Polański E., Dydaktyka ortografii i interpunkcji (dyktanda, sposób ich przeprowadzania itd.)

Pisanie ze słuchu, czyli DYKTANDO, jest ćwiczeniem, podczas którego uczniowie zapisują tekst dyktowany przez nauczyciela. Uczniowie ze słuchu rozkładają słowa na dźwięki i przyporządkowują każdemu z nich odpowiedni znak.

Tej formie zarzucano brak wartości kształcących, gdyż były dawniej traktowane wyłącznie jako środek kontroli i represji wobec uczniów.

Nadmiar :pułapek: prowadzi do zdenerwowania oraz osłabienia koncentracji uczniów, co może prowadzić do nieobiektywnego stanu ortografii uczniów.

Poprawnie zorganizowane dyktando utrwala pisownie wyrazów, odpowiednich na ich poziomie kształcenia i pozwala je zapamiętać.

Dyktando może mobilizować ucznia, aktywizować jego uwagę, wiedzę umiejętności, oraz wole, ponieważ w czasie pisania jest zdany tylko na siebie. Takie ćwiczenie rozwija samokontrole powstają prawidłowe skojarzenia wzrokowo-kinestetyczne i słuchowo kinestetyczne, prowadzące do automatyzacji czynności pisania.

Dyktando daje sprawność poprawnego zapisu np. notatki, co może pomóc w przyszłym życiu zawodowym.

Ważną funkcją jest FUNKCJA KONTROLNA dyktand. Wyniki ilustrują postępy uczniów, co jest podstawą do dalszego planowania dydaktycznego, oraz refleksji dydaktycznych polonisty.

ZE WZGLĘDU NA CEL, ćwiczenia dyktanda dzieli się na 1. Wprowadzające, 2. Utrwalające, 3. Sprawdzające.

Wprowadzające: zaznajamiają uczniów z nowymi zagadnieniami ortograficznymi. Nauczyciel powinien zacząć od ćwiczeń zawierających jedna trudność. Polonista najpierw wyjaśnia pisownie i regułę ortograficzną. Czas dyktanda wprowadzającego, wraz z oceną i ćwiczeniami nie powinien przekraczać 25 minut, podobnie jak to jest w przypadku innych ćwiczeń ortograficznych. Uprzedza sie uczniów o znajdujących siew tekście trudnych programach. Tych dyktand nie należy oceniać stopniem.

Utrwalające: (wdrążające) maja na celu utrwalenie przystosowanego materiału ort. w zakresie poznanych reguł pisowni. Wyróżnia sie kilka rodzajów dyktand utrwalających:

1. Z objaśnieniem – jego zadaniem jest zapobieganie błędom oraz objaśnienie pisowni, ta drogą kształci się świadomy stosunek uczniów do ortografii. Uczniowie powinni być skupieni takie dyktanda przeprowadza siepo opanowaniu wiadomości. Pisownie objaśnia sie tylko gdy istnieje taka potrzeba, bez niej rozpraszani są uczniowie. Dyktanda z objaśnieniem dzielimy na wzrokowe i słuchowe.

Dyktanda wzrokowe i słuchowe są stosowane od początkowego okresu nauki. W klasach młodszych przeważają wzrokowe, słuchowe zaś w starszych ale ostrożnie by dziecko nie zapamiętało złej pisowni wyrazu.
WZROKOWE – rozpoczynamy je od czytania teksu, omówienia treści i analizy ortograficznej, po czym wolno dyktujemy zdania. Uczniowie sami sprawdzają tekst zgodnie z poprawnym na tablicy. To ćwiczenie jest przydatne do utrwalenia wyrazów z pisownią opartą na zasadzie historycznej i konwencjonalnej
SŁUCHOWE – trudniejsze od wzrokowych, wyrabiają słuch dziecka i , rozumienia treści, utrwalają zapis na spostrzeżeniach słuchowych. W pierwszych latach nauki wprowadzamy węższy zakres słownictwa, oparty na zasadzie fonetycznej, czytając zdanie po zdaniu i je objaśniając. Później uczniowie zapisują i sprawdzają z poprawnym tekstem na tablicy. W klasach starszych dyktand te maja szerszy zakres, z wyrazami o poprawności opartej na różnych zasadach. Ten rodzaj ćwiczenia służy wyrabianiu i umacnianiu nawyków, może być ćwiczeniem wdrażajaco-utrwalajacym

