Psychologia procesów poznawczych. Wykład pierwszy
Kartezjusz „Myślę, więc jestem”.
Dualizm – istnienie dwóch różnych substancji : fizycznej i duchowej (mentalnej).
Problem „mind-body” : zagadnienie między umysłem a ciałem. Jak te dwie substancje są ze sobą „połączone”. Ludzie mieli poczucie, że „nie jesteśmy naszym ciałem”.
Kartezjusz twierdził, że istnieją substancje materialne i rzeczy niematerialne. I dusza jest niematerialna. Ta substancja się w jakiś sposób kontaktuje się z naszym ciałem – przez mózg (szyszynka).
John Watson i B.F. Skinner . Behawioryzm.
Jako rozwiązanie problemu mind-body.
Psychologia jest nauką na temat zachowania ( nie należy badać rzeczy nieobserwowalnych, jedynie to co WIDAĆ).
Nie musimy mówić o żadnych tzw. „stanach mentalnych” (stanach umysłu), ponieważ można opisać zach. człowieka na podstawie sytuacji.
Terminy mentalne których używamy („chce mi się, „muszę”), używamy je tylko „do czasu”, ponieważ nie wiemy jak używać, nazywać to inaczej.
Skinner : „Psychologia jest nauką o ludzkim zachowaniu wspierana przez naukę o zachowaniu innych organizmów. Ale zachowanie ludzi różni się od pozostałych dzięki szczególnej zmianie jaka dokonała się w ewolucji i umożliwiła pojawienie się języków i specyficznych kultur. Oczywiście włączamy w badanie zachowania to co ludzie mówią o swoich procesach umysłowych, swoich intencjach, itd.
Dlaczego behawioryzm jest Ok.?
Behawioryzm jest związany z neuronauką. Wg której za pomocy neuronów i mózgu można, bądź będzie można pokazać za pomocą impulsów.
Mentaliści – natywiści. . Natywista uważa, że stany umysłowe są wrodzone, rozwijają się z czasem.
Behawiorysta jest anty-natywistą. Stany umysłowe możemy opisac przy pomocy zachowania.
!!! Searle (1994) : dyspozycje behawioralne- to określenie zastępujące stany umysłu. To inaczej opis tego co człowiek w danym stanie umysłu zrobi. Np. ktoś mówi „chce mi się pić”- dyspozycja behawioralna to : ten człowiek wypił szklankę wody.
Nie wszystko można wytłumaczyć przy pomocy dyspozycji behawioralnych..
P. Churchland . (Ból = mieć tendencje do tego by założyć jakiś opatrunek). Ale jak określić różnicę między bólem od upadku z bólem od przecięcia nożem.
Co na to behawioryzm? Determinizm – te same reakcje są wynikiem tych samych sytuacji.
Ale bez względu na dyspozycje behawioralne, ludzie są w stanie tworzyć obrazy sytuacji, twory w głowie.
Przeciwko behawioryzmowi :
- Dyspozycje behariowalne są niewystarczające do opisu stanu umysłu.
- W umyśle możemy tworzyć różne reprezentacje bez żadnego zachowania.
- Franciscus Donders (eksperymenty z kolorowym lampkami – coraz trudniejsze zadania – reakcja się wydłużała – badania chronometryczne, chronometria umysłu : im trudniejsze zadanie tym dłużej to robimy. Tym wolniej. )
Dlaczego?
Czas reakcji prostej : zauważenie-decyzja-czas na przesłanie informacji do efektora-reakcja
Czas reakcji prostej z rozpoznaniem bodźca : zauważenie-czas rozpoznania bodźca-decyzja o reakcji- impuls do efektora-realcja
Czas reakcji złożonej…. Dokończ
Analiza czasów reakcji pozwala na stwierdzenie czy system wykonuje różne operacje, jeżeli istnieją różnice czasu reakcji.
Psychologia poznawcza
- to odwrotna (wsteczna) inżynieria. Wiemy jak działa maszyna – co jest na wejściu i na wyjściu, nie wiemy z ilu funkcjonalnych komponentów się składa , nie wiemy jakie są ich funkcje wobec siebie. Trzeba odkryć tworząc „kartę procesu” – czyli diagram obrazujący działanie maszyny.
Funkcjonalizm – jedna z teorii filozoficznych, opisujących relacje między umysłem a ciałem. Mówi, że umysł jest funkcją mózgu. Umysł jest tym co robi mózg. Mózg przesyła różne impulsy elektryczne w wyniku czego jest myślenie. W związku z tym funkcjonaliści twierdzą, że nie możemy dokładnie opisać mechanizmu jak myślenie powstaje, ale możemy opisać to wszystko przy pomocy „opisu funkcjonalnego” czyli nie „jak to się robi”, a „co się robi”. Co po kolei się wykonuje. Nie jest istotne to, w jaki sposób fizycznie połączone są ze sobą elementy strukturalne (ile ich jest, jak się łączą ze sobą, w jakiej są odległości wobec siebie, itp..).
Np. telefon komórkowy : Koduje - zamienia na sygnał - przesyła gdzieś- zamienia na dźwięk.
Elementy systemu możemy zdefiniować w sposób formalny – definicja funkcji w zależności od funkcji innych elementów.
Eksperymenty (inżynieria wsteczna i diagramy)
Dwie małpki posadzono przed monitorami dotykowymi, na których wyświetlały się obrazki (kwardary, kółka, po kolei…koło siebie). Jak małpa zaznaczy w kolejności najpierw dwie figury, potem cztery.. najpierw mniej, potem więcej. Jak zrobiła dobrze, dostaje nagrodę. Poziom trudności rósł aż do czterech obrazków (które trzeba było w kolejności ułożyć).
Na ekranie pojawiały się różne figury, a małpa i tak wybierała mniej potem więcej. Małpy mają funkcję rozróżniania liczebności, abstrahując od tego co widzi. Ale także umysł małpy poza rozróżnianiem obiektów potrafi wykorzystać wiedzę, której się nauczyli.
Już trzy miesięczne dzieci są w stanie dostrzec gdzie jest więcej gdzie jest mniej (funkcja liczebności), ale musi być dwa razy więcej. Dorosły człowiek dostrzeże do 15% różnicy.
Gołębie. Pukające dziobem. Szympansy wybierające która czekolada jest większa (jak tabliczka miała 8-9 kwadracików , wtedy szympansy się w ogóle nie myliły).
Efekt odległości – mniej czasu zajmuje odpowiedź na pytanie , która liczba jest większa gdy
bardziej się różnią. Im mniejsza różnica, tym więcej pomyłek.
Efekt wielkości – więcej czasu zajmuje porównanie liczb większych niż mniejszych. Przy tej
samej różnicy jest więcej pomyłek, gdy zbiory są duże i mniej pomyłek gdy zbiory są małe.
Wykres (eksperymenty) opada gwałtownie, nie prostolinijnie.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Spostrzeganie różnic w liczebnościach zbiorów zgodne jest z prawem Webera.
Prawo Webera – zmiana intensywności bodźca, l – początkowa intensywność bodźca, k – stała wartość ułamka ułamka Webera (np. 0,2 dla odczucia słodkości).
