RENESANS

Temat: Przebudzenie wiary w człowieka.

1. Odrodzenie

   • nazwa ta wywodzi się z j. francuskiego, słowo „renaissance” (renesans) oznacza odrodzenie

   • oznaczało powrót do czasów starożytności, odrodzenie kultury, literatury, ducha antyku

2. Daty graniczne epoki:

   1. XIV – CVI w. na Zachodzie Europy

   2. kolebką renesansu były Włochy

   3. wydarzenia, które przyczyniły się do rozwoju renesansu:

      • 1450 r. – wynalezienie druku przez Gutenberga

      • 1453 r. – upadek cesarstwa wschodnio – rzymskiego (Bizancjum); zajęcie Konstantynopola przez Turków

      • 1492 r. – odkrycie Ameryki przez Kolumba

      • różne odkrycia geograficzne

      • 1543 r. – Kopernik ogłosił swoje dzieło: „O obrotach sfer niebieskich”

3. Charakterystyka epoki:

   • wielkie odkrycia zmieniły wyobrażenia o świecie ludzi renesansu

   • przestrzeń starego znanego świata nagle się rozszerzyła, co związane było z odkryciem nowych kontynentów

   • w XIV w. we Włoszech odżyły wspomnienia o dawnej kulturowej i politycznej potędze Rzymu antycznego

   • na przełomie XV i XVI wieku w krajach europejskich zaczęły pojawiać się utwory w językach narodowych

   • twórcy renesansowi zaczęli wzorować się na gatunkach antycznych, np. pieśni, trenie, tragedii, hymnie, eposie, ale stworzyli też nowe gatunki np. Włosi – sonet i nowele

   • w czasach renesansu umocniło się przekonane o wielkich możliwościach intelektualnych człowieka ukształtowanych przez pracę, naukę i oczytanie

4. Humaniści:

   • nazwano tak twórców renesansu

   • nazwa wywodzi się od łacińskiego słowa „humanitas”, czyli człowieczeństwo

   • to ludzie gruntownie wykszatłceni, znający 3 języki starożytne (łaciński, grecki, hebrajski)

   • to ludzie studiujący literaturę antyczną w językach oryginalnych, dla których było to ważne

   • najważniejsze było dla nich życie duchowe człowieka, jego zdolności, możliwości rozwoju i poznania świata

   • interesowali się literaturą, kulturą i wszelkimi dziedzinami nauki

   • twierdzili, że człowiek ma prawo kierować swoim życiem; dziedziczy wartości przeszłości, ale również sam je tworzy

   • ich poglądy związane były ze światopoglądem odrodzenia – antropocentryzmem (człowiek w centrum zainteresowania, a nie Bóg)

5. „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce” – Terencjusz:

   1. humanizm i antropocentryzm związane były z tym hasłem renesansu

   2. słowa te można interpretować dwojako:

      • sugerują wyrozumiałość wobec różnorodnych cech człowieka

      • zatroskanie z powodu niedoskonałości człowieka

6. „Wielkim cudem jest człowiek”

   • mówili tak twórcy renesansu

   • traktowali więc człowieka jako istotę idealną, najlepszy twór Boga; podkreślali wyjątkowość człowieka, indywidualizm

   • słowa te potwierdzają wielcy twórcy, geniusze:

     • Leonardo da Vinci: „Dama z łasiczką”; „Studium proporcji człowieka”; „Ostatnia wieczerza”; autor projektu maszyny latającej

     • Michał Anioł: „Dawid”; „Pieta”; autor fresków w Kaplicy Sykstyńskiej

   • twórcy renesansu opisywali wizję idealnego państwa – utopia (miejsce, którego nie ma)

   • religijne oblicze Europy czasów renesansu zmieniły działania reformatorów

7. Reformacja:

   • ruch odnowy będący reakcją na kryzys w Kościele (nieuczciwość, korupcja)

   • w konsekwencji doprowadziła do wybuchu wojen religijnych i wielu odłamów religijnych (luteranizm, kalwinizm, anglikanizm)

8. Podobieństwa i różnice w sposobie przedstawienia „Dawida” między antykiem a odrodzeniem:

   1. podobieństwa:

      • postać jest naga i umięśniona

      • Dawid stoi na głowie pokonanego wroga z mieczem w ręku, co świadczy o jego sile

      • wiele posągów antycznych było przedstawianych z atrybutami

      • idealnie zachowane proporcje ludzkiego ciała

      • postawa postaci – biodro przechylone w prawą stronę, lewa noga zgięta (kontrapost)

      • Dawid wywodzi się z religii chrześcijańskiej

   2. różnice

      • inny materiał rzeźbiarski

      • postać nie jest wyidealizowana – jej mięśnie są naturalne

      • Dawid ma długie włosy – w starożytności mężczyzna nie był przedstawiany w długich włosach

      • nie jest całkiem nagi – ma kapelusz i buty sięgające prawie kolan

      • rzeźbie antycznej są liczne szczegóły w twarzy

      • sylwetka bardziej ludzka

      • rzeźby antyczne przedstawiają mężczyzn bardziej męskich, a „Dawid” Panatella jest bardziej dziecięcy

      • ta rzeźba podkreśla rolę jaką pełnił – pokonanie Goliata

      • bardziej swobodna postawa

      • rzeźby antyczne ukazywały piękno dorosłego człowieka, natomiast Donatello – urok młodości

Temat: Odrodzenie – przekraczanie granic przestrzeni i czasu.

1. Narodziny renesansu:

   • XIV w., Italia

   • twórcy renesansu

     • Dante Alighieri „Boska komedia”

     • Francesco Petrarka „Sonety do Laury”

     • Giovanni Boccaccio „Dekameron”

   • zadania twórców:

     • podejmowali próby przywrócenia świetności kulturze, literaturze Włoch

     • wzorowali się na literaturze i gatunkach antycznych

     • poznane utwory antyczne wzbogacali swoimi pomysłami

     • przyczyniło się do tego, że Xv w. we Włoszech nazywano „złotym wiekiem” (w Polsce, Francji, Niemczech – wiek ten przypada na XVI w.)

     • ludzie renesansu odkryli nowe kontynenty

     • musieli pokonać lęk przed nieznanym

     • wykazywali się odwagą oraz wiarą we własne siły i zaradność

2. Badacze literatury o czasach renesansu:

Jerzy Ziomek i Władysław Tatarkiewicz cenią szczególnie dwie wartości:

1. indywidualizm:

   • jest to wiek otwartych możliwości

   • człowiek mógł wybierać i wszystko było możliwe

   • stawiali jednostkę wyżej niż ogół

   • przyznawał człowiekowi prawo do samodzielnego poszukiwania prawdy o świecie (Kościół nie stanowił już tak wielkiego autorytetu)

   • człowiek mógł wybierać np. religię, język

2. wolność:

   • rodziły się nowe autorytety

   • pozwalała człowiekowi wygłaszać własne opinie

   • człowiek mógł sam decydować o swoim losie

Te dwie wartość nie mogą bez siebie istnieć.

Temat: „O godności człowieka” Mirandoli jako wykładnia renesansowej koncepcji człowieka.

1. Mirandola:

   • to humanista, który w wieku 23 lat napisał mowę pt.: „O godności człowieka”

   • na jego poglądy miały wpływ filozofie:

     • grecka

     • chrześcijańska

     • żydowska

     • arabska

   • dlatego jego poglądy mają charakter elektyczny (łączy różne elementy)

   • jest autorem wyrażenia homo faber (człowiek wytwórca) oraz powiedzenia „Każdy jest kowalem własnego losu”

2. Filozofia neoplatońska:

   • nawiązuje do poglądów Platona

   • dwie najważniejsze wartości tej filozofii to:

     • wolność

     • centralna pozycja człowieka w stosunku do innych stworzeń

   • doskonalenie wartości duchowych człowieka

   • koncepcja człowieka według neoplatonizmu:

     • człowiek jest idealnym dopełnieniem świata

     • człowiek łączy dwie sfery: poprzez duszę uczestniczy w świecie idei, a poprzez ciało w świecie materii

     • wiara w twórcze możliwości człowieka

     • człowiek jest wolny i dzięki temu może się zbliżyć do Boga, bo się doskonali, ale też może upaść do rzędu zwierząt (bo nie będzie nad sobą pracował)

     • człowieczeństwo to nie tylko dar, ale również zadanie (postawa czynna)

3. Biblia o roli człowieka:

   • Księga Rodzaju informuje o tym, jaką rolę i miejsce przypisuje się człowiekowi w świecie

   • człowiek ma uprzywilejowaną pozycję w świecie

   • stworzony został w szóstym dniu stworzenia świata

   • jest istotą najdoskonalszą

   • stworzony na podobieństwo Boga

   • Bóg dał człowiekowi we władanie Ziemię

4. Obraz Boga i człowieka na podstawie mowy Mirandoli „O godności człowieka”:

BÓG

CZŁOWIEK

- najwyższy Ojciec - twórca człowieka - architekt - hojny, mądry - nazywany Bogiem Ojcem (troskliwy) - typ Boga Nowotestamentowego - nie narzuca nic człowiekowi - daje nam wolność - świat, w którym odbija się jego boskość, Bóg jest nie tylko twórcą, ale też artystą („Deus Artifex”)

- najbardziej szczęśliwa istota - najgodniejsza szacunku z wszystkich istot - jest dziełem nieokreślonym, nieokreślonego kształtu – ma sam sobie nadać charakter - jest istotą wolną - ma wolną wolę, którą otrzymał od Boga - Bóg wyznaczył mu miejsce w samym środku świata (najdogodniejsze do obserwacji) - ma postępować zgodnie z własną wolą (swobodny) - może realizować marzenia - może stoczyć się do rzędu zwierząt lub wspiąć się na wyżyny

Człowiek to homo faber – jest twórcą, rzemieślnikiem swojego życia; niczym nieograniczony.

1. Poglądy Mirandoli na temat postawy i roli człowieka w świecie, bliskie są:

   • neoplatonizmowi – np. idea wolności, podkreślenie, że życie jest dla człowieka zadaniem, może się staczać lub doskonalić, ma wyjątkowa pozycję

   • humanizmowi renesansowemu

   • antropocentryzmowi – światopoglądowi renesansu

2. Fresk Michała Anioła „Stworzenie Adama”:

   1. znajduje się w Kaplicy Sykstyńskiej w Rzymie

   2. Kaplica Sykstyńska nosi swoją nazwę od papieża Sykstusa IV

   3. fresk – malowidło ścienne na mokrym tynku

   4. analiza obrazu:

      • Adam jest odbiciem Twórcy, ponieważ zachowano symetrię między postawami tych osób

      • budowa ciała Boga i człowieka jest podobna

      • układ ciał jest również podobny

      • są w pewien sposób zrównani, bo ukazano ich niemalże na tym samym poziomie

      • są prawie tej samej wielkości, czyli człowiek jest nie tylko odbiciem Boga, ale również Jego godnym pasterzem

      • to najdoskonalszy twór Boga

      • obserwujemy moment przekazania iskry życia Adamowi

   5. w średniowieczu relacja między Bogiem a człowiekiem była inna:

      • Bóg był zawsze większy niż człowiek

      • istoty boskie przedstawiano w górnej części, natomiast ludzi w dolnej (wskazywało to na odpowiednia hierarchię – Bóg ważniejszy od człowieka)

3. Paul Oskar Kristeller:

   1. niemiecki filozof

   2. znawca renesansu (głownie humanizmu renesansowego)

4. Porównanie postawy człowieka u Mirandoli ze współczesnym badaczem literatury – Kristellerem

   1. podobieństwa

      • człowiek ma sam kształtować swój charakter, jest istotą wolną, życie to dla niego zadanie

      • godność ludzka staje się tematem uniwersalnym – zastanawiają się, czym ona jest

      • potwierdzają, że człowiek zdolny jest do wielkich czynów, by się doskonalić, ale także do popełniania błędów

      • wierzą w wielkie możliwości człowieka

   2. różnice

      • Kristeller uważa, że w renesansie wyolbrzymiano, absolutyzowano pojęcie godności człowieka, natomiast współcześnie to pojęcie „wyszło z mody”, czyli nie jest już takie ważne (straciło na ważności poprzez wojny, dotknięty był straszliwościami losu)

      • w poglądach Kristellera obecny jest większy sceptycyzm (wątpienie) w możliwości człowieka

      • w renesansie uważano, że człowiek zyskuje godność dzięki Bogu, natomiast Kristeller uważa, że człowiek nie rodzi się z godnością, ale musi na nią zapracować

Temat: Bóg, świat i człowiek na podstawie „Pieśni XXV (Księgi wtóre)” Kochanowskiego.