1. Wybranych reguł i form – stosowane gdy zagadnienia ort. SA dobrze przyswojone i utrwalone. Polega na napisaniu tego tekstu który dotyczy wskazanej reguły. Ważne jest sprawdzenie prac uczniów: np. po przeczytaniu zdania uczeń wskazany zapisuje na tablicy wyrazy, do których stosuje daną regułę. pozostali sprawdzają poprawność, której zasadę uzasadnia piszący. To dyktando zmusza uczniów do koncentracji uwagi, wyzyskiwania posiadanych wiadomości oraz czynnego stosunku do zapisywanego tekstu. Stopniowanie w tego rodzaju dyktandach polega na wprowadzeniu więcej niejednej reguły, raz na łączeniu wybierania z tekstu wyrazów zawierających wskazaną trudność z poleceniem tworzenia nowych form.

2. Swobodne – uczeń nie musi dokładnie zapisywać dyktowanego tekstu, dozwolone jest używanie synonimów a także zmiana stylu. Sposób przeprowadzenia: np. nauczyciel czyta tekst w całości, następnie dzieli go na części i omawia treść dyktowanego fragmentu. Po objaśnieniu czyta ponownie częściami. Uczeń ma za zadanie najwierniej zapisać usłyszane zdania lub fragm. Jeżeli uczeń zapomni jakiegoś wyrazu może go zastąpić innym pod warunkiem że nie zmieni sensu treści.

3. Twórcze – uczniowie sami układają tekst do zapisania. Możemy wyróżnić ćwiczenia: 1. Gdzie uczniowie dopisują wyrazy, opuszczone przez nauczyciela w dyktowanym tekście 2. Ćw. oparte na zmianie formy gramatycznej tekstu, 3. Komponowanie opowiadań na określony temat z użyciem odpowiednich wyrazów zawierających określoną trudność ortograficzną. To aktywizuje uczniów, sprzyja zapamiętywaniu.

Dyktanda twórcze i swobodne łączą zagadnienia poprawności ortograficznej ze stylistyką i tzw. Formami wypowiedzi

1. Autodyktando – może byś stosowane w ciągu całej nauki szkolnej. To ćw. pomiędzy przepisywaniem a pisaniem na podstawie pamięci wzrokowej. . Uczniowie piszą z pamięci przeczytane na tablicy zdania, które opanowali juz wcześniej. Gdy maja wątpliwości mogę zaglądnąć do tekstu

Sprawdzające:

1. Zapobiegawczo-sprawdzające – stosowane w klasach niższych Szkoły podstawowej. Angażują pamięć długotrwałą uczniów. Wcześniej uczniowie zapoznają się z tekstem przeznaczonym do zapisu. Uczniowie muszą samodzielnie wyćwiczyć pisownię ortografów. Trzeba uważać na ściągających i przygotowujących gotowce.

Nauczyciel powinien dysponować słownikami, aby walor dydaktyczny dyktand mógł wzrosnąć. Ważna jest technika przeprowadzania dyktand. Nauczyciel powinien dyktować powoli z odpowiednia intonacja, aby zmniejszyć ilość błędów. Wielkie szkody ponosi hiperpoprawna wymowa. Ważne jest również, by po napisaniu dyktanda- sprawdzianu omówić wyrazy trudne pod względem ortograficznym, a nawet zapisać je w poprawnej formie na tablicy i w ten sposób zapobiegać możliwości utrwalenia się wyrazu błędnie napisanego.

