Psychologia kliniczna - Zestawienie na kolokwium 2012.
Powstawanie zaburzeń w koncepcji psychodynamicznej.
Psychodynamiczna koncepcja zaburzeń psychicznych opiera się na trzech podstawowych dogmatach i wywodzi się z psychoanalizy:
Determinizm przekonanie, że istnieją takie czynniki, które mają znaczący wpływ na zachowanie jednostki, których jednostka nie może unikać;
Dogmat o istnieniu nieświadomości – człowiek jest w niewielkim stopniu świadomy swoich zachowań i ich motywów, znaczna część jest nieświadoma, nie można tych mechanizmów kontrolować, gdyż są utajone;
Dogmat o istnieniu konfliktu, jako siły napędowej naszego działania i czynnika chorobotwórczego – konflikt jest niemożliwy do uniknięcia, stanowi nieświadomą siłę, która determinuje nasze zachowanie. Konflikty wewnętrzne, psychologiczne mają tutaj swoje źródło.
Nieświadome źródło konfliktów wewnętrznego:
Oddziaływanie sił popędowych (życia i śmierci) –źródła napędowe oraz potężnych zaburzeń (autodestrukcja lub regresja projektowana na zewnątrz);
Osobowość – jej 3 struktury id ego i superego:
ID – rozładowanie napięcia bez kontaktu z rzeczywistością, czy jest to możliwe, dobre, akceptowane;
EGO- łącznik z rzeczywistością, wskazuje na to, co jest stosowne, prawidłowe, co nie jest stosowne, a co dobre i korzystne;
SUPEREGO – sumienie i idealny obraz ja.
Przykładowe źródła konfliktu między ID, EGO i SUPEREGO – głód. ID głód – potrzeba zjedzenia, instynkt, popęd, nieważne, co, byle się tylko najeść, coś zjeść, niepohamowana chęć; EGO – powie, co możemy zjeść, co jest dla nas dobre, poprawne; SUPEREGO – zbiór norm, zasad, w tym momencie, co jest stosowne, co jest wbrew zasadom/normom społ.
Struktura osobowości w koncepcji psychodynamicznej.
Osobowość – jej 3 struktury id ego i superego:
ID – rozładowanie napięcia bez kontaktu z rzeczywistością, czy jest to możliwe, dobre, akceptowane;
EGO- łącznik z rzeczywistością, wskazuje na to, co jest stosowne, prawidłowe, co nie jest stosowne, a co dobre i korzystne;
SUPEREGO – sumienie i idealny obraz ja.
Funkcje EGO osłabiają: znaczne patologiczne zmęczenie, gorączka, choroba somatyczna, alkohol, narkotyki,. Impuls popędowy EGO nie jest w stanie go hamować, np. przypadkowy seks, rozboje, ID rządzi świadomością (EGO). SUPEREGO szczególnie karzące – bada, mówi o naszych wadach, osłabia poczucie wartości, destrukcja. Gdy dogaduje się z ID – próba samobójcza, okaleczanie się, anoreksja itp.
Rozwój psychoseksualny a zaburzenia osobowości.
Fazy rozwoju wg Freuda: 1-6 rok życia - oddziaływanie środowiska, dzieciństwo i mechanizmy w nim zaistniałe mają wpływ na całe życie człowieka
Faza oralna – poznawanie świata za pomocą ust, zmysłów (lęk lub fiksacja oralna, gratyfikacja – frustracja).
Faza analna – związana z wydalaniem, trening czystości (1, 5 – 2 rok życia), kontrola zwieraczy, pełna gotowość fizyczna do pełnej kontroli (5- 6 rok życia); rozsądny trening czystości – wprowadzenie, zachęcenie przez rodzica, mobilizacja- pomoc.
Faza falliczna – rozpoznanie różnic płciowych (wiek przedszkolny), zainteresowanie budową narządów płciowych, nadmierne zainteresowanie dziecka rodzicem płci przeciwnej, które może dać dziecku coś dobrego (kompleks Edypa/Elektry).
Kompleks Edypa – niebezpieczeństwo - matka nie powinna ulegać urokowi syna, zajmowanie miejsca męża, rozdzielanie rodziców, dziecko wykonuje dobrze zabiegi w celu zawłaszczenia matki. Prawidłowo zakończony Kompleks Edypa powinien zostać tak przeprowadzony, by były zachowane dobre rywalizacyjne relacje z ojcem. Dziecko powinno dostrzec, że jeśli nie przestanie rywalizować z ojcem i nie będzie grzeczne, to zostanie dziewczynką -> lęk kastracyjny przed ojcem.
Lęk Kastracyjny – sprawia, że syn musi ukryć tendencje rywalizacyjne przed ojcem, rozluźnienie relacji między matką a synem. Uczucie rywalizacyjne sprawiają, że ojciec staje się głównym obiektem zainteresowania dziecka (proces identyfikacji, uczenie się ról męskich, charakterystyczny dla płci wzrost atrakcyjności ojca). Rozwiązanie kryzysu edypalnego do ok. 6 rok życia to zakończenie całego cyklu.
Kompleks Elektry – zainteresowanie ojcem, uwodzenie, urok, traktowanie córki jak księżniczki, początkowa marginalizacji matki, jednak dziewczynki boja się utraty dobra, jakie oferuje matka - miłość obiektu, pierwotna więź między matką a dzieckiem. Przekserowanie uwagi z powrotem na matkę, następuje proces identyfikacji.
W przypadku zaburzenia Kompleksu Edypa i Elektry (kateksja obiektu) – w tym przypadku dochodzi do konfliktu między rodzicami np. ojciec się wyprowadza, syn wygrywa rywalizację o matkę. Chwilowe zadowolenie -> pojawiają się wyrzuty sumienia ->lęk, obawa -> poczucie winy. Fantazje syna – wyprowadzka ojca z jego powodu. Nastawianie syna przez matkę przeciwko ojcu; poczucie triumfu i wstydu, poczucie utraty, niemożność zaistnienia procesu identyfikacji z ojcem. Następstwo: mechanizm powstawania m. in. homoseksualizmu. Chłopiec heteroseksualny uwielbia matkę, ma trudności z budowaniem relacji z kobietami, osobowość narcystyczna, maminsynek, narcystyczny styl wchodzenia w związki.
Powikłania: homoseksualizm, niezdolność budowania satysfakcjonujących związków heteroseksualnych, niedojrzałość polegająca na trudności osiągania wyznaczonych celów, sukces jest groźny, na dłuższą metę nieopłacalny, boi się przebojowości.
Rodzaje lęku i mechanizmy obronne.
Rodzaje lęku
Lęk realistyczny (realny) - pojawia się w obliczu konkretnego zagrożenia, jego podstawową funkcją jest ochrona życia i zdrowia. Włączenie biologicznych mechanizmów obronnych. Wyższy poziom adrenaliny, potliwość, zwiększenie ukrwienia organizmu w celu ucieczki.
Lęk neurotyczny – pojawia się w wyniku konfliktu pomiędzy popędami a wysiłkiem, jaki wkładamy w celu kontroli popędów. Lęk przed brakiem kontroli nad jakimś popędem.
