Zestaw 1

1. 1.      Recepcja prawa rzymskiego w średniowiecznym procesie

◦       z prawa rzymskiego i kanonicznego

◦       wprowadzenie pisemności postępowania (zamiast procesu ustnego)

◦       wymiana pism między stronami

◦       utrzymanie skargowości → zasada dyspozytywności

◦       wola stron do rozpoczęcia, zakończenia procesu

◦       kontradyktoryjność → strony: inicjatywa, gromadzenie, i przedstawienie materiału procesowego

◦       prawda formalna

◦       legalna teoria dowodowa - quod non est in actis non est in mundo

◦       litis contestatio (wdanie się w spór) podział na dwie fazy: pozew i odpowiedź - ekscepcja

▪       deklinatoryjne – zwalniają od wdania się w spór – rei iudicate, ugoda – przed lc.

▪       peremptoryjne – zakończenie, ale udowodnione po lc. Przedstawienie, zaspokojenie roszczeń

▪       dylatoryjne – odroczenie – niewłaściwy sąd, wady formalne pozwu

◦       replika, duplika, następuje lc. Umocnienie sporu, nie można zmienić treści skargi, merytoryczne badanie faktów

◦       artykuły dowodowe – ustalenie co należy udowodnić ei incubit probatio qui dicit [non qui negat] ciężar dowodu na pozywającym, nie pozwanym.

◦       Hierarchia → przyznanie strony → przysięga → świadkowie → dokumenty

◦       wyrok stanowczy

◦       apelacja

• egzekucja majątkowa:

▪       ruchomości → nieruchomości → areszt za długi

 

1. 2.      Prawa obywatelskie we Francji między 1789 a 1848

• absolutyzm klasyczny – pełna ingerencja władzy w życie jednostki – brak praw

• DPCiO 1789r. Suwerenność narodu – ustawy osobiście lub przez przedstawicieli

równość obywateli wobec prawa, wolność, opór przeciwko uciskowi, wolność słowa, przekonań, domniemanie niewinności, nullum crimen sine lege, nienaruszalna własność

prawa socjalne: prawo do pracy, opieki, oświaty

• zawieszenie praw w czasie terroru jakobińskiego

• powszechne prawa wyborcze obwarowane cenzusami

• karta konstytucyjna LXIV 1814 wybory pluralne, pozostawienie wolności, suwerenność monarchy, ograniczanie praw – cenzura

• 1848 republika, przewrócenie suwerenności narodu

 

1. 3.      Rozwój prawa karnego w średniowieczu

• początkowo przestępstwa dochodzone prywatnie - samopomoc, mir (zapewnienie szczególnej ochrony osobom/miejscom),  potem podział prywatne/publiczne, ograniczanie samopomocy – wojen prywatnych, rozszerzanie przestępstw publicznych, aż do teorii publicznoprawnej przestępstwa.

• odpowiedzialność obiektywna – za skutek, bezkarność usiłowania,

• stopniowa kazuistyczna subiektywizacja, aż do odpowiedzialności na zasadzie winny

• odpowiedzialność zbiorowa, rodzinna terytorialna, stopniowe ograniczanie poprzez czerpanie z prawa rzymskiego i kanonicznego, aż do pełnej indywidualizacji

• kary: brak ustaleń, potem zasada odstraszenia - talion, odzwierciedlenie (publiczne),główszczyzna - nawiązka (prywatne) + mulkta, możliwość wykupienia się od kary -system kompozycyjny, stopniowe ograniczanie, uzależnienie poszkodowanego od woli władcy/sędziego, zakaz jednania przy mężobójstwie

Zestaw 2

1. 1.      Zobowiązania w Średniowieczu

• z kontraktu, z deliktu, brak rozróżnienia skutków cywilnych i karnych

• umowy – formalne i realne, formalizm przy zawieraniu

• odpowiedzialność - rozdział długu i odpowiedzialności, odpowiada ten co utwierdził →przysięga, ręczyciel, odpowiedzialności osobowa, cielesna, niewola, zastąpiona majątkową – ruchomości → nieruchomości, pozostałość areszt za długi

• Zabezpieczenie wierzytelności → zakładnictwo → rękojemstwo → zastaw → wadium (zastrzeżone pieniądze)

→ załoga → łajanie → litkup (uczta)

• rodzaje zastawu – na rzeczy/na prawie

• nacisk na majątkowe zabezpieczenie umów → wadium → kary konwencjonalne (umowne)

• uproszczenie formy kontrakty konsensualne, gołe umowy (komentatorzy?)

• upowszechnianie pisemnej formy

• wierzytelności jako podmiot obrotu → skrypty dłużne (dowód zobowiązania) → weksle

• dopuszczenie lichwy na handlowe, przemysłowe

• pojawienie się spółek (jawne, komandytowe, z o.o.)

 

 

 

1. 2.      Kodeksy karne austriackie

• Theresiana 1768

◦       na bazie Karoliny, analogia przy karach arbitralnych (nadzwyczajnych), kary śmierci kwalifikowane, tortury, odpowiedzialność subiektywna, indywidualizacji, rozróżnienie przestępstw publicznych i prywatnych, cel kary: odstraszanie, bluźnierców palimy żywcem J, publicznoprawny charakter przestępstw, uwzględniała różnice stanowe

◦       technika → kazuistyczna, rozległa, niejednolita pojęciowo, trudny język

• Leopoldina 1786 (Leopold Habsburg)

◦       W duchu oświeceniowym, dla Toskanii, niepełny, technicznie ubogi, pierwszy pod wpływem Beccarii i szkoły humanitarnej, zniósł kary hańbiące/cielesne/śmierci

◦       podstawowa kara więzienie/pozbawienie wolności

• Josephina (Powszechny kodeks karny o zbrodniach i karach) 1787

◦       W krajach monarchii habsburskiej

◦       Jedynie prawo karne materialne (bez procesowego!)

◦       wpływ humanitarnej doktryny

◦       NULLUM CRIMEN SINE LEGE (bez ustawy nie ma przestępstwa) ZAKAZ ANALOGII W SPRAWACH KARNYCH!

◦       podział I – o przestępstwach i karach kryminalnych, II – o przestępstwach i karach politycznych

◦       technika jasny, zwięzły, zrozumiały, definicje, język prawniczy

◦       zrównanie usiłowania z popełnieniem przestępstwa (instytucja zamiaru pośredniego)

◦       zasada legalizmu → formalna definicja przestępstwa, zasada formalnej równości wobec prawa, subiektywizacja i indywidualizacji odpowiedzialności.

◦       Zmiany w katalogu przestępstw: racjonalizacja przeciw religii, zniesienie karalności czarów, karalność samobójstwa.

◦       Rozróżnienie przestępstw na kryminalne i polityczne (też nieumyślne)

◦       Arbitralność kar

◦       zniesienie kary śmierci (postępowanie zwyczajne, w postępowaniu doraźnym została – bunt, rozruchy, powstania narodowe) podstawa - pozbawienie wolności, idea poprawy przestępcy

 

• Ustawa karna dla Galicji Zachodniej 1797

• Franciscana 1803 (Księgi ustaw na zbrodnie i ciężkie polityczne przestępstwa)

◦       księga ustaw: na I – zbrodnie (karzą władze sądowe) i II - ciężkie przestępstwa policyjne (każą władze administracyjne; taki też podział) III – z zaniechania i obyczajowe

◦       do każdej części ogólna i szczególna i procedura, sformułowania abstrakcyjne i elastyczne

◦       powrót kary śmierci za najcięższe przestępstwa, zniesienie konfiskaty majątku, przywrócenieprzedawnienia, nadzwyczajnego  złagodzenia kary i zwolnienia przedterminowego

◦       przestępstwa przeciw religii -> zbrodnie

• Kodeks karny z 1852

◦       na bazie Franciscany, ale trójpodział przestępstw z Code Penal, wyrzucenie procedury, ograniczenie zdrady głównej

 

1. 3.      Konstytucyjna francuska 1791

• Monarchia konstytucyjna, suwerenność narodu

• Władza ustawodawcza: Ciało Ustawodawcze, jednoizbowe 2 lata król nie może rozwiązać wybory pośrednie, czynne 25 lat, mężczyźni podatek, dekrety w 3 czytaniach podpis króla,inicjatywa tylko CU  (król nie ma i.u., sankcji)

• Władza wykonawcza: król dziedziczność tronu, prawo salickie, nietykalny, święty związany prawem, kontrasygnata ministra (odp konst, przed Najwyższym Trybunałem Narodowym) powołuje i odwołuje ministrów, spoza CU

• Sądownicza: wybierani przez ludność, pełna niezawisłość niezależność od władzy państwowej

 

Zestaw 3

1. 1.      Zasady konstytucji konsularnej 1799 i konstytucji cesarskiej 1852

• Utrzymanie formalnie suwerenności ludu, konstytucja wprowadzona plebiscytem, systempowszechny: listy zaufania 1/10 uprawnionych okręgowa 1/10 departamentalna 1/10 narodowa, silna władza I konsula umacniana dożywotni (1802) cesarz (1804)

• Państwo republikańskie

• ustawodawstwo: cesarz → rada stanu → trybunat → ciało ustawodawcze → senat → cesarz

inicjatywa → opracowanie projektu → dyskusja → głosowanie → TK, mianowani dożywotnio przez I konsula, ustawy zasadnicze przez poparcie plebiscytu → sankcja cesarska

• wykonawcza:  przewaga, 3 konsulów przez Senat na 10 lat nieusuwalni, I konsul: mianuje senatorów, ministrów, członków rady stanu, ambasadorów, oficerów, władze lokalne, sędziów (nieusuwalni), odpowiedzialność ministrów przed I konsulem → konstytucyjna Najwyższy Trybunał, nie tworzą rady.

• Zmiany cesarskiej z 1852, najpierw LNB prezydentem, potem cesarzem, usunięcie trybunatu, dyskusja w CU, Senat dodatkowo możliwość poprawek, cesarz prawo do wydawania własnych aktów prawnych

 

1. 2.      Recepcja prawa rzymskiego w I Rzeszy

• dwa etapy, recepcja wczesna (naukowa) i właściwa (pełna)

• przyczyny materialne: rozwój gospodarki, wymogi obrotu prawnego

• formalne: transcriptio imperii, kontynuacja, prawo cesarskie

• Sąd Kameralny Rzeszy – uznanie prawa rzymskiego za prawo powszechnie obowiązujące przy wyrokowaniu (1495), sąd właściwy dla całej Rzeszy poza Szwajcarią

• fakultety prawne – odpowiedzi uczonych prawników, profesorów, zwraca się sąd, uniwersytety na bazie prawa rzymskiego i kanonicznego

• przedmiotem recepcji zainteresowania glosatorów

• recepcja - wykorzystywanie siatki pojęć rzymskich

• stworzenie usus modernus pandectarum

 

1. 3.      Szkoła antropologiczna w prawie karnym

• założyciel Cesare Lombroso, człowiek-zbrodniarz

• rozpatrywanie przestępstwa jako aspektu czysto biologicznego, zbrodnia (wrodzona) w naturze człowieka, objawia się szczególnie przez zmiany anatomiczne i fizjologiczne: deformacje czaszki, odstające uszy, niskie czoło, mańkuctwo.

• Urodzony przestępca (delinquente nato) biologicznie predestynowany do łamania prawa (ekstremalny determinizm)

• Odejście od odpowiedzialności opartej na winie i karze – jednostka upośledzona

• Głównym celem kary izolacja od społeczeństwa (leczenie w zamkniętych ośrodkach/kastrację/pozbawienie życia)

• upada ze względu na krytykę nauk przyrodniczo-antropologicznych, ale podstawa dla systemów totalitarnych

 

Zestaw 5

1. 1.      Władza ustawodawcza w III Republice francuskiej

• ‘parlamentaryzm absolutny’ – system całkowitej dominacji władzy ustawodawczej nad wykonawczą.