Kształcenie sprawności językowej i komunikacyjnej, red. Z. Uryga, M. Sienko, Kraków 2005 - teksty dotyczące podsystemów języka (np. fleksji, fonetyki itd.)

Rozdział : Miejsce nauki o języku w kształceniu językowym uczniów (Jadwiga Kowalikowa, Helena Synowiec)

(wybrałam ten rozdział w których najwięcej jest o podsystemach… Zacznę od tego, że w języku polskim mam cztery podsystemy języka tj.: fonologiczny, morfologiczny, leksykalny, składniowy.)

CEL: dyskusja nad potrzebą nauczania „o języku” w szkole. O niezbędności posiadania świadomej wiedzy gramatycznej języka: o jego budowie, mechanizmach działania, i rozwoju. Dyskusja na temat funkcjonalności nauki o języku.

1. Wykładniki funkcjonalności w dydaktyce języka i nauczaniu szkolnym

Język wiąże się z terminami: funkcjonalność i funkcjonalny, ponieważ on współcześnie:

• Podporządkowuje naukę o języku nauce języka

• Jest praktyczny w zakresie: mówienia, pisania, czytania i słuchania,

• Ma pragmatyczny i komunikacyjny punkt widzenia w relacji nauczyciel-uczeń, wprowadzając kategorią nadrzędnej kompetencji komunikacyjnej.

• To narzędzie i tworzywo.

• Docenia praktyczne doświadczenia uczniów potrójnym wymiarze:1. Jako punkt wyjścia do działań dydaktycznych, 2. Jako płaszczyznę odniesienia, 3. Jako cel ogólny.

• Jest miernikiem przydatności wiedzy czyni komunikacyjny i pragmatyczny sukces użytkownika języka.

• Ze weryfikator skuteczności samego kształcenia uznaje tekst: obieralny, nadawczy, tworzony.

1. Wiedza o języku w koncepcji Anny Dyduchowej

„jeżeli wiec język traktować sie będzie jednocześnie jako narzędzie komunikacji, kompetencje indywidualnego nadawcy, (odbiorcy) oraz czynności i akty komunikacyjne, prowadzące do powstawania tekstów, należy mieć na uwadze to, że zakres sprawności posługiwania się językiem wchodzić musi orientacja w gotowych elementach i konstrukcjach językowych, świadomość możliwości wyboru i kombinacji struktur językowych, oraz umiejętność dokonywania tych wyborów. Z samej wiec istoty języka wynika zakres znaczenia pojęcia – kształcenie sprawności językowej.
Pierwszym postulatem wobec tego kształcenia jest więc zapoznanie ucznia z gotowymi elementami językowymi, czyli z opisem jezyka w jego postaci statycznej.”
(A. Dyduchowa, Metody kształcenia sprawności językowej. Projekt systemu, model podręcznika.

Poprawność językowa w szkole jest doskonalona w oparciu o opinię znawców (np. Z. Klemensiewicz) podkreślając systemowy i funkcjonalny aspekt języka: teoria (znajomość teorii dotyczącej podsystemów języka) + praktyka (umiejętności poprawnego zastosowania zdobywanej wiedzy). Świadomie!

Dydychowa proponuje stosowanie metod:

• Norm i instrukcji,

• Okazjonalnych ćwiczeń sprawnościowych,

• Analizy twórczego naśladowania wzorów.

Wykorzystanie wiedzy gramatycznej w toku metody analizy i twórczego naśladowania wzorów istnieje w 2 fazach:

1. Ćwiczeniach analitycznych(analiza sposobu konstruowania tekstu – wzoru).

2. Ćwiczeniach transformacyjnych (twórcze spożytkowanie wzoru)

Pierwsza faza pozwalana wyrażenie drugiej.