Lęk moralny – lęk przed karą ze str. SUPEREGO, skutkami niemoralnych zachowań, przed ukaraniem za swoje zachowanie, nasilone poczucie winy.
Mechanizmy obronne chronią nas przed lękiem neurotycznym i moralnym - zniekształcają rzeczywistość. Im więcej ich, im intensywniejsze, tym mniejsza realistyczna ocena sytuacji.
Mechanizmy obronne:
Wyparcie – niedopuszczanie inf. do fazy rejestracji w magazynie pamięci trwałej, usunięcie ze świadomości myśli, uczuć, wspomnień, które przywołują bolesne skojarzenia lub budzą lęk, spychanie do nieświadomości
Projekcja – mechanizm wyparcia częściowego zw. z brakiem akceptacji siebie, swoich wad i słabości, polega na przypisywaniu innym ludziom swoich negatywnych cech, uczuć lub motywów postępowania, które zostały wyparte ze świadomości i funkcjonują w przestrzeni podświadomości
Regresja – powrót do zachowania charakterystyczny dla wcześniejszego okresu rozwoju, który daje poczucie bezpieczeństwa, Zach. w regresji przejawiają się w pewnych tendencjach ucieczkowych, typowych dla wcześniejszych etapów życia, charakteryzują się niedojrzałą osobowością, np. krzyk, tupanie nogami. Zachodzi głównie pod wpływem silnego stresu, traumy, jest ucieczką przed odpowiedzialnością; bezradność, agresja
Kompensacja – mechanizm biologiczny związany z pomocą w radzeniu sobie z trudnością, niedoskonałością, wynagrodzenie siebie za braki/defekty, daje chwilową przyjemność, ale powtarzanie się tego może spowodować utrwalenie się podświadomego skojarzenia danego defektu z nagrodą i utrudnić jego usunięcie.
Racjonalizacja – mechanizm obronny polegający na błędnym myśleniu. Lęk przed winą powoduje wypieranie właściwej przesłanki, rozumowania, a w dalszej kwestii konsekwencji przetwarzania inf. w procesie myślenia, które doprowadza do formułowania sądów na podstawie fałszywie dobranej przesłanki.
Kwaśne winogrona – uznawanie za nieważny cel, którego nie osiągnęliśmy.
Słodkie cytryny – wmawianie sobie, że przykre zdarzenia/sytuacje będące naszym udziałem są w rzeczywistości przyjemne.
Sublimacja – przeniesienie popędów, potrzeb, motywów z celu, którego nie można zrealizować ze względu na niezgodność z przyjętymi zasadami na inny zastępczy obiekt lub czynność.
Reakcja upozorowana – zachowanie się w sposób odwrotny do uczuć, potrzeb, radzenie sobie z nieakceptowanymi impulsami przez wyrażanie przeciwstawnych im impulsów
Idealizacja - następuje po rozszczepieniu obiektu, wobec którego żywimy uczucia ambiwalentne. Jedna część obiektu postrzegana jest, jako dobra, a druga, jako zła. Człowiek zaprzecza istnieniu obiektu złego, a widzi tylko dobre i idealne. Jest postrzegany, jako projekcja, jako własnego ja idealnego. Człowiek, który nie potrafi realizować idealnego obrazu własnej osoby, rzutuje ten ideał na kogoś innego
Dewaluacja – przeciwieństwo idealizacjo – polega na przypisywaniu sobie i/lub innym ludziom wyolbrzymionych cech negatywnych.
Metody docierania do nieświadomości.
Leczenie w modelu psychodynamicznym – dotarcie do nieświadomości i sprawowanie kontroli nad nią, zrozumienie nieświadomych mechanizmów działania i nauczenie się radzenia sobie z nimi. Stosuje się tu psychoanalizę w celu przeniesienia tego, co nieświadome do świadomości.
Trzy metody przeniesienia tego, co nieświadome do świadomości:
Metoda wolnych (swobodnych) skojarzeń – pacjent leży na kozetce, terapeuta podaje dane słowo, a pacjent odpowiada mu na zasadzie wolnych skojarzeń, następnie swobodnie opowiada; rolą terapeuty jest tu wyłapanie powiązania między wątkami, tego, co się dzieje w nieświadomości.
Metoda analizy czynności (p) omyłkowych – nie ma mowy o przypadku pomyłki, omyłkowych zachowaniach, pomyłka w zachowaniu czy przejęzycz się – działanie nieświadomości, terapeuta analizuje takie sytuacje, starając się zorientować, co się dzieje w nieświadomości.
Metoda analizy marzeń sennych – w nocy EGO i SUPEREGO ulegają uśpieniu, a ID tworzy marzenia senne – wrota do nieświadomości; impulsy, które kierują naszym życiem. Sprawdzanie kontekstu snu, analizuje się nie tylko to, co się śniło, lec także, jakie znaczenie tego snu przypisuje mu sam pacjent, odniesienie snu i pacjenta do życia i zdobytych doświadczeń.
Funkcje terapii w koncepcji psychodynamicznej.
Postawa terapeuty: anonimowy, zimny, wycofany, zawsze w cieniu pacjenta, nie opowiada o sobie, nie odp. na pytania pacjenta dotyczące jego samego, stanowi tzw. biały ekran, na który rzutuje pacjent, pomaga w rozumieniu postawy pacjenta. Pytania zadawane przez pacjenta także mają tu duże znaczenie.
Funkcje terapii: pozytywne i konstruktywne doświadczenia, bodźce korekcyjne; zapobiega przymusowi powstawania nie/podświadomych tendencji do powtarzania niedomkniętych sytuacji/zdarzeń.
Korekcja pozytywnych doświadczeń – zakończenie przymusu powtarzania, tzw. załatanie dziury.
Behawioralne metody modyfikacji zachowania.
Behawiorystyczna koncepcja powstawania zaburzeń psychicznych opiera się na podstawach behawioryzmu, który mówi, że człowiek przychodzi na świat bez wykształconych mechanizmów – tabula raza – człowiek nie ma wykształconej osobowości, można go dobrowolnie ukształtować. Całe funkcjonowanie człowieka opiera się na oddziaływaniu środowiska, człowiek jest zewnątrz sterowalny.
Behawioralne metody modyfikacji zachowania.
Metoda modelowania – pokazywanie danego sposobu zachowywania, naśladownictwo.
Metoda warunkowania klasycznego (Pawłow) - bodziec warunkowy-> powstanie reakcji (pies i dzwonek).
Metoda warunkowania sprawczego Skinner – modelowanie danej reakcji organizmu poprzez wymierzanie kar i nagród.
Leczenie w koncepcji behawioralnej - opiera się na oduczeniu zaburzonego zachowania, nie szuka się przyczyny, nie wyjaśnia sie, wykorzystuje się karę i nagrodę. Nie powinno się karać zachowań niepożądanych, ograniczenie kar do minimum, natomiast powinno się nagradzać każde zachowania pożądane i prawidłowe.