• Senat – Izba Deputowanych (razem ZN), równoprawne, nie tworzą formalnie parlamentu

• Zgromadzenie Narodowe – wybór prezydenta, dożywotnich senatorów, zmiana konstytucji,

• Senat – 300, 75 dożywotnich, uzupełnianych w drodze kooptacji, reszta: wybory departamentalne, 9 lat co 3 lata 1/3 bierne: 40 równorzędna pozycja w legislacji, funkcje sądowe: impeachment, Zgoda senatu przy rozwiązaniu izby deputowanych przez prezydenta(desuetudo) 1884 – usunięcie dożywotnich

• izba deputowanych – 600, 4 lata, powszechne, równe, tajne bezpośrednie, czynny 21, wybory albo jednomandatowe, albo okręgi wielo (d'Hondta) z wykluczeniem kobiet i wojskowych w służbie czynnej

• inicjatywa – Senat, izba deputowanych, Prezydent, obie muszą uchwalić, jak rozbieżności tonavette, budżetowe do niższej najpierw, prezydent – słabe weto zawieszające

 

1. 2.      Kodeksy karne XIX/XX wiecznej Rosji

• Zwód praw 1832

◦       tom XV, rozróżnienie przepisów ogólnych i szczególnych, kodeks przejściowy, przestarzałe w momencie wejścia, kazuistyczne, rozległe. Michał Sperański

• Kodeks kar głównych i poprawczych 1845/6 R.Hube

◦       Kazuistyka, przejściowy, pewna nowoczesność, ale ogólnie absolutystyczny-policyjny, dopuszczenie analogii, usiłowanie, ale karanie za oddalone, rozbudowanie katalogu przestępstw przeciw władzy państwowej, przestępstwo apostazji (ochrona religii panującej)

◦       podział kar na główne – pozbawienie wszelkich praw (śmierć, zesłanie) i poprawcze – więzienie tymczasowe, zesłanie, stanowy charakter kar, pozbawienie praw stanu (jak francuska śmierć cywilna), konfiskaty, kary cielesne, kary kościelne

◦       rezygnacja z trójpodziału przestępstw

◦       brak formalnej i materialnej równości wobec prawa

• Ustawa o karach wymierzanych przez sędziów pokoju – dot. wykroczeń

• liczne ustawodawstwo szczegółowe (o buntach i tajnych związkach, o środkach wybuchowych)

• kodeks Tangcewa 1903

◦       zwięzły podział ogólne/szczególne, założenia szkoły klasycznej, trójpodział przestępstw – zbrodnie/przestępstwa/wykroczenia, formalna definicja przestępstwa, odpowiedzialność subiektywna i indywidualna, część szczególna skłonność do kazuistyki

◦       nie wchodzi w całości – moc przepisy o przestępstwach politycznych i religijnych oraz część ogólna, obowiązują 3 zbiory KKGiP, ustawa o karach i Tangecew

 

 

1. 3.      Ewolucja prawa osobowego w okresie feudalnym

• Zdolność prawna -  zależna od: wolność, stan, przynależność państwowa, wyznanie  

• Zdolność do czynności prawnej - zależna od wieku (oględziny, walka), płci, zdrowia fizycznego i psychicznego zmiany, trzy okresy: małoletniość (<12/15 tylko z.p), lata sprawne(<21,25, + ograniczona z.d.c.p. z opiekunem prawnym), roztropne (+21/25, pełna z.d.c.p.) ustalenie sztywnej granicy

• wprowadzenie pojęcia osób prawnych – fundacje, korporacje

• małżeństwo - początkowo instytucja świecka – zmówiny (umowa przedślubna), zdawiny (oddanie pod władzę męża), dziewosłęb, możliwość rozwodu → obopólna zgoda, odesłanie żony z domu, ograniczenia ponownego zamążpójścia u wdów, od Soboru Trydenckiego nakaz kościelnej formy, zapowiedzi od Laterańskiego, jak inna forma to nieważne (utajone). Rozwój przeszkód zrywających i wzbraniających, np. o pokrewieństwo duchowne

• instytucja opieki, rodowa, przyrodzona, ojcowska, urzędowa

 

Zestaw 6

1. 1.      Władza wykonawcza III Republiki Francuskiej (na podst. Konstytucji z 1875)

• Prezydent i ministrowie,

  • prezydent 7 lat dwie kadencje max, przez ZN, kompetencje: mianuje ministrów, innych urzędników, Siły zbrojne, łaska, weto zawieszające, odpowiedzialność konstytucyjna za zdradę główną→ impeachment, później charakter czysto reprezentacyjny

  • ministrowie - przez prezydenta, kontrasygnują akty prezydenta, solidarnie i indywidualnie odpowiedzialni przed 2 izbami, odpowiedzialność parlamentarna, wotum nieufności, interpelacje, konstytucyjna impeachment

◦       po kryzysie 1877 i 1884 – nowelizacja konstytucji – funkcje prezydenta stały się czysto reprezentacyjne, na plan pierwszy wysunęły się obie izby, faktyczne rządy – rada ministrów uzależniona od izby deputowanych

 

1. 2.      Kodeksy karne państw niemieckich i II Rzeszy

• codex maksimilianus bavarici civilis

• Landrecht pruski (Pruskie prawo krajowe) 1794

◦       Sporządzony przez Svareza na polecenie Fryderyka II

◦       Rozległy, kazuistyczny, brak rozróżnienia normy prawne/wskazówki moralne, połączenie idei absolutystycznych z ideologią Oświecenia, regulacja rozwiązań feudalnych (pruska droga)

◦       Zawiły, terminologicznie niewprawny

◦       Przestępstwa publiczne/prywatne, kwalifikowana kara śmierci, nullum crimen sine lege, kara bezwzględnie określona, pojęcie stanu wyższej konieczności, zasada akcesoryjności, kara – prewencja ogólna, funkcja odstraszająca

◦       przyjęcie zasady legalizmu ale zachowanie stanowości kary

◦       teorie odstraszania, przeważa więzienie ale utrzymanie kwalifikowanej śmierci, karcenie domowe

• kodeks karny pruski z 1851

◦       z code penal, trójpodział przestępstw, zasady legalizmu i formalnej równości wobec prawa

◦       pozostałości absolutystyczne, ochrona władzy

◦       szczególna ochrona własności

• kodeks karny bawarski 1813

◦       założenia humanitarystów, Anzelm Feuerbach, twórca teorii przymusu psychologicznego, część ogólna i szczególna, normy syntetyczne, wolne od kazuistyki, wyrobiony prawniczo język, jednolita terminologia,

◦       sankcje bezwzględnie oznaczone, zakaz komentarzy pozaustawowych, bardzo surowe sankcje karne

◦       system kar → okrutne odstraszenie, instytucja śmierci cywilnej, kary śmierci

◦       trójpodział z code penal, formalna definicja przestępstwa

• Kodeks karny ogólno-niemiecki 1871

◦       oparty na pruskim 1851, I o karaniu za zbrodnie, występki i wykroczenia w ogólności II o poszczególnych zbrodniach, występkach i wykroczeniach, zasady z humanitaryzmu

◦       ograniczenie kary śmierci, zwolnienie przedterminowe

◦       zmiany ustawami szczególnymi

• Kodeks karny 1930

▪       nowela 1935 – dopuszczenie analogii

 

1. 3.      Feudalne prawo spadkowe

• podział ab intestato (beztestamentowe), ex testamento (z testamentu), początkowo brak swobody testowania

• ograniczenie kobiet w testowaniu i spadkobraniu – system z nowel justyniańskichrównouprawnienie, ale nie w przypadku nieruchomości (czwarcizna węgierska)

• porządek dziedziczenia, zawsze najpierw synowie – konieczni, równe części rozszerzanie kręgu dziedziców by uciec przed kadukiem, różne systemy np. paranteli (związków pokrewieństwa)

• upośledzenie współmałżonka w dziedziczeniu – potem dożywocie?

• nabycie spadku ze śmiercią spadkodawcy, z mocy prawa potem sądowe wywiązanie

• testament, najpierw przez fikcyjną adopcje, potem adoptio christi, potem rzymska forma

• pojawienie się zachowku

• zasada dziedziczenia lenn, w linii męskiej, nie idzie w górę, niepodzielność potem odstępowanie ale pojawienie się fideikomisów i ordynacji

Zestaw 7

1. 1.      Proces inkwizycyjny

• rozpowszechniony we Włoszech w okresie recepcji praw rzymskiego → z procesu kościelnego

• początek - postępowanie z doniesienia (proces rugowy)

• zasady: postępowanie z urzędu, funkcje dochodzeniowe, oskarżenia, i wyrokującego skupione w jednym ręku oskarżony podmiotem w procesie, proces tajny, pisemny, dowody formalne i dopuszczenie tortur

• trzy stadia: inkwizycja generalna – postępowanie informacyjne, inkwizycja specjalna – właściwe śledztwo, osądzenie

• legalna teoria dowodów, confesio est regina probationem [przyznanie się jest królową dowodów]

• rozwój wraz z rządami absolutystycznymi

• wyrok skazujący potrzeba pełnego dowodu, ale instytucje uwolnienia od sądu (możliwość powołania z powrotem) kara z podejrzenia, stopniowe zanikanie rozprawy końcowej bo dostosowywanie się do oceny sędziego inkwizytora

• specjalny proces o czary – wyrok o podejrzenia czy poszlaki, powrót ordaliów – pławienie

 

1. 2.      Władza ustawodawcza z KK 1814 i 1830

• Na podstawie KK LXVIII

  • wybory pluralne, wzorowana na Anglii

  • władza ustawodawcza Król (nadrzędna władza) i Parlament (Izba Parów – Izba Deputowanych)

  • Król w parlamencie: wyłączna inicjatywa, sankcja ustaw i ich ogłaszanie, mógł rozwiązać parlament, obowiązek powołania izby w ciągu 3 miesięcy od jej rozwiązania, ordonansy i rozporządzenia niezbędne dla wykonania ustaw i zapewnienia bezpieczeństwa, możliwość rozwiązywania izby

  • Izba Parów skład arystokratyczny, mianowani przez króla dożywotni lub dziedziczni prawo głosowania od 30 lat przewodniczy kanclerz

  • Izba Deputowanych – wybory pośrednie cenzusowe 5 lat czynne 30 + wysoki dochód bierne 40 + cenzus majątkowy,

  • legislacja obie izby równorzędne procedura navette, podatkowe najpierw do izby Deputowanych.

◦       Zmiany w KK Ludwika Filipa (1830)

▪       Obniżenie cenzusów majątkowego i wieku w wyborach do Izby Deputowanych

▪       Członkowie  Izby parów tylko i wyłącznie dożywotnio mianowani przez króla (niedziedziczne)

▪       Przyznanie obu izbom inicjatywy ustawodawczej

▪       Zniesienie uprawnień ustawodawczych króla w zakresie wydawania ordonansów i rozporządzeń

 

1. 3.      Szwajcarski Kodeks cywilny ZGB (uchwalony 1907) 1912

• kodeks czerpiący z trzech systemów: pandektystyka, Francja, Austria.

• Zwięzły, jasny, abstrakcyjny, krótki, zrozumiały, podział z mieszanych instytucji i pandektów, I – o osobach, II – rodzinne, III – spadkowe, IV – rzeczowe, jako V – kodeks zobowiązań z 1881r.