Posługiwanie się wiedzą z zakresu podsystemów języka usprawnia opis tekstu wzorowego. Takie operacje uzmysławia uczniom, ze sam wycinek rzeczywistości poza językowej można przedstawić w różnym kształcie językowo-stylistycznym, uwarunkowanym socjolingwistycznie, pragmatycznie, bądź przez wyznaczniki gatunkowe tekstu.

Wiedza teoretyczna zakresu podsystemowości języka pomoz uczniom w doborze elementów języka, formy składniowej itd. , co będzie działaniem świadomym i efektem zdobytej wiedzy.

Rezultaty nauki o języku wpisują sie w metodę norm i instrukcji.
Dyduchowa:
SPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA= podstawy teoretyczne + ćwiczenia praktyczne

Sama znajomość teorii z zakresu wiedzy o języku nie gwarantuje pełnej sprawności w posługiwaniu sie językiem. Potrzebna jest PRAKTYKA , ukierunkowanie działania (wyznaczniki gatunkowe, zasady doboru środków jezykowo-styistycznych)

Największe szanse spożytkowania szkolnej nauki o jezyku stwarza metoda okazjonalnych ćwiczeń sprawnościowych. Pełni role regulującą: ocenia zjawiska z zakresu podsystemów języka, wskazuje ich funkcje.

1. Wymiary funkcjonalności.

Ramę funkcjonalności w kształceniu językowym wyznaczają 3 komponenty

1. Powszechne, zgodne ze słownikiem JP rozumienie terminów: funkcjonalny: funkcjonalność

2. Założenia językoznawstwa funkcjonalnego.

3. Wszystkie aspekty procesu nabywania i doskonalenia umiejętności językowych ( sprawnościowy, normatywny, pragmatyczny, aksjologiczny, które powinny być uwzględnione w dyskursie edukacyjnym oraz zadaniach i ćwiczeniach).

Z założeń językoznawstwa funkcjonalnego wyłaniają się wymiary funkcjonalności (jest ich 8)

Wewnątrzsystemowy, 2. Tekstowy, 3. Integracyjny, 4. Twórczy, 5. Pragmatyczny, 6. Retoryczny, 7. Kognitywny.
8. komunikacyjny

Ad 1. WYMIAR WEWNĄTRZSYSTEMOWY – fundamentalny i elementarny poziom funkcjonalności. Dla ucznia niezbędny do zrozumienia istoty pełnionej przez jezyk, powstania i hierarchii w obrębie systemu, tj. , w jaki sposób fonemy(fonetyka) determinują znaczenia morfemów (morfologia), jak i dlaczego morfemy decydują o powstawaniu , odmianie, budowie wyrazów, jak wyraz staj się określoną częścią zdania.

Postulat wychodzenia” Od TEKSTU” „DO TEKSTU” poprawionego (doskonalonego) nie wyklucza podejścia analitycznego (badania utkania językowego całej wypowiedzi). Odbiorca jak i autor wypowiedzi – dzięki refleksji wynikającej z wiedzy z zakresu różnych płaszczyzn systemu – kształtuje świadomość skutków i korzyści, wynikających z użycia różnych środków językowych: brzmieniowych, gramatycznych, leksykalnych, stylistycznych. Przekonuje się o możliwości podporządkowania ich wyboru INTENCJI oraz CELOWI porozumienia się,.

Ad 2. WYMIAR TEKSTOWY

Uczeń rozumie zjawisko dźwiękonaśladowczości, wnioskuje o możliwościach realizowania funkcji poetyckiej wypowiedzi za pośrednictwem składników warstwy brzmieniowej języka. Podobnie w przypadku wyrazotwórczej i ekspresywnej funkcji morfemów: formantów, czy końcówek równoległych. Użytkownik języka rozumie związek pomiędzy przynależnością słowa do danej części mowy, rolę w zdaniu, tekście i tworzonym charakterze, np. o obrazowości decyduje nasycenie przymiotnikami, czasowniki determinują tok narracji, bez określeń tworzą nastrój niespokojny i nerwowy. Epitety i np. wyrazy i związki wyrazowe w formie metafor kreują określoną nastrojowość. Świadomość tych zjawisk świadczy o tym, ze uczeń WIE, POTRAFI i ROZUMIE. Uczeń powinien mieć świadomość związków międzywyrazowych ( ze, np. nie istnieje sama przydawka bez reszty zdania) to zapobiega chaosowi.