Np. opuszczanie ceny jest zgodne z ułamkiem Webera (skutecznie – 208zł na 199,99zł )
0,15 = wartość prawa Webera dla liczebności . !!
Spostrzeganie zmian w liczebności jest zgodne z prawem Fechnera – opisuje skalę zmysłową, za każdym razem intensywność bodźca musi być większa o stałą proporcję w stosunku do wartości poprzedniej. (Np. Ile musi być cukru żeby człowiek powiedział ,że herbata jest bardziej słodka (obecnie ma 5g) ? Przyrost musi być o 0,2. = 6 gram. Bardziej słodka – obliczyć to samo już od sześciu. (Czyli NIE 7 g) albo np. tak działa skala słuchu : decybele)
Pierwsze podstawowe założenie psychologii poznawczej
Organizmy w jakiś sposób tworzą reprezentacje (relacje) odzwierciedlające istotne dla nich aspekty rzeczywistości.
I wniosek : można badać te reprezentacje jako „byty” abstrakcyjne, czyli bez zagłębiania się w to, w jaki sposób są one realizowane fizycznie.
Na przykład możemy tak „badać” zachowanie np. telefonu komórkowego, który reaguje na wciskanie klawiszy i jako reprezentuje informacje na temat tego, czyj numer rozstał wybrany.
Reprezentacja liczebności:
- jest niezależna od języka
- ma charakter analogowy (kod analogowy = umysłowe wielkości)
- jest abstakcyjna
Trójkodowy model percepcji liczb wg S. Dehaene (analogowy charakter percepcji, kod)
- kod obrazowy – reprezentacja znaków graficznych
- kod werbalny – reprezentacja słów
- kod „umysłowych wielkości” – analogowy kod reprezentujący liczb w postaci umysłowych wielkości. (np. kiedy dodajemy, odejmujemy, porównujemy wielkości.. – ale tabliczka mnożenia się do tego nie zalicza, bo to tylko wkuty ciąg słów)
NATURA KODU ANALOGOWEGO
- liczby reprezentowane są równocześnie w sposób dyskretny (jako słowa lub znaki)
- i w sposób analogowy jako umysłowe wielkości (model menzurki-jeżeli są małe liczby, to nie mamy problemu z odczytaniem ile jest)
Dehaene : Kod analogowy to „umysłowa oś liczbowa”.
Dodatkowy dowód : efekt SNARC. – polega na tym, że to czy odpowiadamy lewą ręką czy prawą ręką , ma wpływ na czas reakcji, przy porównywaniu wielkości liczb, w zależności od kierunku ich prezentacji. Czas odpowiedzi na pytanie, na które liczba jest większa (lub mniejsza) zależy od kolejności prezentacji liczb i tego , czy odpowiada prawą czy lewą ręką.
Eksperyment : 2 5 (wciśnij klawisz na którym jest większa liczba-tu P)
L P
5 2 (takie samo zadanie)
P L
Tutaj ręczność nie ma znaczenia, ale kierunek pisania nie (arabski..)
Drugie podstawowe założenie psychologii poznawczej
- reprezentacje zmieniają się w czasie, co jest wynikiem działania różnego typu procesów
- reprezentacja poznawcza - to sposób reprezentowania pewnego aspektu rzeczywistości
- proces poznawczy – to proces który „przekształca” reprezentacje poznawcze
URLICH NEISSER. (najważniejsza postać psychologii poznawczej).
- procesy to wszystkie operacje , dzięki którym bodźce są transformowane, przekształcane, redukowane, wzmacniane, zachowane, przywoływane lub wykorzystywane w jakikolwiek sposób.
To jakie operacje są możliwe, jakie są łatwiejsze a jakie trudniejsze zależy od formy reprezentacji.
Umysł tworzy reprezentacje poznawcze. Procesy poznawcze dokonują operacji.
Co z tego jest świadome?
Philip Johnson – Laird : świat w naszym umyśle to sekwencja reprezentacji która jest wynikiem działania procesów , świat w naszym nieświadomym umyśle to zbiór procesów.
Czyli : nie mamy świadomego dostępu do tego jakie są procesy poznawcze i jak przebiegają.
Np. nie można opisać tego jak to się dzieje, że widzimy.
John Bargh : Możemy być nieświadomi zarówno tego, że umysł tworzy reprezentacje na „wejściu” i na „wyjściu”. Np. tworząc zdania ze słowem „stary”, „zmęczony”, idziemy wolniej, nie zdając sobie z tego sprawy.
1956 r. MIT – początek psychologii poznawczej. !!!!! Ex.
Ważne bardzo ważne, zapamiętaj!
Noam Chomsky – zadał klęskę behawiorystom, mówiąc że na bazie behawioryzmu dzieci nie były by w stanie nauczyć się języka (dzieci musiałyby dostawać nagrody za każde zdanie, dorośli mówią często źle, a dzieci i tak się uczą dobrze, nagradzanie za złe mówienie dzieci (uśmiech za śmiesznie tworzone zdania) , dzieci wymyślają zdania których nigdy nie słyszały)
George Miller - zapamiętywanie -/+ siedmiu elementów. Na pierwszy rzut oka widzimy, bez liczenia.
Herbert Simson – problem wieży „H”.
( wybrać książkę, i w ciągu miesiąca napisać notkę na jej temat : 4 pkt. – odpadają Zimbardo, Strelau i Cialdini).
Wykład 2.
Relacja między umysłem a ciałem.
!! David Marr : czy da się opisac mechanizm lotu ptaka jedynie na postawie znajomości
anatomicznej budowy piór?
Behawioryzm – umysł nie istnieje, istnieją tylko reakcje i bodźce, czyli zdarzenia fizyczne.
Behawioryzm logiczny – terminy mentalne nie są potrzebne, da się je zastąpić.
Epifenomenalizm - umysł jest epifenomenem czyli ubocznym skutkiem procesów fizycznych
zachodzących w mózgu. Poczucie , że myślimy jest ubocznym skutkiem działania umysłu.
(Metafora żarówki – żarówka świeci, a przy okazji się grzeje)
Funkcjonalizm - stany psychiczne to zdarzenia, które mają pewne funkcje – są przez coś
powodowane, coś powodują, wchodzą w interakcje między sobą, mogą być realizowane w różnych nośnikach fizycznych.
Powstanie psychologii poznawczej :
niepowodzenie modelu behawiorystycznego
powstanie teorii komunikacji
badania lingwistyczne (Chomsky)
badania nad pamięcią
H. Ebbinghaus ! – metoda do uczenia pamięci, sylaby bezsensowne! Badał samego siebie. Sprawdzenie ile razy trzeba czytać listę słów, żeby się ich nauczyć. Można badać funkcjonowanie pamięci w oderwaniu od treści;
E. Tolman – badał szczury. Mapa poznawcza. Jeśli wpuści szczura do labiryntu, żeby sobie po prostu pobiegał, a potem puszcza je jeszcze raz chowając gdzieś ser. Szczury które raz były w labiryncie szybciej odnajdywały ser. Szczury są w stanie stworzyć w swoim szczurzym umyśle coś co nazwał „mapą poznawczą”.
pojawienie się komputerów i informatyki
badania rozwojowe
J. Piaget – można badać stadia rozwoju umysłowego, można to opisywać formalnie bez bodźców i reakcji.
Psychologia poznawcza – co to znaczy?