• Eugen Huber – szkoła wolnego prawa możliwość uzupełniania luk przez sędziego wg własnego uznania

• zachowanie dwóch tendencji egalitarna i liberalna, ale w połączeniu z solidaryzmem społecznym

Zestaw 8

1. 1.      Izba lordów (geneza kompetencje, skład)

• Geneza: z rady królewskiej + zgromadzenia wasali czyli kurii królewskiej, jako izba wyższa parlamentu Magna Carta Libertatum i 1265r  powołanie, XIV w ostateczny skład: z Wielkiej Rady; mianowani lordowie dziedziczni, dożywotni, duchowni (biskupi kościoła anglikańskiego), parowie prawa, przewodniczy kanclerz, charakter arystokratyczny, ponad tysiąc członków

• kompetencje: najwyższa instancja sądowa (wyroki – walor prawa powszechnie obowiązującego), sąd parów (do 1948 – potem zaczęli podlegać sądownictwu powszechnemu), po 1948 – 9 lordów prawa dożywotnio, w imieniu całej izby lordów  + impeachment +uprawnienia ustawodawcze – od XV w. nowe prawo za zgodą obu izb i króla, uprawnienia podatkowe, ograniczenie przez Parlament Act – zostaje prawo wnoszenia poprawek, weto zawieszające (bez finansowych), impeachment wychodzi z użycia

 

1. 2.      Proces karny w postulatach humanitarystów

• oskarżony jako podmiot a nie przedmiot procesu ->

◦       gwarancje przeciw samowolnemu uwięzieniu

◦       prawo do obrony

◦       zapewnienie ochrony prawnej

◦       postulat przyjęcia zasady domniemania niewinności

• postulaty przeciwko nieprawości i okrucieństwu sądownictwa inkwizycyjnego

• zniesienie tortur – zawodny środek dochodzenia prawdy w procesie

• odrzucenie zasady, że najlepszym dowodem przyznanie się do winy

• celem postępowania: dochodzenie do prawdy materialnej/obiektywnej

• wprowadzenie elementu społecznego do procesu

• gwarancja nietykalności osobistej jednostki

 

1. 3.      Zmiany w prawie zobowiązań w XIX/XX w

• początek liberalizm, koniec interwencjonizm

• liberalizm: swoboda umów, autonomia woli, volenti non fit iniuria [chcącemu nie dzieje się krzywda]

• dowolne traktowanie treści umowy o ile nie naruszają porządku publicznego albo dobrych obyczajów, znoszenie zakazów – lichwa, duże ograniczenie dla zerwania umów, dopuszczenie, w wypadku nadmiernego pokrzywdzenia, błędu faktycznego

• interwencjonizm: ograniczanie swobody umów → na zasadzie dobra ogólnego, ochrony „małych ludzi” badanie umów przez sądy ze względu na ich społeczne oddziaływanie – z użyciem klauzul generalnych, wprowadzenie zasad słuszności nieważność umów zawartych z pokrzywdzeniem strony

• rozwój ograniczeń w zakresie pracy, wprowadzanie odrębnych przepisów prawa pracy, początkowo na zasadzie najmu, pokrzywdzenie słabszej strony, wprowadzeniepublicznoprawnej ochrony pracowników, zmiana umów indywidualnych na zbiorowe

• wykształcenie się podstaw odpowiedzialności cywilnej na zasadzie winy – zasada domniemania braku winy.

• odpowiedzialność za cudze czyny: wina w braku dozoru, lub wina doborze zleceniobiorcy

• powrót winy obiektywnej przy pracy z maszynami siłami przyrody, ryzyko na zasadzie cuius commodum eius periculum [czyje korzyści, tego ryzyko], wykształcenie się ubezpieczeń

 

Zestaw 9

1. 1.      Izba Gmin – geneza, skład

• ·z kurii królewskiej – wielka karta swobód, 1265 – powołanie parlamentu, wielka rada w stanowy organ

• ·skład – przedstawiciele rycerstwa (po 2 z hrabstwa) i uprzywilejowanych miast – przewaga ale przewodniczący z rycerstwa, wybory hrabstwa – czynne posiadacze ziemscy + wysoki cenzus majątkowy, bierne – to samo + tytuł szlachecki, wybory miasta: wysoki census majątkowy, posłowie początkowo związani instrukcjami od XVI w mandat poselski

• ·reformy systemu wyborczego -> patrz zestaw 12

 

1. 2.      Charakterystyka XVIII w. kodyfikacji

• podstawa ideologiczna prawo natury etap absolutystyczny i względny, Hugo Grocjusz – niezmienne prawidła, deklaratoryjny charakter prawodawcy

• prawo prywatne- indywidualizm i liberalizm; karne – bezpieczeństwo prawne jednostki i humanitaryzm

• kodyfikacja – J. Bentham – nowy, jednolity, wyłącznie obowiązujący, pewny, zupełny, jasny powszechnie zrozumiały, sprawiedliwy, dąrzący do dobra powszechnego

 

1. 3.      Prawa własności w XIX kodeksach

• ·liberalizm a solidaryzm społecznym

• ·liberalizm – święta własność nienaruszalna, najszersze prawo do rzeczy, definiowanie w  najpierw w  sposób pozytywny potem negatywy

• ·w praktyce łączenie własności nowożytnej z feudalną np. Landrecht

• ·jedynym ograniczeniem prawo i dopuszczenie wywłaszczenia

• ·solidaryzm społeczny – teoria własności jaki funkcji społecznej – Leon Duguit – poza prawami obowiązki właściciela, instytucja nadużycia prawa, potrzeba działania właściciela dla dobra społeczeństwa – zmiany zapewniane orzecznictwem o słuszność

• ·BGB - ustawowe sformułowanie obok praw obowiązków właściciela – granice wykonywania prawa własności, zakaz szykany (wykonywanie prawa w celu szkodzenia innemu) prawa sąsiedzkie, przepisy administracyjne

 

Zestaw 10

1. 1.      Konstytucja Angielska

• Brak konstytucji w znaczeniu formalnym

• konstytucja w znaczeniu materialnym – system podstawowych urządzeń społeczno gospodarczych

• wszystkie normy dotyczące wykonywania władzy suwerennej w państwie

• Wielka Karta Wolności 1215r, Petycja o Prawa 1628, ustawy parlamentu z 1641,ustawa sukcesyjna 1701 Habeas Corpus Act 1679, Bill of Rights 1689 → akty prawne o charakterze konstytucyjnym + konwenanse

• brak nadrzędności w stosunku do innych ustaw, zmiana konstytucji poprzez normalną legislacje, większość zwykła – elastyczność konstytucji (konstytucja elastyczna, miękka)

• Zasady parlamentaryzmu z konstytucji angielskiej: zasada reprezentacji narodowej, system dwuizbowy, odpowiedzialność konstytucyjna ministrów, rządy parlamentarne(odp. polityczna) rządy gabinetowe(odp. solidarna) równość wobec prawa i osobiste prawa wolnościowe (Habeas Corpus Act)

 

1. 2.      Reforma sądownictwa we Francji 1789-1814

• Jednolity system sądownictwa powszechnego: wyodrębnienie sądów cywilnych (postępowanie dwuinstancyjne, sądy pokoju -> trybunały w dystryktach) i karnych (trzy instancje: sąd policji municypalnej, sąd policji poprawczej na szczeblu kantonu, trybunał w dystrykcie; w sprawach karnych - udział ławy przysięgłych, nie ma apelacji); wnioski kasacyjne – Sąd Kasacyjny; oddzielenie sądownictwa od administracji (sądownictwo administracyjne – rady prefekturalne i rada stanu); sędziowie wybierani w wyborach – Konstytuanta

• reforma Napoleona - dostosowanie sieci sądowej do administracyjnej, zniesienie obieralności sędziów na rzecz nominacji, nieusuwalność sędziów – zapewnia niezawisłość,

• struktura sądownictwa do nowego podziału terytorialnego: kanton – sędziowie pokoju, okręg – trybunał dla spraw cywilnych, odwołanie do trybunałów apelacyjnych,najwyższy trybunał kasacyjny (karne i cywilne),

• zredukowanie zakresu sądu ludowego → utrzymanie się tylko ławy orzekającej dla spraw karnych, zniesienie ławy oskarżającej

 

1. 3.      Szkoła klasyczna w prawie karnym

• Zasada przymusu psychologicznego – kara nieuchronna+ f. odstraszająca surowością (długie pozbawienie wolności)

• wdrażanie w życie postulatów humanitarystów, opracowywanie w sposób formalny

• formalna równość wobec prawa mimo faktycznej nierówności (ustawodawstwo pro burżuazyjne)

• formalna definicja przestępstwa – zapewniająca legalizm, nullum crimen sine lege, nullum poena sine lege

• traktowanie przestępstwa wyłącznie jako zjawiska prawnego – wykluczanie aspektów społecznych

• teoria odpowiedzialności na zasadzie winy, zasada indeterminizmu i woluntaryzmu– jednostka ma wolną wolę, przestępstwo – wyraz złej woli, zasługujący na naganę, wina subiektywna, kara proporcjonalna (sprawiedliwa odpłata za czyn)

• teoria kary – absolutne, słuszność kary, sprawiedliwy odwet – odwet moralny, odwet dialektyczny, druga teoria użyteczność

• twórca Anzelm Feuerbach, oparty na Kancie i Heglu

 

Zestaw 11

1. 1.      Geneza i rozwój systemu parlamentarno-gabinetowego w Wielkiej Brytanii

• 1660 – parlament przywrócił monarchię – na tron Karol II Stewart – monarchia PARLAMENTARNA

• król uznał uprawnienia parlamentu:

◦       wyłączność na stanowienie podatków

◦       władza ustawodawcza z królem – King In parlament

• Król:

◦       king In Council: pełnia władzy wykonawczej – król w radzie

◦       King In parlament

▪       ma prawo sankcji – żadna ustawa nie przejdzie bez jego zgody

▪       weto króla niemożliwe do odrzucenia przez parlament

◦       prawo suspensy – zawieszenie mocy obowiązywania ustawy w każdej sytuacji dla każdego

◦       prawo dyspensy – zwieszenie mocy obowiązywania ustawy w określonych sytuacjach lub dla konkretnych osób

• z okresu chwalebnej rewolucji (koniec XVII w.), król przestaje być nienaruszalny, można było go zmienić, początek odsuwania króla od władzy, można zwołać parlament bez króla (nieodpowiedzialny, wcześniej bill o prawach)

▪       1715 – ustawa o siedmioleciu

▪       parlament kadencyjny (permanentny), co 7 lat

▪       przyjęta zasada konstytucyjna -> król desygnuje na premiera lidera zwycięskiej partii w parlamencie i  na jego wniosek mianuje ministrów/skład gabinetu (zależy od wyników wyborów, nie od króla)

•  geneza gabinetu z Tajnej Rady → wykształconej z rady królewskiej, Wilhelm III (Orański) zapoczątkowuje zwyczaj -  do gabinetu trafiają tylko z jednej, zwycięskiej partii w parlamencie, wykształcenie się premiera jako przewodniczącego zamiast króla (początkowo pierwszy minister skarbu)

• zasada nieodpowiedzialności monarchy, kontrasygnata ministrów

• zasada solidarnej odpowiedzialności, wotum nieufności (odp. polityczna), król powołuje na premiera lidera partii która ma możliwość uzyskania większości w parlamencie

• przekształcenie się gabinetu z rady królewskiej w organ zależny od izby gmin

• sankcja królewska wygasa poprzez desuetudo

 

1. 2.      Rozwój własności w średniowieczu

• początkowo brak rozróżnienia pomiędzy posiadaniem a własnością, początkowo jako najwyższy stopień posiadania, dopiero wykształcenie się procesu posesoryjnego i oddzielenia do od petytoryjnego rozróżnia, potem działalność glosatorów, posiadanie rzymskie (corpus, animus) własność jako najszersze prawo do rzeczy

