Pytanie 121: Gofred i Wojna chocimska – porównaj dwa wzorce eposu.

Wojciech Potocki pisał Wojnę chocimską w roku 1670. Przed upadkiem Kamieńca i haniebnymi układami buczackimi, które zobowiązywały Polskę do haraczu tureckiego i do utraty Podola oraz wobec coraz groźniejszego niebezpieczeństwa ze strony Turków, po to aby wnukom wystawić jako wzór męstwo dziadów i obudzić w nich wolę walki, wysławiając równocześnie wielkie dzieło oswobodzenia chrześcijaństwa przez jego przedmurze, Polskę. Potocki rozpoczyna dzieło inwokacją do Boga zwracając się do niego z prośbą o zmiłowanie nad chrześcijaństwem i własnym narodem oraz zachowanie pokoju i wolności. A więc pisał ją w momentach ważnych i przełomowych dla całego narodu polskiego. Utwór ten odbiega od tradycyjnych wzorów epopei, jest wierszowaną kroniką, autor nie skupia się na fikcji literackiej lecz na prawdzie historycznej. Odtwarza historię bitwy pod Chocimiem, głównymi bohaterami czyni autentycznych świadków tamtych wydarzeń, a wśród nich najważniejsza postać to hetman Jan Karol Chodkiewicz, nie pomija także wspomnień i anegdot historycznych, które umieszcza w swoim dziele. Bohaterem zbiorowym w Wojnie chocimskiej jest szlachta polska walcząca z Turcją. Poeta charakteryzuje tych ludzi, ale tylko wyłącznie przez ich mowy, próbuje wniknąć w ich psychikę i porównuje je ze sobą na zasadzie kontrastu Chodkiewicz kontra Osman. Zachowany został w konstrukcji poematu układ diariuszowy (wzorowany na diariuszu Jakuba Sobieskiego) i chronologiczne następstwo zdarzeń. Całość ożywia pięknym opisem walk batalistycznych , ciekawymi opisami zmian zachodzących w przyrodzie. Styl epicki, podniosły , uroczysty, godny przedmiotu, kunsztu dodają tutaj również kalambury, gry słowne i anagramy oraz liczne aluzje herbowe. Epikę wyróżnia malowniczość stylu, osiągana głównie przez zastosowanie licznych przymiotników, to też obszerne porównania i doskonale przenośnie, brak jedynie stałych epitetów, które pojawiają się w utworze nielicznie. Drugim znakomitym eposem jest Jerozolima wyzwolona Tassa. Oba eposy łączy idea wojny świętej ,pomiędzy chrześcijanami a muzułmanami, uczestnikami I wyprawy krzyżowej w Jerozolimie wyzwolonej oraz Polakami i Turkami w Wojnie chocimskiej. Także w tym utworze przełomowy moment, czyli wyzwolenie Jerozolimy, Grobu Pańskiego z rąk niewiernych, zaczerpnięty został z eposu klasycznego. Zarówno Potocki jaki Tasso odnosili się do wzorców zaczerpniętych ze starożytności, pierwszy z nich czerpał wzorce z Owidiusza, Wergiliusza, Tacyta stąd nagromadzenie w kronice wszelakich nazwisk mitologicznych. Tasso zaś był zwolennikiem Homera i wspomnianego już Wergiliusza oraz Arystotelesa interesował się również tematyka średniowieczną. Jerozolimę wyzwoloną charakteryzuje także epizodyczność akcji, jej dwutorowość, ponieważ wydarzenia dzieją się zarówno na ziemi jak i w sferze niebiańskiej, połączona z ścisłą treścią historyczną. Podobnie jak Wojna chocimska rozpoczyna się inwokacją tyle że do Matki Boskiej. Bóg interweniuje bezpośrednio w wydarzenia przeciwstawiają mu się siły zła. Autor postaci nadnaturalne i fantastyczne( diabły, anioły, święci, czarownicy i in.) zaczerpnął z eposu rycerskiego. Tutaj również występuje bohater zbiorowy na tle, którego przebija się postać Gofreda czy Solimana. Dodatkowo Tasso wprowadza wątek romansowy. Podobieństwo z dziełem Potockiego to tez niezrównane opisy scen batalistycznych. Tasso ukazał w Jerozolimie znakomitą technikę poetycką.

Pytanie 122: Wojna chocimska jako poemat historyczny.