Metody terapii wykorzystywane w koncepcji behawioralnej:
Systemowe odczulanie (desensytyzacja) – przyzwyczajania danej osoby do bodźców pierwotnie budzących lęk (nauczenie i przyzwyczajanie systematyczne, etapowe). Działa na zasadzie uwarunkowania klasycznego. Stan relaksu, odprężenia, następnie prosi się pacjenta o to by opowiedział o tym, co budzi lęk, w miarę wpływu czasu, prosimy o to, by osoba opowiedziała o lęku. Kolejnym etapem są wrażenia związane z przyglądaniem się obiektowi, który wywołuje lęk. Skuteczne w leczeniu fobii, gdy nie będzie powtarzania to efekt będzie nieskuteczny bez treningu, pojawią się nowe objawy fobii- przy silnym, dostatecznym bodźcu.
Metoda ekspansji na bodźce- niesystematyczna, silna ekspozycja na bodźce budzące lęk- bez przygotowania w celu natychmiastowego wyleczenia z lęku (np. klaustrofobia), dość dramatyczna w przebiegu, dwie drogi: wyleczenie z fobii albo pogłębienie lęku.
Metoda terapii awersyjnej- w systematycznym odczulaniu bodziec negatywny z bodźcem nieprzyjemnym dla pacjenta. Zachowania, które są przyjemne zestawimy z bodźcem awersyjnym. Terapia awersyjna stosowana jest przy leczeniu, np. uzależnienia czy nocnego moczenia się.
Karanie wzorców zachowań negatywnych i nagradzanie zachowań pozytywnych- gospodarowanie karą i nagrodą. Nie powinno się karać zachowań negatywnych, niepożądanych, zaleca się ograniczenie kar do minimum, natomiast powinno się nagradzać każde zachowanie pożądane, prawidłowe.
Metoda modelowania- model powinien być jak najbardziej podobny do osoby modelowanej, uczenie zachowań prawidłowych, obiekt podobny do jednostki, którą chcemy zmienić z uwzględnieniem jednoznaczności przekazu.
Terapie behawioralne są krótkotrwałe, szybko przynoszą efekty, są tanie, jednak nie likwidują przyczyn tylko objawy, efekty w związku z tym są krótkotrwałe, przyczyn jeden objaw może przejść w inny, podleczenie z wywołaniem innych skutków, tzw. ubocznych.
Założenia systemowej teorii rodzin.
Koncepcja systemowej teorii rodzin powstawania zaburzeń psychicznych. Przyczyn zaburzonych zachowań należy szukać w rodzinie. G.Bateson jest twórcą ww. koncepcji, w latach 50 XX wieku panował humanizm i indywidualne traktowanie pacjentów. Wprowadzono tym czasie eksperymentalne leczenie osób chorych na schizofrenię, wysyłając ich wysyłając ich na przepustki do domu( funkcjonowanie w środowisku rodzinnym), gdy chorzy wrócili z tych przepustek lekarze stwierdzili, że ich stan jest gorszy, niż byli wypuszczeni. Na podstawie tych obserwacji utworzono ww. koncepcję oraz koncepcję tzw. podwójnego ciążenia (nieprawidłowe komunikaty, podwójne i sprzeczne ze sobą komunikaty przekazywane w rodzinie).
Rodzina na gruncie systemowej teorii rodzin – to zbiór elementów ze sobą wzajemnie sprzężonych i powiązanych zwrotnymi oddziaływaniami, każdy na każdego, a zmiana położenia jakiegoś elementu prowadzi do zmiany funkcjonowania całego systemu oraz konieczność przystosowania się innych osób do tej sytuacji.
Rodzina do prawidłowego funkcjonowania musi mieć:
Określone jasno i precyzyjnie granice- granice nie mogą być sztywne i zamknięte, muszą być przepuszczalne, gdyż wtedy nie ma możliwości czerpania pomocy z zewn. Przepuszczalne granice umożliwiają wymianę negatywnej energii z innymi podsystemami.
Wyraźny podział ról między podsystemami- podsystemy to jednostki tworzące grupę ze względu na cele i powinności. Wyróżniamy dwa główne podsystemy: rodzice i dzieci. Rodzice są odpowiedzialni za funkcjonowanie całego systemu, a dzieci maja spełnić zadania charakterystyczne dla ich wieku. W rodzinach gdzie są wyraźne wyznaczone role występuje koalicja międzypokoleniowa = wspólnota celów.
Koalicja międzypokoleniowa ( międzypodsystemowa) – związana jest ze względu na wspólnotę celów, przy czym w zdrowych i stabilnych rodzinach szybko się zawiązuje i trwają do momentu osiągnięcia celu, nigdy nie są trwałe.
Związanie koalicji międzypokoleniowej w sposób trwały i sztywny- zawiązuje się w sytuacji nasilonego konfliktu w rodzinie, wtedy szuka się sprzymierzeńców w dzieciach. Następuje dewaluacja partnera- poszukiwania wsparcia na zewnątrz, preteksty w celu unikania bycia w domu, wchodzenia w relacje z osobą skłóconą. Faworyzacja dziecka, szukanie korzyści z nawiązanej koalicji, spiskowanie przeciwko jednemu z rodziców. Wzrasta napięcie między dzieckiem a drugim rodzicem, rodzi się konflikt i wzrasta negatywna opinia o drugim rodzicu, relacje zostają zaburzone. Jeśli w rodzinie jest drugie dziecko zostaje ono pominięte w tej sytuacji, wejście w koalicje jest tylko chwilowe, gdy popiera stronę tworzących koalicję, a jest to powodem utraty kontaktu z rodzicem wyobcowanym z relacji, a także poczuciem osamotnienia, potrzebą wsparcia. Jednak cała ta sytuacja złości i doprowadza do buntu dziecko, które przymuszone do wstąpienia w koalicję szuka pomocy na zewnątrz (łatwy łup dla sekt).Rodzi się też konflikt między rodzeństwem będącym w koalicji z rodzicem- donoszenie na siebie. Bywa czasem tak, że to wyobcowane dziecko tłumi własne uczucia. Odczuwa poczucie chęci naprawy sytuacji rodzinnej, podejmuje próby pogodzenia rodziców, przejawia wtedy autoagresję, chce zwrócić na siebie uwagę, obwinia siebie za sytuację konfliktową.
Jasny i otwarty system komunikacji - nie ma tematów tabu, swobodna komunikacja potrzeb i uczuć, dostosowanie informacji wypowiadanych do możliwości odbioru innych osób.
Kategorie komunikacyjne według V. Satir- Wymieniamy 5 kategorii komunikacyjnych:
Pacyfista- to osoba uległa, podporządkowana, nie pewna swojej wartości, przekładająca potrzeby innych ludzi nad swoje, czuje się nie godna zainteresowania innych, czuje się wybrakowana, niepełnowartościowa, zagubiona w świecie, nie pewna swoich możliwości, cicha, spokojna, pokorna, przyjmuje pochyloną postawę ciała. Teksty: „to wszystko moja wina”, „nie opuszczaj mnie”, „zaopiekuj się mną” itp.
Oskarżyciel- osoba dominująca, władcza, apodyktyczna, agresywna nieznosząca sprzeciwu, dbająca o własne potrzeby, nieszanująca innych ludzi, ma tendencję do poniżania innych, obarczania odpowiedzialnością za własne niepowodzenia, narzuca swoją wolę. Używa wyzwisk, mówi podniesionym głosem, postawa ciała- wyprostowana, gotowa do ataku. Teksty: „Ty zawsze coś sknocisz.”, „To wszystko twoja wina.”