• wyróżnienie posiadania praw

• wykształcenie się instytucji własności podzielonej – feudalnej – wytłumaczona przez glosatorów własność zwierzchnia (przysługująca panu feudalnemu) i użytkowa (chłopu)

• typowe niedziały ojcowskie, braterskie

• związanie własności ograniczenia dla rozporządzeń, prawo bliższości (retrakt? pierwokup) stopniowe uwalnianie, swoboda dyspozycji

• św. Tomasz - teoria obowiązków właściciela

• nabycie własności – formalny akt, zdanie(wydanie) potem także sądowe przenoszenie własności, księgi sądowe wpisy konstytutywne(inskrypcja), deklaratoryjne (transkrypcja)

• zaczerpnięcie z Rzymu przesłanek do przeniesienia: tytuł i tradycja

 

 

 

1. 3.      Szkoła socjologiczna w prawie karnym

• Franz v. Liszt

• kompromisowy między klasyczną a antropologiczną, badanie aspektów prawnych i  przyrodniczo-społecznych przestępstwa

• przestępstwo jako zjawisko społeczne, nie jako przejaw wolnej woli ale jakonieuniknione następstwo uwarunkowań społecznych, rezultat oddziaływania środowiska kryminogennego

• środowisko marginesu społecznego generuje przestępców (środowiskowo społeczne determinanty przestępcze)

• potrzeba środków zabezpieczających, Kara – funkcja głównie prewencyjna indywidualna (główny cel – dobro społeczne, ochrona dóbr prawnych)

• polityka kryminalna – badania nad przyczynami przestępstw i środkami zwalczania

• podział przestępców na : z nawyknienia: kara – eliminacja ze społeczeństwa, niereformowalni, nadających się do poprawy: kara – ma wywołać poprawę, przypadkowi: kara – funkcja ostrzegawcza

• wpływ:  rozpowszechnienie instytucji – warunkowe zawieszenie wykonywania kary, warunkowe przedterminowe zwolnienie, ostrzejsze kary dla recydywistów/przestępców z nawyknienia (długotrwałe środki izolacyjne)

 

Zestaw 12

1. 1.      Ustrój po chwalebnej rewolucji (1688-9)

• po glorious revolution, potrzeba ugruntowania nowego ładu, Bill of Rights, wylicza zasady mające zapobiec nadużyciom,  zlikwidowanie suspensy i ograniczenie dyspensy - wymagana zgoda parlamentu, zakaz podatków bez zgody parlamentu, częste zwoływanie parlamentu

• ustalenie kadencji na 3 potem na 7 lat

• 1694 – zwoływanie parlamentu bez zgody króla (nieodpowiedzialnego, obowiązek spada na kanclerza)

• ustawa sukcesyjna – zabezpieczenie Anglii przed absolutyzmem, na tron osoba z dynastii Welfów, linii hanowerskiej, monarcha związany prawem, traci prawo łaski wobec skazanych w procedurze impeachmentu, niezawisłość sędziów, dymisja tylko za zgodą obu izb, konstytucyjna odpowiedzialność ministrów za króla, instytucja kontrasygnaty, anglikanizm religią państwową

• królem Jerzy I hanoverski

• Parlament nadal dwuizbowy, źródłem władzy król z radą, król w parlamencie – sankcja, zwoływanie, prawo rozwiązania izby gmin

• sądownictwo nadal w imieniu króla

• pierwszy lord skarbu przewodniczy obradom gabinetu pod nieobecność króla -> pojawia się premier, premier + gabinet przejmują realną władzę wykonawczą

• początek XVIII w. -> parlament kadencyjny (permanentny), co 7 lat

• przyjęta zasada konstytucyjna -> król desygnuje na premiera lidera zwycięskiej partii w parlamencie i  na jego wniosek mianuje ministrów/skład gabinetu (zależy od wyników wyborów, nie od króla)

 

1. 2.      Proces inkwizycyjny

ñ  patrz zestaw 7

 

1. 3.      ABGB 1811

• jeden z kodeksów doby oświecenia realizował zasady liberalizmu i egalitaryzmu, abstrakcyjne założenia, równość wobec prawa, wolna własność, swoboda umów

• wyłączenie z ustawodawstwa części społeczeństwa poprzez przepisy polityczne

• technicznie – krótkie, proste sformułowania, zasady zdrowego rozsądku i słuszności

• podział zaczerpnięty z Instytucji Gaiusa, I - o prawie osobowym II – o prawie rzeczowym, III – o przepisach wspólnym prawom osobowym i rzeczowym

• koniec XIX w zmiany w nurcie solidaryzmu społecznego

• Nowele: 1914 – osobowe, rzeczowe, spadkowe, 1915 – sprostowanie i odnowienie granic, 1916 – zobowiązania

 

Zestaw 13

1. 1.      Reformy prawa wyborczego w UK w XIX i XX w

• Pierwsza połowa XIXw.

  • 1829 – katolicy uzyskują prawa wyborcze

  • 1858 – Żydzi uzyskują prawa wyborcze

  • 1832 -  Reforma Greya – odebranie prawa „zgniłym miastom” i przyznanie dużym ośrodkom przemysłowym

  • Druga połowa XIXw.

    • 1867 – reforma Disraelego → obniżenie cenzusu majątkowego → dopuszczenie klasy średniej

    • 1872 – wprowadzenie wyborów tajnych

    • 1885 – Reforma Gladstone – prawo wyborcze staje się powszechnym przywilejem obywateli, 600 okręgów, obniżenie cenzusu majątkowego nawet robotnicy

    • Wiek XX

      • 1911 – skrócenie kadencji izby gmin do 5 lat (wcześniej 7)

      • 1918 – Reforma Loyd Georga – powszechne wyborcze dla mężczyzn, cenzus wieku 21, kobiety 30 + niski cenzus wyborczy

      • 1928 – zrównanie praw wyborczych mężczyzn i kobiet – wybory tajne, powszechne, bezpośrednie, nierówne

      • 1948 – zniesienie systemu pluralnego

 

1. 2.      Kodeksy karne we Francji doby rewolucji i czasów Napoleona

• podstawa DPCiO (1789) – zasada legalizmu i równość wobec prawa, postulaty doktryny humanitarnej, gwarancje nietykalności osobistej, zasada domniemania niewinności, oskarżony – podmiot procesu

• Dekrety Konstytuanty z 1789: zniesienie tortur, wprowadzenie jawności drugiej fazy postępowania, przyznanie oskarżonemu prawa do obrony wraz z prawem do wyboru obrońcy.

• kodeks karny 1791

  • część ogólna i szczególna (katalog przestępstw i kar – podział publiczne/prywatne), nie obejmuje całości, głównie katalog kar i zasady wymiaru kary, wdrąża postanowieniahumanitaryzmu ekonomia kar, likwiduje kwalifikowaną śmierci, kary mutylacyjne, konfiskatę mienia, jako karę główną więzienie – ale surowe, systemsankcji bezwzględnie oznaczonych, (formalnie*) postępowanie jawne i ustne, swobodna ocena dowodów, ława przysięgłych w sprawach karnych

  • Kodeks o przestępstwach i karach 1795

    • głównie procedura, w zakresie materialnego zaostrzenie działań antypaństwowych

    • (formalnie*)trzy stadia procesu: postępowanie wstępne – tajne i pisemne, postawienie w stan oskarżenia, rozprawę właściwą – jawną, ustną, na zasadzie kontradyktoryjności

    • Code penal 1810

      • Reguluje wyłącznie prawo karne materialne

      • technika legislacyjna: tylko przepisy materialne, wstęp, 2 księgi ogólne, 2 szczególne, jasny, precyzyjny, pierwszy wprowadził – trójpodział przestępstw: zbrodnie (kary kryminalne, sądy przysięgłych), występki (kary poprawcze, trybunały policyjne), wykroczenia (kary policyjne, sądy policji prostej), kryterium kary i właściwość sądu

      • treść feudalne kary pręgierza i piętnowania, kary śmierci + kwalifikowane za ojcobójstwo, konfiskata majątku, mutylacyjne, śmierć cywilna, szczególna ochrona własności(połowa XIX w. Nowelizacje - Likwidacja kwalifikowanej kary śmierci, pręgierza, instytucji śmierci cywilnej)

      • równość wobec prawa! Nullum crimen sine lege, nullum poena sine lege - materialno-formalna definicja przestępstwa

▪       zmiany, łagodzenie kar, uwzględnienie okoliczności, elementy poprawcze, środki wychowawcze dla nieletnich po II WŚ ruch obrony społecznej

 

1. 3.      Zasady procesu cywilnego rzymsko-kanonicznego

ñ  patrz Zestaw 1

 

Zestaw 14

1. 1.      Władza ustawodawcza wg konstytucji USA

• Izba Reprezentantów + Senat (=kongres)

• IR – 2 lata, bierne cenzus wieku 25, domicylu 7, obywatelstwo, pierwotnie majątkowy, (1870-czarni, 1920 – kobiety), czynne zależne od stanu, wybierani przez ludność stanu

• Senat – po 2 z każdego stanu, kadencja senatora 6 lat co 2 1/3 zmiana, początkowo wybierają organy przedstawicielskie, od 1913 ludność stanu, bierne 30+domicyl- uprawnienia: 2/3 zatwierdzanie traktatów międzynarodowych, zwykła większość ambasadorowie i nominacje prezydenckie na wyższe stanowiska federalne

• Kompetencje kongresu: sprawy wspólne, tj.

▪       Sprawy zagraniczne

▪       Handel zagraniczny

▪       Sprawy skarbowe (w tym podatki, daniny, cła) – wyjątek od równouprawnienia – inicjatywa ustawodawcza w tej kwestii zastrzeżona dla Izby Reprezentantów

▪       Organizacja sądownictwa (sądy niższe od SN)

• Inicjatywa - obie izby, projekt ustaw podatkowych IR, równa pozycja w toku ustawodawczym, zgoda obu do prezydenta, veto zawieszające, kieszonkowe, Impeachment

 

1. 2.      Prawo spadkowe epoki feudalnej

ñ  patrz zestaw 6

 

1. 3.      Koncepcje kary w XVIII w.

• Hugo Grocjusz, nowożytna teoria kary: dwa uzasadnienia kary – słuszność, użyteczność

• ze słuszności – uzasadnienie z faktu popełnienia przestępstwa i stopnia winy sprawcy, koncepcja absolutna, odwetowa, bezwzględna, kara celem sama w sobie, bezwzględne (odwetowe) teorie kary:

  • odwet moralny Kanta – kara – obowiązek państwa/kategoryczny nakaz bezwzględnej powinności

  • odwet dialektyczny Hegla  - przestępstwo to łamanie prawa, kara jako negacja popełnionego bezprawia, afirmacja porządku prawnego

  • z użyteczności – kara: narzędzie do uzyskania korzyści, względna, uzależniona od celów, odstraszenie (funkcja prewencyjna

    • teoria odstraszenia (Feuerbach) – kara uzasadniona, kiedy skutecznie odstrasza od popełnienia czynu

    • prewencja szczególna i ogólna (J. Bentham) – zagrożenie karą – prewencja ogólna, zastosowanie kary – prewencja szczególna

    • teoria poprawy – kara użyteczna – kiedy powoduje moralne odrodzenie przestępcy

 

 

Zestaw 16

1. 1.      Władza sądownicza w konstytucji USA i w praktyce w XIX i XX w

ñ  Sądownictwo federalne:

▪       zakres należących do niego spraw został uregulowany w konstytucji, też wynikające z ustaw federalnych i traktatów międzynarodowych

▪        spory między stanami i między stanem i obywatelem, między obywatelami różnych stanów i obywatelami różnych państw

▪       1797 - trójszczeblowa struktura sądów federalnych: sądy obwodowe, sady apelacyjne, sąd najwyższy (9 sędziów, przewodniczący, urząd dożywotni usuwalni jedynie przez impeachment)

▪       sądy przysięgłych karne i cywilne

▪       Struktura sądów stanowych podobnie do federalnych z najwyższym sądem stanowym, suwerenne rozstrzyga wszystkie sprawy poza zastrzeżonym sądom federalnym, sędziowie, obieralni

▪       sędziowie mają prawo badać zgodność ustaw z konstytucją – poprzez precedens Marshalla (?)