1. Jan Kochanowski (1530 – 1584r.):

   • poeta, dramatopisarz, tłumacz

   • jeden z najznakomitszych twórców literatury polskiej

   • studiował w Krakowie, Królewcu i Padwie

   • służył na dworach możnowładców małopolskich

   • był sekretarzem króla Zygmunta Augusta

   • jest autorem

     • fraszek

     • pieśni

     • „Odprawy posłów greckich” (pierwsza polska tragedia oparta na wzorach antycznych)

     • „Psałterz Dawidów” – przekład 150 psalmów, który trafił do świątyni katolickich i protestanckich

     • po śmierci córeczki Urszulki napisał cykl trenów, w których zmierzył się z osobistym dramatem

2. Cechy gatunkowe pieśni:

   • najstarszy gatunek poezji lirycznej

   • wywodzi się z greckich pieśni religijnych

   • za twórcę pieśni jako gatunku literackiego uważa się Horacego

   • mają regularną budowę, czasem zastosowane rymy

   • różnorodna tematyka, wyróżniamy pieśni:

     • religijne

     • patriotyczne

     • filozoficzno – refleksyjne

     • biesiadne

     • miłosne

     • obrzędowo – obyczajowe

3. Cechy gatunkowe hymnu:

   • jest odmianą pieśni

   • gatunek starożytny

   • wywodzi się z uroczystych pieśni ku czci bogów

   • to utwór uroczysty, podniosły

   • zawiera pochwałę osoby, pojęcia czy pewnej rzeczywistości lub zjawiska o charakterze historycznym, ważnym społecznie (np. naród, państwo)

4. Bóg, świat i człowiek na podstawie „Pieśni XXV”:

BÓG	ŚWIAT	CZŁOWIEK
I - jest wielki - istota hojna - jest dobrodziejem - wszechobecny - nieograniczony - tak wielki, że Kościół jest dla niego za mały - potężniejszy od żywiołów II - władca wszystkiego, całego świata - wielkoduszny - oczekuje od człowieka wierności, darów serca, uwielbienia, a nie wartości materialnych - wszystko od niego pochodzi (kreator świata) III - jest artystą - to architekt (stawia najpierw fundament, czyli ma pewne plany) IV - wyznacza prawa funkcjonowania świata VI - szczodrobliwy - troszczy się o potrzeby człowieka, każdego stworzenia - jest opiekuńczy VII - opiekuje się człowiekiem przez całe jego życie - jest nieśmiertelny WNIOSEK: Wizja Boga w tym hymnie jest Nowotestamentowa – Bóg troszczy się o człowieka.	III - jest piękny - to twór Boga - uporządkowany - wszystko ma swoje miejsce - niezmierzony - różnorodny IV - podporządkowany Bogu - natura pod władzą Stwórcy - jest zorganizowany, rządzi się logicznymi prawami - funkcjonuje harmonijnie V - obfituje w dary natury - zaspokaja potrzeby człowieka - daje dary ludziom - przyroda ożywiana jest przez zastosowanie personifikacji, którą jest żywy organizm WNIOSEK: Jest idealnym tworem Boga, zbudowanym według zasad klasycyzmu; ład, porządek, logika, celowość.	II - jest pokorny - składa hołd - oddaje Bogu to, co ma najlepsze - wdzięczny Bogu za dary - wie, że wszystko należy do Boga - chce się odwdzięczyć za dary - podporządkowany Bogu, ale nie jest to niewola - oddany Bogu VII - jego obowiązkiem jest chwalenie Boga - każda pora roku daje mu jakieś dary - wierzy, że łaska boża nie ustanie, Jego dobroć jest wielka - największe dobro dla człowieka to Opatrzność boska - Bóg ma wobec niego pewne plany WNIOSEK: Jest wierny Bogu i Jemu podporządkowany; wie, że to Jego rola życiowa; wie też, że jeśli będzie Boga chwalił, to jego życie będzie godne.

1. Podsumowanie „Pieśni XXV”

   • zawiera humanistyczną pochwałę piękna świata

   • posiada podziękowanie za piękno stworzenia

   • zawiera wiarę w istnienie Opatrzności ,która utwierdza ład świata

   • jest manifestem renesansowego optymizmu (podmiot liryczny uważa, że harmonia i piękno świata są odbiciem boskiej doskonałości)

   • człowiek cieszy się, że może żyć w takim świecie

2. Porównanie pozycji człowieka w świecie w ujęciu Mirandoli i Kochanowskiego:

   1. u Mirandoli – Bóg przedstawiony jest jako Stwórca, który daje człowiekowi wolność, człowiek może wznieść się na wyżyny lub upaść do rzędu zwierząt

   2. u Kochanowskiego – życie człowieka jest logicznie zaplanowane; jest on istotą jedną z wielu, jego życie podporządkowane jest Bogi i dzięki niemu nabiera ono sensu

3. Porównanie wiersza Leśmiana „Boże, pełen w niebie chwały” z „Pieśnią XXV” Kochanowskiego:

„Pieść XXV”

„Boże pełen w niebie chwały”

- podmiotem lirycznym są ludzie wierzący - wychwalają Boga i jego dokonania - są Mu wdzięczni - chcą dowiedzieć się, czego Bóg oczekuje od nich za wszelkie dobra - Bóg jest władcą wszelkiego stworzenia, architektem świata - podmiot liryczny pyta Boga co chce za swoje szczodre dary i łaskę - wskazują, że podmiot liryczny jest oddany Bogu i chce się Mu odwdzięczyć najlepiej jak może

- podmiotem lirycznym jest człowiek, który wypowiada się w 1os. l. poj. - człowiek cierpi, umiera - zwraca się do Boga, pytając, co On czuje, gdy ginie - Bóg jest pełen chwały, niewidzialny, lecz czuje się Jego obecność; w chwili śmierci człowieka jest dla niego oparciem - podmiot liryczny chce, by Bóg ukazał mu się i odpowiedział na pytania, które go nurtują - pyta, czy Bóg jest z nim i czy go kocha

Temat: Życie i twórczość Jana Kochanowskiego.

1. Życie Jana Kochanowskiego:

   • urodził się 1 1530 roku, zmarł w 1584 roku

   • polski poeta epoki renesansu

   • sekretarz królewski

   • wojski sandomierski

   • syn Piotra z Sycyny i Anny Kochanowskich

   • pochodził z rodziny szlacheckiej i wielodzietnej

   • w 1538 roku rozpoczął edukację

   • studiował na Akademii Krakowskiej

   • w 1547 roku zmarł mu ojciec

   • w 1549 roku opuścił Uniwersytet

   • w latach 1552 – 1555 studiował w Padwie (pogłębianie literatury antycznej – jak inni humaniści)

   • 3 razy wyjeżdżał do Włoch

2. Życie dworskie i kościelne:

   • interesuje się życie dworskim

   • jego mecenasem był Piotr Myszkowski

   • udana kariera urzędnika (sekretarz króla Zygmunta Augusta)

   • angażował się w życie kościelne i polityczne

3. Etap czarnoleski:

   • Kochanowski osiada w Czarnolesie (zakończenie życia pełnego wrażeń)

   • w 1574 roku ożenił się z Dorotą z Przytyka Podlodowską

   • zmarła jego córka Urszulka mając swa i pół roku, co było tematem jego wierszy

   • zmarł w 1584 roku prawdopodobnie na udar mózgu

4. Twórczość Kochanowskiego:

   • nazywany był „ojcem poezji literatury polskiej”

   • jego utwory są inspiracją dla następców

   • pisał początkowo łaciną, później od 1561 roku w języku polskim

   • w okresie dworskim powstał „Psałterz Dawidów” i :Odprawa posłów greckich”

   • pisał też panegiryki – utwory pochwalne, wysławiające

   • w okresie czarnoleskim postały nowe fraszki, pieśni i treny (okres wzmożonej twórczości)

   • wszystko co czyni jest błahostką (fraszką)

   • Kochanowski jest typem humanisty renesansowego (czerpie z twórczości rzymskiej)

   • łączy postawy: epikurejską ze stoicką

   • napisał cykl 19 trenów po śmierci córki Urszulki

   • tworzył

     • fraszki

     • treny

     • pieśni

     • panegiryki

     • tragedie

     • tłumaczył Biblię (z hebrajskiego)

Temat: Życie i twórczość Wiliama Szekspira.

1. Życie Wiliama Szekspira:

   • urodził się w 1564 roku

   • zmarł w 1616 roku

   • był angielskim pisarzem

   • uważany jest za najwspanialszego dramatopisarza

   • pochodził z rodziny chłopsko (ojciec) – szlacheckiej (matka)

   • miał siedmioro rodzeństwa

   • posiadał skromne wykształcenie

   • w 1582 roku ożenił się

   • w 1588 roku porzucił rodzinę i wyjechał do Londynu

   • na początku pracował w teatrze na niskim stanowisku (pilnował koni gości teatru)

   • w 1613 roku wrócił do Stratford

   • zmarł w wieku 52 lat

2. Twórczość Szekspira:

   1. 1590 – 1600 obejmuje komedie oraz kroniki historyczne i królewskie:

      • :Sen nocy letniej”

      • „Henryk V”

   2. 1601 – 1609 pisał przede wszystkim tragedie

      • „Romeo i Julia”

      • „Makbet”

      • „Hamlet”

   3. 1610 – 1616 pisał późne romanse:

      • „Burza”

      • „Opowieść zimowa”

   4. czerpał z twórczości pisarzy starożytnych i kronik średniowiecznych

   5. stworzył 37 sztuk teatralnych

   6. ekranizacje ok. 420 filmów

   7. kroniki – opisują walkę o koronę angielską

   8. komedie – moralizujące

   9. tragedie – bohaterowie w sytuacjach bez wyjścia

   10. wiersze i poematy – w hołdzie dla mecenasów np. „Wenus i Adonis”

3. Cechy teatru elżbietańskiego:

   • zerwanie z zasadą trójjedności

   • wrażliwość i wyobraźnia teatralna twórcy

   • ukazanie wiecznych dylematów człowieka

   • tragizm i komizm życia na różnych szczeblach społecznych

   • tajemniczość

   • pojawienie się świata irracjonalnego

   • rola fatum, losu w kreowaniu dziejów bohaterów

   • psychologizm postaci

   • rezygnacja z „decorum”

   • zmienność charakteru postaci

4. Porównanie tragedii antycznej z dramatem szekspirowskim

cechy tragedii antycznej	cechy dramatu szekspirowskiego
istniała zasada trzech jedności [czasu (1 doba); miejsca (1 miejsce); akcji (1 wątek)]	zerwanie z zasadą trzech jedności; czas – kilka lat, miejsce: Szkocja, Anglia; Inverness; wątek: walka o władzę, zbrodnie, zemsta Makduffa, zdrada itd.
bohaterowie wywodzą się z wysokich rodów (herosi, książęta, królowie)	występują bohaterowie z różnych stanów (rycerze i plebejusze)
obecna zasada decorum (odpowiedniości stylu do tematu)	„Makbet” – wprowadzenie humoru wśród scen poważnych; odrzucenie „decorum”
brak postaci fantastycznych (świata irracjonalnego)	pojawiają się postacie fantastyczne (istnieje świat irracjonalny)
ludzkim życie rządzi fatum (losy przepowiednie)	nie ma fatum (rolę tę przejęły wiedźmy, człowiek sam decyduje)
bohaterowie są monolitami (nie ulegają wewnętrznej metamorfozie)	nie są monolitami (przechodzą metamorfozę)
autorzy nie analizują wnętrza człowieka; nie ma analizy wnętrza postaci	rozterki bohaterów mają charakter uniwersalny, są ponadczasowe
brak scen zbiorowych, jedzenie, picia, morderstw	pojawiają się sceny zbiorowe, nie ma sceny zabójstwa Dunkana, ale pokazują dowód, są ukazane uczty
kompozycja jest regularna	kompozycja jest nieregularna (może być więcej niż jeden punkt kulminacyjny)
obecny jest chór, który komentuje postępowanie bohaterów	chór pominięty – odbiorca sam ocenia bohaterów
zachowano jedność rodzajową, gatunkową (jedność kategorii estetycznej)	jedność zostaje złamana

MAKBET

Temat: Charakterystyka Makbeta jako rycerza średniowiecznego.