Mętlik- osoba chaotyczna, zdezorganizowana, niezdecydowana, niezdarna, niezgrabna w wypowiedziach, totalnie zakręcona, reaguje nieadekwatnie do sytuacji, osoba oderwana od rzeczywistości, wprowadza chaos wszędzie: w domu, pracy. Jest to zaraźliwe.
Komputer- typ super racjonalny, osoba „zapięta na ostatni guzik”, poukładana, wszystko ma dobrze przemyślane, nad wszystkim chce zapanować, wszystko chce kontrolować. Człowiek nienaganny w zachowaniu jak i ubraniu (wyglądzie). Jest to osoba niepotrafiąca się cieszyć, nieprzejawiająca spontaniczności, odcięta od uczuć, nie znosi ekspresji innych osób. Teksty: „przemyślmy to jeszcze raz”, „zastanówmy się”, „tylko mi tu nie histeryzuj”
Dostrojona- osoba, która ma poczucie własnej wartości, potrafi wyrażać własne uczucia i potrzeby, obdarza innych szacunkiem, dba o uczucia innych osób, ktoś, kogo uczucia, myśli, słowa oraz czyny są spokojne. Cechuje się umiejętnością budowania bliskich i satysfakcjonujących relacji z innymi, relacje te są zawsze głębokie z e względu na otwartość, umiejętność identyfikacji, rozwiązywania konfliktów w sposób konstruktywny, jest empatyczna i wspiera innych. Teksty zawsze są dostosowane do sytuacji, ta osoba jest mocno osadzona w rzeczywistości.
Mity i skrypty rodzinne.
Mity rodzinne - czyli nieuświadomione przekonania na temat funkcjonowania świata, ludzi, relacji społecznych, przekazywane z pokolenia na pokolenie, niewerbalnym kanałem.
Skrypty rodzinne- to pewne wzorce zachowań charakterystyczne dla danej rodziny, przekazywane z pokolenia na pokolenie w sposób nieuświadomiony. U podstaw tych leżą, ww. mity. Skrypty rodzinne dotyczą tego, co wolno a czego nie wolno, jakie uczucia, jakie uczucia można okazywać a jakie nie. Z traumy, sytuacji trudnej powstają mity prowadzące do powstawania skryptu rodzinnego.
10. Role dzieci w rodzinie alkoholowej.
Bohater rodzinny – jest to zazwyczaj najstarsze dziecko. Osoba pełna wyrzeczeń i poświęcenia dla swojej rodziny. Często rezygnuje z bardzo ważnych osobistych celów życiowych by godzić rodziców, kształcić młodsze rodzeństwo, nakładać na siebie liczne obciążenia, obowiązki by innymi mieli lżej. Bohater rodzinny nigdy nie mówi: Stop! Już nie mogę więcej! Świadomość jego własnych potrzeb jest bardzo mała i nie potrafi w zdrowy sposób dbać o siebie. Nigdy nie odczuwa zmęczenia ani nie odbiera sygnałów choroby.
Wyrzutek (kozioł ofiarny) – to dziecko szczególnie narażone na niszczącą grę ”to przez ciebie” i odpowiadające na to niepokornym buntem, który prowadzi w stronę marginesu społecznego. Jest to częsty odbiorca agresji alkoholowej, upokorzeń. To bardzo często zły uczeń, wagarowicz, dziecko uciekające z domu tzw. „niedobre dziecko”, „trudne dziecko”. Szuka aprobaty, oparcia w grupach rówieśniczych często nastawionych antyspołecznie. Dziecko to jest oschłe i ostre wobec bliskich, lubi być w centrum uwagi. Jest głównym kandydatem do wczesnego sięgnięcia po alkohol lub inne środki psychoaktywne.
Maskotka, czyli Błazen – rola takiego dziecka polega na poprawianiu nastroju w rodzinie, rozładowywaniu napięcia uśmiechem, humorem. To dziecko bardzo przymilne, urocze, pełne wdzięku. Zazwyczaj ukochana córeczka taty lub synek mamy. Maskotkę, błazna nikt nie traktuje poważnie, jest to jego pewien dramat, gdyż ona sama w swoim zachowaniu zatraca granicę między serio a żartem, między śmiechem a płaczem, między przyjemnością dawania a bólem. Dziecko takie robi minę do złej gry. W środku maskotka czuje się przestraszona niepewna, osamotniona, pełna lęku.
Zagubione dziecko (Dziecko we mgle, Aniołek, Niewidoczne dziecko) – rola takiego dziecko sprowadza się do tego, iż jest ono niewidzialne, właściwie nie ma go. Dziecko to jest na zewnątrz nieśmiałe, trzyma się zawsze na uboczu, zamknięte w sobie bierne, wycofane w świat swoich fantazji, marzeń, gdzie wszystko jest doskonałe i bezpieczne. Zazwyczaj dziecko takie nie sprawia problemów wychowawczych, ceną, jaką za to płacą jest brak umiejętność i kontaktu, współżycia z innymi ludźmi, szuka ucieczki od trudnych sytuacji. Jest to często najmłodsze dziecko w rodzinie. Wewnątrz czuje się bardzo samotne, pokrzywdzone, nic nie warte, niedobre.
Sytuacje trudne wg. Tomaszewskiego- wymienia 5 sytuacji trudnych.
Sytuacja deprywacji (niezaspokojenia potrzeb) - jeśli wystąpi długotrwała sytuacja niezaspokojenia naszych podstawowych potrzeb, objawy: spadek odporności organizmu, wydłużony czas reakcji, pobudzenie emocjonalne, dezorganizacja czasu działania. Stan test jest groźny.
Sytuacja przeciążenia- przejawia się, gdy występuje jakaś niespójność miedzy możliwościami jednostki a wymaganiami, jakie jej się stawia, objawy: somatyczne- ból brzucha, głowy, zmęczenie, nadmierna nerwowość. Efekt wykonania naszych zadań jest marny.
Sytuacja zagrożenia- istnieje w tej sytuacji prawdopodobieństwo utraty, naruszenia jakiejś ważnej, cenionej wartości np. zdrowia, życia, kogoś bliskiego, nasze dobre imię, pracy itp., objawy: obniżone poczucie bezpieczeństwa, napięcie, napady złości, złe samopoczucie, zdenerwowanie, bezradność. Bronimy się stosując szereg mechanizmów obronnych: wyparcie, zaprzeczenie, regresja, racjonalizacja.
Sytuacja utrudnienia- odczuwamy ją, gdy pojawiają się jakieś elementy zmniejszające naszą możliwość wykonania zadania, albo przeszkoda, bariera społeczna, objawy: do pewnego momentu się mobilizujemy do działania, lecz po dłuższym czasie osłabia się nasza chęć, stajemy się zmęczeni, zniechęceni, rozłoszczenie, rozdrażnieni.
Sytuacje konfliktowe:
Zewnętrzne – rozbieżność potrzeb, interesów, poglądów, zdań między dwiema osobami. Rodzi się napięcie, chęć rywalizacji, konflikt.