Dział psychologii, czyli przedmiot badania (co badamy?)
Koncepcja poznawcza, czyli podejście, czyli kierunek.
Metody badawcze w psychologii poznawczej
Model eksperymentalny (przynajmniej jedna niezal. Którą manipulujemy i jedna którą badamy, randomizacja (!) – losowy przydział do grup, eksperymenty służą weryfikacji teorii – wartość eksplanacyjna (eksplanacja=wyjaśnianie, na ile dobrze teoria wyjaśnia) , wartość predyktywna (przewidywanie nowych rzeczy, w przyszłości)
Samoobserwacja – protokoły głośnego myślenia.
To metoda polegająca na tym, że w czasie rozwiązywania zadania, os. badana cały czas mówi o tym co robi.
Należy odróżnić je od introspekcji, która jest (wg. Wundta) tym, że jesteśmy w stanie opisać swoje procesy psychiczne.
Badania psychologiczne (Sternberg)
- Skanowanie mózgu, FMRI (skanowanie aktywności mózgu, to metoda statystyczna)
Tworzenie symulacji komputerowych
Czy algorytm który wymyśliliśmy jest skuteczny. I jakie program popełnia błędy (czy takie same jak człowiek) i czas (np. im więcej cyferek tym wolniej, program musi być dobrze skonstruowany) .
David Marr
Poziom obliczeniowy (komputalny) – stany początkowe , końcowe, ograniczenia procesu. Co taki umysł robi?
Poziom algorytmiczny – jakie są symbole umysłowe i jakie operacje są na nich przeprowadzane (np. zapisywanie w głowie numeru telefonu „trójkami” , taki algorytm).
Poziom implementacji – struktury neuronalne, program komputerowy, realizujący te operacje.
Marr jako przykład podaje kasę w sklepie (zczytanie numeru, powtarzanie, dodawanie).
Inaczej wyglądają operację na wszystkich trzech poziomach, gdy stanem końcowym ma być dokładny wynik, a inaczej wyglądają te operacje gdy stanem końcowym ma być wynik przybliżony.
Pojęcia :
Racjonalizm - racjo=rozum. Da się zbudować modele w psychologii poznawczej teoretycznie. (np. filozofowie umysłu).
Empiryzm – konieczne są badania i eksperymenty. Psychologowie są z natury rzeczy empirystami.
Struktura – tworzenie modeli umysłu ; „co jest” (struktury pamięci – długotrwała i krótkotrwała. To rozróżnienie jest modelem strukturalnym).
Procesy - zmiany w czasie „jak to działa” (Ebbinghaus stworzył : „nabywanie, przechowywanie i odtwarzanie)
Ogólne – to co opisują psychologowie dotyczą wszystkich
Specyficzne – czy tylko niektórych i czasami
Trafność przyczynowa – to jest to samo co trafność eksplanacyjna, czyli wyjaśnianie.
Trafność ekologiczna – wykorzystywalność teorii psychologicznych. Czyli jak wiele zjawisk
opisują tego typu teorie
Badanie stosowane - badania „nie wiadomo po co”. Czyli po to, żeby cokolwiek wiedzieć.
Badanie podstawowe - badania po to, żeby wykorzystać w praktyce.
Alan Turing
- maszyna Turinga – może wykonać wszystkie operacje, które da się przedstawić w postaci ciągów symboli (0,1) i reguł (przesuń w lewo lub w prawo). Każdy problem który jest obliczalny da się policzyć na jakiejś maszynie.
„Komputerowa metafora umysłu”. Komputer jest systemem operującym informacjami.
Umysł jako urządzenie komutacyjne – obliczeniowe.
Alan Newell
Umysł to maszyna która robi operacje na symbolach.
Stany umysłu mogą być opisywane przy pomocy symboli (w mocniejszej wesji umysł jest zbiorem symboli).
Jest jedna rzecz która różni umysł od komputera : INTENCJONALNOŚĆ! (Aboutness)
Działanie umysłu nie zależy tylko od formy symboli, a także od tego, co one oznaczają.
Reprezentacja umysłowe odnoszą się do czegoś same z siebie (W komputerze odkoszenie się jest opisane przez program).
Johnson – Laird- reprezentacje umysłowe mają charakter semantyczny czyli „zawierają wiedzę” na temat tego do czego się odnoszą.
D. Dennett
Nastawienie intencjonalne – strategia interpretacji zachowania polegająca na traktowaniu organizmu zachowującego się jako organizmu , który „wybiera” działania, biorąc pod uwagę swoje „przekonania” i „chęci”.
Systemy intencjonalne – systemy, których zachowanie można przewidzieć stosując nastawienie intencjonalne.
(np. uważanie, że zwierzęta mają intencje „nie chce jeść”..)
Strukturalne modele umysłu :
Blokowy model pamięci (umysłu) wg Atkinsona i Shiffrina.
- Pamięć ultra-krótkotrwała, zapamiętuje tylko na chwilę i nie wie co to jest.
(„Rejs” – dialog : jak się nazywa ten facet? Jakoś tak na Si…., - w pamięci zapisały się tylko dźwięki).
- Pamięć krótkotrwała – pamięć interpretacji tego co to znaczy, trzeba w kółko powtarzać. („Końskie nazwisko” – „Owsiany” – znaczenie), procesy umysłu
- Pamięć długotrwała – bloki pamięci. Przechowywanie.
Blokowy model pamięci roboczej wg Allana Baddleya
- systemy czasowego podtrzymywania informacji (np. odrębny system dla słów – na przykład ucząc się lepiej nie jest słuchać piosenek w języku polskim, które dodatkowo obciążają ten system , obrazów, epizodów)
Craik i Lockhart (NIE blokowy!!) koncepcja poziomów przetwarzania
- model procesualny – opisuje całość, nie strukturę.
- Im coś jest trudniejsze, tym ludzie gorzej coś zrobią. Co jest trudniejsze?
- Im głębiej jest coś przetworzone tym lepiej jest zapamiętane. (lepiej uczyć się krótko, ale intensywnie i włożywszy w to wysiłku jest efektywniejsze niż uczenie długie ale powierzchowne).
- Eksperyment : Ludzie którzy porównują małe i duże litery popełniają później najwięcej błędów w teście poznania (w porównaniu do tych którzy dopasowywali rym, albo uzupełniali zdanie podanym słowem)
Model modułowy Jerry’ego Fodora. Psychologia ewolucjonistyczna
- Procesy są zależne od dziedziny – to znaczy , że są ważne tylko w jednej dziedzinie.
- procesy mają charakter balistyczny (działają automatycznie ) – jak zacznę, nie mogę przerwać. („Gdzie sa moje kanapki?!” – kończę pytanie nawet jak już je zauważę)
- Procesy umysłowe są „zakapsułowane”. – jak już się zaczął proces to nie możemy wytłumaczyć mechanizmu tego procesu.
Psychologowie ewolucjonistyczni : mózg nie jest jednym organem do wykonywania wszystkich typów zadań.