1. Charakterystyka Makbeta:

   • młody rycerz

   • dowódca wojsk Dunkana, jego krewny,

   • jest rycerzem oddanym i lojalnym

   • mężny i waleczny

   • żądny krwi wroga

   • w walce lekceważy niebezpieczeństwo

   • wykazuje się poświęceniem

   • jest okrutny wobec wrogów

   • oddany w walce królowi

   • nie wybacza zdrajcom

   • poznaje w walce z przeciwnikiem smak krwi

   • postępuje zgodnie z kodeksem rycerskim

   • uczciwy i honorowy

   • zabił buntownika Macdonwalda

   • wykazuje się hartem ducha

   • ma ludzi, którym może ufać

   • wierny w przyjaźni

   • silny

   • budzi podziw wśród innych rycerzy

   • wzór do naśladowania jako dowódca

   • cieszy się szacunkiem i poważaniem

   • inni mają o nim bardzo dobre zdanie

   • na swoje dobre imię zasłużył zwycięstwami

   • Dunkan docenia jego postawę nagradzając obficie, daje mu ziemię i tytuł pokonanego Macdonwalda

   • stanowi wzór cnót rycerskich, realizuje zasady rycerskie

   • nie ma żadnych podstaw, by krytykować Dunkana

   • jest skromnym rycerzem, nie pożąda zaszczytów i majątku

   • ważniejsza jest dla niego służba Ojczyźnie

   • niepokonany w walce

2. Przepowiednie czarownic i ich wpływ na postawę Makbeta:

   1. wygląd czarownic:

      • wychudzone

      • brzydkie

      • mają długie brody

      • nie widomo, czy to rzeczywiście kobiety

      • mają cechy męskie i żeńskie

      • wyglądają dziwacznie, odstraszająco

      • łącznie było ich 4

   2. metoda, jaką stosowały czarownice

      • są przebiegłe, podstępne, sprytne

      • umieją się bardzo szybko przemieszczać

      • ich przepowiednie są pełne niedopowiedzeń, symboli, są enigmatyczne i dzięki temu zwodzą ludzi

      • kiedy przepowiadają przyszłość, warzą (gotują) w kotle zupę, do której wrzucają różne odrażające składniki, np. palec niemowlęcia, język bluźniącego Żyda – jest to apteka paskudztw

   3. pierwsza przepowiednia:

      • czarownice przepowiedziały Makbetowi, że będzie królem

      • Bankowi, że będzie ojcem królów

   4. reakcja bohaterów

      • początkowo wątpią w prawdziwość przepowiedni, choć tylko Banko jest pewny tego, że nie jest to prawda

      • przepowiednia obudziła w Makbecie to, co skrywał na dnie, czyli żądzę władzy

      • nie chce on zabić Dunkana, ale chciałby zostać królem

      • Makbet dzieli się swoimi wątpliwościami ze swoją żoną pisząc do niej list

   5. ocena Makbeta utworzona przez żonę:

      • jest dobry, uczciwy i prawy

      • nie potrafi iść po trupach do celu

      • niechętny do czynienia zła

      • honorowy rycerz, który pragnie sławy

      • nie zdecyduje się na zabicie prawowitego króla

      • wie, że mąż chciałby zdobyć władzę, ale uczciwą drogą

      • Lady Makbet uwierzyła w prawdziwość przepowiedni

      • zaczęła namawiać do zabójstwa króla

3. Rozważania Makbeta na temat możliwość dokonania zbrodni:

   1. rozmyśla, czy ma dokonać morderstwa

   2. uważa, że nie powinien tego robić, ponieważ:

      • jest jego krewnym

      • jest jego poddanym

      • niedawno król go docenił i nagrodził

      • król jest dobrym człowiekiem i władcą

   3. martwi się, że jego zbrodnia może wyjść na jaw

   4. nie chce stracić uwielbienia, którym wszyscy go darzyli

   5. wie, że nie skończy się tylko na śmierci Dunkana, ponieważ w drodze do korony i jej zatrzymania przeleje się jeszcze więcej krwi

   6. e głębi duszy jest rycerzem przestrzegającym kodeksu rycerskiego

   7. chce dokonać tego morderstwa ponieważ:

      • jego ambicją jest zostać królem

      • jego żona twierdzi, że im wyższe stanowisko posiada człowiek, tym jest on mężniejszy i ważniejszy

      • żona namawia go do popełnienia morderstwa, gdyż głupotą byłoby nie skorzystać z nadarzającej się okazji

      • Lady Makbet uderza w czuły punkt Makbeta, czyli jego honor i ambicje

4. Plan zbrodni i dokonanie jej:

   • Makbet cały czas rozważa zabójstwo

   • ma przed zbrodnią widzenie; jest to wizja zakrwawionego miecza (to symbol, ostrzeżenie przed zbrodnią i tym, że jeśli dokona tej zbrodni, to odwróci się ona przeciwko niemu)

   • nie tylko Makbet jest żądny władzy, ale także jego żona

   • Lady Makbet stworzyła plan zbrodni Dunkana

     • miała ona napoić winem strażników z domieszką różnych specyfików, po których byliby pijani i nieprzytomni

     • wtedy Makbet miał wejść niezauważony do pokoju i sztyletami strażników zabić Dunkana

     • następnie miał zostawić sztylety przy śpiących i poplamić ich krwią, żeby wszyscy uznali ich za morderców

   • Makbet zabija Dunkana, ale nie zostawia sztyletów przy strażnikach, gdyż usłyszał głosy, które mówiły, że już nie zaśnie

   • dokonana zbrodnia pozbawiła go wewnętrznego spokoju, harmonii życia

   • po dokonaniu zbrodni Makbet żałuje, że to zrobił

5. Zachowanie Lady Makbet i Makbeta podczas zbrodni:

   1. Lady Makbet

      • manipuluje uczuciami męża

      • podsyca w sobie okrucieństwo i bezwzględność, by skłonić męża do morderstwa

      • wykorzystuje uczucia Makbeta, by osiągnąć cel

      • nie ma zasad moralnych

      • jest powierzchowna i lekkomyślna

      • podczas zbrodni zachowała zimną krew

   2. Makbet

      • był doświadczonym rycerzem

      • po zabiciu Dunkana zaczyna panikować

      • ma wyrzuty sumienia

      • boi się

      • nie panuje nad swoimi emocjami

      • żałuje popełnionej zbrodni

      • miewa halucynacje

      • mówi sam do siebie

6. Dziwne wydarzenie w noc zabójstwa Dunkana:

   • przybyli rycerze szkoccy, którzy stwierdzają, że cos dziwnego wydarzyło się w nocy

   • ziemia się zatrzęsła

   • wichury, burze zrywają kominy

   • słychać było dziwne rzężenie zapowiadające tragiczne wydarzenia

   • konie Dunkana z niewiadomych powodów zrywają się i dziczeją

   • sowa zadziobała sokoła

   • te wydarzenia mają charakter nienaturalny, są gwałtowne, wbrew naturze

   • natura buntuje się przeciwko zbrodni na królu

7. Synowie Dunkana – Malkolm i Donalbein

   • uciekają do Anglii i Irlandii

   • uważają, że tam będą bardziej bezpieczni

   • boją się o swoje życie, że też będą zamordowani

   • budzi to podejrzenia, iż dopuścili się ojcobójstwa

   • Makbet zostaje nowym królem

8. Uczta:

   1. przed ucztą

      • Makbet wynajmuje morderców do zabicia Banka i jego syna Fleansa

      • decyduje się na to, ponieważ:

        • Banko podejrzewa go o morderstwo Dunkana i był on przy przepowiedni czarownic

        • syna Banka – Fleansa, gdyż zostałby on królem

      • Fleansowi udało się uciec, natomiast Banko został zamordowany

   2. podczas uczty:

      • Makbetowi ujawnia się duch Banka, który zajmuje miejsce, gdzie zwykle siadała Lady Makbet i zaczyna z nim rozmawiać

      • Makbet zaczyna krzyczeć

      • Lady Makbet usprawiedliwia męża mówiąc, że zdarza mu się mieć takie skłonności

      • Makbet ma poczucie winy, wyrzuty sumienia

      • boi się, że zbrodnia wyjdzie na jaw

9. Charakterystyka postawy Lady Makbet:

   1. podczas uczty

      • tłumaczy Makbeta

      • jest zdenerwowana, ale zachowuje zimną krew

      • ta sytuacja wymaga od niej hartu ducha

      • jest rządna władzy, nie chce jej stracić

      • ciągły stres doprowadza ją do choroby psychicznej

   2. po dokonanych zbrodniach

      • chodzi całą noc po zamku, lunatykuje

      • próbuje zmyć krew z rąk, które są czyste (nie jest w pełni świadoma)

      • czuje woń krwi

      • boi się ciemności, choć pali się świeca

      • mówi przez sen przypominając sobie zbrodnie

      • pisze list o zbrodniach

      • zachowuje się szalenie, co świadczy o jej wyrzutach sumienia

      • nie umie unieść ciężaru zbrodni

      • próbuje uwolnić się od ciężaru psychicznego

      • popełnia samobójstwo

      • umiera samotnie, nie może liczyć na pomoc męża

   3. podsumowanie

      • Lady Makbet to bohaterka, która przechodzi wewnętrzną przemianę

      • początkowo jest kobietą silną, zdeterminowaną, twardą, bezwzględną, dokładnie realizuje plan zbrodni, rządna władzy i zaszczytów, stanowcza, pozbawiona skrupułów, manipuluje uczuciami męża, wytrwale dąży do celu

      • jej sumienie nie pozwala jej spokojnie żyć

      • ma wyrzuty sumienia

      • ostatecznie odbiera sobie życie, sama wymierzyła sobie karę

      • wyrzuty sumienia świadczą o tym, że posiada resztki człowieczeństwa

      • ostatecznie przyjęła taką postawę, jaką sama krytykowała u męża

10. Końcowa charakterystyka Makbeta:

    • dokonał zbrodni na Dunkanie

    • zabił strażników i zrzuca na nich winę za zabicie Dunkana

    • planuje zabicie Banka i Fleansa, ale śmierć ponosi tylko Banko

    • zabija Lady Makduff i jej syna

    • lista zbrodni jest długa, a morderstwa zostały popełnione, aby zrealizować jeden cel – władzę

    • Makbet dąży: „po trupach do celu”

    • potrzeba władzy i wygórowana ambicja przyczyniły się do upadku moralnego bohatera

    • zmienił się on ze wzoru rycerza w okrutnego mordercę

11. Ostatnia przepowiednia czarownic:

    • czarownice ostrzegły Makbeta przed Makduffem

    • uważały, że to jego powinien się obawiać najbardziej

    • Makbeta zabije człowiek, którego nie urodziła kobiet

    • „Nie tknie Makbeta żaden cios mordercy, póki Las birnam ku Durzynańskiemu Wzgórzu nie pójdzie walczyć przeciw niemu”

    • przepowiednie te uspokajają Makbeta, gdyż uważa on, że jest bezpieczny

12. Śmierć Makbeta

    • chce umrzeć w walce z mieczem w dłoni

    • początkowo walczy z młodym Siwartem i pokonuje go

    • następnie staje do walki z Makduffem

    • Makbet walczy odważnie do czasu, w którym przeciwnik informuje go, że matka nie urodziła go naturalny sposób

    • Makduff zabija Makbeta, gdyż chciał on pomścić śmierć swej żony, matki i dziecka

    • Makduff odcina mu głowę i przynosi ją na włóczni, aby pokazać zebranym, żeby byli pewni tej śmierci

Temat: Charakterystyka postawy Makbeta tuż przed śmiercią.

1. Zbliżające się wojska:

   • Makbet niepokoi się, że utraci tron i władzę z powodu zbliżających się wojsk prowadzonych przez synów Dunkana

   • udał się do czarownic, które uspokoiły go, mówiąc że:

     • będzie władcą aż do Dunzynam nie podejdzie Las Birnam

     • zginąć mógłby tylko przez wojownika, który nie został zrodzony z kobiety

   • twierdzi, że jest to niemożliwe, więc czuje się bezpieczny

   • nie wiedział, że te przepowiednie mają również znaczenie enigmatyczne (przenośne)

2. Informacja o śmierci żony:

   • Makbet uważa, że powinna ona była poczekać z popełnieniem samobójstwa

   • jest on cyniczny, egoistyczny

   • nie obchodzi go śmierć żony

   • jest obojętny na jej losy

   • według Makbeta życie jest krótkie, przemijalne, człowiek ciągle myśli o przeszłości, która też jest przemijalna

   • wszystkie cele, które człowiek sobie w życiu wyznacza i do których dąży są nic nie warte

   • jest rozgoryczony, zniechęcony życiem

   • swoje życie uważa za stracone

   • wie, że sam je sobie zniszczył

   • Makbet czeka na śmierć, chce umrzeć

   • krytycznie ocenia swoje życie – uważa, że nic nie osiągnął

   • porównuje życie do teatru (motyw „theatrum mundi” – autorstwa Platona; ludzie to marionetki w rękach bogów)

   • porównuje ludzkie życie również do powieści idioty – głośnej, a nic nie znaczącej

   • dla Makbeta życie tuż przed śmiercią ma niewielką wartość (jest wg niego nic nie warte, nie ma sensu; ocenia życie krytycznie)

   • tuż przed śmiercią Makbet potrafi rozsądnie ocenić swoje życie

   • ma świadomość, że w życiu popełnił wiele błędów, a jego morderstwa były niepotrzebne

3. Ostatnie starcie:

   • Makbet bierze udział w ostatnim starciu kiedy to Las birnam podchodzi pod Dunzynam

   • by zamaskować się, rycerze ucięli po jednej gałęzi z lasu birnam, co z daleka wyglądało, jakby ten las zbliżał się do wzgórza

   • Makduff okazuje się człowiekiem urodzonym przez cesarskie cięcie

   • Makbet ginie z ręki Makduffa, który chciał się zemścić za śmierć żony i syna

   • jego głowa zostaje odcięta i nabita na włócznię

   • następnie przyniesiona do Malkolma ku przestrodze

4. Utwór kończy się i rozpoczyna podobną sceną – na początku zabicie Makdonwalda i nabicie jego głowy ku przestrodze dla innych buntowników, a kończy tak samo – nabiciem głowy Makbeta na włócznię.

Temat: „Makbet” w kontekście innych tekstów kultury.