• Sądownictwo stanowe

  • regulowane w konstytucjach i ustawach stanowych.

  • Sędziowie stanowi są w większości wybierani (niekiedy przez stanowe legislatywy), i (z nielicznymi wyjątkami) nie wymaga się od nich znajomości prawa.

  • Jest z reguły dwu- lub trzyinstancyjne, ze stanowym Sądem Najwyższym na czele.

  • Sędziowie pokoju, Sądy obwodowe, Sądy apelacyjne.

  • Wszystkie sprawy karne powinny się toczyć przy udziale ławy przysięgłych; może ona występować także we wszystkich sprawach cywilnych, w których wartość przedmiotu sporu przekracza 20 dolarów.

 

1. 2.      Prawo karne w Italii u schyłku Średniowiecza

• recepcja prawa rzymskiego

• Zwycięstwo zasady publicznoprawnej, wyłączność represji karnej w rękach państwa

• Kary cielesne (ograniczona/wyłączona możliwość wykupu), publiczne egzekucje

• Subiektywizacja odpowiedzialności - odpowiedzialność za winę (recepcja p. rzymskiego i kościół), strona podmiotem przestępstwa, czynniki subiektywne, wola popełnienia czynu, wina kazuistycznie - umyślna (dolus), wina nieumyślna/brak świadomości przestępstwa (culpa), przypadek (casus, wyłączający odp. karną)

• indywidualizacja kary

• zrównanie odpowiedzialności kobiet/mężczyzn/nieletnich

• warunki bezkarności, brak podziału na wyłączające winę lub bezprawie, obrona konieczna(rzeczywista obrona, reakcja natychmiast, środki odpowiadające), pomoc konieczna, zakaz pomocy własnej, bezkarność w afekcie, kradzież z nędzy (św. Tomasz)

• Usiłowanie oddalone/zamysł, bliskie/czynności przygotowawcze do przestępstwa, najbliższe/niedoprowadzenie do skutku

• odpowiedzialność za udział w przestępstwie, mandat – nakaz popełnienia przestępstwawspółsprawstwo – mieszane poglądy jak karać, Consiliom (rada/pomoc intelektualnaJ), auxilium (pomoc fizyczna), poplecznictwo (utrudnianie) jako odrębne przestępstwo, spisek

• dopuszczenie ANALOGII

• system kar, kompozycja i grzywna, wypierane przez obligatoryjne kary cielesne, możliwość zastosowania kary z ius commune przy ciężkich, stopniowo cielesne stają się podstawowe

• wymiar kary: albo ściśle oznaczony, wtedy ustawowe okoliczności łagodzące, obciążające, albo arbitralność sędziego + kary nadzwyczajne, za nieprzewidziane w statucie przestępstwo

 

1. 3.      Kodeksy procesu cywilnego XIX i XX w

• początek liberalizm i indywidualizm, zapewnienie realizowania przez jednostki ich praw indywidualnych, zgodnie z jej wolą (jednostka autonomiczna) w związku z jej prawami podmiotowymi

• autonomia jednostki → dyspozycyjność i kontradyktoryjność

• równa pozycja w procesie – równouprawnienie stron!

• jawność, ustność, bezpośredniość – gwarancje legalizmu i ograniczenie nadużyć

• koncentracja materiału procesowego, swobodna ocena dowodów

• nadal zasada prawdy formalnej

• wady: przewlekłość, wysokie koszty

• nurt socjalny → spełnienie pewnych celów społecznych – zasada instrukcyjna a nawet oficjalno śledcza, upublicznienie procesu cywilnego – podporządkowanie pod interes państwa

• po I WŚ wzrost znaczenia rozwiązań polubownych

 

Zestaw 17

1. 1.      Cechy konstytucji USA

ñ  konstytucja w sensie formalnym, pisana, sztywna, forma państwa federacyjna, trójpodział władzy, suwerenność narodu, silna władza wykonawcza, wzajemna kontrola/hamowanie się władz, kongres, impeachment, prezydent veto, sądy zgodność ustaw z konstytucją, równowaga władz, zapewnienie praw obywatelskich

 

1. 2.      Prawo osobowe XIX w

• regulacja na zasadzie praw podmiotowych

• powszechność praw cywilnych i równość podmiotów

• zdolność prawna dla każdego z chwilą urodzenia + nasciturus (kuratela ventris nomie), wygasa ze śmiercią, cywilną lub zwykłą

• zdolność do czynności prawnych zależna tylko od wieku (21 lat, Szwajcaria 20) i stanu psychicznego (trybu życia*)

• odstępstwa od zasady równości - ograniczenia praw kobiet w małżeństwie i stosunkach rodzinnych (Code Civil, ABGB)

• upośledzenie dzieci nieślubnych (prawo francuskie), ograniczenia jednostek z przyczyn wyznaniowych (np. małżeństwa Żydowskie w ABGB)

• osoby prawne – teoria fikcji (osoba prawna fikcyjnie tożsama z osobą fizyczną, zbiorowość nie posiada realnego bytu) i teoria organiczna, teoria interesu („prawo podmiotowe to po prostu prawnie chroniony interes jednostki”. Każdy podmiot prawa ma określone interesy i zmierza do ich realizacji, a prawo określa które z nich zyskują ochronę prawną.), klasyfikacja publiczne-prywatne, korporacje-fundacje, majątkowe-niezarobkowe

• nabywanie podmiotowości: tryb koncesyjny (konieczne zezwolenie władz) – Francja do 1901 i BGB normatywny (spełnienie wymogów formalnych)-  1901 Francja (Waldeck-Rousseau) i ZGB,  

 

1. 3.      Recepcja prawa rzymskiego we Francji przed rewolucją

• odrodzenie prawa rzymskiego ale brak recepcji właściwej, kwestie polityczne,

• prawo rzymskie jako pisana racja, poparcie kościoła

• zakaz nauki prawa rzymskiego na uniwersytecie w Paryżu XIII w

• zainteresowanie czysto naukowe, rozkwit = francuskie Odrodzenie

• mos galicus – nowy kierunek badań  - teoretyczne podejście, szkoła w Bourges

• osiągnięcia: rozszerzenie znajomości źródeł, krytyczna analiza, naukowa systematyzacja

 

Zestaw 18

1. 1.      Przemiany kar w Średniowieczu

ñ  początkowo kary wymierzane na zasadzie samopomocy, potem podział na kary publiczne i prywatne

• publiczne - odzwierciedlające, śmierci i mutylacyjne, możliwość wykupienia się od kary

• Prywatne - system kar kompozycyjnych + mulkta (opłata na rzecz władcy), ograniczenie wykupu od kary aż do wprowadzenia obowiązkowych kar cielesnych

• Carolina 1532,-  zanikanie kar prywatnych, Italia kary publiczne, idea odzwierciedlenia, odpłaty za wyrządzoną krzywdę potem odstraszenie

 

1. 2.      Absolutyzm Oświecony

• Najwybitniejsi przedstawiciele absolutyzmu oświeconego to Fryderyk II Wielki król Prus, arcyksiężna Maria Teresa i Józef II, władcy Austrii oraz Katarzyna II Wielka - caryca Rosji.

  • władza absolutna króla, infiltracja wszelkich dziedzin życia społecznego, posługiwanie się ideologią oświecenia w celu nadania nowoczesnego wyglądu, reformy w duchu Oświeconym przez organy absolutystyczne w celu ograniczenia wad feudalnego ustroju, rozwój oświaty, kultury, ograniczenie poddaństwa wsi, monopolu cechów, kompromis a nawet wewnętrzna sprzeczność, rozkwit administracji i biurokracji, racja stanu, wszechwładza dla dobra poddanych (nawiązanie do idei umowy społeczną – monarcha – pierwszym, najważniejszym sługą państwa, nie narodu), rozwój państwa policyjnego: Austria Prusy Rosja

 

1. 3.      Prawa handlowe XIX i XX

• XIX w. – rozróżnienie w ramach prawa prywatnego: prawo cywilne i prawo handlowe (oprócz Anglii)

• Code de commerce (Francja Napoleońska) 1807

◦       cztery księgi I – prawo handlowe i wekslowe II – prawo morskie III – prawo upadłościowe IV – przepisy o jurysdykcji i organizacji sądów handlowych

◦       zasada przedmiotowa – czynności prawne handlowe, do prawa handlowego zaliczało się wszystkie normy regulujące obrót handlowy, bez znaczenia, kto był ich adresatem

◦       wywodził się z ordonansów L XIV

• Niemcy

◦       Ustawa wekslowa parlamentu frankfurckiego Obowiązuje w Związku Niemieckim 1848

◦       Projekt Norymberski kodyfikacji prawa handlowego 1861

◦       przyjęty przez Austrię w 1861, bez prawa morskiego

◦       Związek Północnoniemiecki w 1871

◦       Jako kodeks handlowy w cesarstwie niemieckim

◦       zasada przedmiotowa

◦       HGB – kodeks handlowy niemiecki z 1897

◦       cztery księgi I – sytuacja prawna kupca II – spółki handlowe III – czynności handlowe IV – handel morski

◦       zasada podmiotowa : prawo handlowe: prawo kupców (tj. osób zajmujących się zawodowo kupiectwem) – ochrona ekonomicznie słabszych stron obrotu gospodarczego

◦       funkcjonuje w Niemczech do dziś

▪       funkcjonowanie spółek handlowych i giełd

▪       działy prawa handlowego np. prawo wekslowe + prawo czekowe

 

Zestaw 19

1. Ustrój Francji doby absolutyzmu (Ludwik XIV)

• „państwo to ja”, władza absolutna w rękach monarchy, nieograniczony żadną kontrolą

• skupienie trzech władz w ręku króla, rozszerzenie działań administracji, państwo policyjne,

• zarząd państwa centralizm i biurokracja, decyzyjność króla, organy tylko doradcze

• nowe urzędy obsadzane dowolnie przez króla komisaryczne (sekretarze stanu, generalny kontroler finansów, intendenci)

• monarcha ograniczony tylko prawem boskim, sprawujący władzę dei gratia

• fundamentalne prawa monarchii absolutnej, król nie może zmienić: zasad sukcesji, niepodzielność domeny królewskiej, król katolik, władza królewska niezawisła od władzy duchownej – na straży najwyższy sad Parlament

• Parlament – prawo rejestracji ustaw, remonstracja do ordonansów, doradczo

• rozbudowa aparatu państwowego – Kanclerz pieczęć, zwierzchnictwo sądów, nadzór nad radami królewskimi, Sekretarze Stanu, podporządkowani królowi, urząd ministerialny, Generalny kontroler finansów, centralna administracja finansów. Tworzą ministeriat ale nie radę, bezpośrednio z królem, czasem pierwszy minister olbrzymia władza, dordczy charakter odpowiedzialni tylko przed królem, rady królewskie – kolegialny organ doradczy,

• 4 sekcje: Rada stron procesowych – sad kasacyjny, sąd administracyjny, trybunał kompetencyjny, Rada Stanu – najważniejsze sprawy państwowe, Rada Depesz – zarząd wewnętrzny, Rada Finansowa.