Moduły. Mechanizm psychiczny wykształcony w procesie ewolucji. Przyjmuje tylko wąski zakres informacji. W przeszłości niezmiennie sprzyjał przetrwaniu i reprodukcji.
Sztuczne sieci neuronalne – mózgowa metafora umysłu (koneksjonistyczny – koneksje=połączenia). PDP.
- informacje sa zapamiętywane w postaci rozproszonej jako wzorzec połączeń.
- modele tworzą sztuczną sieć neuronalną.
- wiedza systemu zawarta jest w sile połączeń
- nabywanie nowych informacji i ich utrwalenie to zmienia siły połączeń pomiędzy jednostkami (neuronami)
- uczenie się czasu przeszłego systemem PDP
Reprezentacje poznawcze
-Spór pomiędzy stanowiskiem analogowym (tworzymy obrazy) i poza-analogowym (inaczej : proporcjonalne; obrazy które tworzymy są sztuczne, dlatego, że to tylko interpretacja zdań, które usłyszeliśmy/przeczytaliśmy).
- Rober Shepard. (stanowisko analogowe)
- Zenon Pylishyn (stanowisko poza-analogowe)
- reprezentacje umysłowe są „jakby były obrazami”, nie mają szczegółów, nie są pełne, ale są wystarczające do tego, żeby odpowiedzieć na pytanie. => analogowe.
- Jedni twierdzą , że umysłowe reprezentacje tworzą obrazy, inni, że zdania, trzeci że i to i to.
- Paivio (koncepcja podwójnego kodowania – jedno i drugie). Wolniejszy czas reakcji kiedy ludzie wyobrażają sobie słonia i królika, kiedy pytamy o to czy królik ma wąsy. – bo słoń jest większy. To oznaczałoby, że musimy to sobie wyobrazić. Na pytanie czy kot ma pazurki – czas reakcji jest taki sam, dlatego, że wiemy, mamy zakodowane że wszystkie koty mają pazurki)
- Philip Johnson-Laird : każdy typ myślenia polega na tworzeniu umysłowych reprezentacji sytuacji, które mogą mieć miejsce wtedy gdy przedstawione informacje są prawdziwe. Te umysłowe reprezentacje to tak zwane modele umysłowe , czyli uproszczone „szkice” odzwierciedlające to, co wspólne dla wszystkich sytuacji, w których dane informacje mogą być prawdziwe.
Model umysłowy – uproszczony szkic który tworzy nasz umysł. Ma charakter semantyczny – można ocenić czy są prawdziwe czy nie poprzez porównanie z sytuacją która jest modelowana.
Biologiczny przykładzik na koniec : W komórkach mózgu jest miejsce w którym jest receptor wrażliwy na światło, ale wrażliwość na światło zmienia się w zależności od dwóch białek które są cały czas produkowane (period i timeless). Jedno pobudza mózg, drugie osłabia działanie mózgu.
(Ciekawostka : dzieci, które urodziły się wtedy kiedy było mniej światła są bardziej aktywne wieczorem, w przeciwieństwie do dzieci, które urodziły się wtedy kiedy było więcej światła)
Wykład 3.
Spostrzeganie.
Stadia procesu spostrzegania :
BODZIEC DYSTALNY – ilość energii świetlnej zawartej w bodźcu (to co widzimy). To co ma
obraz na siatkówce
BODZIEC PROKSYMALNY – ilość energii która została zarejestrowana
(przykład otwieranych drzwi – jeśli otwieramy drzwi widzimy cały czas otwierane drzwi, a obraz proksymalny – drzwi się zmieniają – stają się coraz bardziej trapezowate)
FIKSACJA – chwilowa koncentracja wzroku na jakimś punkcie
SKADA – co chwilę nas wzrok skupia się na innym punkcie („przeskakiwanie”).
Pojęcia . . .
Obrazy na siatkówce są odwracane do góry nogami.
120 milionów – ilość komórek siatkówki !!!!
250 milionów receptorów aktywnych na światło mają obydwa oka.
Oko ludzkie jest w stanie dostrzec nawet 500 odcieni.
PLAMKA ŚLEPA – jak pada na nią obraz to nie widzimy.
PLAMKA ŻÓŁTA – największa wrażliwość, najwięcej czopków. (zawiera wyłącznie czopki).
LGN – ciała kolankowane boczne. Równocześnie przekazuje informacje do kory mózgowej i do ciała migdałowatego.
(Zanim zinterpretujemy bodziec już wiemy czy go lubimy czy nie).
Budowa siatkówki
Rodoksyna - białko w siatkówce , zmienia się pod wpływem światła. Witamina A.
Przykład : w baterii jest płyn który powoduje prąd.
Naiwny realizm percepcyjny - Przekonanie , że system wzrokowy rejestruje obraz po obrazie. „Mogę opisać to co widziałem” – bzdura!
Złudzenie Herringa - dowód na to, że naiwny realizm jest naiwny
Słoń jest dalej, kot bliżej – wydają się tej samej wielkości, ale ja wiem , że słoń jest większy.
Spostrzeganie z dołu do góry i z góry na dół.
Z góry na dół (top-down) „wiedziałem wcześniej”. Mogą być już od urodzenia.
Z dołu go góry (bottom- up)
Eksperymenty „urwisko wzrokowe”, ani koza ani dziecko nie wchodzi na szklaną posadzkę.
Procesy bottom-up
Badania Hubela i Wiesela
Eksperymenty z kotami i elektrodami. Badania reakcji komórek nerwowych na to co widzi. Na podstawie ciała kolankowego bocznego – kot reaguje na widok kropki. Na podstawie kory wzrokowej reakcja jest wtedy, kiedy kot zobaczy kreskę.
Rozkładamy obraz na poszczególne cechy. 6 detektorów cech u kota
Magazyn informacji sensorycznej – pamięć ikoniczna i pamięć echoiczna
Efekt Sperlinga – magazyn pamięci ikoniczne, procedura do odtwarzania częściowego. Błysk znaków (lub + wysoki, średni, lub niski dźwięk). Powiedz co było w danej linijce.
Wynik eksperymentu – Ci z dźwiękiem lepiej sobie przypominali literki. System wzrokowy przez krótką chwilę zatrzymuje bardzo dużą ilość informacji. Bez dźwięku zapominamy o tym co zapamiętaliśmy (obraz zanika w czasie), a dźwięk każe skupić się tylko na trzech literach, które już pamiętamy. Jednak po sekundzie dźwięk już nie pomaga.
W procedurze Sperlinga nie da się wymusić odpowiedzi ze względu na kategorie (czy literki czy cyferki).
Pamięć ikoniczna – hipoteza podwójnego kodowania
Równocześnie zaczyna działać proces zapisywanie i interpretacja obrazu (interpretacja działa wolniej). Pamięć ikoniczna może mieć równocześnie kod obrazowy i informacyjny .
Ekspetyment Merikle – badani oglądają tablice na których pojawiają się cyfry i literki. Badany musiał powiedzieć co się pojawiło (literki czy cyfry) . + sygnał. Jeżeli sygnał jest przed prezentacją, badani nie mają problemu z powiedzeniem czy to są literki czy cyfry.
System pamięci ikonicznej przez krótki czas także przechowuje informacje na temat kategorii. (jesteśmy w stanie zinterpretować bodziec).