Wewnętrzne- odgrywają się w naszej psychice, wymieniamy 3 podstawowe typy konfliktów wewnętrznych wg Kurta Lewina:
„DO-DO” lub „przyciąganie-przyciąganie”- jednostka znajduje się między dwoma dodatnimi ofertami. Jedno by się chciało i drugie by się chciało. Te siły są destrukcyjne. Im bliżej jednego celu, który wybraliśmy, tym bardziej rośnie wartość celu odrzuconego. Pojawia się deprywacja i rozbieżność niektórych potrzeb przez zły wybór. Jeśli zastosujemy redukcję dysonansu poznawczego wyleczymy się.
„OD-OD” lub „odpychanie-odpychanie”- jeśli znajdujemy się w polu dwóch sił ujemnych i każda nas odpycha, wybieramy mniejsze zło i tak jakaś decyzję musimy podjąć. Po naszym wyborze doszukujemy się elementów, które nas utwierdzają w tej decyzji.
„OD-DO” lub „przyciąganie – odpychanie- występuje wtedy, gdy możemy wybrać , otrzymać jakieś dobro, ale za cenę akceptacji negatywnych skutków. Stosujemy w tym przypadku racjonalizację, jednak na dłuższą metę jest to szkodliwe w skutkach.
Zaburzenia osobowości w klasyfikacji DSM IV(rodzaje, kryteria diagnostyczne, etiologia).
Wiązka A- zaliczamy zaburzenia dziwaczne, ekscentryczne.
Paranoiczne- nieufność w stosunku do świata ( do 1 roku życia w dziecku musi ukształtować się ufność). Cechy paranoiczne rodzą się w początkowym stadium życia, gdy dziecko nie otrzymuje miłości, ciepłych uczuć od rodzica, zrozumienia. Osoba dorosła będzie odczuwała: strach, lęk, nieufność, osamotnienie. W momencie załamania będzie odczuwała zmęczenie psychiczne i zacznie poszukiwać pomocy.
Schizoidalna- brak kontaktów interpersonalnych, braki te rekompensuje się rozwojem intelektualnym. Wewnętrzne odczucia tej osoby to zablokowanie dostępu do potrzeb (seksualnych, jedzenia, snu), nie odczuwają ich. Są to z reguły wysokie osoby, o nieskoordynowanych ruchach. Sięgną po pomoc, gdy zajdzie tragiczna zmiana w ich życiu np. strata pracy, śmierć kogoś bliskiego.
Schizotypowa- „szósty zmysł”, w wyglądzie zewnętrznym wyglądają dziwacznie, nadmierna dziwaczność w mowie, zachowaniu. Taka osoba sięgnie po pomoc, gdy wydarzy się w jej życiu coś bardzo złego, ale przy tym sama będzie udzielać pomocy innym.
Wiązka B – zaliczamy zaburzenia dramatyzowanie, lekceważenie.
Antyspołeczna- łamanie norm i zasad społecznych, empatia poznawcza (poznajemy i zachowujemy się tak jak „Oni” chcą. Emocjonalna pustka powoduje złe zachowanie i wyparcie strachu, lęku ( to nie ja się boję to „Oni” się boją). Ci ludzie nie będą chcieli się leczyć, leczenie będzie pod przymusem.
Histrioniczna- teatralność histeryczna w zachowaniu, wskazuje się tu na znaczenie czynników socjalizacyjnych, przoduje tu manipulacja, swojej inteligencji Ci ludzie używają bezużytecznie. Ci ludzie odczuwają brak zrozumienia i to jest powód rozpoczęcia leczenia. Emocje zachowań histerycznych staną się jej chorobowymi (dotyczy głównie kobiet).
Narcyzm- „pępek świata”, jestem najlepszy, wymieniamy narcyzm: Pierwotny- pozostałość z etapu dzieciństwa, wynikająca z nadmiernej gratyfikacji, nie było granic. Późniejszy- jest związany z normami, zasadami, ukształtowanym sumieniem pod naszą osobę; związany z niemocą, niską samooceną własnej osoby, słabością. Wewnętrzny dramat narcyza polega na tym by pokazać siebie, jako kogoś wielkiego, ważnego, a ukrywać osobę słaba, bezbronną, niewinną. W związkach intymnych narcyz stosuje mechanizm projekcji. Narcyz musi czuć się wszechmocny, ommipotentny ( nie znosi narzucania mu roli, myśli). Nie korzysta z pomocy, ani o nią nie prosi jest to dla niego poniżające. Ci ludzie poszukują pomocy w sytuacji utraty kogoś bardzo bliskiego, pozycji społecznej, zawodowej, bo czują się mniej ważni i nie potrzebni.
Boderline- osobowość na pograniczu nerwicy i psychozy, osoba ta ma problem z granicami swoimi i innych ludzi, odczuwa pustkę, bo nie ma określonej swojej tożsamości, doznała drastycznych doświadczeń (molestowanie; przypadkowe, ryzykowne zachowania seksualne). Ci ludzie w momencie odczuwania pustki zaczną szukać pomocy, leczenie farmakoterapią.
Wiązka C – zaliczamy tu izolacje, pedantyzm.
Osobowość zależna- uzależnienie psychiczne od innych, będzie odczuwał lęk przed samodzielnością, poszukują osoby dominującej w związku, boi się podejmowania własnych decyzji, nie ma własnego zdania. Nie chce pomocy innych, zrzuca zapewnienie bytu i bezpieczeństwa na innych.
Unikająca- unika kontaktów, pomimo, że nie do nich dąży, spowodowane jest to poczuciem wstydu. Podejmuje ostrożnie kontakty, dobierają otoczenie tak by mogły odbudować swoją ufność. Ci ludzie odczuwają pustkę, osamotnienie, należy z nimi pracować nad wzmocnieniem asertywności i nawiązywania trwałych kontaktów.
Obsesyjno-kompulsywna- odczuwanie lęku przed brakiem kontroli nad swoim życiem, nad wszystkim, osoba ta jest bardzo dokładna w szczegółach, świat musi być poukładany, wtedy odczuwa spokój i bezpieczeństwo, wszyscy musza stosować się do jej zasad i norm moralnych. Ci ludzie w tym pancerzu nie czują się szczęśliwi, na leczenie trafiają, gdy rozpoczną się objawy nerwicowe (farmakologii).
Zaburzenia nerwicowe (rodzaje, kryteria diagnostyczne, etiologia, leczenie).
Zaburzenia nerwicowe (nerwice, neurozy) – grupa zaburzeń psychicznych o bardzo rozmaitej symptomatyce, definiowana, jako zespoły dysfunkcji narządów, psychogennych zaburzeń emocjonalnych, zakłóceń procesów psychicznych i patologicznych form zachowania występujących w tym samym czasie i powiązanych ze sobą wzajemnie. Charakterystyczne jest to, że chory często zdaje sobie sprawę z absurdalności swoich objawów (natręctw, fobii) czy braku podstaw swoich objawów somatycznych, jednakże zmuszony jest do ich powtarzania. Błędne koło objawów nerwicowych polega na dodatnim sprzężeniu zwrotnym pomiędzy objawami.