Ad 3. WYMIAR INTEGRACYJNY

Czyli łączenie za sobą różnorodnych treści polonistycznych i innych. Język to medium, w roli integratora za pośrednictwem języka, słów, struktur składniowych, stylów. „Obsługuje” skutecznie przekazy historyczne, i geograficzne, teksty chemiczne, fizyczne i definicje matematyczne. Zawierają środki pozwalające na konstrukcje narracji, służącej relacjonowaniu wydarzeń. Użycie języka owocuje tekstem. Stanowi płaszczyznę spotkania kształcenia językowego z literackim, integruje ze sobą. Uczeń ma świadomość że język to tworzywo, medium i narzędzie. Funkcję integracyjną pełni również sam uczeń. Mając do dyspozycji język odbiera i nadaje różnorakie przekazy. Odczytuje cudze intencje, realizuje własne cele, sięgając po argumentacje i perswazje. Z tekstów przejmuje tyle, ile potrzebuje i zdoła przyswoić. Poznaje świat poprzez filtr językowy i to w języku dokonuje jego projekcji i rekonstrukcji.

Ad 4. WYMIAR KREATYWNOŚCI

Twórczy charakter wszystkich działań językowych

Ad. 5. WYMIAR PRAGMATYCZNY

Związany z wieloma formami wypowiedzi. Ich kategorie nawiązują do: 1. Tradycji genologicznej, 2. Typów aktów mowy. Tekst ma moc wykonawczą: (por. zarządzenie, ogłoszenie, polecenie, prośba, zaproszenie). Bliski mu jest kolejny wymiar…

Ad. 6 WYMIAR RETORYCZNY

Jest realizowany przez perswazję i argumentację. Łączy aspekt pragmatyczny z normatywnym, ekstatycznym oraz etycznym.

Ad. 7. WYMIAR KOGNITYWNY

Wynika z pełnienia przez język jednocześnie funkcje poznawczą i ekspresywną. Jest filtrem, przez który człowiek postrzega świat, świadomość poddaje go „obróbce” intelektualnej, a następnie te wrażenia składają Siena intelektualny obraz świata.

Ad. 8. WYMIAR KOMUNIKATYWNY

Mieści MW sobie wszystkie wcześniej wymienione wymiary, pełnią w stosunku do ich rolę wspólnego mianownika.

1. Egzemplifikacje, postulaty, wskazówki.

Zmiany w kształceniu polonistycznym dowartościowały aspekt komunikacyjny oraz instrumentalną funkcję języka. Na dalszy plan zeszły problemy poprawnościowe (gramatyczne, ortograficzne).
Do opanowania zagadnień poprawnościowych niezbędna jest wiedza o systemie językowym. Zatem nie wystarczy ze uczeń poznał wzory poprawnego komunikowania się, musi poznać SYSTEM JĘZYKA. Uczeń powinien być bardziej przygotowany z zakresu wiedzy języku, aby polszczyzny używać poprawnie. Powinno być więcej ćwiczeń służących usprawnieniu języka. Młodzież błędy językowe wyczuwa w większości intuicyjnie, nie przez znajomość zasad… trzeba to zmienić. Ucząc nie tylko posługiwania się językiem poszerzając wiedze – traktując ja funkcjonalnie. Ważne jest tez poznawanie języka ojczystego dla poznawania języków obcych. Uczeń musi uświadomić sobie wartość języka i wiedzy, którą może o nim posiadać.