Czy w umyśle tworzone są obrazy czy filmy?
Ekperyment Tatlera (!!) – badani zaparzały sobie herbatę z kamerką na głowie. Robiło się ciemno nagle i badana osoba miała powiedzieć co przed chwilą widziała – tu badani opowiadały, a na pytanie co robili przed chwilą – było problematyczne. Czyli jednak „dyskretne zdjęcia”.
Systemy referencji w pamięci sensorycznej
Dwa systemy koordynacji wzrokowej – jednooczny i dwuoczny.
Informacje na temat pozycji oczu i na temat pozycji ciała.
Procesy top down
Stałość spostrzegania
- w wielu sytuacjach ilość informacji jest wystarczająca alby przy wykorzystaniu wcześniejszej wiedzy widzieć ten sam obiekt w taki sam sposób.
(dlaczego wydaje się wieczorem, że śnieg jest biały?) !!
Widzenie głębi :
- dwuoczne :
stereopsja (nieodpowiedniość obrazów na siatkówce-przesunięcie)
konwergencja (istotna tylko dla przedmiotów blisko. Duża umiejętność konwergencji u małych dzieci).
- jednooczne
brak ruchu (wskazówki obrazkowe : wielkość-im dalej tym mniejsze, wysokość, zasłanianie, gradient powierzchni- im coś jest dalej tym jest gęściej, perspektywa-np.atmosferyczna obiekty dalsze wydają się zamglone z powodu drobinek kurzu znajdujących się w powietrzu; „złudzenie księżyca”-nad jeziorem wielki bo jest czysto)
ruch (paralaksa ruchowa – nierównomierność, dwukierunkowość przesuwania się obrazów wtedy kiedy jesteśmy w ruchu, w stosunku do punktu fiksacji. Przykład – jazda pociągiem. Przedmioty z tyłu jadą razem z nami, a przedmioty z przodu uciekają do tyłu)
Przykład : Sześcian Neckera – czy leży na wierzchu białej kartki z czarnymi
plamy czy pod białą kartką a widać go przez czarne otwory?
Pokój Amesa – youtube.com
Nastawienie percepcyjne
Wcześniejsza wiedza wpływa na interpretację bodźca i może być różna w zależności od wcześniejszej wiedzy.
Tversky – zmienny charakter cech diagnostycznych.
(buzie „do których twarzy na dole, podobna jest twarz na górze” - podobieństwo nie zależy tylko od tego na ile dwa przedmioty są do siebie podobne, ale także jak te dwa przedmioty różnią się od „otoczenia” – od cech innych obiektów)
Bruner i Postman – rola nastawienia i wcześniejszych doświadczeń . Karty (pik zamieniony z sercem). Przy krótkiej prezentacji osoby badane nie widzą nic złego w kartach. Ale szybciej rozpoznają karty spójne niż niespójne.
Interakcja procesów poznawczych i procesów percepcyjnych : niektórzy badani twierdzili, że karty były ine niż zwykłe ale : bardziej jasny czarny, jakiś czerwonawy czarny….
Kategoryzacyjny charakter spostrzegania
Jednym z celów procesu spostrzegania jest klasyfikowanie obiektów do umysłowych kategorii
Umysłowa kategoria – zapisana w pamięci długotrwałej wiedza na temat cech/wyglądu obiektów należących do tej samej kategorii
Hipoteza nominalistyczna – kategorie umysłowe mają swoje nazwy.
Jeśli jest coraz więcej obiektów które uważamy za takie same, podobne to prędzej czy później powstanie dla nich nazwa.
Dowód z teorii osobowości – hipoteza leksykalna dla cech osobowości : teorie cech zakładają , że ludzie nazywają istotne dla nich aspekty osobowości (np. ludzie weseli, smutni..ogarnięty..itd. )
Eksperyment Kanizsy : jedna grupa uczestników opowiada o pewnych rysunkach, a druga musi je narysować. Łatwiej było narysować grupę A, bo odnoszą się do znanych kategorii (np. czarny trójkąt narysować ładniej niż „dziwne, czarne plamy”)
Efekt znajomości – bodźce które są znane , są szybciej dostrzegane.
Eksperyment : decyzja leksykalna !!!
Osoby badany muszą odpowiedzieć na pytanie czy litery które widzą na ekranie są słowem czy nie są słowem.
- czas reakcji zależy od frekwencji słowa w języku (!) – co potwierdza efekt znajomości.
- słowa są szybciej rozpoznawane niż niesłowa nawet wtedy, gdy ich prezentacja jest bardzo krótka
- efekt znajomości jest skutkiem działania procesów poznawczych i procesów percepcyjnych.
- efekt znajomości zależy od kontekstu (tego co było wcześniej lub towarzyszy) a także od nastawienia osoby badanej.
Eksperyment Bentona i Moskovitcha
Istnieje efekt powtarzania (łatwiej było rozpoznać słowo , które było na liście wczesniej)
Efekt powtarzania jest dużo słabszy przy percepcji nieznanych twarzy.
Wykład 4.
Psychofizyka klasyczna
- Fechner.
Rodzaje progów: (!!)
Próg bodźca
Próg różnicy (jnd – Just notice difference) – jaka jest minimalna różnica którą człowiek jest w stanie dostrzec. (Prawo Webera-próg różnicy jest wartością stałą dla danego typu bodźców).
Próg absolutny
- Fernberger (1931) EKSPERYMENT- ludzie oglądają odcinki i mają powiedzieć czy są tej samej wielkości czy różne. Powiedz który dłuższy albo nie wiem. Druga grupa ma inaczej : “... powiedz “nie wiem”, gdy pomimo wysiłku nie jesteś w stanie dostrzec różnicy”
W spostrzeganiu mają znaczenie też czynniki pozasensoryczne (np. nastawienie osoby badanej)- czynniki motywacyjne. Wpływ na nastawienie percepcyjne – gotowość postrzegania.
Teoria Detekcji Sygnałów
(ważne)
Podobne działanie do działania lekarzy : wyniki usg. : mogą przypominać np. raka czegoś tam, ale wcale tak naprawdę nie muszą nim być. (Fałszywy alarm).
Ludzie prawie zawsze dobrze identyfikują – i równie bardzo dużo fałszywych alarmów. Jeżeli jest dużo trafień i mało fałszywych alarmów – to znaczy, że taka osoba dobrze różnicuje.
Przykład : lekarz widzi wynik usg. Wie jaki jest rozkład takich wyników u kobiet zdrowych i chorych. Lekarz który słabo różnicuje myśli, że ten obraz który widzi, pojawia się równie często u kobiet chorych i zdrowych.
Na postawie proporcji odpowiedzi można stwierdzić jaka jest reprezentacja sygnałów i szumów.
Jeżeli d’ = 0, to osoba dobrze różnicuje.
Empiryczny kształt krzywej ROC.
Na podstawie częstości różnego typu odpowiedzi (trafień i fałszywych alarmów) można utworzyć krzywą obrazującą sposób funkcjonowania odbiorcy. Kształt krzywej ROC zależy również od czynników pozasensorycznych (motywacja).
Teoria asocjacjonistyczna
Spostrzeganie jest sumą wrażeń
Prawa kojarzenia (łączenia): (!!!!)