1. Obraz T. Chassèriau „Makbet i Banko spotykają trzy wiedźmy”:

   • obraz przedstawia scenę spotkania trzech wiedźm z Makbetem i Banko na wrzosowisku

   • linia symetrii przebiega pionowo i dzieli na dwie symetryczne części prawą i lewą (dzieli bohaterów, którzy przynależą do dwóch światów: po lewej realnego, po prawej nierealnego)

   • bohaterami realnymi są Makbet i Banko, rycerze, którzy przybyli na wrzosowisko konno, ukazani są w sposób dynamiczny; Makbet wysuwa się na plan pierwszy, jego wyraz twarzy i układ głowy zdradza zaciekawienie; postawa Banka oraz gest prawej ręki osłaniającej twarz świadczy o strachu i niechęci

   • symboliczne znaczenie może mieć czerwona peleryna Makbeta oznaczająca władzę, która zawiewa na Banka, co świadczy o tym, że jego życie, jego los jest w rękach Makbeta

   • o tym, że inne będą drogi życiowe tych bohaterów świadczy układ koni zwróconych w różne strony

   • drugą część obrazy zajmują trzy wiedźmy

     • wygląd przypominający kobiety

     • umięśnione jak mężczyźni (silne)

     • podobne do siebie z wyglądu

     • siwe, potargane włosy

     • mają brody

     • trudno jest określić ich płeć

     • długie szaty skrywają ich ciała

     • każda szata jest w innym kolorze (każda może mieć inny dar: zielony – władza lub symbol cierpienia; brązowy – śmierć, upadek człowieka)

     • ręce uniesione ku niebu, jakby chciały czerpać siły kierując życiem Makbeta

   • obraz jest ilustracją scen książki, odzwierciedla losy bohaterów

2. Obraz J. H. Fiissli „Lady Makbet”:

   • obraz ten ukazuje szaleństwo bohaterki

   • Lady Makbet trzyma płonący sztylet, który w rzeczywistości jest świecą, ale obłęd w jej oczach przekształca ją w płonący sztylet

   • szczególną uwagę zwraca jej twarz i ręka na które pada światło

   • twarz wyraża przerażenie, szaleństwo, strach, ręka natomiast jest gestem obronnym, jakby chciała zatrzymać zło tego świata

   • otacza ją ciemność (symbol zła, samotności)

   • to scena nocna (lunatykowanie)

   • osoby po prawej stroni obrazu nie chcą jej pomóc, nie są zainteresowane jej losem (możliwe, że jest to lekarz i służąca)

   • obraz charakteryzuje postawę Lady Makbet, skupia się tylko na niej

   • można by powiedzieć, ż obraz ten jest ilustracją przedstawiającą szaleństwo Lady Makbet

3. J. S. Sargent „Ellen Terry jako Lady Makbet”

   • Ellen Terry (postać Lady Makbet) zajmuje całą przestrzeń obrazu, co symbolizuje, jaką rolę odegrała w małżeństwie

   • jest potężna, co podkreśla, że była dominującą osobą w tym związku

   • wykonuje tylko jeden gest – wkłada sobie na głowę koronę (gest symbolizujący rządzę władzy i to, że zdobyła ona tę władzę, koronę dzięki sobie)

   • jest zadowolona, dumna, szczęśliwa, że to sobie zawdzięcza władzę

   • to scena, której w dramacie nie było

   • obraz jest reinterpretacją utworu Szekspira

Temat: Filozofia życia w czasach renesansu – „Pieśń IX” Jana Kochanowskiego.

1. Godność człowieka w ocenie humanistów:

   • człowiek jest najważniejszą istotą

   • stworzony przez Boga

   • idealny

   • antropocentryzm

   • sam decyduje o sowim losie

   • związana z neoplatonizmem

   • korzystają z różnych starożytnych poglądów

   • człowiek jest połączony z dwóch pierwiastków

     • duchowego

     • cielesnego

2. Interpretacja „Pieśni IX” z księgi I:

   • podmiot liryczny wypowiada się w 1 os. l. mn., utożsamia się ze wszystkimi, ale pod koniec wypowiada się w 1 os. l. poj., prezentuje własny punkt widzenia

   • podejmuje problem sensu ludzkiego życia i szuka odpowiedzi jak żyć

   • podmiot to filozof, myśliciel, mędrzec

   • podmiot rozmyśla nad życiem i udziela rad

3. Ludzkie życie i rady, jakich udziela podmiot liryczny:

   • życie przemija i podlega fortunie („u fortuny to snadnie, że kto stojąc upadnie”)

   • A. Dürer „Koło fortuny i trzech głupców”:

     • postacie przypominają zwierzęta

     • trzymają się kurczowo koła

     • nie robią nic ze swoim życiem, nie kierują nim, oddają je losowi

     • są przedstawieni jako pół zwierzęta, gdyż są głupcami i nie kierują się rozsądkiem

     • głupcem jest ten, który nie kieruje się rozumem

   • człowiek ma korzystać z życia

   • ma się nim cieszyć (filozofia epikurejska)

   • tylko Bóg zna przyszłość, a ludzki rozum jest ograniczony i nie jest w stanie przewidzieć przyszłości

   • należy zdać się na wolę Boga (tradycja chrześcijańska)

   • człowiek powinien być przygotowany na wszystkie zmiany w jego życiu

   • fortuna jest kapryśna, bardzo szybko zmienia nasze życie, więc nie powinniśmy się przyzwyczajać do tego, co mamy

   • ludzki los jest zmienny, nieprzewidywalny

   • szkoda życia, żeby zastanawiać się, nad tym, co przyniesie los

   • nie warto przywiązywać się do rzecz materialnych

   • śmierć jest nieunikniona

   • człowiek musi pogodzić się z wyrokami Boga

   • radość jest celem życia

   • należy cieszyć się z życia bez względu na wszystko

   • podmiot liryczny wyraża swój stosunek do majątku i dobrobytu

   • nie udaje bogobojnego

   • nie przejmuje się niepowodzeniami

   • postawa podmiotu lirycznego jest zgodna z filozofią stoicką

   • człowiek ma przyjąć postawę pokorną

   • nie może być zbyt pewny siebie

   • dzięki takiej postawie człowiek nie zbłądzi

   • człowiek sam wpływa na swój los, życie

4. Rady Kochanowskiego wiążą się z pojęciem godności (ważnym dla twórców renesansu):

   • Kochanowski proponuje połączenie cech filozofii stoickiej, epikurejskiej i chrześcijańskiej – nazywamy to filozofią złotego środka

   • wzorował się on na twórczości starożytnego rzymskiego poety Horacego, który udzielał rad jak żyć i łączył cechy różnych filozofii

   • człowiek powinien sam pokonywać trudności losu

   • decydować o sowim życiu, by jak mówi Mirandola „być kowalem własnego losu”

   • fortuna, los czy przeznaczenie nie ograniczają wolności człowieka, także nie ograniczają wyroki boskie (mimo, że życie jest od nich zależne, to człowiek ma wolność w podejmowaniu decyzji)

5. „Żywot człowieka poczciwego” Mikołaja Reja

   • rady Reja dotyczące życia szczęśliwego:

     • należy cieszyć się darami od Boga

     • należy szanować te dary

     • właściwie z nich korzystać

     • należy żyć skromnie

     • nie wymagać wiele

     • jest to postawa zgodna ze stoicką

     • odrzuca pesymizm (zgodnie z epikureizmem)

     • nakazuje odrzucić pychę

     • wiarę pokładać przede wszystkim w Bogu

   • Rej przyjmuje dość podobną postawę życiową co Kochanowski

6. Zasady człowieka renesansu dotyczące życia szczęśliwego:

   • być optymistą

   • żyć rozważnie

   • być gotowym na wszystkie przeciwności losu i dzielnie je pokonywać

   • żyć zgodnie z zasadami Boga, wierzyć w Jego Opatrzność

   • rozwijać się

   • cieszyć się życiem

   • zachowywać w życiu umiar

Temat: Charakterystyka szlachty polskiej oraz najeźdźców na postawie „Pieśni V” z księgi drugiej zwanej „Pieśnią o spustoszeniu Podola”.

1. Podmiot liryczny:

   • wypowiada się w 1 os. l. mn., jako podmiot zbiorowy, utożsamia się z narodem

   • w ostatniej zwrotce wypowiada się w 1 os. l. poj., przedstawia osobiste refleksje, krytycznie ocenia postawę Polaków

   • bezpośrednio zwraca się do adresata

2. Sytuacja liryczna:

   • podmiot liryczny jest zatroskany o losy ojczyzny

   • wzburzony negatywną postawą Polaków

   • krytykuje Polaków

   • motywuje do działania, udziela rad

   • zagrzewa do walki

   • zaangażowany w życie narodu

3. Tezy, argumenty i wnioski:

   1. teza I

      • spustoszenie Podola przez Tatarów jest hańbą i klęską Polaków

   2. argumenty

      • Turcy spalili domy na Podolu oraz zhańbili polskie kobiety

      • Polacy utracili bezpieczeństwo

      • Polaków zaatakował naród prymitywny, prosty, który nawet nie zakłada miast i wsi, śpią pod namiotami, jest on okrutny, bezwzględny i barbarzyński

      • na chrześcijańską Polskę napadli poganie

      • Polacy nie potrafią się zorganizować i pokonać tak słabego przeciwnika

      • brak Polakom przywódcy narodu, który uciekł

   3. teza II

      • stworzenie armii jest ratunkiem dla ziem polskich

   4. argumenty

      • ojczyzna jest w niebezpieczeństwie, natomiast obowiązkiem obywateli jest jej bronienie

      • utworzenie trwałej armii, a ni „kto chce”

      • Polacy powinni przyjmować zawsze postawę aktywną, być gotowi do walki

      • Polacy powinni wierzyć w zwycięstwo, nie wolno im tracić nadziei

      • muszą się oni wyrzec dóbr materialnych na rzecz armii

      • taka postawa ma prowadzić do zemsty i zmycia hańby

   5. wnioski

      • Polak nie potrafi wyciągać wniosków i uczyć się na błędach

      • pieśń kończy się przysłowiem

      • utwór ma formę apelu do szlachty, by troszczyła się o ojczyznę

      • utwór ma charakter patriotyczny

      • jest głosem obywatela, który troszczy się o losy państwa i krytycznie ocenia jego obywateli

4. Dydaktyzm literatury renesansowej:

   • to literatura pouczająca

   • służy moralizowaniu

   • przejawia się przez wzorce osobowe: szlachcic, ziemianin, patriota, dworzanin, uczony (erudyta)

   • w utworach zawarte są sugestie, pouczenia

   • najważniejsze było rozwijanie swoich umiejętności ,wiedzy

   • wierność tym zasadom oznaczała kierowanie się rozumem

5. Środki retoryczne w „Pieśni V” J. Kochanowskiego:

   • s

   • s

   • s

   • s

   • s

Te wszystkie środki mają na celu wzbudzenie w odbiorcy patriotyzmu, zagrzewa do walki; ma charakter tyrtejski (nazwa wywodzi się od Tyrtajosa, Tyrteusza – był to poeta, który swoimi utworami zagrzewał Spartan do walki).

1. „Bagnet na bron” Władysława Broniewskiego:

   • to współczesny przykład poezji tyrtejskiej

   • wiersz ten powstał w kwietniu 1939 roku

   • wojna wybuchła we wrześniu 1939 roku

   • stosuje wykrzyknienia „Bagnet na broń!”, które są wielokrotnie powtarzane, brzmią jak rozkaz

   • podmiot zwraca się bezpośrednio do odbiorcy, by każdy czuł się odpowiedzialny za los Ojczyzny, ale też sam czuje się częścią narodu

   • wzywa do walki kiedy Polska zostanie napadnięta

   • mobilizuje naród do przyszłej walki

   • wzywa do kontrataku

   • uświadamia, że należy bronić Ojczyzny i wolności

   • przywołuje słowa znanego generała by dodać odwagi

   • jest szczery, bo uświadamia, że w walce Polacy mogą zginąć

Temat: Kompozycja „Trenów” Jana Kochanowskiego.

1. Geneza cyklu:

   • w 1579 r. umarła córka poety – Urszulka (zmarła w wieku 2,5 lat)

   • napisał cykl 19 trenów w ciągu kilkunastu miesięcy

   • wydane w Krakowie w 1580 roku

2. Cechy gatunkowe trenu:

   • poezja żałobna

   • wywodzi się ze starożytnej Grecji

   • pieśń lamentacyjna, o charakterze religijnym

   • poświęcone są osobie zmarłej; wybitnej; najczęściej dorosłej, doświadczonej

   • wyraża żal z powodu śmierci

   • rozpamiętuje czyny i myśli zmarłego

   • pochwala jego myśli, zasługi

   • ścisły układ wewnętrzny: pochwała, omówienie wielkości, poniesionych zasług, demonstracja żalu, pocieszenie, napomnienie

3. Porównanie trenu antycznego i trenu Kochanowskiego:

tren antyczny	tren Kochanowskiego
- pisany na zamówienie przez rodzinę zmarłej osoby - dla dorosłych - poświęcony wybitnym osobom - 1 tren dla jednaj osoby - autor nie znał zmarłego, nie był z nim emocjonalnie związany - ma charakter konwencjonalny	- pisany na potrzebę serca autora - dla 2,5 letniego dziecka - dla niedojrzałego dziecka, eksponując ludzkie cechy - cykl trenologiczny - emocjonalnie związany z osobą zmarłą, wyraża swoje uczucia - podmiot liryczny wypowiada się jako ojciec, poeta, filozof

1. Treny Kochanowskiego:

   • I; II – zawierają usprawiedliwienie ojca, wyraża swój ból i żal

   • III – VIII – zawierają rozpacz rodzicielską, narastanie cierpienia

   • IX – XI – stanowią tzw. przesilenie, punkt szczytowy, są wyrazem buntu przeciwko Bogu; poddają w wątpliwość sens całego życia

   • XII – XVII – treny przynoszą stopniowe ukojenie, podmiot liryczny wyznaje swoje winy, zwłaszcza zwątpienia w Boga i poszukuje pociechy

   • XVIII; XIX – przynoszą ukorzenie się przed Bogiem, pogodzenie się z utratą dziecka oraz powrót do wcześniej wyznawanych wartości, choć nieco odmienionych

2. Mądrość:

   • to umiejętność podejmowania uzasadnionych decyzji, które przynoszą rezultaty, a także praktyczne wykorzystanie posiadanej wiedzy i doświadczenia

Temat: Kryzys filozoficzny na podstawie „Trenu IX” Jana Kochanowskiego.