Mechanizm: lęk – punkt krystalizacyjny dla innych objawów oraz zaburzenia wegetatywne – dolegliwości bólowe, zaburzenia snu, zaburzenia łaknienia, zaburzenia seksualne. Przejawy zaburzeń nerwicowych w kontaktach interpersonalnych.
Perfekcjonizm – uznawanie działania o cechach doskonałości za jedynie dopuszczalne;
Egocentryzm – nadmierna koncentracja uwagi na sobie i poczucie szczególnego charakteru własnych dolegliwości nerwicowych; nieuzasadnione oczekiwania wobec otoczenia;
Uzależnienie – od osób, używek, nawyków itp.
Objawy zaburzeń nerwicowych:
Objawy somatyczne: porażenia narządów ruchu lub pewnych ich części, brak czucia (anestezja, analgezja) pewnych obszarów skóry, zaburzenia wzroku, słuchu lub nadmierna wrażliwość na bodźce, trudności z oddychaniem, uczucie ciasnoty w klatce piersiowej, napięciowy ból głowy, ból żołądka, serca, kręgosłupa, zawroty głowy, drżenie kończyn, kołatanie serca, nagłe uderzenie gorąca zespoły objawów charakterystyczne dla niektórych chorób czy stanów fizjologicznych (np. urojona ciąża, zaburzenia równowagi, napady drgawkowe przypominające padaczkę, itd.); zaburzenia funkcjonowania organów wewnętrznych; zaburzenia seksualne (np. zaburzenia erekcji, anorgazmia, wytrysk przedwczesny, zaburzenia tożsamości płciowej).
Zaburzenia funkcji poznawczych: natrętne myślenie, natręctwa ruchowe, trudności w koncentracji uwagi; subiektywnie odczuwalne zmiany w percepcji rzeczywistości (np. derealizacja).
Zaburzenia emocji: o fobie – patologiczny lęk przed pewnymi przedmiotami (np. ostrymi narzędziami), zwierzętami (np. pająkami, myszami), sytuacjami (lęk przed otwartą przestrzenią – agorafobia, zamkniętą przestrzenią klaustrofobia, lęk przed autobusami, tłumem, ekspozycją społeczną, wyjazdami): lęk wolnopłynący, nieokreślony niepokój; nagłe napady lęku; brak motywacji, apatia; zanik zdolności odczuwania przyjemności (anhedonia; stan podwyższonego napięcia, poirytowani; labilność emocjonalna; przygnębienie, zaburzenia snu. Powyższe objawy nie mają podłoża organicznego.
Przyczyny: Źródłem zaburzeń nerwicowych są nierozwiązane nieuświadomione konflikty wewnętrzne, najczęściej pomiędzy dążeniami jednostki a jej możliwościami, potrzebami a obowiązkami, pragnieniami a normami społecznymi. Pojawiają się wtedy, kiedy wrażliwa i nieodporna na stresy osobowość poddawana jest presji sytuacji (często świadomie akceptowanej), a wymagającej od niej funkcjonowania sprzecznego z nieuświadomionymi tendencjami. Przyczyną nerwic może być także deficyt opieki rodzicielskiej w dzieciństwie lub nieodreagowany uraz (trauma).
Skutki: Wtórnymi skutkami nerwicy może być: zaniżone poczucie własnej wartości i dążenie do kompensowania go szczególnymi osiągnięciami, czy nadmiernym zaangażowaniem w pracę. Szczególną uwagę zwrócił na ten aspekt Alfred Adler. Współcześnie za podstawowy skutek nerwicy uważa się zgeneralizowaną utratę radości życia. Szczegółowo może to być np. wypadanie z ról społecznych i rodzinnych, nadużywanie systemu medycznego, zbędnie podejmowana diagnostyka, zbędne uzależniające stosowanie farmakoterapii, spadek aktywności i wydolności zawodowej, izolacja w domu, samobójstwa.
Leczenie nerwic: Leczenie nerwic może przebiegać dwutorowo. Przyjmuje się, że podstawą leczenia w większości przypadków powinna być psychoterapia, która poprzez zmianę zachowania i interpretacji własnych objawów i bodźców lękotwórczych pozwala przerwać mechanizm błędnego koła (terapia poznawczo-behawioralna). Psychoterapia pozwala również rozwiązać konflikty intrapsychiczne, które leżą u podłoża wielu zaburzeń z tej grupy. Często stosowaną metodą jest również farmakoterapia – stosowana, jako leczenie objawowe, doraźnie lub jako leczenie przyczynowe. W pierwszym przypadku stosuje się przede wszystkim, benzodiazepiny – leki antylękowe, np. w lęku napadowym lub w sytuacji, gdy objawy nie pozwalają na podjęcie psychoterapii. W drugim przypadku najczęściej stosowaną grupą leków jest SSRI – leki antydepresyjne drugiej generacji wykazujące się działaniem antylękowym.
Zaburzenia oparte na lęku i strachu. Rodzaje, przyczyny, leczenie fobii. PTSD – przyczyny, objawy, leczenie.
Strach- istnieje, jest namacalny, racjonalny, przejawia się, jako uczucie w komponentach: poznawczym (widzę zagrożenie); emocjonalnym (odczuwam strach); somatycznym (pocę się, mam gęsią skórkę); behawioralnym (uciekam, krzyczę, atakuję)
Lęk – jest procesem wewnętrzny niezwiązanym z bezpośrednim obiektem zagrożenia lub bólem.
Zaburzenia związane ze strachem występują wtedy, gdy istnieje obiektywne zagrożenia:
Fobia społeczna (obiekt strachu jest obecny, przerażenie i unikanie tych sytuacji),
Fobia specyficzna (objawy często wiążą się z lękiem przed śmiercią, biorą się z nagłych, nie miłych przeżyć, wpływ społeczny własne złe doświadczenia z np. przedmiotem, osobą). Leczenie: ekspozycja na bodziec, desensytyzacja, bezpośredni kontakt z bodźcem.
PTSD – zespół stresu pourazowego, przymus odtwarzania sytuacji lękowej (występuje u osób, które doświadczyły np. gwałtu, napadu, wypadku samochodowego itp. Leczenie: psychoterapia, farmakoterapia, ekspozycja na bodziec.
Zaburzenia somatoformiczne i dysocjacyjne.
Somatoformiczne:
Zaburzenia konwersyjne- stres zostaje przekształcony w jakieś objawy somatyczne, łatwiej jest znieść ból somatyczny (niedowład nóg, porażenie kończyn), niż poczuć stres psychiczny.
Zespół natręctw (anankastyczny) - natrętne myśli i czynności, jeśli dana czynność zostanie zaburzona, zostaje rozpoczęta od nowa.
Zaburzenia hipochondryczne- posiada się przekonanie o poważnej chorobie lub ma się dysfunkcję jakiegoś narządu, odczuwa się lęk przed samotnością.
Dysformiczne zaburzenie ciała- przekonanie o nieprawidłowej budowie swojego ciała, nie mamy poczucia własnej wartości.
Dysocjacyjne- rozpad funkcjonowania naszego ciała:
Amnezja dysocjacyjna- nie pamięć, nie chcemy pamiętać tego, co było złe kiedyś.
Depersonalizacja- czuję się ja nie realna osoba, to nie ja to robię, mówię, stoję z boku i się tylko temu przyglądam.
