Prawo karne

Szerokie i wąskie znaczenie

Szerokie:

• Kodeks postępowania karnego

• Kodeks karny

• Kodeks wykroczeń (opisujący wykroczenia)

• Ustawa karno-skarbowa

• Przepisy karne zawarte w ustawach

• Ustawa o postępowaniu nieletnich

• Kodeks karny wykonawczy

Kodeks karny

Składa się z 2 części:

• Część ogólna zawiera definicję przestępstwa, zasady odpowiedzialności za przestępstwo (w tym okoliczności wyłączające bezprawność czynu - tzw. kontratypy), zasady wymiaru kary ("okoliczności łagodzące"), zasady przedawnienia odpowiedzialności karnej. Ustala także katalog kar, środków karnych i środków zabezpieczających oraz środki związane z poddaniem sprawcy próbie (jak warunkowe zawieszenie wykonania kary)

• Część szczególna zawierająca opis poszczególnych przestępstw i kary przewidziane za ich popełnienie

Przestępstwo – czyn zabroniony przez ustawę, pod groźbą kary, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy

Czyn – zachowanie człowieka (działanie lub zaniechanie działania), które ma zewnętrzny charakter i jest sterowane jego wolą

Kodeksowi karnemu NIE podlegają nieuzewnętrznione zamiary (nawet uzewnętrznienie zamiaru nie będzie czynem zabronionym). Czynem jest każde zachowanie woluntarne tzn. powodowane wolą człowieka (nieważne czy ta wola jest przymuszona, czy nie)

Nullum crimen sine lege – nie ma przestępstwa bez ustawy. Aby czyn mógł zostać uznany za przestępstwo, to musi być on maksymalnie, precyzyjnie opisany w Kodeksie Karnym. Jeśli choć 1 część tego czynu nie pasuje do opisu w kk, to nie ma przestępstwa.

Ustawowe znamiona czynu:

1. Podmiot przestępstwa – kto może dane przestępstwo popełnić (każda osoba czy tylko należąca do jakiejś kategorii)

2. Strona podmiotowa – mówi o tym, z jakiej winy można dane przestępstwo popełnić (umyślnie czy nieumyślnie itd.)

3. Przedmiot przestępstwa – dobro prawnie chronione, w które godzi czyn zabroniony

4. Strona przedmiotowa – opis zachowania konstytuującego przestępstwo

Pod groźbą kary – w polskim prawie nie ma norm pozbawionych sankcji, za każde przestępstwo grozi kara

Bezprawny – czyn, który wyczerpuje ustawowe znamiona przestępstwa i równocześnie nie pojawiają się żadne okoliczności usprawiedliwiające ten czyn w danej sytuacji

Zawiniony – sprawcy czynu należy przypisać jakąś winę

Wina – psychiczny stosunek sprawcy do popełnianego przezeń czynu

2 rodzaje winy:

1. Umyślna – wina umyślna w zamiarze bezpośrednim (sprawca ma pełną świadomość popełnianego czynu i chce ten czyn popełnić); wina umyślna w zamiarze ewentualnym – sytuacja, w której sprawca wie co robi i godzi się na to, że to działanie może wywołać określone konsekwencje

2. Nieumyślna -  sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć; lekkomyślność – sprawca zdaje sobie sprawę, że jego czyn może wywołać określone konsekwencje, ale bezpodstawnie przypuszcza, że akurat w tej sytuacji one nie nastąpią; niedbalstwo – sprawca powinien przewidzieć swoje konsekwencje, ale tego nie zrobił

Wina kombinowana – czyn jest popełniany z winy umyślnej, ale wywołuje niespodziewane skutki (np. pobicie ze skutkiem śmiertelnym)

Społecznie szkodliwy – jakiś czyn formalnie może wyczerpywać znamiona przestępstwa, ale w danej sytuacji wywołuje tak małą szkodę, że zastosowanie represji prawno-karnych jest bez sensu np. nazwanie kogoś „debilem” w tramwaju jest wg definicji zniewagą, ale szkoda wynikająca z tego czynu jest znikoma)

Należy wziąć pod uwagę:

• okoliczności popełnienia danego czynu

• motywację sprawcy

• rozmiar szkody

• charakter naruszonego dobra prawnego

Rodzaje przestępstw

1. zbrodnie (grozi za nie kara minimum 3 lat pozbawienia wolności) i występki (wszystkie inne przestępstwa)

2. umyślne i nieumyślne – jeśli kodeks nic nie mówi o umyślności i nieumyślności, to karana jest tylko umyślna postać przestępstwa

3. działania i zaniechania – są przestępstwa, które można popełnić tylko przez zaniechanie (np. nieudzielenie pomocy) lub przez działanie albo zaniechanie (składanie fałszywych zeznań jako świadek w postępowaniu sądowym – kłamanie i zatajanie prawdy)

4. materialne i formalne – aby wystąpiło przestępstwo materialne konieczny jest namacalny skutek danego czynu (np. uszkodzenie ciała); formalnie takiego skutku nie wymagają (np. pijany dróżnik/kontroler lotów – narażenie na katastrofę/wypadek)

5. powszechne i indywidualne

3 kategorie przestępstw:

1. podstawowe – np. zabójstwo

2. kwalifikowane – karane surowiej niż podstawowe (np. zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem)

3. uprzywilejowane – karane łagodniej niż podstawowe (np. dzieciobójstwo, zabójstwo eutanatyczne)

Podział przestępstw ze względu an tryb ich ścigania:

1. publiczno-skargowe (ścigane z oskarżenia publicznego) – generalnie są najbardziej szkodliwe społecznie (np. zabójstwo); są ścigane niezależnie od woli ofiary – decyzyjną rolę w procesie pełni prokurator

2. prywatno-skargowe (ścigane z oskarżenia prywatnego) – np. zniesławienie lub zniewaga; ściganie zależy od woli pokrzywdzonego; ofiara wznosi akt oskarżenia itd.; jeśli prokurator dostrzeże ważny interes społeczny w takim postępowaniu, to może się do niego przyłączyć

3. wnioskowe – postępowanie karne rozpoczyna wniosek pokrzywdzonego o ściganie sprawcy, a po tym wniosku sprawa toczy się według reguł publiczno-skargowych (decyduje prokurator) np. kradzież, gwałt