1. Analiza i interpretacja „Trenu IX”:

   • w utworze nie pada ani jedno słowo o śmierci dziecka i żalu po jego stracie

   • podmiot liryczny zwraca się do mądrości

   • utwór dzieli się na 2 części kompozycyjne:

     • w 1 części zwraca się do mądrości i ją charakteryzuje (obejmuje 16 wersów – przeważająca część)

     • 2 część składa się z 4 wersów, jest rodzajem podsumowania, ale też osobistego wyznania podmiotu lirycznego, który wypowiada się w 1 os. l. poj.

2. Pierwsza część kompozycyjna:

   • zaczyna się bezpośrednim zwrotem do adresata (apostrofą do Mądrości)

   • Mądrość zapisana jest wielką literą, gdyż ma ona znaczącą wartość dla podmiotu lirycznego

   • podmiot liryczny jako humanista, wykształcony człowiek, filozof uważał, że mądrość pozwalała osiągnąć szczęście nawet w tragicznych, ciężkich sytuacjach (człowiek potrafił zapanować nad swoimi emocjami – stoicki spokój)

   • łagodziła lęk przed śmiercią, stanowiła oparcie wżyciu człowieka

   • wobec Mądrości wszyscy – bogaci czy biedni – są równi (dla Mądrości) majątek nie ma znaczenia)

   • jest wartością stałą, niezmienną

   • podmiot liryczny chciałby kupić mądrość, nawet, gdyby była bardzo droga, ale nie da się jej kupić nawet za skarny świata

3. Druga część kompozycyjna

   • podmiot liryczny twierdzi, że bardzo długo studiował, aby osiągnąć dużą ilość mądrości

   • człowiek czuje się oszukany przez mądrość, która nie uchroniła go przed nieszczęściem, nie pozwoliła mu zachować równowagi wewnętrznej

   • podmiotem lirycznym jest filozof, który czuje się zdradzony przez zasady filozofii stoickiej

   • śmierć dziecka przyczyniła się do wywołania kryzysu filozoficznego

4. Tren IX napisany jest wierszem 13-zgłoskowym, regularnym, sylabicznym, ze średniówką po 7 sylabie; jest stychiczny (bez podziału na zwrotki).

Temat: Kryzys wiary na podstawie „Trenu X” Jana Kochanowskiego.

1. Analiza i interpretacja utworu:

   • podmiot liryczny zwraca się do Urszulki

   • są zastosowane pytania retoryczne

   • według podmiotu lirycznego, Urszulka może być w niebie, w raju, na „szczęśliwych wyspach” lub w czyśćcu

   • pytania są autentycznym wołaniem o prawdę; podmiot liryczny pragnie dowiedzieć się, co się stało z jego córką, martwi się o nią, chce dla niej jak najlepiej

   • podmiot liryczny wypowiada się jako zatroskany ojciec

   • „Gdzieś kolwiek jest, jeśliś jest” – przeżywa kryzys wiary w życie pozagrobowe, w zaświaty

   • 2 ostatnie wersy są przejawem bluźnierstwa; chce zobaczyć córkę, niezależnie w jakiej postaci; chce upewnić się, że jej życie trwa nadal choć w innej formie

   • „szczęśliwe wyspy” – mitologia grecka

     • Charon i Styks – przewodnik

     • rzeka Lete – zapomnienia

     • piórko słowicze – metamorfozy Owidiusza

     • miejsce podniebne – teoria Platona

   • nawiązuje do Biblii – wymienia raj, niebo; Urszulka mogła zostać aniołkiem, szuka jej wszędzie

2. Tren X:

   • jest przykładem odrzucenia jednolitego systemu religijnego, gdyż Kochanowski przywołuje różne wizje zaświatów: z kultury antycznej i chrześcijaństwa

   • to przykład 13-zgłoskowca, ze średniówką po 7 sylabie; jest regularny, sylabiczny, stychiczny

   • występują rymy parzyste, żeńskie, regularne

Temat: Kryzys światopoglądowy na podstawie „Trenu XI” Jana Kochanowskiego.

1. Analiza i interpretacja utworu:

   • podmiot liryczny wypowiada się jako zwykły człowiek na temat ludzkiego życia, cierpienia,

   • wypowiedź zaczyna się od słów Brutusa (nawiązanie historyczne)

   • stosuje wykrzyknienie – wyraża swoje emocje, wzburzenie

   • cnotą jest błahostka, czyli niewiele warta

   • do tej pory Kochanowski uważał, że cnota jest najważniejsza, lecz teraz nią gardzi, nie stanowi ona oparcia w jego życiu

   • swoje emocje wyraża za pomocą zdań wykrzyknikowych, jest wzburzony

   • człowiek odrzuca, neguje wiarę, postawę pobożna zgodną z zasadami moralnymi; poddaje w wątpliwość słuszność dobra

   • podmiot liryczny stwierdza, że ludzkim życiem rządzi los, fatum, który nie wybiera między dobrymi a złymi; ludzkim życiem rządzi przypadek

   • fortuna nie została nazwana wprost, tylko za pomocą omówienia (peryfrazy) – „nieznajomy wróg”

   • „nieznajomy wróg” – bo chciał podkreślić wrogość nieprzewidywalności losu

   • przed losem nie ma ucieczki; człowiek nie ma wpływu na zmianę swojego losu

   • przed losem nie ma ucieczki; człowiek nie ma wpływu na zmianę swojego losu

   • cierpienie wpływa destruktywnie na poglądy Kochanowskiego

   • ludzie są dumni, uparci; uważają, że są w stanie zmienić los dzięki swojemu rozumowi (ale on jest ograniczony)

   • człowiek to istota, która chciałaby pojąć sens życia i przewidzieć przyszłość (poznać życie wieczne za swojego życia); chciałby mieć możliwość Boga

   • mimo, że ma świadomość, że los steruje jego życiem, to i tak je planuje

   • człowiek postępuje nierozsądnie

   • wierzy nie w to, co powinien

   • 2 ostatnie wersy są zakończeniem, podsumowaniem

   • podmiot liryczny zwraca się do żałości, cierpienia, które jest w nim

   • podmiot liryczny jest w tragicznej sytuacji, stwierdza, że cierpienie jest tak okropne, że odbiera mu rozum i ociera się on o szaleństwo

   • żal po stracie dziecka odbiera nieszczęsnemu ojcu nie tylko radość jego życia (dziecko), rozum, wiarę w życie wieczne, ale też system filozoficzny

Temat: Pocieszenie i pouczenie na podstawie „Trenu XIX” („Sen”) Jana Kochanowskiego.

1. Motywy oniryczne – motywy związane ze snem, wizjami sennymi.

2. Interpretacja utworu:

   • podmiot liryczny zapada w sen

   • utwór ma kompozycję klamrową:

początek snu – przyjście matki Kochanowskiego

koniec snu – odejście matki Kochanowskiego

• we śnie przychodzi do Kochanowskiego jego matka z Orszulką na ręku

• matka charakteryzuje zaświaty jako wieczną przyjemność, rozkosz

• mówi ona, że jest to miejsce bezpieczne, wolne od grzechu

• praca nie istnieje

• wieczny odpoczynek

• są one tam wolne od nieszczęść i chorób

• człowiek się nie starzeje i nie smuci

• zna przyczynę wyroków boskich

• panuje nigdy niekończący się dzień

• można ujrzeć majestat Boga

• świat, w którym żyją jest doskonały, idealny, przypomina raj

• człowiek cieszy się tam wieczną radością

1. Funkcja idealnego świata:

   • jest to rodzaj pocieszenia Kochanowskiego

   • ma nie bać się o losy córki, bo jest ona bezpieczna i szczęśliwa

   • matka zauważa, że długi czas Kochanowski jako ojciec jest rozżalony, bardzo cierpi, a to wpływa na stan jego zdrowia

   • matka ma żal do niego, że uważa je za stracone, nieszczęśliwe, nie ma dla nich możliwości życia wiecznego

   • matka twierdzi, że dusza jest nieśmiertelna, wieczna, a ciało podlega rozpadowi

   • Kochanowski ma nie tracić wiary w życie wieczne, ma mieć silną wiarę

   • matka z Urszulką ukazując się Kochanowskiemu spełniają jego wcześniejsze prośby, dlatego nie może on mieć teraz powodu do żadnych wątpliwości

   • matka poucza syna

2. Życie ziemskie charakteryzowane przez matkę Kochanowskiego:

   • rodzenie dzieci w bólu

   • życie jest pełne zdrad, niepokoju, cierpienia

   • człowiek musi rozwiązywać trudne sytuacje

   • jest ono pełne cierpienia

   • jest krótkie

   • jesteśmy świadkami urodzin, ale też śmierci

   • mamy powody do radości i smutku

   • człowiek jest istotą słabą, popełnia błędy, nie ma w nikim wsparcia

   • ludzie są do siebie wrogo nastawieni; często są materialistami

3. Wizja świata ziemskiego i niebiańskiego:

   • są zestawione na zasadzie kontrastu

   • funkcją jest pocieszenie, ma nie tracić wiary, nagroda za ziemski trud jest w niebie

   • Urszulka nie straciła wiele

   • Kochanowski ma nie opłakiwać odejścia córki, ponieważ ona nic nie straciła, ale zyskała

4. Rady matki Kochanowskiego:

   • Kochanowski ma nie czekać aż czas zagoi rany, ale sam ma wpłynąć na zmianę swej postawy

   • ma być silny

   • przypomina mu, że kiedyś on sam pocieszał inne osoby i stanowił dla nich oparcie, więc teraz ma się nad sobą zbytnio nie użalać

   • pomimo tego co stracił. ma się cieszyć z tego co ma, bo nie stracił wszystkiego

   • rozpacz i żałość Kochanowskiego nie przywrócą życia Urszulce

   • ma kierować się w sowim życiu rozumem, a nie ulegać emocjom

   • ma nie patrzeć w przeszłość, ale myśleć o przyszłości

   • Kochanowski ma z pokorą przyjmować dary Pana, bo „jeden jest Pan smutku i nagrody”

   • matka uważa, że serce ma być gotowe na różne stany fortuny

   • napomina go, by przygotował swoje serce na zmiany fortuny, losu (stoicyzm)

   • „Tego się, synu, trzymaj, a ludzkie przygody ludzkie noś” (należy znosić zmiany fortuny ze spokojem, godnością, a nie popadać w skrajne sany emocjonalne)

5. Pomimo, iż Kochanowski stracił wiarę w boga, sens życia, to po tym śnie to wszystko odzyskał.

Temat: Bóg i człowiek na podstawie „Psałterza Dawidów” Jana Kochanowskiego.

1. „Psałterz Dawidów”

   • został wydany w 1579 roku

   • obejmował 150 utworów

   • do tych psalmów Mikołaj Gomółka napisał melodie

   • był to zbiór wyjątkowy

   • Kochanowski tłumacząc psalmy wzorował się przede wszystkim na Wulgacie i Biblii brzeskiej

   • Kochanowski nie zmieniał oryginalnej kompozycji psalmów

   • swoją inwencję ujawnił w bogactwie słownictwa i różnorodności epitetów

2. Bóg i człowiek na podstawie Psalmu 91:

Bóg

człowiek

- jest najwyższy i miłosierny - ochroni przed każdym nieszczęściem - jest obrońcą człowieka - to istota wojująca ze złem - walczy z grzesznymi i niewiernymi - nagradza człowieka bezpieczeństwem w zamian za jego wiarę, miłość - pomaga wyjść z trudnych sytuacji - jest gwarantem wolności - daje człowiekowi siłę - dzięki Niemu człowiek zyskuje odwagę, przychodzi z pomocą - zawsze wysłuchuje modlitw - aniołowie to „żołnierze: Boga, którzy mają chronić człowieka

- jest oddany Bogu - prosi Boga o pomoc - powierza Bogu swoje problemu - pokłada w nim całą swoją ufność - człowiek ma nadzieję, że bóg wesprze go w walce z niesprawiedliwymi - Bóg jest jego sojusznikiem - wiara w Boga daje człowiekowi siłę do walki - człowiek bez Boga i wiary jest niczym

1. Bóg i człowiek na podstawie Psalmu 115:

Bóg	człowiek
- jego miłosierdzie ma trwać na wieki - jest Stwora wszystkiego - wszystko dzieje się tak, jak On chce - dobry dla każdego człowieka - nie ma innych bogów poza nim - jest jedyny, prawdziwy - kreator świata i człowieka - obdarza łaskami tych, którzy powierzają mu swe życie - ustanawia porządek, wyznacza granice między sacrum i profanum	- wychwala boga - jest Mu wdzięczny - wie, że wszystko zależy od Boga - zapewnia o wiecznej wierze - uważa Boga za najwyższego - wszyscy są równi wobec Boga - wiara jest kluczem do wiary w Boga

1. Portret Boga w psalmach Kochanowskiego:

   • jest najwyższy i miłosierny

   • Stwórca i Opiekun człowieka

   • silny, mocny

   • Obrońca człowieka i praw moralnych

   • najwyższa Osoba na świcie

   • Opiekun wiernych ,ale wróg pogan

   • sprawiedliwy

   • wizja Boga Starotestamentowego

Wizja Boga z psalmów (wizja Boga Starotestamentowego) kontrastuje z hymnem „Czego chcesz od nas Panie” (wizja Boga Nowotestamentowego).