• Upadek Stanów Generalnych, utrzymanie niewiele znaczących stanów prowincjonalnych

• organizacja terytorialna: Gubernatorzy – zamiast Baliwów, i Intendenci w okręgach generalnych

• sądownictwo – pełnia władzy dla króla, główne sądownictwo królewskie, pozostałości miejskie, duchowne, patrymonialne

• sądownictwo delegowane sady patrymonialne, prewotalne, baliwialne, prezydialne, parlamenty, kasacja rady stanu, zastrzeżone – król osobiście lub rada królewska – placety → petycje o sprawiedliwość, listy pieczętne – wyroki skazujące bez sądu 

 

1. 2.      Constitucio Criminalis Carolina (CCC) 1532

• Pierwsza nowożytna kodyfikacja karna - Niemcy

• na wniosek Karola V

• klauzula salwatoryjna – moc posiłkowa, ale i tak pierwszy ogólny zbiór niemiecki

• zasada publicznoprawna w ściganiu przestępstw

• odpowiedzialność na zasadzie winy – wina umyślna, nieumyślna, przypadek jako podstawa odpowiedzialności karnej

• rozbudowa okoliczności wyłączających: błąd, przymus, niedojrzałość psychiczna, obrona konieczna, stan wyższej konieczności

• zasada prawdy materialnej i zasada racjonalnych środków dowodowych w procesie karnym

• kary publiczne, obowiązkowo cielesne – niemożność wykupienia się od kary, odstraszające, powrót do odzwierciedlających, więzienie jako środek zapobiegawczy, kary – prewencja ogólna,

• zniesienie systemu kar kompozycyjnych

• wymiar - arbitralne, analogia, kary nadzwyczajne, kwalifikowane kary śmierci, zwyczajne tylko jak pewny co do sprawcy i brak okoliczności łagodzących.

 

1. 3.      Zobowiązania XIX i XX w

ñ  patrz zestaw 8

 

Zestaw 20

1. 1.      Reformy ustroju Rosji od początku XIX do początku XX w

• reformy Aleksandra II 1861, zniesienie poddaństwa chłopów - wolność osobista, zniesienie sądownictwa panów → poddanie sądownictwu powszechnemu, uwłaszczenie chłopów

• plany Sperańskiego, m.in. Duma jako przedstawicielstwo, wchodzi w życie tylko Rada Państwa

• powstanie dekabrystów, postulaty reform, ale stłumione

• reforma ziemska – powołanie organów samorządu

• reforma sądowa  - stworzono sądownictwo powszechne, niezależność sądownictwa do administracji. Sądy pokoju → sądy okręgowe → izby sądowe → sąd kasacyjny

• reforma miejska - samorząd w miastach

• konstytucja 1906 – monarchia konstytucyjna,

• wykonawcza – cesarz i ministrowie, cesarz nieodpowiedzialny, ministrowie odpowiedzialni przed cesarzem

• ustawodawcza – Duma państwowa → pośrednie kurialne, wysoki cenzus, Rada państwa → połowa powoływana przez cesarza połowa kolegia samorządowe, Cesarz, Inicjatywa obie izby + cesarz, równorzędność izb, sankcja cesarska, interpelacje

•  

1. 2.      Charakterystyka BGB – kodeks cywilny niemiecki 1896

• dzieło jurysprudencji pojęciowej, w duchu pozytywizmu prawniczego

• recypowane prawo rzymskie – np. zasada słuszności

• zerwanie z feudalizmem

• zasada autonomii stron, swoboda umów, swoboda rozporządzania własnością, swoboda testowania

• ogólnie liberalny i egalitarny, ale w związku z solidaryzmem społecznym, akcenty anty,

• dużo klauzul generalnych

• wzorowany na pandektystyce uniwersyteckiej

1. systematyka pandektowa:

   1. część ogólna, prawo rodzinne, spadkowe, rzeczowe i zobowiązań

• technicznie trudny do zrozumienia, ale rozbudowane pojęcia precyzyjnie skonstruowane.

 

1. Charakterystyka procesu inkwizycyjnego

ñ  patrz zestaw 7

 

Zestaw 21

1. 1.      Formy ustrojowe państw niemieckich w XIX w

• Związek Reński 1806-1813

  • konfederacja 16 państw suwerennych, Sejm Związkowy we Frankfurcie – nie zostaje nawet zwołany, protektorat Napoleona – ograniczenia polityki zagranicznej swoboda w wewnętrznej, nie wchodzą Austria i Prusy, mediatyzacja terytoriów (scalanie), powstanie większych księstw, oddziaływanie prawa Francuskiego na niektóre państewka

  • Związek Niemiecki 1815-1866

    • powołany do życia na kongresie wiedeńskim, zrzesza wszystkie państwa niemieckie, konfederacja, wzajemna pomoc w razie napaści, Sejm Związkowy przedstawiciele państewek, sprawy bieżące w Radzie Ściślejszej

    • Związek Północnoniemiecki 1866/67-1871

      • rozwiązanie związku po bitwie pod sadową, oktrojowanakonstytucja z 1867 państwo związkowe - federacja, król pruskiprzewodniczącym, mianuje kanclerza związku – ten władza wykonawcza, parlament – Reichstag, Rada Związkowa – Bundesrat → zatwierdza ustawy Reichstagu, izba wyższa, osiągnięcia kodeks karny 1870r.

      • II Rzesza Niemiecka 1871-1918 – patrz zestaw 22

 

1. 2.      Kodyfikacje prawa karnego doby rewolucji i Napoleona

ñ  patrz zestaw 13

 

1. 3.      Zasady prawa zobowiązań w średniowieczu

ñ  patrz zestaw 2

 

Zestaw 22

1. 1.      Ustrój II Rzeszy Niemieckiej

• Federacja: konstytucja 1871 nadana przez sejm (cesarstwo pruskie narodu niemieckiego)

• zakres wspólny: polityka zagraniczna,cła, wojsko, marynarka wojenna, podatki na wspólne cele, ustawodawstwo w zakresie prawa sądowego, poczta, transport

• 22 państwa członkowskie i 3 wolne miasta, nie wyróżnia suwerenna

• główna władza: Cesarz: król pruski mianuje kanclerza i  wszystkich urzędników federacji, siły zbrojne, zwołuje Sejm Rzeszy i Radę Związkową, traktaty międzynarodowe, projekty ustaw w jego imieniu (ale nie ma prawa sankcji), nieodpowiedzialny, kontrasygnata kanclerza

• ustawodawcza: Sejm→3 lata wybory powszechne, równe bezpośrednie i tajne, czynne: mężczyźni 25 lat, wydłużenie kadencji do 5 lat, ratyfikowanie umów międzynarodowych + budżet

• Rada Związkowa: Przedstawiciele krajów członkowskich, formalnie oddzielny organ nie izba parlamentu, rozstrzyga spory między państwami członkowskimi, współdecyduje z cesarzem o rozwiązaniu Sejmu, rozporządzenia wykonawcze do ustaw, przewodniczy kanclerz

• wykonawcza: Kanclerz w imieniu cesarza nieodpowiedzialny przed sejmem, funkcje wykonuje samodzielnie, tworzenie się urzędów pseudo-ministerialnych, najczęściej premier pruski, odpowiedzialność kanclerza wyłącznie przed cesarzem

• Sądownictwo: Sąd Rzeszy rewizyjny od orzeczeń sądów krajowych, wykładnia prawa związkowego i krajowego

 

1. 2.      Code penal 1810

ñ  patrz zestaw 13

 

1. 3.      Zmiany w prawie małżeńskim w okresie feudalnym

ñ  patrz zestaw 5

 

 

 

Zestaw 23

1. 1.      Ustrój I Rzeszy Niemieckiej

• większość stosunków oparta na prawie lennym, ale wykształcenie się państwa jako rzeczy publicznej, osoby prawnej, związek państwowy, regulacje publiczno prawne

• cesarz elekcyjny na zasadach ze Złotej Bulli

ñ  cesarz: uprawnienia polityczne o znaczeniu drugorzędnym: reprezentacja, zwoływanie Sejmu Rzeszy, inicjatywa, zatwierdzanie ustaw sejmu i Deputacji, zrzeka się praw sądowych na rzecz Sądu Kameralnego Rzeszy, kapitulacje wyborcze (pacta conventa)

• Sejm Rzeszy: ze zjazdu nadwornego, ze zwierzchników terytoriów, organ federalny, kompetencje: ustawodawstwo, wojna pokój, traktaty międzynarodowe, uchwały podatkowe, sprawy wojska

• Deputacja – komisja sejmowa funkcjonująca między sesjami,

• 1663 – sejm nieustający w Ratyzbonie → posłowie zamiast władców → kolegium książąt elektorów, kolegium książąt Rzeszy i kolegium miast – 3 kolegia + zgoda cesarza → ustawa

• Sąd Kameralny Rzeszy – 1495r trybunał dla całej Rzeszy: Sąd pierwszej instancji między władcami, poddanymi różnych władców, sąd odwoławczy w sprawach cywilnych powyżej kwoty 400 talarów, niewłaściwy dla terytoriów elektoralnych, recepcja prawa rzymskiego

 

1. 2.      Kodeks Napoleona (Kodeks cywilny francuzów) 1804

• spełnia założenia Oświeceniowej kodyfikacji, liberalizm i egalitaryzm

• arcydzieło sztuki legislacyjnej – wyważenie pomiędzy kazuistyką a abstrakcją, krótki, zwięzły zrozumiały,

• podział z instytucji Gaiusa I o osobach II o majątkach i różnych rodzajach własności III o różnych sposobach nabycia własności → przedstawia trzy najważniejsze wolności osób, własności i obrotu

• elementy antyliberalne i antyfeudalne w prawie rodzinnym – słabsza pozycja kobiety i władza ojcowska (patriarchalny model rodziny), ograniczenia dla dzieci pozamałżeńskich

• utrzymywał karę śmierci cywilnej

• równość i powszechność praw prywatnych

• nowelizacje w duchu solidaryzmu społecznego, i głównie dotyczą prawa osobowego

• zdolność prawna od urodzenia do śmierci (mężatka – niezdolna do samodzielnego podejmowania czynności prawnych, wieczyście małoletnia)

• małżeństwo – instytucja cywilna, możliwy rozwód (wiek 15/18)

 

1. Zmiany w Średniowiecznym systemie kar

ñ  patrz zestaw 18

 

Zestaw 25

1. 1.      Powszechność praw wyborczych i jego ograniczenia w dobie konstytucjonalizmu

• ograniczenia prawa w postaci cenzusów

• cenzus majątkowy – stopniowe ograniczanie w XIX w Anglia reformy, Francja 1848 (wcześniej 1793) po I WŚ właściwie nie znany

• cenzus wieku – im wyższy wiek tym bardziej konserwatywne rezultaty wyborów – wyższy do izb wyższych

• cenzus domicylu – wprowadzany w celu pozbawienia praw rzesz robotników bez stałego zamieszkania

• cenzus płci – pozbawienie kobiet prawa wyborczego, najwcześniej niektóre stany USA początek XX w Anglia, Polska, po I WŚ większość nowych republik znosi ten cenzus

• cenzus wykształcenia – Ameryka w celu odsunięcia ludności Murzyńskiej, dzisiaj w 17 krajach

• cenzus rasowy – w Niemczech Hitlerowskich

• Pozbawienie praw wyborczych osób wojskowych – w służbie czynnej Francja do 1945 i Polska międzywojenna

• Stany Zjednoczone do lat 60. XX w.