Derealizacja- otaczający na s świat jest zniekształcony, niezrozumiały, inny niż zazwyczaj, odczuwamy uczucie wyobcowania.
Fuga dysocjacyjna- osoba znika w niezrozumiałych okolicznościach, pojawia się, jako nowa osoba.
Zaburzenia osobowości wielorakiej- jednocześnie w nas funkcjonują dwie osoby.
Pięć warstw ludzkiej seksualności i zaburzenia z nimi związane (wg. Rosenhana, Seligmana).
Tożsamość Płciowa. Transcendentyzm, transseksualizm- osoba ubierająca się jak kobieta, ale niemyśląca o zmianie płci. Problemy transseksualistów: zawirowania tożsamościowe, sprzeczność ról społecznych. Pomóc może tylko operacja zmiany płci.
Orientacja seksualna: homoseksualizm, heteroseksualizm biseksualizm; aseksualizm, autoseksulaność, samowystarczalność. Orientacje seksualna kreuje się w wieku 3-6 lat, a tak naprawdę orientacja seksualna uwarunkowana jest procesami chemicznymi, tożsamość płciowa kreuje się w 2-gim trymestrze życia płodowego. Orientacji pod względem biologicznym nie da się zmienić.
Homoseksualizm
Pierwotny- związany jest z tym, że od zawsze ta orientacja seksualna, w tym kierunku się rozwija.
Wtórna- na początku nasz orientacja byłą heteroseksualna albo nie do końca wykreowana (biseksualna), na wybraną orientacja homoseksualna zaważyły doświadczenia tej osoby.
Homoseksualizm w okresie dojrzewania, ustalając swoją tożsamość, to często okres „podkochiwania się” w osobie tej samej płci. Ta fascynacja nie ma wymiaru homoseksualnego tylko identyfikacyjny, przejściowy, rozwojowy, pod warunkiem, ze nie dojdzie do zbliżenia tych osób. Na etapie zachwycania się kimś tej samej płci nie może dojść do „złego” zbliżenia osób płci przeciwnej (gwałt, przymus).
Preferencje seksualne- zdrowa relacja to przejaw funkcji: psychologicznej- zaspokojenie napięcie, zaspokojenie potrzeb. Biologicznej- dążenie do prokreacji; społecznej- kreowanie więzi. Nasza relacja seksualna będzie pełniejsza, jeśli w 100% zaspokoimy ww. funkcje.
Parafilia- dzielą się na 3 kategorie:
Podniecenie seksualne i preferencje dotyczące przedmiotów nieosobowych, do których zalicza się fetysze (podniecenie dzięki martwym przedmiotom-bielizna, buty, rajstopy) i transwestytyzm (utrzymywany jest w tajemnicy, z boku, gdy jednak zostanie to ujawnione reakcja społeczeństwa, też podnieca)
Podniecenie seksualne i preferencje dotyczące sytuacji związanych z cierpieniem i upokorzeniem, do których zalicza się sadyzm i masochizm.
Pobudzeni seksualne i preferencje dotyczące niedobrowolnych partnerów do których zalicza się ekshibicjonizm, podglądactwo, skatologia telefoniczna lub molestowanie dzieci.
Pedofilia - przez pół roku muszą objawiać się myśli, pragnienia zbliżeniu seksualnym z dzieckiem. Pedofil musi mieć, co najmniej 16 lat, różnica wieku między nim, a ofiarą to co najmniej 5 lat.
Rodzaje pedofil:
Właściwa - partnerem jest wyłącznie dziecko,
Zastępcza- partnerem preferowanym jest osoba dorosła, jednak gdy nie jest zaspokojona potrzeba w 100% , to „sięga” po dziecko.
Pierwotna- od zawsze obiektem zainteresowania było dziecko
Wtórna- wtedy, kiedy pedofilia rozwija się obok moralnego życia seksualnego ( żony), a od pewnego czasu zmienia się jego pociąg.
Kobiety, które dopuszczają się pedofilii: o dobrym statusie materialnym, 30-40 rok życia, cechy: wycofane, porywcze, uzależnione od partnera, kobiety, które często pracują, jako opiekunki do dzieci, racjonalizują swój czyn.
Dobry pedofil- pan, który odczuwa pociąg seksualny do dzieci, przy czym musi o niego dbać, zaspokajać jego potrzeby, musi go kochać. Dobry pedofil nie gwałci swojego podopiecznego, dziecko musi wyrazić chęć do współżycia.
Raptofilia: Gwałt – niedobrowolny partner, wymieniamy gwałt:
Władczy- w złości, brutalny fizycznie, agresywny, wulgarny, zbrukanie ofiary, upodlenie, kończy się pobiciem lub śmiercią. Sprawca kieruje się rozładowaniem napięcia, jego cel to podbudowanie samooceny. Ofiary to najczęściej kobiety znaczące, posiadające władzę, stanowisko.
Sadystyczny- to czerpanie przyjemności z gwałtu, przemocy (parafilia), sprawca dokładnie selekcjonuje swoje ofiary, bywa tak, że te ofiary łączy coś ze sobą ( są do siebie podobne, łączy je coś z osobami z przeszłości sprawcy). Przejaw przestępczości seryjnej.
Okazjonalny- nie jest to raptofilia, nie jest to gwałt zaplanowany, sprawca nie ma celu, by tu i teraz gwałcić, po prostu tak wyszło.
Zbiorowy- dokonany przez 2 lub więcej osób, jest w tej grupie osoba, które kontroluje tą sytuację i w niej mogą kreować się cechy parafilii.
17. Zaburzenia rozwoju i zaburzenia zachowania dzieci i młodzieży.
Zaburzenia rozwoju- mają bardziej trwały charakter, nie są podatne na zmiany, jednak pod wpływem systematycznej terapii i leczenia, bądź rehabilitacji, mogą podlegać, pewnym zmianom. Zaburzenia w rozwoju to niespełnienie pewnych zachowań rozwojowych przewidzianych dla danego wieku i okresu rozwojowego.
Zaburzenia zachowania- są wynikiem, przejawem jakiejś niezaspokojonej potrzeby dziecka. Zaburzenia zachowania są mocno podatne na wpływy środowiskowe, (jeżeli zmieni się środowisko, to dane zaburzenie może minąć).
Przyczyny zaburzeń u dzieci i młodzieży: przyczyny biologiczne- genetyczne, związane z uszkodzenie mózgu, związane z zatruciem, związane z funkcjonowaniem organizmu matki w czasie ciąży (np. wiek, sposób odżywiania się, przebyte choroby); przyczyny środowiskowe- indeks rodzinnych nieszczęść(opracował Rotter), są to negatywne czynnik zaistniałe w rodzinie, powodujące nieprawidłowy rozwój funkcjonowania dziecka np.
Indeks nieszczęść rodzinnych:
Znaczna dysharmonia małżeńska małżeństwa,
Przeludnienie, ciasnota w mieszkaniu,
Konflikt z prawem któregoś z rodziców,
Psychopatologia matki,
Traumatyczne oddziaływania stresu, apatia i przygnębienie.
Zaburzenia destrukcyjne i opozycyjno-buntownicze u dzieci i młodzieży.