1. Środki stylistyczne zastosowane w psalmach:

   1. A. Świderkówna – książka „Prawie wszystko o Biblii”:

      • powtórzenia

      • anafora

      • refren

      • paralelizm (podobieństwo, równoległość)

        • paralelizm synonimiczny – dwa zdania, które innymi słowami przekazują tę samą treść

        • paralelizm syntetyczny – oba człony dodają się do siebie i uzupełniają

   2. przykłady z psalmów: 91 i 115 Kochanowskiego:

      • epitety (straszna trwoga)

      • anafory (stąd wedla ciebie … stąd drugi tysiąc)

      • peryfraza (cień skrzydeł – peryfraza śmierci)

      • paralelizm synonimiczny (A On go wszelkich trudności)

      • paralelizm przeciwstawny (ale)

      • rymy parzyste żeńskie (mocny – nocny)

      • wiersz sylabiczny (mają po 11 sylab)

2. Przykłady i parafrazy:

   • parafraza – swobodna przeróbka jakiegoś tekstu z zachowaniem podobieństwa do oryginału

   • tekst Psalmu 1 w przekładzie K. Rodowskiego jest oczywistym przykładem parafrazy, ponieważ zawiera wiele odniesień do współczesności (ludzie występni z Biblii Tysiąclecia zostali nazwani politykami; grzesznicy – gangsterami; zmiana ilości tłumaczonego tekstu).

Temat: Poezja dylematu ludzkiej egzystencji – „Sonety” Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.

1. Mikołaj Sęp Szarzyński:

   • to przedstawiciel ostatniego pokolenia poetów renesansu

   • uznawany za prekursora baroku

   • studiował w Wittenberdze

   • najprawdopodobniej był protestantem

   • jego utwory świadczą o dramacie wiary, jaki przeżył i przeszedł na katolicyzm

   • od młodości pisał wiersze, ale żadnego za życia nie wydał

   • ocalało ok. 50 sonetów i zostały one wydane pt.: „Rytmy abo Wiersze polskie”

2. Sonety i manieryzm:

   • sonety Szarzyńskiego wprowadzają nas w epokę manieryzmu

   • manieryzm – to faza przejściowa między renesansem a barokiem

   • cechy manieryzmu:

     • swoboda

     • porzucenie klasycznych reguł

     • wyrafinowanie

     • udziwnienie

     • uniezwyklenie stylu

     • skomplikowanie kompozycji

3. Analiza i interpretacja sonetów:

   1. „Sonet I. O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego”:

      • podmiot liryczny wypowiada się w 1 os. l. poj. („a ja, co dalej”)

      • zastanawia się nad sensem ludzkiego istnienia

      • uważa, że świat jest przemijalny, nieprzewidywalny, zmienny, kruchy, a śmierć może człowieka spotkać w każdym czasie

      • człowiek żyje cały czas w cieniu śmierci

      • podmiot liryczny to człowiek doświadczony przez życie

      • to ktoś, kto z utęsknieniem wspomina swoją młodość, bo była pełna wrażeń, doświadczeń, ale również błędów, które teraz określa krytycznie

      • podmiot liryczny uważa, że wartości materialne są nietrwałe, przemijalne – nie warto opierać na nich swojego życia

      • wartości materialne odwodzą człowieka od boga, który jest szczęściem ludzi i bez Niego są oni nic nie warci

      • Bóg jest sensem i celem życia człowieka, bo jest wartością trwałą

      • nie warto gonić za karierą, władzą ani przyjemnościami życia, bo są one przemijalne jak pieniądze, a wieczne szczęście czeka na nas w niebie

      • człowiek przyjmuje wobec życia postawę pesymistyczną w przeciwieństwie do renesansowej, która głosiła optymizm

      • człowiek szczęśliwy to ten, który kierując się rozumem, rozwagą, cnotą potrafi odrzucić przemijalne wartości (pieniądze, władzę, przyjemności) na rzecz Boga i wiary

   2. „Sonet IV. O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”:

      • ludzkie życie to ciągła wojna, walka z różnymi przeciwnościami

      • człowiek pragnie pokoju, ale ciągle musi walczyć

      • szatan pragnie naszego upadku i upokorzenia

      • ciało człowieka jest podatne na zło, ale człowiek nie podda się w walce ze złem

      • chce być przy Bogu, bo wie, że to on pomoże mu wygrać ze złem

      • jest to odniesienie do średniowiecza – człowiek jest słaby i potrzebuje Boga

      • odwołanie do renesansu – człowiek przez ciało łączy się ze światem materii, a przez duszę ze światem idei

   3. „Sonet V. O nietrwałej miłości rzeczy świata tego”:

      • podmiot liryczny zastanawia się czym jest miłość i po co jest ona człowiekowi

      • zarówno miłość jak i jej brak powoduje nieszczęście

      • miłość powoduje, że człowiekiem mogą zawładnąć żądze i zmysły

      • prowadzi ona do zguby człowieka

      • przez miłość przestaje on racjonalnie myśleć

      • miłość jest celem ludzkiego życia, ale nie zmysłowa, tylko do Boga – to ona zaspokaja wszystkie potrzeby

      • człowiek nie jest w stanie do końca poznać celu swojej miłości, jego dusza jest wciąż nienasycona, pragnie więcej

      • dbanie o wygląd, wartości materialne, władza nie są w stanie zaspokoić potrzeb i złagodzić strach przed życiem

4. Hieronim Bosch „Ogród rozkoszy ziemskich”:

   • na obrazie znajduje się wiele ludzi

   • każdy z nich jest ukazany w innej sytuacji

   • na górze przedstawione jest jakby palące się miasto, budynki są w płomieniach, lecz widać niebiańską poświatę

   • na obrazie znajduje się przebite ucho, co może symbolizować głupotę

   • obraz jest jakby podzielony na dwie części, a granicę stanowi zamarznięta rzeka

   • dolna część obrazu ukazuje mordy

   • po prawej stronie siedzi postać przypominająca ptaka – wygląda na przywódcę dolnej części

   • ukazane karty i kości do gry mogą symbolizować hazard, obok których leży wiele trupów

5. „Myśli” Błażeja Pascala:

   • człowiekowi trudno jest pogodzić duszę i ciało

   • twierdzi, że mimo tego, iż nie są zespolone, to oddziałują na siebie w sposób negatywny

   • człowiek nie jest w stanie poznać samego siebie do końca, bo wszelkie sposoby rozumowanie są pozbawione prawdy

   • człowiekowi z trudnością przychodzi rozumienie Boga, ale ma pełną świadomość, że jest on wartością najwyższą

   • powinniśmy spojrzeć na Chrystusa, bo łączy on świat Boga i ludzi

   • dualistyczna koncepcja człowieka – łączy Sępa Szarzyńskiego i B. Pascala

6. Środki stylistyczne w „Sonetach” M. Sępa Szarzyńskiego:

   • przerzutnia – niezgodność między budową składniową (np. budową zdania) a konstrukcją wersów; przerzucenie fragmentów zdania do następnego wersu

   • oksymoron – epitet sprzeczny (np. sucha woda)

   • elipsa – wyrzutnia; pominięcie elementu ze zdania bo domyślamy się go (np. pokój szczęśliwość – daje)

   • wyliczenia – Sonet V 2 zwrotka (złoto, sceptr, sława…)

   • zdania wykrzyknikowe

   • pytania retoryczne

   • szyk przestawny (inwersja) – np. „A chciwość może odciąć rozkosz nędzą”

   • wyszukane słownictwo – np. świata łakome marności

   • peryfraza (omówienie)

   • rymy

Temat: Życie i twórczość Fiodora Dostojewskiego.

1. Życie Fiodora Dostojewskiego:

   • urodził się w 1821 roku w Moskwie

   • zmarł w 1881 roku w Petersburgu

   • uważany za mistrza prozy psychologicznej światowego formatu

   • syn Michała i Marii Dostojewskich

   • miał 6 rodzeństwa

   • ojciec Fiodora był ordynatorem wojskowego szpitala, a zarazem pijakiem, rozpustnikiem i tyranem, często bił i dręczył rodzinę oraz służbę

   • matka zmarła na gruźlicę, a ojciec prawdopodobnie został zamordowany

2. Edukacja:

   • po śmierci matki ojciec oddał go do pensjonatu, a później do szkoły wojskowej

   • został oficerem

   • był dobrze wykształcony

3. Twórczość Dostojewskiego:

   • zaczął pisać w 1844 roku

   • jego utwory nawiązywały do realizmu i naturalizmu

   • pasjonował się pisarzami: Szekspirem, Pascalem i Victorem Hugo

   • świat jego powieści to świat okrucieństwa, nędzy i głodu, zbrodni, nałogów, prostytucji

   • przełomem w jego pisarstwie okazał się pobyt na katordze i zesłaniu na Syberię (opis 4 lat katorgi zawarł we „Wspomnieniach z domu umarłych”

   • po śmierci pierwszej żony i jego brata popadł w depresję (długi odziedziczone po bracie i własne)

   • był hazardzistą

   • ożenił się po raz drugi (wyszedł wtedy z długów pod koniec życia)

4. Mówiono na niego:

   • „ojciec nowoczesnej psychoanalizy”

   • „Shakespeare powieści”

   • „dramaturgiczny geniusz”

5. Najważniejsze dzieła Dostojewskiego:

   • „Wspomnienia z domu umarłych”

   • „Notatki z podziemia”

   • „Zbrodnia i kara”

   • „Idiota”

   • „Biesy” (diabły)

   • „Bracia Karamazow”

6. Złote myśli:

   • „Bez cierpienia nie zrozumie się szczęścia”

   • „Jedyna wolność to zwycięstwo nad samym sobą”

ZBRODNIA I KARA

Temat Niepokojąca wizja świata i człowieka w „Zbrodni i karze” F. Dostojewskiego.

1. Geneza powieści:

   • pisana w latach 1865 – 66, gdy Dostojewski przeżywał bardzo trudny okres życia; borykał się z problemami finansowymi; groziło mu więzienie za długi, coraz częściej cierpiał na ataki padaczki

   • tworząc powieść wykorzystał autentyczne wydarzenie z roku 1865, kiedy doszło do zamordowania w Petersburgu 2 kobiet

2. Świat przedstawiony w powieści

   1. czas akcji: 2 tygodnie, latem 1865 roku

   2. miejsce wydarzeń:

      • Petersburg – w 2 poł. XIX w. był stolicą carskiej Rosji (zostaje odtworzony w powieści z pedantyczną dokładnością – zachowane nazwy ulic, placów; typowe dla powieści realistycznej)

      • wyspa Pietrowska – wydarzenia głównego bohatera

      • w powieści mamy do czynienia z przestrzenią otwartą (place, ulice, zaułki) i zamkniętą (szynki, brudne klatki schodowe)

      • Petersburg nie jest ukazany jako idealne miasto, lecz jako miasto prostytutek, zbrodniarzy, ubogich studentów (miasto skażone)

      • mieszkanie głównego bohatera mieści się na poddaszu, jest małe i ciasne, szafa przypomina mu trumnę, wpływa na niego destruktywnie, przytłaczająco, mieszka sam

      • Petersburg jest miastem krzywdy, poniżenia ludzkiej godności, jest „domem umarłych”, miasto jest nie tylko tłem dla wydarzeń, ale również współreżyserem akcji utworu; jest miastem samobójców i pijaków

3. Bohaterowie:

   • Rodion Romanowicz Raskolnikow – ma 23 lata, były student prawa (przerwał studia ze względu na brak pieniędzy)

   • Awdotia – siostra Rodiona, zdrobniale Dunia, zamierza wyjść za mąż za Piotra Łużyna

   • Pulcheria – matka Rodiona i Duni, wdowa, mieszka z córką na prowincji, daleko od stolicy

   • Razumichin – przyjaciel Raskolnikowa, później mąż Duni, był pomocny

   • Sonia Marmieładowa – córka Marmieładowa i pasierbica Katarzyny Iwanownej; prostytutka ze względu na brak pieniędzy, miała trójkę młodszego rodzeństwa; jej ojciec zginął w wypadku konnym, a Katarzyna Iwanowna na gruźlicę

   • Arkadiusz Swidrygajłow i Marfa Pietrowna – to małżeństwo; mąż tonął w długach karcianych i został uwięziony, Marfa wykupiła go z więzienia i zapłaciła kaucję pod warunkiem, że on się z nią ożeni

   • Porfiry Pietrowicz – śledczy

   • Alona Iwanowna – lichwiarka, ofiara Raskolnikowa

   • Lizawieta Iwanowna – siostra Alony, ofiara Raskolnikowa

4. Problematyka utworu:

   • problematyka moralna

   • pouczenie: jeśli ktoś popełni zbrodnię – musi ponieść karę

   • tematem są niepokoje i wewnętrzne rozterki Rodiona, który ucieka od świata w świat duchowy

   • książka ta poświęcona jest teorii zbrodni, analizie stanów wewnętrznych po dokonanej zbrodni

   • utwór jest powieścią psychologiczną, o alienacji człowieka przez zło

5. Narracja:

   • 3 os. l. poj., ale przyjmuje punkt widzenia bohatera

   • często też narrator oddaje głos, punkt widzenia innym bohaterom, dlatego jest to powieść polifoniczna

6. Kształt artystyczny powieści – gatunek:

   1. przykład powieści psychologicznej:

      • zawiera analizę stanów wewnętrznych bohatera

      • nie pomija snów, koszmarów itp.