•Styczność w przestrzeni
•Styczność w czasie
•Podobieństwo
•Kontrast
ale: takie same wrażenia (obrazy na siatkówce) mogą być identyfikowane jako różnie obiekty, np. sześcian Neckera, figury odwracalne
Teoria Pandemonium (Selfrige). (!)
Demony obrazu
Demony cech
Demony poznawcze (semantyczne)
Demon decyzji
Psychologia postaci
Prymat całości nad częścią – najpierw widzimy całość, a potem szczegóły.
Spostrzeżenia (identyfikacja) są pierwotne w stosunku do wrażeń.
Popularne słowa z psychologii postaci
•Figura – tło
•Podobieństwo
•Kontynuacja
•Domknięcie
•Bliskość
•Ruch (wspólna droga)
Efekt Ziegarnik
Teoria Brunera – Nowy Nurt w spostrzeganiu (New Look)
bodziec proksymalny jest wskazówką percepcyjną
percepcja to dopasowywanie bodźców proksymalnych do umysłowych kategorii
przykład: eksperyment z wielkością kółek i monet (dzieci rysowały monety jako większe, po „zapamiętaniu ich”
spostrzeganie to „wychodzenie poza dostarczone informacje” (tytuł książki : PAMIĘTAĆ!!)
percepcja jest wynikiem nieświadomego wnioskowania na temat tego, co jest prezentowane
wnioskowanie jest nieświadome (nie wiemy jak to robimy – tylko wiemy CO robimy), widzę coś i wnioskuje co to jest – rozpoznawanie poszczególnych kategorii
Komputacyjna teoria spostrzegania
•Obraz reprezentowany w komórkach substancji szarej (obszary potyliczne): 120 milionów “jednostek” informacji o różnym natężeniu światła.
• Jak z tego wywnioskować “Co to jest?”
•Znaleźć istotne zmiany w natężeniu światła
•Usunąć szum informacyjny
•Zmiany w natężeniu światła najczęściej odpowiadają krawędziom przedmiotów.
•Powierzchnie są zamknięte pomiędzy krawędzie,
•Kształt obiektu można “wywnioskować” z układu krawędzi i powierzchni
•(David Marr, 1982)
najpierw nasz „system percepcyjny” analizuje GDZIE się coś dzieje (po układzie krawędzi analizuje, że coś jest wklęsłe, coś gdzieś wystaje)
Nadaj interpretację dla każdego elementu. Opracuj spójną interpretację dla wszystkich elementów sąsiadujących Jeżeli jest możliwa jedna wspólna interpretacja - wtedy następuje właściwa synteza i poprawna percepcja
Poziomy reprezentacji według Davida Marra
Pierwotne reprez, 2D dwuwymia. obraz, bez percepcji głębi, zjawisko przechodzenia przez krawędź.
Reprezentacje 2½ D
Charakterystyka powierzchni obiektów, percepcja głębi z uwzględ. wskazówek jedno i dwu ocznych.
Reprezentacje 3D
Ostateczny rezultat percepcji, uwzględniona jest też niewidoczna strona obiektu
Przykład teorii Marra : obrazek dwuwymiarowy, które nasz mózg odbiera jako trójwymiarowy (schody wciąż do góry prowadzą do tego samego miejsca) – patrząc na niego w pierwszej chwili myślimy, że jest spójny, normalny (jest dostatecznie dużo informacji dla naszego mózgu który interpretuje go jako trójwymiarowy) . Ale po dokładnym przyjrzeniu się, okazuje się, że coś jednak jest nie tak.
Nowa wersja teorii gestalt: global to local processing
-Najpierw spostrzegane jest globalny (całościowy obraz bodźca), a potem dostrzegane są jego szczegóły
-Najpierw uruchamiane są globalne detektory cech, a potem detektory cech elementów składowych
Global processing - Teoria wzorców Proces identyfikacji polega na porównaniu bodźca z jego umysłowym wzorcem. Teoria wyjaśnia funkcjonowanie na poziomie recepcji sensorycznej
Local processing - Teoria cech Rozpoznanie odbywa się na podstawie analizy cech kryterialnych obiektu. Cechy takie powinny być niezmienne, układać się w unikatowy wzorzec, liczba cech kryterialnych powinna być relatywnie mała.
Dan Simons : Change blindness (Jak to przetłumaczyć?)
Globalne przetwarzanie może być sterowane uwagą i być na tyle aktywne, że osoby badane nie są w stanie dostrzec zmian niezwiązanych z głównym tematem .
Nawet po oglądaniu obrazków w ciągu 50 sekund osoby badane nie są w stanie zauważyć różnicy, co oznacza, że system percepcyjny nie zapisuje kopii.
H Teoria Ekologiczna (nie ma nic wspólnego z dbaniem o środowisko!! Chodzi o powiązanie ze światem w którym żyjemy. Ekologiczny-dostosowany do środowiska. ) Jamesa Gibsona
Obiekty spostrzegane są bezpośrednio bez odwołania się do danych pamięciowych.
Detekcja głębi i struktury nie wymaga tworzenia reprezentacji, ale jest dostępna bezpośrednio w „szyku optycznym”.
Niezmienniki spostrzegania – własności pola, które nie zmieniają się wraz z ruchem obserwatora.
Affordances – „możliwości kryjące się w spostrzeganych obiektach”
Spostrzeżenia mają charakter bezpośredni (!!!). Widzimy tylko oddolnie. Spostrzegamy tak wiele, że w ogóle nie potrzebujemy używać do spostrzegania pamięci. (wtedy nie musielibyśmy nadawać nazw przedmiotom, np. krzesło – ale będziemy wiedzieć że można na nim usiąść.)
Wszystkie eksperymenty o spostrzeganiu są głupie. Bo nie są dostosowane do świata. Patrzenie na obrazki to nie jest normalną formą oglądania świata. (Pokój Amesa to kłamstwo. Jakbyśmy weszli do środka, to nie będziemy mieć problemu ze zrozumieniem tej sytuacji). Eksperymenty te nie uwzględniają elementu ruchu.
Niezmienniki spostrzegania – poruszanie się.
Afordancja. – moja wiedza na temat tego co można zrobić (np. dziecko wie na co można spróbować się wspinać)
I Teora RAM (Frames) Marvina Minsky’ego
W pamięci długotrwałej zapisane są stereotypowe reprezentacje różnych obiektów, które stanowią ramy odniesienia dla obecnie spostrzeganych.
Mam wiedzę, która stanowi ramę dla pozostałych elementów. Ramy to stereotypowe reprezentacje różnych obiektów.
Reprezentacja pokoju..
Ramy zawierają miejsca do uzupełniania (slots), którą wypełniane zgodnie z bieżącymi danymi percepcyjnymi
Eksperymenty na potwierdzenie teorii :
Przerysowywanie obrazka. Osoby z uszkodzeniem lewego pola wiedzenia (teoretycznie iloraz inteligencji nie powinien mieć na to wpływu). Przy niskiej inteligencji werbalnej przy niskim zaburzenia pola widzenia rysują nieźle. Przy dużym uszkodzeniu fatalnie. Ale przy dużym uszkodzeniu i wysokim poziomie inteligencji werbalnej rysowali nieźle.
