Temat 1 : RZECZYWISTOŚĆ SPOŁECZNA I PROCES JEJ POZNANIA

1.Czym jest rzeczywistość

Rzeczywistość ? jest to, to wszystko co rzeczywiście istnieje, wszystko to co jest obiektywne, obiektywnie istnieje, prawdziwe. To co przeciwstawia się fikcji, a co jest zgodne z faktami. Rzeczywisty to ten niezmyślony, niefałszowany, autentyczny, prawdziwy. Wszystko to co posiada właściwości przestrzenne, trwa w czasie. Rzeczywistość jest niezależna od nas, co jest uchwytne przez rozum (poznawalne).

2.Czym jest rzeczywistość społeczna

Rzeczywistość społeczna ? część dostępnej człowiekowi rzeczywistości obejmującej swym zakresem znaczenia zjawisk, procesów, idei, sytuacji, przedmiotów przy czym znaczenia te powstały dzięki nadaniu im cech nabytych w trakcie wzajemnych oddziaływań jednostek i grup społecznych.

3.Koncepcje bytu społecznego

KONCEPCJE BYTU SPOŁECZNEGO

Koncepcje przyrodnicze
fiskalna
biologiczna
psychologiczna

Uważają rzeczywistość społeczną za kontynuację procesów przyrodniczych i nie odróżniają zjawisk, procesów i faktów społecznych od zjawisk przyrodniczych.

Wspólne cechy:
są w pewnym sensie materialistyczne, przynajmniej w zakresie koncepcji
przyjmują, a także integrują w swych rozważaniach tezę ewolucjonistyczną
zmierzają do sformułowania podstawowych praw ewolucji
w niedostatecznym stopniu uwzględniający znaczenie jednostek w życiu społecznym
traktują rzeczywistość społeczną jako całość bytową, której przypisują wymiar ponadczasowości
owa ponadczasowość i ewolucjoność nadaje tylu koncepcją charakter filozoficzny

Indywidualizm i liberalizm

Tezy indywidualizmu
Człowiek jest zdany na siebie i powinien przede wszystkim troszczyć się o siebie ( to jego prawa a zarazem obowiązek )

Człowiek jest dla siebie miarą i celem działania i wg tej miary może i powinien pojmować oraz porządkować świat.
A społeczeństwo?
,, Społeczeństwo ludzkie nie jest (...) tworem naturalnym, lecz zostało stworzone przez ludzi i nie może ono powstać inaczej, jak tylko w wyniku ugody ( Hobes, Locke, Rosseau )
Umowa społeczna nie może zmuszać pierwotnej suwerenności osobowości człowieka, nie jest zrzeczeniem się wszystkich jej uprawnień i powinna gwarantować każdej jednostce bezwzględną wolność ??

Hasła liberalizmu
Wolność jest naturalnym atrybutem, istotną cechą jednostki, bowiem to właśnie ona konstytuuje człowieka, bez niej nie mógłby istnieć.

Socjologizm

Społeczeństwo jako rzeczywistość składa się z faktów społecznych. Fakt ,, (...) polegają one na sposobach działania, myślenia i odczuwania, zewnętrznych wobec jednostki, a zawdzięczających swoje istnienie potędze przymusu, za której pomocą jednostce się narzucają. Nie można ich wtedy mieszać ani ze zjawiskami organizacyjnymi, gdyż polegają na wyobrażeniach i działaniach, ani ze zjawiskami psychologicznymi, które istnieją wyłącznie w świadomości intelektualnej i dzięki niej.??

Fakty społeczne są zewnętrzne, a więc niezależne od świadomości jednostki oraz obiektywne i powszechne, a także samoistne.

Więź społeczna to szczególny rodzaj integracji różnych grup społecznych, od których zależą działania i zachowania jednostki.

Materializm historyczny

Społeczeństwo jest produktem ewolucji materii, stanem jej wyższej organizacji, która znajduje się w ciągłym ruchu, zmianie i rozwoju powodowanym czynnikami materialnymi, które należy traktować jako ostateczne.

Zasadnicza teza materializmu historycznego
,, nie świadomość określa byt społeczny ludzi, lecz przeciwnie, ich byt społeczny określa ich świadomość??
Byt społeczny to materialne warunki życia społeczeństwa.

Człowiek, czyli jednostka ludzka, jest rezultatem układów społecznych ,,całokształtu stosunków społecznych??, które go kształtują, a nawet istotnie tworzą. Człowiek sam tworzy swoją historię i do tego tworzenia konieczne jest świadome i celowe oddziaływanie ludzi.