  • Domicyl – obowiązek zamieszkiwania w określonym miejscu przez określony czas

  • Taksa – opłata wyborcza

  • Test ze znajomości konstytucji

  • Znajomość języka

▪       Wybory pluralne – Francja, Anglia – zaprzeczenie idei równych wyborów – jedna osoba dysponowała więcej niż jednym głosem (mogła głosować ze wzgl. na miejsce pracy/zamieszkania/studiów na wyższej uczelni) do 1948

▪       Wybory kurialne – wytyczanie okręgów wyborczych, które powodowało, że tę samą liczbę posłów wybierała różna liczba wyborców (przynależność do okręgu zależna od wysokości opłacanego podatku bezpośredniego)

 

1. 2.      Źródła prawa kanonicznego w Europie

• Prawo boskie

  • Naturalne

  • Pozytywne

◦       stary testament

◦       nowy testament

• prawo stanowione przez kościół, pisma ojców kościoła

  • papieskie, synodalne (przez kolegium biskupów)

  • statuty synodalne, księgi kościelne

  • prywatne zbiory Coletio Tripartitia i Pseudo-Izydora

    • Dekret Gracjana – XII wiek

    • Dekrety Grzegorza IX

    • Liber Sextus

    • Extravagantes

    • wszystkie wcięte Corpus Iuris Canonici

    • potrzeba kodyfikacji I sobór watykański nieudana

    • 1917 – Kodeks Prawa Kanonicznego – wyłączna autentyczna pełna kodyfikacja, zrywa z kazuistyczną formą, podział I normy ogólne II o osobach III o rzeczach IV o procesach V o przestępstwach i karach, pod wpływem jurysprudencji pojęciowej

    • Kodeks Prawa Kanonicznego dla Kościoła Łacińskiego 1983

 

1. 3.      Instytucje prawa handlowego XIX i XX w

• kryterium podmiotowe – prawo handlowe – czynności prawne handlowe, do prawa handlowego zaliczało się wszystkie normy regulujące obrót handlowy, bez znaczenia, kto był ich adresatem (BGB)

• kryterium przedmiotowe – prawo handlowe – dot. Czynności Osób zajmujących się zawodowo kupiectwem (Kodeks Napoleona)

• kryterium mieszane – wyjątki dot. Kupców w obrocie handlowym (ABGB)

• spółki handlowe – najbardziej typowe dla komasacji kapitału, spółki akcyjne

• giełda – początkowo miejsce zebrań kupców → transakcje, ogólne sprawy handlu, potem obrót wartościami pieniężnymi i towarowymi, i ustalanie cen i kursów wartości dopuszczonych do obrotu na giełdzie (notowania)

• prawo wekslowe, wyodrębnione z handlowego, weksel → papier wartościowy zawierający przyrzeczenie zapłaty

• czek → dokument zawierający polecenie zapłaty

 

Zestaw 4  

1. Ustrój III Republiki Francuskiej

• od 1870, prezydentem Adolf Thiers, pełnia władzy wykonawczej, wybierany przez ZN na 7 lat, reelekcja

• władza ustawodawcza – zgromadzenie narodowe, senat i izba deputowanych (równoprawne, nie tworzą formalnie parlamentu)

  • Senat    

    •  300 senatorów, w tym do 1884 r. 75 - dożywotnio, uzupełniani w drodze kooptacji, 225 - wybierani na 9 lat, co 3 lata zmiana 1/3 składu, wybory pośrednie - w kolegiach departamentalnych elektorów(członkowie Izby deputowanych + urzędnicy organów samorządu terytorialnego), powszechne, równe, spośród obywateli >40 lat

    • Izba Deputowanych

      • 600 deputowanych, na 4 lata, wybory bezpośrednie, tajne, powszechne, równe, z wykluczeniem kobiet i wojskowych służby czynnej

      • Czynne prawo wyborcze >21 lat, bierne >25 lat

      • występowały razem, jako Zgromadzenie Narodowe w 3 przypadkach (przewidziane konstytucyjnie):

        • wybór prezydenta na 7 lat bezwzględną większością głosów

        • wybór dożywotnich senatorów za pierwszym razem

        • zmiany konstytucji

        • Inicjatywa ustawodawcza - obie izby i prezydent,

        • każda ustawa musiała być uchwalona przez obie izby: procedura navette

        • prezydent słabe weto zawieszające

        • ustawy budżetowe - najpierw do Izby Deputowanych

• model republiki parlamentarnej z zasadami monarchicznej konstytucji angielskiej

• ‘parlamentaryzm absolutny’ – system całkowitej dominacji władzy ustawodawczej nad wykonawczą.

• Odstąpienie od zasady równoważenia się władz

• Konstytucja - Uchwalona w formie trzech odrębnych ustaw, w roku 1875:

  • O organizacji władz publicznych

  • O organizacji senatu

  • O stosunkach między władzami publicznymi

  • Brak jednolitej ustawy konstytucyjnej

• Bez deklaracji praw 

  • po kryzysie 1877 i 1884 – nowelizacja konstytucji – funkcje prezydenta stały się czysto reprezentacyjne, na plan pierwszy wysunęły się obie izby, faktyczne rządy – rada ministrów uzależniona od izby deputowanych

  • Formalnie pracą ministrów powinien kierować prezydent, w praktyce na czoło wysuną się premier, czyli jeden z ministrów (od 1934 prezes Rady Ministrów).

  • Ministrowie:

    • Tworzyli radę ministrów pod przewodnictwem prezydenta

    • odpowiedzialni parlamentarnie solidarnie oraz indywidualnie przed obiema! Izbami

    • odpowiedzialni prawnie – impeachment, w tym samym trybie, co prezydent

    • W latach trzydziestych rząd został wyposażony w prawo wydawani dekretów z mocą ustawy: w drodze ustawowego upoważnienia, w określonym czasowo i przedmiotowo zakresie, rząd uzyskiwał możliwość stanowienia prawa i zmieniania obowiązujących ustaw.

    • Teoretycznie dekrety rządowe powinny być zatwierdzone przez parlament.

 

2.  Kodeksy handlowe

Patrz zestaw 18, pyt. 3

 

3. Zasady wczesnośredniowiecznego procesu sądowego  

• skargowość (postępowanie mogło toczyć się tylko, jeżeli ktoś wystąpił ze skargą, która wnoszona była przed sędziego wraz z wezwaniem przeciwnika do stawienia się w sądzie (pozwem).

  • Pozew - początkowo charakter prywatny, z czasem został zastąpiony pozwem sądowym.

  • Strona początkowo zobowiązana była występować w procesie osobiście, choć istniały kategorie osób pozbawionych zdolności procesowej

  • Jawność i ustność

  • Ścisły formalizm: konieczność przestrzegania określonych rytuałów, gestów, formuł (-> instytucja pomocników, rzeczników procesowych -> zastępcy procesowi)

  • Oparcie na zasadzie kontradyktoryjności (sporności, czyli wolnej rozprawy stron – sąd był jedynie biernym obserwatorem sporu między dwiema stronami, jego zadaniem było orzec, która ze stron przedstawiła więcej argumentów, czyli orzec po czyjej stronie stoi prawo, bez dociekania prawdy materialnej) – bierna pozycja sędziego.

  • Sąd wydawał wyrok merytoryczny, albo najpierw warunkowy/dowodowy, w którym orzekał która ze stron ma „bliższość w dowodzie”.

Zestaw 15

1. Władza wykonawcza w USA

• władza wykonawcza należy do prezydenta (wybieranego na 4 lata w wyborach pośrednich)

• kompetencje  prezydenta:

  • naczelne dowództwo sił zbrojnych

  • zawieranie traktatów międzynarodowych (za zgodą 2/3 senatu)

  • mianuje ambasadorów, konsulów, sędziów SN, urzędników federalnych (za zgodą senatu)

  • prawo łaski (wyjątek: skazani w procedurze impeachmentu)

  • Środki kontrolne władzy wykonawczej i sądowej nadane Kongresowi:

    • Procedura Impeachmentu – odpowiedzialność konstytucyjna (wszczęcie procedury – Izba reprezentantów, rozpatrzenie/wyrok – senat przy 2/3 głosów)

    • Senat – udzielanie zgody na zawieranie traktatów międzynarodowych, potwierdzanie nominacji urzędników

• Związki prezydenta z władzą ustawodawczą

  • Prawo weta wobec projektów ustaw uchwalonych przez kongres (oddalane w przypadku przegłosowania w obu izbach kongresu 2/3 ilości głosów)

  • W nadzwyczajnych okolicznościach prezydent mógł zwoływać na obrady izby, Ew. odłożyć obrady

 

2) Postulaty humanitarystów, reformy prawa karnego w Oświeceniu  

• Związani - Voltaire oraz Cesare Beccaria (O przestępstwach i karach z 1764 r. nazywana kodeksem ludzkich uczuć.).

• Za prekursora szkoły humanitarnej uważa się Monteskiusza.

• sprawy religijne mogą mieć wpływ jedynie na ocenę moralną, a nie stosowanie do norm religijnych nie jest przestępstwem.

• Głównym celem -  resocjalizacja przestępcy, w związku z czym nie akceptowano kary śmierci (wyjątkowo - w przypadku najcięższych zbrodni).

• Krytyka dotknęła również karę konfiskaty majątku - absolutnie zakazana, dotyka całą rodzinę ukaranego i poprzez to staje się niedopuszczalną karą zbiorową. Podobnie odnoszono się do kar mutylacyjnych czy wygnania.

• najskuteczniejszy sposób oddziaływania na - kara pozbawienia wolności, zwłaszcza jeśli była połączona z obowiązkiem pracy. Beccaria pisał: "Nie surowość, lecz długotrwałość kary wywiera największe wrażenie na duszę człowieka".

• zasada domniemania niewinności oraz prawo do kłamstwa we własnej obronie. Przestępca ma prawo do obrony tak materialnej (dowody, przesłuchania), jak i formalnej (prawo do adwokata).

• zasada, że tylko ustawa może określić, jakie czyny podlegają represji karnej i jaki powinien być rodzaj kary: nie ma przestępstwa bez ustawy, nie ma kary bez ustawy.

• W obliczu prawa karnego wszyscy być równi.

• Kara - szybka i nieuchronna, ale zarazem najmniejsza spośród wszystkich możliwych w danych okolicznościach.

• Opowiadano się za zniesieniem kar cielesnych ( wśród nich przede wszystkim tortur ) oraz kar mutylacyjnych;

• Idee te przenikały m.in. do Józefiny ( 1787 ) i Franciscany ( 1803 ) , a nawet do Landrechtu Pruskiego z 1794 r.

1. 4.      Władza sądownicza w Anglii do XV wieku

• Sądownictwo w Anglii zachowało charakter sądów królewskich.

• Na szczeblu centralnym:

  • Izba Lordów, jako sąd apelacyjny i sąd dla parów Anglii

  • Sąd Kanclerski: orzekał na podstawie zasady słuszności (equity), korygując sztywne normy prawa powszechnego

  • 3 sądy westminsterskie, które wyodrębniły się z Curia Regis; Sąd Spraw Pospolitych (dla spraw cywilnych), Sąd Ławy Królewskiej (sprawy karne) oraz Sąd Exchequeru (sprawy skarbowe).

  • Na szczeblu lokalnym:

  • wymiar sprawiedliwości sprawowali delegowani sędziowie koronni (Courts of Assize), z których każdy

działał w określonym okręgu sądowym. W sprawach karnych konkurowali z sędziami pokoju, w sprawach bieżących sądzili również sędziowie miejscy.

• Cechą charakterystyczną sądownictwa angielskiego - pojawienie się w nim przedstawicieli ludu - sędziów przysięgłych (ława orzekająca do spraw karnych – orzekała o winie oskarżonego, ława do spraw cywilnych – ustalała stan faktyczny, wielka ława – decydowała o postawieniu w stan oskarżenia)  

 

Zestaw 24  

1. Zasady Konstytucji Weimarskiej z 1919 r.

• obalenie monarchii i wprowadzenie republiki parlamentarnej

• Zasada suwerenności ludu

• szeroki katalog praw obywatelskich, w tym socjalnych i ekonomicznych

• Odwołanie się do elementów demokracji bezpośredniej

• Federalny charakter:

  • 21 krajów, w tym 3 wolne miasta.