   2. przykład powieści realistycznej:

      • zachowana topografia Petersburga

      • autentyczne miejsca i czas zdarzeń

      • bohaterowie są prawdopodobni

   3. przykład powieści kryminalnej

      • Raskolnikow jest mordercą – ofiarami są Alona i Lizawieta

      • jest plan zbrodni, który tworzy Rodion

      • Raskolnikow dysponuje fantem – zastawem, który zajmuje Alonę

      • narzędziem zbrodni jest siekiera ukryta pod płaszczem, przywiązana na sznurku

      • motyw zbrodni: brak pieniędzy, chce okraść Alonę, uważa ją za wesz, czyli pasożyta społecznego, istotę nikomu niepotrzebną, wręcz szkodliwą; Rodion chciał sprawdzić, czy zalicza się do ludzi zwykłych czy też niezwykłych

      • śledztwo – Porfiry nie umie udowodnić tej zbrodni, chyba że Raskolnikow sam się przyzna

      • Rodion przyznaje się do zbrodni

      • kara: zesłanie na Syberię

Temat: Charakterystyka Rodiona Raskolnikowa, głównego bohatera „Zbrodni i kary”.

1. „Notatki z podziemia”:

   • autorem jest Fiodor Dostojewski

   • utwór pochodzi z 1864 roku

   • bohaterem jest tzw. człowiek podziemny, czyli zły, nienawidzący świata i ludzi

   • żyje na granicy szaleństwa i normalności

   • żyje w koszmarnej rzeczywistości

   • to człowiek nadwrażliwy

   • dręczy się on własną niemocą i zawiścią

   • samoudręczenie tego człowieka wynika z jego bierności, bezczynności

2. Rodion Raskolnikow jako przykład człowieka podziemnego:

   • przystojny

   • piękne, ciemne oczy

   • blondyn

   • średniego wzrostu

   • nie ma pieniędzy

   • nędznie ubrany, wstydzi się pokazać na ulicy

   • brudny, zniszczony, dziurawy kapelusz

   • następne ubranie kupuje mu przyjaciel Razumichin

   • odrzuca możliwość dawania korepetycji

   • od miesiąca myśli o tym, jak zabić Alonę

   • pomysł i plan zabicia lichwiarki jest wyrazem buntu wobec świata

3. Plan zbrodni i teoria Raskolnikowa:

   • wybiera moment, gdy Alona będzie sama w domu (jest czujny, żyje w napięciu

   • Raskolnikow wymyślił, że wręczy Alonie starannie zapakowany przedmiot, by ją zająć i odwrócić uwagę

   • plan mówił. że trzeba przeprowadzić próbę (przyniósł na próbę zegarek swego ojca)

   • wymyślił, skąd zdobędzie narzędzie zbrodni (ze stróżówki; miała być w kuchni, brudną siekierę umyje, a potem czystą odniesie)

   • jest skrupulatny, dokładny w planowaniu tej zbrodni, świadomy tego, co robi

   • plan zakładał, że Alona zajmie się pakunkiem, a Raskolnikow w tym czasie zabije ją siekierą

   • po zabójstwie okradnie Alonę z najcenniejszych przedmiotów, opuści mieszkanie, odłoży siekierę na miejsce, ukryje pieniądze, które przekaże na szczytny cel i poprawi swoją sytuację materialną

   • plan zbrodni nie zakładał popełnienia błędu, nie zawierał możliwości popełnienia drugiego morderstwa

   • Rodion nie spodziewał się, że nie zapanuje nad swoimi emocjami

   • teorię opublikował w artykule „O zbrodni” w czasopiśmie „Słowo Periodyczne”

   • artykuł dotyczył stanu psychologicznego przestępcy podczas całego przebiegu zbrodni

   • Raskolnikow utrzymywał, że aktowi zbrodni zawsze towarzyszy choroba

4. Raskolnikow dzielił ludzi na zwykłych i niezwykłych:

ludzie zwykli

ludzie niezwykli

- powinni żyć w posługi - ograniczają ich prawa (gdy je złamią, grozi im kara) - to wyłącznie materiał, który służy wyłącznie do rozmnażania się, zaludniania świata - nazywa ich „ludźmi niższymi”

- mają prawa do wszelkich zbrodni i wykroczeń - nazywa ich „ludźmi właściwymi” - uważa, że mają dar i talent - przyczyniają się do rozwoju cywilizacji (niosą nowe słowo) - nazywa ich napoleonami, gdyż są wybitni, łamią stare prawa i tworzą nowe - Napoleon to człowiek wybitny, który przyczynia się do zmiany świata, postępu cywilizacyjnego - człowiek ten może popełniać zbrodnie i nie ma wyrzutów sumienia

1. Wpływ teorii Raskolnikowa na jego życie:

   • chce postąpić zgodnie z planem

   • chce sprawdzić, do jakiego typu ludzi się zalicza

   • ślepo wierzy w swoją teorię, która zrodziła się z nudów

   • teoria doprowadziła go od morderstwa na Alonie i Lizawiecie, która była w ciąży

   • w świetle prawa jest mordercą

   • dowiedział się, że zalicza się do zwykłych ludzi

2. Konsekwencji popełnionej zbrodni przez Raskolnikowa:

   • publiczna kara, gdyż ostatecznie sam się przyznał do popełnionej zbrodni (wytoczony proces)

   • śledztwo prowadzone przez Porfirego utknęło w martwym punkcie, gdyż nie zgromadził wystarczających dowodów

   • Raskolnikow zostaje skazany na 8 lat pobytu na Syberii

   • okoliczności łagodzące

     • sam przyznał się do winy

     • zeznania świadków (opiekował się biednym studentem, a potem jego ojcem, którego umieścił w szpitalu – wykazał się altruizmem, dobrem i troską; uratował z płonącego domu dzieci; ryzykował swoje życie dla dobra innych)

     • przypuszczano, że Rodion nie panował w pełni nad swoim rozumem podczas popełnionej zbrodni (nie wiedział, ile ukradł pieniędzy)

     • bieda, brak środków do życia doprowadziły do myśli o zabójstwie

     • pomoc rodzinie Marmieładowów

     • według samego Raskolnikowa okolicznością łagodzącą było to, że uważał Alonę za pasożyta społecznego (wesz) – rozmowa w Traktierni studenta z oficerem, którą Rodion podsłuchał i jest wyjaśnieniem jego myśli

     • Raskolnikow bierze też pod uwagę dobro swojej rodziny

3. Samoocena Raskolnikowa:

   • ma wyrzuty sumienia

   • stwierdza, że jest zwykłym człowiekiem, wszą, nie zalicza się do napoleonów, bo ma wyrzuty sumienia

   • mdleje, ma bardzo wysoką gorączkę, ma koszmary, śpi w różnych miejscach i nie wie, jak się tam znalazł, majaczy

   • objawem popełnionej zbrodni jest choroba psychiczna

   • według jego teorii to źle, że ma wyrzuty sumienia (nie jest napoleonem), lecz według zasad moralnych dobrze, że je ma, bo jest człowiekiem wrażliwym, zdaje sobie sprawę, że źle zrobił

   • początkowo czuje do siebie wstręt, bo okazał się być zwykłym człowiekiem; jest sobą zawiedziony

   • na początku nie żałuje popełnionej zbrodni

   • sam zauważa, że popełniona zbrodnia izoluje go, odrzuca od rodziny i przyjaciół

   • boi się, że stanie się przyczyną cierpień rodziny

   • popełniona zbrodni, zło w jego życiu jest powodem odsunięcia się od rodziny (nie umie żyć z matką i siostrą, które są wzorami moralności, a on jest skażony)

   • boi się odtrącenia i osądzenia przez rodzinę

   • ostatecznie dochodzi do wniosku, że zabił samego siebie (zniszczył swoje życie)

4. Koszmary Raskolnikowa:

   1. śni mu się dzieciństwo

      • jest świadkiem katowania konia, który ciągnie wóz wypełniony ludźmi (jest bezsilny wobec przemocy ludzi do konia)

      • jest to symbol zła, które go dręczy

   2. śni mu się ofiara

      • chce zabić Alonę, lecz nie może tego zrobić, gdyż jest bezsilny

      • ma opory przed popełnieniem zbrodni

Motywy oniryczne (senne) – służą pogłębieniu psychiki bohatera.

1. Rodzina Marmieładowów:

   • Rodion spotkał Marmieładowa w niechlujnej szynkarni, gdzie zmusił go do wysłuchania swoich zwierzeń

   • Marmieładow to ubogi były radca i alkoholik

   • ożenił się z Katarzyną Iwanowną (jest to jej drugie małżeństwo)

   • Marmieładow nie poł przez rok dla żony

   • zawsze mówił o Katarzynie z szacunkiem i miłością

   • cierpi, gdyż nie zapewnił Soni wyksztalcenia i ta została prostytutką

   • gdy Raskolnikow odprowadzał go do domu, płakał, Rodion zostawił na parapecie ostatnie miedziaki, jaki posiadał

   • gdy Marmieładow wpadł pod koła powozu, Raskolnikow oddał Katarzynie 25 rubli, które dostał od matki

   • na stypie Katarzyna uroiła sobie, że przebiera dzieci, by chodziły po ulicach, śpiewały i tańczyły (miały w ten sposób zarabiać na życie)

Temat: Rola Soni w życiu Raskolnikowa.

1. Rodzina Marmieładowów:

   1. Marmieładow:

      • zniszczył go alkoholizm

      • dba o swoją córkę, próbuje ją uczyć

      • przestaje ją uczyć, gdyż przepił podręczniki

      • mieszkanie jest brudne, zapuszczone; wynajmują je i nawet nie wie, za co płacą czynsz

      • nadzieje pokłada w Soni

      • Katarzyna stara się utrzymać porządek

      • zdaje sobie sprawę z tego, co się dzieje, ale nie może nic zrobić

      • alkoholizm wpływa destruktywnie na funkcjonowanie rodziny

      • Marmieładow umiera moralnie

      • pije, bo chce cierpieć (szuka współczucia)

      • żyje w poczuciu winy

      • wie, że krzywdzi rodzinę

      • stracił szacunek dla siebie

      • ma świadomość wyrządzonej krzywdy, dlatego prosi Sonię o wybaczenie przed śmiercią

      • poddaje się losowi, nie umie z nim walczyć

   2. Katarzyna Iwanowna

      • z przymusu wyszła za Marmieładowa, gdyż nie miała gdzie się podziać

      • czuje się bezradna, samotna

      • żyje w ciągłym strachu

      • jest zapracowana, zmęczona

      • okazuje się, że jest chora

      • zachowuje się agresywnie wobec rodziny

      • śmierć męża przyjęła obojętnie

      • uważa, że Marmieładow umarł sprawiedliwie

      • czuje ulgę po jego śmierci

      • traci wiarę

      • nie wierzy w miłosierdzie Boga

      • stopniowo popada w chorobę psychiczną

      • umiera na gruźlicę

      • jej dzieci są głodne, przestraszone

      • żyją w nędzy, często płaczę, nie odnajdują się w tej sytuacji

      • po śmierci matki trafiają do sierocińca, by Sonia nie musiała się nimi opiekować

   3. Sonia:

      • nie ma wykształcenia i nie może znaleźć pracy

      • Katarzyna Iwanowna zmusza ją do prostytucji, bo dzięki temu będą mieli co jeść

      • wyrzucają ją z domu

      • otrzymuje żółty bilet

      • przeżywa upokorzenie

      • jest osobą dobrą, uczciwą i głęboko wierzącą

      • związała się z Raskolnikowem

      • są dla siebie wsparciem

2. Wpływ Soni na Raskolnikowa

   • spotykają się na pogrzebie Marmieładowa

   • Sonia ma na niego pozytywny wpływ

   • nakłania Rodiona, aby przyznał się do winy

   • Sonia zostawiła mu fragmenty Biblii oraz ewangelii św. Jana

   • celowo wybiera ona fragmenty o wskrzeszeniu Łazarza, by:

     • pobudzić w nim wiarę w Boga

     • pokazać, że nawet najwięksi grzesznicy mają szansę na odkupienie i życie wieczne

     • Bóg nigdy nie odrzuci prośby

     • skoro możliwe było wskrzeszenie Łazarza, to możliwe będzie oczyszczenie zbrodniarza

   • Sonia czerpie pociechę z tego fragmentu

   • uważa on, że widzi wyjście dla siebie i Rodiona z tej sytuacji

   • „Przyjąć cierpienie i odkupić się poprzez nie – oto co trzeba.”