To historyzm i moralistyka zaważyły na kształcie tego utworu. Potocki chwali w nim dzieło polskiej szabli, sławi niebezkrytycznie, ale odtwarza historie by poruszyć sumienie współczesnych. Potępia przemiany wewnętrzne jakie dokonują się w stanie szlacheckim. Źródła zła upatruje na dworach magnackich, które są według niego przyczyną destrukcji. Mówi o modach niszczących moralność i gospodarkę, o naruszaniu praw, o czarowaniu wzorem galantoma, dręczy go to, że szlachta przestala być zbrojnym ramieniem państwa, razi go wywyższanie się szlachty ponad inne stany, głównie źle traktowanie chłopa. Relacjonując przebieg sprawy chocimskiej stara się nade wszystko, by nad opisem bitwy z 1621r. górował portret „starych Sarmatów ”. Plan epicki odpowiada relacji historycznej głównymi bohaterami stali się prawdziwi aktorzy wydarzeń , a wśród nich szczególne miejsce zajął hetman Jan Karol Chodkiewicz. Cala akcja utworu osnuta jest wokół wydarzeń z 1621r. a więc pierwsza cześć, to opowieść o przyczynach zatargu, o zachłanności potęgi tureckiej, o Tatarach i Kozakach, o sprawach wołowskich i o Cecorze. Druga wprowadza w przygotowania tureckie i polskie, uchwały sejmowe, wysyłanie poselstw o pomoc do krajów ościennych. Cześć trzecia zaczyna się opisem pochodu Lubomirskiego, przybycia Chodkiewicza i przeprawy przez Dniestr, wyczekiwania posiłków. Czwarta , piąta i szósta poświecona jest pierwszym szturmom tureckim. Siódma obejmuje śmierć Karakasza, osadzenie nowego wezyra i śmierć Chodkiewicza. Ósma i dziewiąta dotyczą układów pokojowych, a dziesiąta opisuje zawarcie pokoju i opuszczenie pola bitwy przez wojska.

Pytanie 123: Wzorce Wojny chocimskiej.

Wzorów szukał Potocki w poematach historycznych Samuela Twardowskiego Przeważna legacja 1638r. i Władysław Czwarty (1649r.) i w modelu narracji pamiętnikarskiej, a pojmował poemat epicki jak popularny w baroku Lukan, który w Pharsaliach rezygnował z fikcji na rzecz autentycznej dramaturgii wydarzenia historycznego. Podstawowym źródłem stał się dla niego diariusz bitwy napisany przez Jakuba Sobieskiego, który opracował i wydał po łacinie Commentariorum Chotinensis beli libri tres w Gdańsku 1646r. Potocki zachował w konstrukcji poematu układ diariuszowy, chronologiczne następstwo zdarzeń, dał więc zgodnie z tytułem, opis transakcji, tj. przebiegu przygotowań do bitwy i samej bitwy. Ponieważ dzieło miało być także wykładnikiem określonej filozofii dziejów polskich część pierwszą poświęcił autor na wykład historii, a szczególnie stosunków polsko – tureckich. Korzystał również z innych źródeł, np. z łacińskiej kroniki biskupa Pawła Piaseckiego, któremu zawdzięcza opis wycieczki Osmanowej pod Kamieniec i Paniowice. Obok tych dzieł polegał i na podaniach rodzinnych, np. Pisarskich i Lipskich. Potocki znał na wylot całe Pismo Święte i autorów klasycznych: Liwiusza, Tacyta, Justyna, a z poetów Wirgiliusza i Owidiusza stąd nagromadzenie w utworze nazwisk mitologicznych i innych. Czytał również historyków nowszych, Thuana i innych.

Pytanie 124: Obyczajowość II polowy XVII wieku w świetle Pamiętników Paska.

Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska zawierają charakterystykę obyczajowości II polowy XVII wieku, przejawia się to miedzy innymi w sposobie ujmowania świata przez ówczesnego szlachcica, który w Pamiętnikach zostaje wyidealizowany jako stan, odgrywający w społeczeństwie wyjątkowo doniosłą rolę. Tylko w szlachcie widzi gwaranta wielkości, bezpieczeństwa i całości ojczyzny. Szlachta polska to stan przesądny i zabobonny, wierzyła w protekcję świętych i była zagorzałym przeciwnikiem wszelkiej herezji, nie akceptowała wyznań innych religii. W świetle utworu Paska szlachta wychodzi na naród zacofany, nie znający obyczajów innych narodowości przykładem jest podroż narratora do Danii, gdzie zwyczaje miejscowej ludności wprawiają go w zdumienie, ponieważ ludność ta przed snem zdejmuje szaty i kładzie się spać nago w Polsce takie zachowanie jest niedopuszczalne dlatego tak oburza Paska, dziwią go także ich potrawy, meble np. łóżko w ścianie. Na polską obyczajowość składają się również stręczenie żony a w związku z tym sposób w jaki prosi się wybrankę o rękę. W Polsce XVII wieku niezwykle modne bywały polowania oraz zabawy organizowane przez możnych na, których bawiono się, pito i ucztowano. Polacy według Paska sa szczególnie nie chętni narodowi francuskiemu, pomija cechy charakteru ganione przez opinie szlachecką takie jak pieniactwo, stosowanie przemocy w zatargach, ale mimo to czasem opowiada o jakimś akcie okrucieństwa np. opis sporu o to, kto zetnie pojmanego oficera.

