Zasady żywienia ludzi pracujących w niekorzystnych warunkach termicznych

♦ prace fizyczne wykonywane w chłodzie

- posiłek gorący, pełnowartościowy, zawierający odpowiednią zawartość składników odżywczych, wyrównujący straty kaloryczne w zależności od wysiłku fizycznego o wartości co najmniej

800 - 1000 kcal (3350 - 4200 kJ)

♦ prace wykonywane w wysokich temperaturach, powyżej 28 do 50 °C

- wielokrotne podawanie w ciągu dnia pracy płynów z zawartością soli mineralnych (zwłaszcza soli kuchennej) i witamin, ( może być woda mineralna, wywary ziołowe, kawa, herbata ( lekko słodzone)

- posiłek uzupełniający o zawartości co najmniej 600 - 700 kcal (2500 - 3000 kJ)

Nie zaleca się podawania napojów gazowanych, czystej wody i napojów chłodzonych!

Pracodawcy muszą zapewniać pracownikom zarówno wodę zdatną do picia, jak również w określonych warunkach napoje i posiłki regeneracyjne. Zwłaszcza w okresie letnim zapewnienie wody np. w piekarniach, kuchniach, czy też na budowach staje się szczególnie istotne, czasami jej brak może nawet uniemożliwiać pracę.

Powyższe obowiązki pracodawców, a uprawnienia pracowników wynikają bezpośrednio z przepisów prawa pracy. Zagadnienia te omawiamy w niniejszym opracowaniu, wskazując jednocześnie skutki takich świadczeń w podatku dochodowym, składkach ZUS oraz ewidencji księgowej.

1. Zasady wydawania pracownikom napojów i posiłków profilaktycznych wynikające z przepisów prawa pracy

Pracodawca jest obowiązany zapewnić wszystkim pracownikom wodę zdatną do picia lub inne napoje, a pracownikom zatrudnionym stale lub okresowo w warunkach szczególnie uciążliwych zapewnić, oprócz wody, także inne napoje. Ilość, rodzaj i temperatura tych napojów powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy i potrzeb fizjologicznych pracowników. Wynika to bezpośrednio z § 112 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.).

Ponadto, zgodnie z art. 232 Kodeksu pracy, pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych. Rodzaje tych posiłków i napojów oraz wymagania, jakie powinny spełniać, a także przypadki i warunki ich wydawania określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz. U. nr 60, poz. 279). Jak wynika z tego rozporządzenia, pracodawca ma obowiązek nieodpłatnie zapewnić pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych:

• posiłki w formie jednego dania gorącego; gdy pracodawca nie ma możliwości wydawania posiłków ze względu na rodzaj wykonywanej przez pracownika pracy lub ze względów organizacyjnych, wówczas może zapewnić w czasie pracy korzystanie z takich posiłków w punktach gastronomicznych albo przyrządzanie posiłków przez pracownika we własnym zakresie z otrzymanych od pracodawcy produktów,

• napoje, których rodzaj i temperatura powinny być dostosowane do warunków wykonywania pracy;

Ponadto pracodawca ma obowiązek zapewnić:

• Posiłki

pracownikom wykonującym prace:

1) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8374 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kJ) u kobiet,

2) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10^oC lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT*) wynosi powyżej 25^oC,

3) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym; za okres zimowy uważa się okres od dnia 1 listopada do dnia 31 marca,

4) pod ziemią,

5) związane z usuwaniem skutków klęsk żywiołowych i innych zdarzeń losowych.

• Napoje

pracownikom zatrudnionym:

1) w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT*) powyżej 25^oC,

2) w warunkach mikroklimatu zimnego, charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza (WCI*) powyżej 1000,

3) przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10^oC lub powyżej 25^oC,

4) przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet,

5) na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28^oC.

* Sposób wyznaczenia obciążenia termicznego działającego na człowieka podczas pracy, według wskaźnika WBGT, jest określony w Polskiej Normie PN-EN-27243:2005 „Środowiska gorące. Wyznaczenie obciążenia termicznego działającego na człowieka podczas pracy, oparte na wskaźniku WBGT (wet bulb globe temperature)”. Metoda polega na pomiarze trzech podstawowych wielkości: temperatury powietrza, średniej temperatury promieniowania, wilgotności bezwzględnej. Natomiast normą, przedstawiającą wytyczne dotyczące określania wartości granicznych WCI jest PN-EN ISO 11079:2008. Obliczenie wartości wskaźnika odbywa się na podstawie pomiarów temperatury i prędkości powietrza bezpośrednio na stanowisku pracy.

Napoje zapewnia się w ilości zaspokajającej potrzeby pracowników w zależności od warunków wykonywania pracy, odpowiednio zimne lub gorące. W przypadku pracowników wykonujących prace, o których mowa w ww. pkt 1 - napoje powinny zostać wzbogacone w sole mineralne i witaminy.

Pracodawca, w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi, ustala stanowiska pracy, na których zatrudnieni pracownicy powinni otrzymywać posiłki i napoje, oraz szczegółowe zasady ich wydawania. Jeżeli jednak u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa, wówczas pracodawca dokonuje odpowiednich ustaleń po uzyskaniu opinii przedstawicieli pracowników.

Jak wynika z § 8 ww. rozporządzenia, pracownikom nie przysługuje ekwiwalent pieniężny za posiłki i napoje.

Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że obowiązki pracodawcy w zakresie przekazywania pracownikom posiłków profilaktycznych i napojów mogą być realizowane jedynie poprzez wydawanie ich w naturze przez pracodawcę albo zapewnienie korzystania z takich posiłków w punktach gastronomicznych, albo wydawanie produktów do przygotowania posiłków przez pracowników.