   • Raskolnikow przyjmuje jej radę

   • Sonia każe postąpić za głosem serca, nie rozumu

   • Rodion przyznaje się i zostaje skazany na 8 lat katorgi

3. Raskolnikow na Syberii:

   • izoluje się, więźniowie go nie lubią

   • nie wspomina o zbrodni

   • w momencie swojej choroby – później Sonii, uświadamia sobie, że ją kocha

   • gdy Sonia przybywa do niego, nie odtrąca jej, lecz pada jej do stóp

   • Rodion pogodził się ze swoją sytuacją

   • miłość do Sonii dodaje mu skrzydeł, co sprawia, że więźniowe zaczynają go akceptować

   • 7 lat więzienia Raskolnikowa traktują jak 7 dni

   • w czasie nieprzespanej nocy składa Soni w myślach obietnicę, że wynagrodzi jej wszystkie krzywdy, które przez niego wycierpiała

   • rozmyśla również nad Biblią i religią

   • Sonia w tym samym czasie rozmyśla nad przyszłym szczęściem

   • Raskolnikow bał się, że Sonia będzie go zamęczać cytatami z Biblii

Temat: Charakterystyka wybranych bohaterów.

1. Piotr Łużyn:

   • pracował w kancelarii

   • średni wiek (45 lat)

   • przystojny

   • daleki krewny Marfy Pietrownej

   • poszukuje żon, która pochodzi z biednej rodziny, nie będzie mieć posagu, będzie skromna i niewymagająca (on ma dominować w związku)

   • żona ma być zależna od niego

   • jest egoistą, chce pochwał

   • jego związek z Dunią pozbawiony jest miłości

   • nie potrafi kochać

   • jest chciwy, oszczędza na wszystkim, nie pomaga w trudnych sytuacjach

   • podstępny, wredny, wykorzystuje ludzi

   • wrabia Sonię w kradzież pieniędzy, by odegrać się na Rodionie

   • ostatecznie do małżeństwa nie dochodzi

   • Dunia chce wyjść za niego tylko dla pieniędzy

2. Dunia czyli Awdotia:

   • Dunia chce wyjść za Łużyna tylko za pieniądze, Rodion nazywa to schludnością duniną i uważa, że nie różni się to od prostytucji Soni

   • jest gorsza, bo liczy na podwyżkę

   • ze świadomością decyduje się na związek

   • ostatecznie z tego związku rezygnuje

   • nie chce wybierać między Łużynem a bratem

   • szczerze pokochała Razumichina

3. Arkadiusz Swidrygajłow:

   • Marfa wykupiła go z więzienia za długi

   • jest on sąsiadem Soni

   • lubi uwodzić kobiety

   • podsłuchuje rozmowę Rodiona i Soni, kiedy to Raskolnikow zwierza się jej z popełnionej zbrodni

   • chce wyjawić prawdę Duni o bracie i ją uwieść, lecz on go odrzuca

   • dzieli swój majątek: połowę oddaje na cele charytatywne, resztę oddaje swej nastoletniej narzeczonej

   • kolejną noc spędza w hotelu

   • następnego dnia popełnia samobójstwo

   • Dunia była guwernantką w domu Swidrygajłowa i Pietrownej

   • przyzwyczaił się do życia na wsi

   • jest szczery do bólu (aż okrutny: przyznaje się Marfie, że nie umie być jej wierny)

   • Marfa całkowicie uzależniła go od siebie, nawet w sprawach intymnych

   • wykorzystuje słabość kobiet

   • postępuje egoistycznie, kłamie, jest podstępny

   • chciałby złamać warunki postawione przez Marfę

   • szczerze pokochał Dunię (chciał odrzucić „kontrakt” z Marfą)

   • to człowiek o marnej reputacji, podejrzewany o gwałty i zabójstwo

   • jest egoistą i szantażystą

   • podsłuchał rozmowę Soni i Raskolnikowa

   • gdy Marfa umiera jest podejrzany o zabójstwo, ponieważ zdarzało mu się ją uderzyć, a śmierć jest niespodziewana, nagła

   • lekceważy uczucia Duni

   • gdy nie udało mu się nakłonić Duni do związku z nim – popełnia samobójstwo

   • jest on człowiekiem przegranym, w życiu nie pozostaje mu nic, pieniądze go nie uszczęśliwiły

   • nieszczęśliwy, bo nie może być z Dunią, szczęście jest poza jego zasięgiem

   • postępował niezgodnie z zasadami moralnymi (gwałcił, szantażował, kłamał, mordował)

   • sam wyznacza sobie karę

   • jest cynikiem

   • żadne zasady nie są ważne, gdy chce osiągnąć cel

4. Wymowa utworu:

   • pomimo wielu błędów bohaterów, złego zachowania, złych czynów, zabójstw – szczęście wygrało

   • utwór kończy się zwycięstwem miłości i szczęścia

   • powrócenie zasad moralnych zawartych w Dekalogu

   • zło zostaje ukarane

Temat: „Kazania sejmowe” Piotra Skargi przykładem sztuki retorycznej.

1. Kazanie:

   • nauka kościelna

   • gatunek wypowiedzi pouczającej, perswazyjnej, dydaktycznej, moralizującej, wpływającej na postawę odbiorcy

   • może odnosić się do religii, ale także innych problemów: społecznych, egzystencjalnych, politycznych

   • najczęściej jest wygłaszane, choć może być też napisane

   • wygłaszane przez kapłana lub uczonego

2. Retoryka:

   • po łacinie „ars bene dicendi”, czyli sztuka pięknego mówienia, skutecznego wysławiania się, wpływania na czyjąś postawę

   • obejmowała

     • naukę o wynajdowaniu myśli, argumentów, dowodów

     • naukę o celowym i logicznym rozplanowaniu treści (kompozycja)

     • wiedzę o językowym, stylistycznym doborze środków (teoria 3 stylów)

     • sposoby ćwiczenia pamięci (memoria)

     • sposoby wygłaszania przemówień (tonacja, gesty, mimika itp.)

3. Najważniejsze zalety stylu:

   • poprawny

   • jasny język

   • ozdobny (bogaty, różnorodny)

   • stosowny (styl do treści)

4. Piotr Skarga:

   • jezuita i kaznodzieja

   • działacz kontrreformacyjny

   • posiadał duży talent oratorski

   • przez zwolenników zwany „złotym kaznodzieją”, a przez przeciwników „tyranem dusz”

   • studiował na Akademii Krakowskiej i w Rzymie

   • gruntownie wykształcony

   • silnie związany z Zygmuntem III Wazą i jego polityką monarchistyczną

   • opowiadał się za ukróceniem samowoli szlacheckiej

   • chciał zapobiec zrywaniu sejmów (liberum veto)

   • chciał wzmocnić władzę monarszą i zapobiec niebezpieczeństwu tureckiemu

   • chciał zlikwidować reformację

   • przez 24 lata był kaznodzieją królewskim

5. „Kazania sejmowe” P. Skargi

   • napisał je w 1597 roku

   • składają się z 8 kazań

6. Sytuacja w Polsce za panowania Zygmunta III Wazy:

   • szlachta usiłowała podporządkować sobie władcę

   • w kraju brakowało silnej władzy wykonawczej i sądowniczej

   • szlachta na własną rękę wymierzała sprawiedliwość, napadała i okradała ludzi

   • król próbował ratować sytuację w kraju; w tym celu nałożył podatki e celu utrzymania wojska i zmiany systemu głosowania w sejmie

   • szlachta sprzeciwiała się tym zmianom

7. Argumenty zastosowane w „Kazaniach sejmowych”:

   • powinniśmy wzorować się na Chrystusie, który nakazał nam darzyć miłością drugiego człowieka

   • ojczyzna jest matką narodu, a miłość i szacunek do matki jest bożym, nakazem

   • Rzeczpospolita jest chlubą dla Polaków, źródłem dóbr, bogactw, sławy i wolności

   • ojczyna porównywana jest do tonącego okrętu; obowiązkiem każdego Polaka jest ratować okręt w czasie sztormu

8. Środki stylistyczne w utworze:

   • pytania retoryczne – „Cóż wam więcej uczynić mogła?”; stosuje się je w celu nakłonienia czytelnika do przemyśleń

   • apostrofa: „Przezacni panowie” (świadczy o szacunku dla odbiorcy)

   • autor tekstu wypowiada się w 1 os. l. mn. (utożsamia się z narodem, a nie dystansuje od niego)

   • autor powołuje się na autorytety, pisze stylem patetycznym (podniosłym)

   • stosuje wyliczenia (podkreśla dobrodziejstwa Rzeczypospolitej)

   • gradacja – stopniowanie (dobre, lepsze, najlepsze)

   • antyteza – „ale za wszystkie” (hiperbola)

   • porównanie – do matki i tonącego okrętu (alegoria)

9. Wady szlachty na podstawie „Kazań sejmowych”:

   • nie wykonują praw

   • sami czynią sobie szkody

   • nie dochowują wiary

   • miłują pożytki swoje, a pospolite burzą

   • nie zastanawiają się, co tak właściwie posiadają dzięki ojczyźnie

   • nie interesuje ich dobro państwa

   • są egoistami

   • nie myślą o przyszłości

   • szkodzą własnej ojczyźnie

Temat: Kryteria poprawności językowej.

1. Etymologia:

   • nauka, która zajmuje się ustaleniem pochodzenia i znaczenia wyrazów

     • „zbożny pobyt” – zbożny współcześnie oznacza religijny, skromny; znaczenie etymologiczne (pierwotne) związane jest ze słowem zboże, oznaczające dostatek

     • bielizna – wywodzi się od bieli, odzież bliska ciału, współcześnie jest kolorowa

     • miednica – miska od miedzi, z której była wykonana

2. Norma językowa:

   • to zbiór elementów języka oraz reguł ich łączenia ustalony przez wykształcone warstwy społeczne posługujące się danym językiem

   • norma może się zmieniać pod wpływem używania tego języka

3. Znajomość normy jest podstawą poprawności językowej. Norma:

   • wzorcowa – stosują ją ci, którzy ją znają i używają jej świadomie

   • użytkowa – stosowana jest przez osoby językowo sprawne, ale nie mającej świadomości istnienia form

4. Nie ma jednego podziału kryteriów, bo jest ich wiele, np.:

   • wystarczalność języka – stosowane głównie przy ocenie innowacji językowej, nowych słów, które pojawiają się w języku; to kryterium mówi o tym, czy innowacja jest funkcjonalna

   • ekonomiczność środków językowych – według niego poprawne są tylko te środki językowe, dzięki którym funkcja tekstu zostaje spełniona w sposób wymagający mniejszego wysiłku od nadawcy czy odbiorcy, np. w języku stosujemy skrótowce; przykładem jest PKP, PKS itp.

   • przydatności funkcjonalnej (kryterium funkcjonalne) – jest spełnione, gdy dana forma okazuje się rzeczywiście potrzebna i zrozumiała, np. formą poprawną jest studio kosmetyczne (nazwa wskazuje na różnorodność zabiegów kosmetycznych), błędną formą jest studio mebli kuchennych (nazwa nieprecyzyjna)

   • uzus (kryterium uzualne) – powszechnego użycia; częstotliwość używania, stosowania jakichś form przez użytkowników danego języka; dzięki niemu nawet formy potoczne, ale używane powszechnie bywają często dopuszczalne i uznawane za poprawne

   • autorytetu kulturalnego – autorytety kulturalne, czyli ludzie wykształceni, światowi, intelektualiści, badający język polski, często wzorujemy się na ich wypowiedziach, np. prof. Jan Miodek, prof. Markiewicz

5. Błędy językowe:

   • to niezamierzone przez nadawcę odstępstwo od normy językowej; nieuzasadniona innowacja,

   • wyróżniamy różne rodzaje błędów:

     • leksykalne – błędy w zakresie używania słów (użycie wyrazu, którego znaczenia nie znamy, ale myślimy, że ma inne znaczenie), np. słowo „dokładnie” – znaczenie poprawne: precyzyjnie, wnikliwie, błędne użycie – używanie słowa w znaczeniu „tak”

     • frazeologiczne – dotyczą błędnego stosowania związków frazeologicznych, np. „pociągnąć za konsekwencje” – można ponieść konsekwencje, albo pociągnąć do odpowiedzialności ; „odnieść porażkę” – można odnieść zwycięstwo, a ponieść porażkę

     • fleksyjne – błędy w odmianie wyrazów, np. „czymie” zamiast trzymie; „rozumią” zamiast rozumieją; „z przyjacielami” zamiast z przyjaciółmi

     • składniowe – dotyczą szyku w zdaniu lub błędnej konstrukcji zdania, np.: „Słucham tylko płyty winylowe” zamiast Słucham tylko płyt winylowych.

     • słowotwórcze – tworzenie nowych słów za pomocą formantów, co jest niepoprawne, np. „głupość” zamiast głupota

     • fonetyczne – np. „czeba” – poprawnie trzeba

     • stylistyczne – np. „Tristan zarywa Izoldę” zamiast Tristan adoruje Izoldę