Dzieci miały rysować słonia od góry. Dzieci europejskie rysowały grzbiet i trąbę a afrykańskie dodawały mu po czterech stronach „rozłożone” łapy.
Wimmer, Doherty. Obrazek kaczka/królik. Dzieci do 4 r.ż nie potrafią odwrócić tego obrazka (widzą tylko kaczkę. )
Mitroff (2006): zdolność do odwracania figur jest dodatnio skorelowana z rozwojem naiwnych teorii umysłu u dzieci (wiedza dzieci na temat tego jak myślimy)
Maskowanie
Nie musimy wiedzieć, że zobaczyliśmy , ale zobaczyliśmy.
Paradygmat maskowania (!!!)
Ważny!! Zapamiętać!!!
Wynik eksperymentu Marcela:
Aktywacja kategorii semantycznych jest automatyczna: osoby badane nie są w stanie powiedzieć czy było słowo na monitorze czy nie, ale jeżeli już było (czego mogą nie wiedzieć) to poprawnie identyfikują słowa podobne.
Procesy automatyczne są „balistyczne” – nie można ich przerwać jeżeli zostały rozpoczęte
-nie można kontrolować przebiegu procesu automatycznego
-system poznawczy może reagować jedynie na „wynik” działania procesu automatycznego
Eksperyment Millera – osoby badane mają nacisnąć palcem klawisze gdy na monitorze pojawią się litery
warunek 1: ta sama ręka ; litery s S – lewa; litery t T – prawa
warunek 2: różne ręce ; litery s t – lewa; litery S T – prawa
warunek 3 – różne ręce różne litery ; litery M N – lewa, litery V U – prawa
najszybszy czas reakcji – warunek 1:
Wniosek: przygotowywanie reakcji rozpoczyna się automatycznie, zanim zakończy się proces identyfikacji bodźca.
Persaud, McLeod & Cowey (2007)
Czy można widzieć coś czego się nie widzi i czy można być tego nieświadomym.
Pacjent GY – uszkodzone pole wzrokowe lewej kory, nie ma świadomości, że coś widzi w prawym polu widzenia.
Eksperyment: Prezentacja w prawym i lewym polu. Po prezentacji pytanie czy widziałeś coś czy postawiłbyś 50 pensów czy dolara na to, że naprawdę widziałeś. Poprawna reakcja 141 na 200 gdy bodźce są w prawym polu widzenia. Brak relacji między poprawną odpowiedzią a zwiększeniem stawki (taka relacja dla bodźców w lewym polu widzenia była obecna)
Wykład 5.
Uwaga.
Definicja:
(W. James):
Posiadanie przez umysł w jasnej i żywej postaci jednego z wielu jednocześnie ujmowanych przedmiotów lub ciągów myśli
(A. Kolańczyk): Uwaga jest procesem sterowania zakresem i jakością przetwarzanej informacji
R.A. Kinchla (1992) większość zjawisk związanych z uwagą można zdefiniować przy pomocy pojęcia przetargu – coś za coś. „Wysiłek za dokładność”. (trade-off):
•analizowania informacji pochodzących z wielu źródeł
•koncentrowanie się na jednym źródle i ignorowanie pozostałych
•analizowanie informacji na zmianę z wielu źródeł
Można jednak skupiać uwagę bez przetargu. Są bodźce nie wymagające przetargu. Takie które są naprawdę bardzo głośne, albo intensywne, albo na przykład efekt cocktail party – nasze imię.
Przetarg łączy się z czasem potrzebnym do identyfikacji bodźca. Jeżeli analiza wymaga przetargu to czas identyfikacji obu rzeczy będzie dłuższy. Jeżeli analiza nie wymaga przetargu – wtedy czas identyfikacji jest identyczny.
Badanie : „Np. jeżeli zobaczysz pionową linię to naciśnij przycisk”.
Ilość trójek która jest nie ma wpływu na czas reakcji jeżeli ludzie zwracają uwagę tylko na jedną cechę. Wtedy (kiedy poszukiwana cecha jest dystynktywna ?? – pojedyncza) bodźce poboczne – dystraktory nie powodują przetargu.
Natomiast jeżeli osoba badana musi znaleźć dwie cechy, wtedy czas reakcji już bardzo zależy od tego ile jest dystraktorów.
Funkcje uwagi:
Selektywność
- Cherry, 1953: Różne przekazy do obu uszu. Osoby badane są w stanie powtórzyć tylko to, co słyszeli w uchu, na którym mieli skoncentrować uwagę.
- Metoda badawcza: podążanie lub cieniowanie
- Treisman (1964) pokazała, że badani nie są w stanie zauważyć czy przekaz do drugiego ucha jest sensowny czy nie.
(Cieniowanie – powtarzanie na głos dokładnie tego co się usłyszy)
Przeszukiwanie zależy od liczby dystraktorów, podobieństwa dystraktorów do sygnału i wzajemnego podobieństwa dystraktorów do siebie.
Poszukiwanie czegoś, co różni się od rzeczy pokazanych na ekranie.
Poszukiwanie literki T to poszukiwanie bez przetargu. W ogóle nie zależy od ilości dystraktorów.
Jeżeli cecha jest priorytetowa – poszukiwanie nie wymaga przetargu.
Czujność
- Zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się bodźca (sygnału) i ignorowania zakłóceń (szumu)
- Muckworth (1948) – test zegara
Testy ciągłego wykonania
-długi czas trwania (nawet do 3 godzin)
-niskie prawdopodobieństwo pojawienia się sygnału (od 0,03 do 0,10)
-płytka zasada selekcji (dystynktywna cecha percepcyjna) Wyniki:
-z reguły analizuje się w blokach ok. 10 minut
-pogorszenie funkcjonowania dopiero po ok. 45 minutach Idealne zadanie dla kontrolerów lotów, kierowców, itp..
Eksperyment badający czujność.
Os.badane patrzą się w punkt na monitorze, i muszą wcisnąć klawisz jak pojawi się A B albo 2.
Jak się wyświetliło A, potem B, to A pomaga B (wciska się raz za razem).
Druga grupa miała utrudnienia.
Kontrola czynności jednoczesnych
- odrabianie lekcji i kontrolowanie powiadomień na fb. :D
- Efekt Stroopa (nazywanie kolorów słów : Czerwony).
- Hunt i Lansman (1982) Zadanie priorytetowe: Osoby badane rozwiązują test inteligencji – progresywne matryce Ravena od najłatwiejszych do coraz trudniejszych.
Zadanie „doładowujące”: Kontrola położenia dźwigni
Miarą podzielności uwagi jest „punkt przełamania”: osoby badane słabiej wykonują zadanie priorytetowe przy pewnym poziomie trudności zadania doładowującego
- Badania przerzutności uwagi – (ang. task switching)
Wersja łatwa: Dodawaj kolejno 3 do następujących liczb: 13; 24, 36, 47, …
Wersja trudna: Dodawaj na zmianę 3 i 6 do następujących liczb: 13; 24, 36, 47
Różnica w czasie to koszt przełączania (około kilkaset ms)
Spector, Biedermann (1976): koszt przełączania zmniejsza się, gdy przed każdą próbą badani otrzymują wskazówkę na temat zadania.