Zaburzenie opozycyjno-buntownicze zgodnie z definicją DSM IV przejawia się, jako niewłaściwe dla wieku
zachowanie, uporczywe, nieprzyjemne, kłótliwe, buntownicze, celowo irytujące, drażliwe, uraźliwe, mściwe związane z tendencją do obwiniania innych za swoje własne przewinienia i zaniedbania. Agresja dziecka lub nastolatka z cechami opozycyjnymi jest raczej werbalna niż fizyczna.
Kryteria diagnostyczne DSM-IV dla zaburzenia opozycyjno- buntowniczego:
A. Negatywne, wrogie i buntownicze zachowania trwające, co najmniej 6 miesięcy, w czasie, których występują cztery (lub więcej) z następujących: często traci panowanie nad sobą, kłóci się z dorosłymi,; często aktywnie opiera się lub odmawia spełniania próśb dorosłych lub stosowania się do zasad; celowo irytuje innych ludzi, często wini innych za swoje błędy lub złe zachowanie, jest często drażliwy lub łatwo irytuje się w obecności innych, jest często zły lub obrażony, złośliwy i mściwy.
Uwaga: Uwzględnij kryterium jedynie, jeśli zachowanie występuje częściej, niż typowo u osób w podobnym wieku i na porównywalnym poziomie rozwoju.
B. Zaburzenie zachowania powoduje istotne klinicznie zaburzenie funkcji społecznych, akademickich lub zawodowych.
C. Zachowania nie występują jedynie w przebiegu zaburzenia psychotycznego lub zaburzenia zachowania.
D. Kryteria nie są spełnione dla zaburzenia zachowania, a jeśli osoba ma 18 lat lub więcej, kryteria nie są spełnione dla antyspołecznego zaburzenia osobowości.
Zachowania destrukcyjne. Kryteria diagnostyczne DSM-IV dla zaburzenia zachowania:
A. Powtarzający się i uporczywy wzorzec zachowania, w którym podstawowe prawa innych lub główne społeczne normy i zasady właściwe dla danego wieku są naruszane, przejawiający się w występowaniu trzech (lub więcej) z następujących kryteriów w ciągu ostatnich 12 miesięcy, z co najmniej jednym kryterium spełnionym w ciągu ostatnich 6 miesięcy:
Agresja w stosunku do ludzi i zwierząt: Często terroryzuje, straszy lub upokarza innych; rozpoczyna bójki. Używa broni, która może powodować poważne obrażenia u innych. Jest fizycznie okrutny w stosunku do ludzi. Jest fizycznie okrutny w stosunku do zwierząt. Kradnie poprzez wymuszenie u ofiary. Zmusza kogoś do aktywności seksualnej.
Niszczenie własności: Specjalnie angażuje się w podkładanie ognia celem spowodowania poważnych zniszczeń. Celowo niszczy własność innych (w inny sposób niż podkładanie ognia).
Oszustwa lub kradzież: Często kłamie celem uzyskania dóbr lub przysług lub aby uniknąć zobowiązań. Kradnie rzeczy o dużej wartości bez konfrontowania się z ofiarą kradzieży.
Poważne naruszanie reguł: Często zostaje poza domem w nocy mimo zakazów rodziców, rozpoczynając przed 13 rokiem życia. Uciekł z domu na całą noc, co najmniej dwukrotnie w ciągu mieszkania w domu rodziców lub rodziców zastępczych (lub raz na dłuższy okres). Często wagaruje, rozpoczynając przed 13 rokiem życia.
B. Zaburzenie zachowania powoduje klinicznie istotne zaburzenie w funkcjonowaniu społecznym, szkolnym i zawodowym.
C. Jeśli dana osoba ma 18 lub więcej lat, to kryteria antyspołecznego zaburzenia osobowości nie są spełnione.
Zaburzenie zachowania musi być odróżnione od przejściowego zachowania antyspołecznego, które polega na zachowaniach ryzykownych i naśladowaniu członków grupy, co jest typowe dla okresu dojrzewania. Zachowanie antyspołeczne występuje powszechnie w okresie dojrzewania; w większości przypadków nie wymaga uwagi psychiatry.
Czynniki środowiskowe sprzyjające występowaniu zachowania destrukcyjnego.
Czynniki środowiskowe prognozujące przestępczość związaną z tym zaburzeniem to: słaby nadzór rodzicielski, brak zaangażowania rodziców, słaba dyscyplina, nieobecność rodziców, słaby stan zdrowia rodziców, niski status społeczno-ekonomiczny i towarzystwo nieodpowiednich rówieśników. Natomiast zapobiegają przestępczości: wysoki iloraz inteligencji, spokojne usposobienie, dobre umiejętności społeczne, dobre wyniki w szkole i dobre relacje, z co najmniej jednym dorosłym. U mężczyzn przeważa destrukcyjne zaburzenie zachowania przed okresem dojrzewania, występowanie u obu płci zbliża się około wieku 15 lat ze względu na wzrost występowania ukrytych, nieagresywnych zachowań przestępczych u dziewcząt. U dziewcząt częściej występuje nieagresywny przebieg zaburzenia z późnym początkiem, ukrytą przestępczością i większym prawdopodobieństwem wyzdrowienia.
Uważne zbieranie wywiadu, badanie psychiatryczne, testy neuropsychologiczne i elektroencefalografia u agresywnych młodocianych przestępców często ujawnia u nich obecność omamów, okresy nielogicznego myślenia, zaburzenie koncentracji uwagi, trudności w zapamiętywaniu, podejrzliwość, agresję i nieswoiste zmiany w EEG. Wyniki te, sugerują, że niektórzy antyspołeczni nastolatkowe cierpią na ukryte psychozy lub podkliniczną padaczkę spowodowaną przez uraz mózgu lub zaburzenie stresu pourazowego wtórne do fizycznego lub seksualnego znęcania się nad nimi.
Wzorzec destruktywnego zachowania.
Sugeruje się, że wzorce destrukcyjnego zachowania wywodzą się z trzech wzajemnie się uzupełniających procesów: wzorców zdezorganizowanego przywiązania, zniekształconych struktur uczuciowo-poznawczych i motywacyjnych i konsekwencji niepewnego przywiązania. Uznaje się, że wzorce destrukcyjnego zachowania powstają ostatecznie wskutek kombinacji neurobiologicznych czynników ryzyka, zaburzeń przywiązania, niewłaściwych praktyk rodzicielskich i patologicznego środowiska rodzinnego. Dzieci ze skłonnością do zaburzenia zachowania rozwijają charakterystyczny styl interpersonalny, który odzwierciedla złożone wzajemne oddziaływania między następującymi czynnikami: predyspozycja biologiczna, niesprzyjające środowisko, zaburzony proces przetwarzania informacji i wpływ rówieśników. Odkryto, że agresywne dzieci nie w pełni wykorzystują sygnały społeczne oraz że interpretują neutralne lub obojętne sygnały, jako wrogie, wytwarzają nieliczne asertywne rozwiązania problemów społecznych i oczekują nagrody za zachowania agresywne. Dzieje się tak szczególnie u tych dzieci, które we wczesnym rozwoju wykazywały agresywne, nadpobudliwe i impulsywne zachowania.