  • Prymat prawa federalnego nad prawem krajowym. Kompetencje federacji: Sprawy zagraniczne, sił zbrojnych, systemu monetarnego, ceł, poczty, budżetu federacji.

• Władza wykonawcza - prezydent i ministrowie.

  • Kompetencje głowy państwa:

    • Mianowanie i odwoływanie kanclerza, ministrów, innych urzędników

    • Zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi

    • Zawieranie umów międzynarodowych

    • Brak prawa weta zawieszającego, mógł poddać każdą ustawę pod referendum ludowe.

    • w określonych przypadkach mógł rozwiązać Sejm Rzeszy

    • wydawał rozporządzenia, które wymagały kontrasygnaty kanclerza/ministra

    • w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa publicznego mógł wydawać rozporządzenia zmieniające ustawy.

    • Na wniosek Sejmu mógł być pociągnięty do odpowiedzialności prawnej przed NTPR, ponadto, w przypadku utraty zaufania Sejmu, przegłosowanej większością dwóch trzecich, rozstrzygnięcie sprawy odwołania prezydenta przekazywano ogółowi obywateli w drodze referendum.

è  Wyłączne uprawnienia kanclerza:

• ustalanie wytycznych polityki Rzeszy

• zastępowanie prezydenta w przypadku wystąpienia przeszkód uniemożliwiających mu sprawowanie urzędu.

• Kanclerz i ministrowie ponosili odpowiedzialność parlamentarną i prawną (NTPR).

• Władza ustawodawcza:

  • Sejm Rzeszy

    • demokratyczne wybory: powszechne, równe, bezpośrednie, tajne, proporcjonalne, na 4 lata, prawa wyborcze kobiet, cenzus wieku: 20 lat

    • w pewnym zakresie Rada Rzeszy - wyraz federalnej struktury Rzeszy, przedstawiciele poszczególnych krajów

    • Inicjatywa ustawodawcza: Sejm i rząd, nie miała jej Rada Rzeszy

    • Rada Rzeszy miała tylko prawo weta zawieszającego wobec uchwalonych przez Sejm ustaw, które Sejm mógł odrzucić większością 2/3

    •  Jeżeli brakowało większości do ogłoszenia ustawy, prezydent mógł z niej zrezygnować, albo ogłosić referendum

      • musiał to z kolei zrobić, jeżeli żądała tego co najmniej 1/3 posłów, lub 1/20 ogółu obywateli uprawnionych do głosowania)

• Władza sądownicza:

  • na szczeblu federalnym

  • Sąd Rzeszy (apelacyjny)

  • Najwyższy Trybunał Państwowy Rzeszy

  • Sąd Administracyjny Rzeszy

 

2. Przesłanki odpowiedzialności w kodyfikacjach karnych XVIII - XIX w.

Subiektywne przesłanki odpowiedzialności - wina

• zasada subiektywizmu – uzależnienie odpowiedzialności od subiektywnego stosunku sprawcy do czynu, od indywidualnej winy – nullum crimen sine culpa

• podstawowy: podział na winę umyślną i nieumyślną

  • Wina umyślna

    • wyrażana w różnych postaciach złego zamiaru – cechy świadomości i woli, oba czynniki skierowane na osiągnięcie skutku przestępnego

    • zamiar bezpośredni (dolus directus)

    • zamiar ewentualny (dolus eventualis) – gdy świadomość sprawcy i jego wola nie są nastawione bezpośrednio na popełnienie przestępstwa, ale przewiduje on możliwość i godzi się z ewentualnością jego popełnienia

    • zamiar pośredni (dolus indirectus) – zasada, że sprawcy działający w złym zamiarze przypisuje się wszystkie, nawet niezamierzone następstwa czynu; wola sprawcy skierowana na osiągnięcie skutku mniej przestępnego

 

• Wina nieumyślna

• gdy sprawca działał bez złego zamiaru, mając świadomość, że działanie jego wywoła skutek przestępny – bezpodstawnie przypuszczał, że go uniknie lub w ogóle nie miał świadomości przestępności skutków działania (choć mógł i powinien wiedzę takową posiadać)

• lekkomyślność (luxuria) – wina nieumyślna, świadoma – sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa, ale przypuszcza lekkomyślnie, że go uniknie

• niedbalstwo (negligentia) – wina nieumyślna, nieświadoma – nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego, choć mógł i powinien to przewidzieć

• w systemie angielskim: wyróżnienie form winy: zamiar, lekkomyślność, niedbalstwo – płynne granice, interpretacja – umowna; operowanie domniemaniem złego zamiaru

• koncepcja oparta na odpowiedzialności obiektywnej

• Czynniki wyłączające lub ograniczające odpowiedzialność - niepoczytalność

  • poczytalność uzależniona od stopnia dojrzałości psychicznej, nabywanej z wiekiem

• okolicznością wyłączającą winę – nieletniość (nie uświadamia sobie z pełni znaczenia swoich czynów, nie ma dostatecznie rozwiniętej woli) – konieczność stosowania innych środków karnych (zmierzających do wychowania i poprawy)

  • system trzech okresów: okres dzieciństwa – bezwarunkowa odpowiedzialność;niedojrzałość – odpowiedzialność warunkowa, o ile działał z rozeznaniem (miał możliwość rozpoznania znaczenia czynu i kierowania swym postępowaniem); dojrzałość – pełna odpowiedzialność, bezwarunkowa (kodeksy: niemieckie, rosyjski z 1903, polski z 1932

  • nieletni, jeżeli nie działali z rozeznaniem – środki wychowawcze; z rozeznaniem – łagodniejsze kary bądź specyficzne środki poprawcze

  • system pośredni trzech okresów – (kodeks austriacki) – w fazie środkowej sprawca podlegał odpowiedzialności bezwarunkowej, ale częściowej

  • system dwóch okresów – (francuski Code penal) – do 16 roku życia nieletni odpowiada warunkowo, o ile działał z rozeznaniem; zreformowane w 1912 w kierunku trzech okresów

• przesłanka obiektywna - bezprawność czynu (może wyłączyć bezprawność - stan wyższej konieczności, obrona konieczna)?

 

 

 

3. Źródła prawa w Anglii do XIX w.

Specyficzną cechą ustroju Wielkiej Brytanii jest brak konstytucji w znaczeniu formalnym (konstytucji spisanej). Zamiast tego, o ustroju państwa informuje konstytucja w sensie materialnym, to znaczy ogół norm i zasad dotyczących wykonywania władzy. Wymienione akty prawne wliczające się w konstytucję patrz wyżej.)

Ponadto, źródła prawa:

• prawo stanowione

• prawo precedensowe

• konwenanse konstytucyjne

• dzieła, traktaty i podręczniki prawnicze.

 

 Zestaw 26

 

1) Ustrój państwa wg konstytucji III republiki Francji

Patrz zestaw 4, pyt. 1

 

2. Landrecht pruski (jeszcze więcejJ)

- pruskie prawo krajowe,1794-1900

Prawo karne:

• Jako pierwsza kodyfikacja szeroko zarysował granicę nieumyślności.

• Obrona konieczna traktowana subsydiarnie – można ją było zastosować, o ile nie dało się uciec albo powiadomić władz.

• Definiował stan wyższej konieczności jako przymus nie do odparcia.

• Przyjmował zasadę akcesoryjności – zależności odpowiedzialności podżegacza i pomocnika od odpowiedzialności sprawcy głównego.

• Występowała w nim prewencja ogólna i oparta na niej teoria odstraszania potencjalnych przestępców od popełnienia przestępstwa.

• Kara była bezwzględnie określona (około 60 przestępstw było zagrożonych wyłącznie karą śmierci).

• Przewidywał kwalifikowaną karę śmierci.

• Przewidywał środki zabezpieczające.

• Zastosowano w nim tradycyjny podział przestępstw na publiczne i prywatne,

• Przyjmował zasadę "nullum crimen sine lege".

Prawo cywilne

• Wyodrębniał spółki: otwarte (cywilne), komandytowe (ciche oraz anonimowe),

• Dziedziczenie umowne (przewidywał trojakiego rodzaju umowy tj. małżeńskie o zrzeczenie się spadku, między rodzicami i dziećmi w przedmiocie zaspokojenia roszczeń spadkowych).

• Dziedziczenie ustawowe [rozróżniał spadkobranie zwyczajne i nadzwyczajne].

• Dziedziczenie testamentowe [przewidywał swobodę wskazania spadkobiercy, obejmując dowolną liczbę osób; testament mógł zawierać zapisy (legaty), dające legatariuszowi roszczenia prawne wobec spadkobiercy],

• Posiadanie jest zdefiniowane na wzór rzymski jako faktyczne władztwo nad rzeczą z równoznaczną wolą osoby nią władającej, zatrzymanie jej jako własnej.

• Dopuszczał adopcje na podstawie umowy pisemnej zatwierdzonej przez władze państwowe (adoptujący musiał mieć 50 lat, być bezdzietnym mężczyzną).

• Źródłami zobowiązań były czynności prawne i ustawa.

 

 

3) Proces skargowy w średniowieczu - charakterystyka  

Wszczęcie i przebieg procesu

• postępowanie rugowe

• zasada skargowości

• zasada kontradyktoryjności i formalizmu

• zasada jawności i ustności

• prawo azylu

Zasady i środki dowodowe

• ordalia

• przysięga

• Środki odwoławcze

Więcej: patrz zestaw 1 pyt. 1, zestaw 13

 

Zestaw 27

1) Izba Gmin i Izba Lordów w Anglii - skład, kompetencje, zmiany

Władza ustawodawcza należy do:

• 2-izbowego parlamentu = Izba gmin + izba lordów

  • Izba Gmin 

    • niższa izba parlamentu (właściwe ciało ustawodawcze), 659 posłów pochodzących z wyborów bezpośrednich i powszechnych, posłowie są wybierani w okręgach jednomandatowych, według systemu większościowego.

    • Izba Lordów

      • wyższa izba parlamentu, ponad tysiąc członków: arystokracja brytyjska - parowie dziedziczni mianowani dożywotnio (od 1958) oraz parowie duchowni (biskupi Kościoła anglikańskiego) i parowie prawa - wybitni profesorowie prawa).

      • znikome uprawnienia sądowe oraz ustawodawcze

        • XX w. – sąd parów do 1948 (później zaczęli podlegać sądownictwu powszechnemu)

        • Sąd najwyższej instancji (wyroki – walor prawa powszechnie obowiązującego)

        • Po 1948 – 9 lordów sądowych działających w imieniu izby lordów (f. dożywotnia)

• Projekty ustaw mogą być wnoszone do każdej izby, w praktyce jednak wszystkie najważniejsze inicjatywy rozpatrywane są najpierw w Izbie Gmin a Izba Lordów ma tylko głos doradczy.

• Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje wyłącznie członkom parlamentu.

 

2) Program kodyfikacji prawa w XVIII w.

Patrz zestaw 9, pyt. 2

 

3. Proces karny - inkwizycyjny      

Patrz zestaw 7 pyt. 1

1. Wszczęcie I przebieg procesu

• postępowanie z urzędu

• śledztwo (inkwizycja)

  • - zasada pisemności

  • -  zasada tajności

2. Zasady i środki dowodowe

• legalna teoria dowodowa

• przyznanie sie do winy

  • - tortury

  • -  kara za nieposłuszeństwo

  • świadkowie

3. Pozycja oskarżonego

4. Wyrok

5. Środki odwoławcze