Pytanie 125: Estetyka barokowa w Gofredzie – omów na przykładach.

W Gofredzie mamy do czynienia z barokową kwiecistością stylu. O charakterystycznych własnościach stylu barokowego przesądza nagromadzenie dużej ilości różnorakich śródków stylistycznych, takich jak:

Epitety – wojsko ochotniejsze, piękna jutrzenka, nieszczęsna starość, perskie hufce, czarni królowie, pogańscy wodzowie, mróz zimny…

Metafory – „Piękna jutrzenka śmiała się, jaśniejsze

Biorąc promienie od słońca złotego.”

„On się mało co zmienił – bardziej ona

Wprzód mrozem, potem gorącem dotknięta.”

Paralelizm składniowy – „Na moją sławę, na cześć Chrystusowę

Na swą powinność ku bogu – pomnicie.”

Oksymoron – martwe popioły, głód niespokojny, wieczna niepamięć

Anafora –„ Już się straszliwe poczyna potkanie,

Już pola nie znać, już się pomieszały,

Już się na skrzydłach bitwa poczyna,

Już się za jazdą piechota ruszała.”

Pytania retoryczne – „Któż wżdy się z woyska wprzód Chrześcijańskiego.

Potkał na on czas? Co tez mówią o tem?”

„Kto zgadnie? Jako wielka liczba była

Zabitych, abo koniem podeptanych?

Kto ich imiona własne może wiedzieć?”

Porównania – „Jako lew nad tem, który leży

Srożyć się nie chce y od niego bieży.”

„Na insze ztamtąd okrutniejszy iedzie

Tak iako potok, kiedy z wiosny wzbierze ”

Paradoks – „Nieprzyjaciółkam zbrojna – zwyciężona,

Y miłośnicam bezbroyna – wzgardzona!”

Hiperbola – „ Tam gzie się biły woyska przebiegając,

Zastał, że wszędzie krew ciekła strumieniem,

A śmierć tryumphy swoie rozciągając,

Nad śmiertelnem się pastwiła stworzeniem.”

Pytanie 126: Listy do Marysieńki jako zabytek epistolografii staropolskiej.

Tekst Listów do Marysieńki , będący arcydziełem staropolskiej epistolografii kryje w sobie historie miłości niezwyklej. Sobieski był znakomitym prozaikiem, jego korespondencja z Marysieńką toczy się wśród burzliwych wydarzeń współczesnego życia politycznego. Osobliwa galeria postaci, z których każda obdarzona została jakimś pseudonimem najwięcej posiada ich adresatka listów, zwana Astreą, Różą, Bukietem, Jutrzenka itp. Oraz sam autor, czyli Jan III Sobieski, imiona te odnoszą się do imion głównych bohaterów romansu pasterskiego Honoriusza. Autor porusza codzienne sprawy, opisuję prozę życia na tle, której rozgrywa się ich romans, ale nie pomija także obecnej sytuacji politycznej. Sobieski przybliża historię tamtych wydarzeń, będąc ich uczestnikiem i opisując je w listach do ukochanej. Często wplata w treść listów słowa lub cale sformułowania zaczerpnięte z języka francuskiego. Wszystkie listy odznaczają się niezwykle kunsztowną formą. Autor stosuje wyszukane epitety, liczne zdrobnienia i składnię pełną inwersji. Sobieski oprócz pseudonimów posługuje się jeszcze szyfrem , który polegał na tym, że zamiast nazwisk lub określeń niektórych akcji politycznych podaje liczby wedle ustalonego klucza lub posługuje się systemem pseudonimów, określających poszczególne osoby czy pojęcia, np. konfitury – listy, odor- życie, zdrowie, pomarańcze- miłość.