz, że opiekunowie i rodzice dążą do dobrego przepływu informacji, a rodzice mają wpływ na funkcjonowanie żłobka
Standard 5.1 oraz 5.2 standardy adaptacji dzieci do placówki i ich przechodzenia z grupy do grupy.
Standard 6.1. Dziecko jest codziennie indywidualnie witane przez znanego mu
opiekuna, który bezpośrednio od rodzica przejmuje nad nim opiekę. Powitaniu
i pożegnaniu towarzyszy atmosfera spokoju, braku pośpiechu.
Standard 6.2. „Żłobek wspiera rozwijanie zdrowych nawyków żywieniowych”
(dookreśla warunki i procedury bardzo ważnego z punktu widzenia zdrowia dziecka elementu opieki nad dzieckiem jakim jest jego prawidłowe żywienie)
Standard 6.3. określa warunki organizacji posiłków w żłobkach, przestrzeń i wyposażenie żłobka konieczne dla prawidłowego ich przebiegu
Standard 6.4. Stworzone są warunki do różnych form odpoczynku dzieci, zgodnych z ich aktualnymi potrzebami
standard 6.5.: „Czynności higieniczne powinny odbywać się z poszanowaniem indywidualnego tempa rozwoju dziecka, w atmosferze szacunku, wyważania między pomaganiem a wspieraniem samodzielności”.
Grupa standardów oznaczona cyfrą 7., to szczególnie ważny dla jakości pracy opiekuńczo-wychowawczej i stymulowania rozwoju małego dziecka obszar opieki nad dzieckiem i jego wczesnej edukacji. Dotyczy podstawowej formy aktywności dziecka jaką jest zabawa oraz warunków do zabawy w żłobku, jej planowania i dokumentowania.
Standard 7.1. wyznacza zadanie zapewnienia dziecku warunków do różnorodnej i swobodnej aktywności zabawowej, której warunkiem jest uważne towarzyszenie opiekuna zapewniającego dziecku bezpieczeństwo, dostarczanie materiałów do zabawy i odpowiedniej dla niej przestrzeni w pomieszczeniach grupy rozwojowej oraz na wolnym powietrzu. Standard 7.2. „Planowanie pracy opiera się na wiedzy o prawidłowościach rozwoju małych dzieci i znajomości zmieniających się potrzeb rozwojowych konkretnych dzieci”
Standard 7.2. Planowanie pracy opiera się na wiedzy o prawidłowościach rozwoju małych dzieci i znajomości zmieniających się potrzeb rozwojowych konkretnych dzieci
Standard 7.3. Dokumentowanie pracy z dziećmi służy lepszemu rozumieniu rozwoju dzieci przez opiekunów i rodziców
Standard 8.1. „Opiekunowie mają kompetencje do zajmowania się dzieckiem”
Standard 8.2. Opiekunowie stwarzają optymalne warunki dla rozwoju dzieci
Zakresy czynności zawodowych kadry kierowniczej, medycznej i opiekuńczej żłobków (dyrektor placówki, pielęgniarka, lekarz, opiekunki dziecięce, psycholog).
dyrektor placówki- kieruje pracą żłobka, nie tylko nadaje, ale też odpowiada za realizację regulaminu
pielęgniarka- jest odpowiedzialna za stan higieniczny, żywienie, pielęgnację dziecka oraz edukacje zdrowotną; nadzoruje stan higieniczny dzieci i pomieszczeń żłobka; prowadzi badania przesiewowe;
prowadzi nadzór nad żywieniem dzieci oraz pracą kuchni poprzez układanie jadłospisu.
Lekarz- cykliczne badania lekarskie i ogólna diagnoza przebiegu rozwoju psychoruchowego podopiecznych; współdziałanie z kadrą żłobka w zakresie profilaktyki i zdrowia dzieci;
orientacja w przestrzeganiu przez rodziców kalendarza szczepień dziecka oraz specjalistycznej , opieki nad dziećmi zakwalifikowanymi do grup dyspanseryjnych.
opiekunki dziecięce-
organizacja warunków i czynności mające na celu realizację zadań z zakresu opieki zdrowotnej, wychowawczej i współdziałania ze środowiskiem rodzinnym dziecka.
bieżąca obserwacja zachowania dziecka, diagnozowanie rytmu i tempa jego rozwoju i dostosowywanie zabiegów pielęgnacyjnych i wychowawczych do jego specyficznych potrzeb i sytuacji społecznej (prowadzenie kart obserwacji dziecka)
opracowywanie grupowych i indywidualnych planów pracy z dzieckiem,
tworzenie korzystnej atmosfery opiekuńczej, dobrego samopoczucia dzieci w warunkach wychowania zbiorowego,
przygotowywanie pomocy do zabaw i zajęć oraz troski o właściwe i estetyczne urządzenie i wyposażenie pomieszczeń grup, które prowadzą.
wypracowanie i realizacja zasad umiejętnego współdziałanie zespołu opiekunek w realizacji planu pracy opiekuńczej i wychowawczej (szczególna rola w tym względzie przypisana jest opiekunkom oddziałowym)
psycholog- ogólna diagnoza przebiegu rozwoju psychoruchowego podopiecznych,
nawiązanie współpracy z kierownikiem żłobka i opiekunkami dziecięcymi w zakresie optymalizacji warunków realizacji zadań opiekuńczo-wychowawczych,
instruowanie personelu i doskonalenie ich umiejętności w optymalnym zaspakajaniu potrzeb podopiecznych i stymulowania ich rozwoju,
indywidualna praca z dziećmi o zaburzonym rozwoju psychoruchowym
poradnictwo dla rodziców