Teorie uwagi
Teorie wczesnej selekcji
Broadbent. Model Filtra. (filtr ma charakter percepcyjny. )
System S – sensoryczny: informacje rejestrowane przez zmysły
•Filtrowanie informacji sensorycznych a nie znaczenia,
•przedkategorialny charakter filtrowania
•rodzaj filtrowanych informacji zależy od „nastawienia” filtra
•dane w systemie S szybko zanikają
•prawdopodobieństwo selekcji zwiększa się wraz z intensywnością natężenia bodźca
•analizowanie danych z kilku źródeł wymaga przestawiania filtra (tylko w oparciu o cechy percepcyjne)
•filtr ma charakter strukturalny
System P – poznawczy
•system postkategorialny
Teoria filtra – dowody empiryczne Słuchanie dwu – uszne, instrukcja powiedz co słyszysz: osoby badane spontanicznie wybierają tylko jeden kanał Kiedy cyfry prezentowane są wolno (para na 2s) wtedy liczba odtworzeń z obu kanałów wynosi 50% drugi dowód – eksperymenty z cieniowaniem
Teoria filtra nie może być prawdziwa bo:
•The 'cocktail' party phenomenon. Conway i inni (2001) własne imię w drugim kanale jest częściej
rejestrowane przez osoby z niskim zakresem pamięci roboczej (60% vs 20%)
•Znaczenie słów zakłóca proces cieniowania Komunikat do powtórzenia: "dogs six fleas" Komunikat do
drugiego ucha: "two scratch eight" Os badane mówią: "dogs scratch fleas" (Gray & Wedderburn, 1960)
•Moray (1995): instrukcja do zmiany kanału w „zaniedbanym uchu” jest słyszalna (30%), gdy poprzedza ją
imię osoby badanej
Wczesna selekcja - osłabianie
Teoria osłabiacza (Ann Treisman) Bodźce są tylko osłabiane na niższych etapach Mogą być wykorzystane do dalszej analizy, jeżeli zajdzie taka potrzeba
• Kiedy nagle zmienione jest ucho do, którego podawany jest tekst, część osób badanych zaczyna cieniować tekst z drugiego ucha a po chwili powraca do głównego kanału (Treisman,1960).
Osłabianie umożliwia kategoryzację
Eksperymenty Rabbitta : Jak zobaczysz O lub C – naciśnij przycisk
AEFK0HIL (uczenie się kategorii – literki kanciaste i okrągłe. Jak pojawiały się np. G – dłuższy czas reakcji)
-wydłużenie czasu reakcji tylko wtedy, gdy w zbiorze liter pojawią się inne „okrągłe”
Wniosek – selekcja jest powiązana za kategoryzacją, osoby badane uczą się kategorii „litery okrągłe”
Czy osłabianie następuje na poziomie rejestracji bodźca
-nie wszystko może być analizowane czy na poziomie reakcji
-wszystko dociera do systemu, ale ograniczenia w możliwości reagowania sprawiają, że nie do wszystkiego można wrócić.
- Argument na rzecz pierwszej tezy: Eksperyment Treisman i Geffen (1967) słuchanie z dwóch kanałów – jeden cieniowany drugi nie, gdy pojawi się słowo klucz należy puknąć
87% - poprawnych puknięć dla kanału cieniowanego
8% - poprawnych puknięć dla kanału pobocznego
Teorie późnej selekcji
Model Deutchów
Najpierw odbieramy i analizujemy bodźce ze względu na ich właściwości fizyczne
W drugim etapie analizujemy informacje ze względu na charakterystyczne wzorce percepcyjne
W trzecim etapie skupiamy uwagę w sposób świadomy na informacjach, które pozostały w systemie w najsilniejszej postaci
Kahneman – znaczenie bodźców jest analizowane paralelnie i bez wzajemnych zakłóceń. „Wybór” zależy od aktualnego nastawienia i wcześniejszych doświadczeń.
Metafora garnków z gotującą wodą
Argument na rzecz późnej selekcji
– Eksperyment Duncana typ prezentacji – jednoczesna, po kolei pionowe i poziome typ reakcji
– kliknij, gdy cyfra gdziekolwiek, kliknij, gdy cyfra na osi poziomej Wynik – dłuższy czas reakcji przy prezentacji po kolei
Wniosek: na czas reakcji nie mają wpływu dystraktory a tylko inne bodźce, na które też należy reagować lub bodźce podobne
Teorie bez „filtrowania”
Model Normana – dalsza analiza bodźca zależy od jego celności / trafności (pertinence) a to z kolei zależy od sytuacji i zapisów w pamięci długotrwałej.
Docierają do nas wszystkie informacje, ale tak naprawdę docierają te które spełniają nasze oczekiwania .
Teoria zasobów (Daniel Kahneman)
Zadanie: głaszcz się po brzuchu i pukaj się po głowie
Eskperyment Franza i in (2001) Rysowanie połówek kółek równocześnie lewą i prawą ręką
Wniosek: podwójne zadanie równocześnie obciąża komponenty motoryczne i komponenty poznawcze
Istnieje pewna ograniczona ilość energii mentalnej do wykorzystania.
Czynności automatyczne mogą się obyć bez tej energii. Czynności kontrolowane nie.
Przykład: nabywanie umiejętności (np. jazda samochodem) w miarę automatyzacji coraz mniej męczy. Można prowadzić samochód, rozmawiać przez komórkę i zmieniać płytę w tym samym czasie.
Eksperymenty - technika podwójnego zadania.
(Im bardziej czynność jest automatyczna, tym mniej zasobów wymaga).
Model integracji cech (Treisman i Gelade)
Dwa etapy: przeduwagowy – automatyczny, nieświadomy i równoległy - identyfikacja cech jednowymiarowo uwagowy, koncentracja na danej cesze, przeszukiwanie sekwencyjne, kontrolowane, świadome
Czy model Treisman wyjaśnia wszystko? “płaskie funkcje poszukiwania” przy bardziej złożonych kształtach
Sen – odmienny stan świadomości
-czas, w którym śpimy jest powiązany z rytmem okołodobowym (powiązanym z ilością światła) Co by się działo gdybyśmy żyli w świecie bez nocy?
Po co jest sen?
Teoria 1 (niedostatecznie potwierdzona) – integracja pracy mózgu
Teoria 2 – znaczenie przystosowawcze – unikanie niebezpiecznego środowiska w nocy
Najczęściej cytowane badanie – Allison, Chichetti, 1976
-czas snu
-jest większy gdy mniejsza masa ciała
-nie u drapieżników, które mogą polować w nocy
-mniejszy, gdy większe zagrożenie ze strony innych
-mniejszy, gdy większa dostępność podczas snu
H Zaburzenia uwagi
Zespół nieuwagi stronnej (zaniedbywanie stronne, visual neglect)
typowy test: płonący dom, z reguły wiąże się z uszkodzeniem obszarów ciemieniowo skroniowych prawej półkuli (znacznie rzadziej lewej)
Zespół zaburzeń uwagi
-z hiperaktywności (ADHD)
-bez hiperaktywności
-typ mieszany symptomy wg DSM