Humanistyczna

Budowana jest na fenomenologii, która jest krytyką klasycznej metafizyki, a wraz z hermeneutyką, pozwala na jej gruncie ,,interpretować?? i rozumieć badane zjawiska

Jej podstawowym celem jest rozumienie, a nie wyjaśnienie w sensie przyczynowym tego wszystkiego co ma wymiar i charakter bytu społecznego, w przeciwieństwie do bytów przyrodniczych.

Rzeczywistość społeczna jest sensownym działaniem człowieka posiadającym określoną intencję. W oparciu o takie działania społeczne wyrastają formy życia społecznego: stosunki społeczne i wytwory społeczne. Stosunki społeczne, to zachowania których treści znaczeniowa wskazuje na reakcje międzyosobowe, zaś wytwory społeczne, to instytucje typu kościół, państwo, małżeństwo.
Rzeczywistość społeczna to postawy i działania ludzi zmierzające do realizacji określonych wartości kulturowych mających jakieś dla nich znaczenie. Rzeczywistość społeczna jest wytworzona przez człowieka, jako podmiot działający. Ma charakter aksjologiczny, a zarazem moralny ( Znaniecki )

Społeczeństwo jest, (...) rzeczywistością duchową i dynamiczną, jest przepływem zdarzeń i faktów, których uczestnikami są ludzie jako elementy składowe tej całości ( Dilthey )

Warunkiem koniecznym społeczeństwa jako określonego sensu związku człowieka z człowiekiem jest komunikacja. (...) Bez komunikacji żadne życie społeczne nie byłoby możliwe, komunikacja otwiera sensowny horyzont życia społecznego ( Hussler )

4.Struktura świata społecznego

Struktura świata społecznego wg Szmatki jest układem trzech poziomów integracji zjawisk społecznych:
poziom działających jednostek
poziom ponad indywidualnych struktur jakościowo odmiennych od działań i zachowań indywidualnych, a jednocześnie zachowujących spójność cech i wartości
poziom makrostruktur społecznych

Świat społeczny ? to inaczej rzeczywistość społeczna, która jest wielopoziomowym układem, niejednorodnym wewnętrznie oraz zróżnicowanym ilościowo i jakościowo

Poziomy te przenikają się, determinują, warunkują.

Rzeczywistość ? to realnie istniejący czasowo i przestrzenie usytuowany układ idei, obiektów, ludzi, zjawisk, relacji miedzy nimi, który jest dostępny i do ogarnięcia przez ludzkim rozum będący w znacznej wierze jego wytworem.

Rzeczywistość wychowawcza ? to ta część rzeczywistości, która odnosi się do wychowania jest ona jedną z form wyrażania się człowieka, oznacza pewien fakt, stan naszego życia społecznego, indywidualnego, który jest umieszczony w konkretnej perspektywie czasowej, kulturowej.

Poznanie ? proces zdobywania szeroko rozumianej wiedzy, która odnosi się do określonego fragmentu, rzeczywistość wraz z rezultatami poznania tej rzeczywistości. Rezultaty : teorie naukowe, twierdzenia, hipotezy.
Charakter poznania :
świadomościowy
refleksyjny
asymilacyjny ( podmiot przyswaja sobie przedmiot )
intencyjny ( podmiot odnosi się do przedmiotu )
aspetywność ( podmiot ujmuje przedmiot pod jakimś kątem )

Elementy wchodzące w akt poznania:
podmiot poznający ? człowiek poznający wraz z narzędziami, które pomagają poznać
przedmiot poznawczy ? to co podmiot poznaje
punkt widzenia ? aspekt w jakim dany przedmiot jest poznawany

Rodzaje poznanie

Poznanie przednaukowe
Poznanie zmysłowe, rezultatem jest wiedza potoczna (zdroworozsądkowa), celem jest : uzyskanie wiedzy ocenianej wg kryterium skuteczności. Wiedza ta służyć będzie realizacji konkretnych skuteczności. Wiedza ta służyć będzie realizacji konkretnych działań , jest mocno obciążona subiektywizmem. Wiedza ta ma charakter odtwórczy, nie wymaga odpowiedniego przygotowania, kwalifikacji, nie stosuje jednorodnej techniki, zdeterminowana jest doświadczeniem wcześniejszych pokoleń. Wiedza potoczna uzyskuje w ramach tzw. habitusu pierwotnego ? pierwotne wyposażenie, np. z domu rodzinnego.

Habitus ? ogół właściwości, które składają się na wygląd człowieka, zachowania, postawy człowieka, które świadczą o byciu człowiekiem na danym etapie rozwoju.

Poznanie naukowe
Poznanie ogólniejszych zjawisk, wychodzące poza poznanie zmysłowe.

FORMY

Czynności poznania naukowego:
muszą być zgodne z metodami naukowymi
stosowany język powinien pozwolić na ścisłe, jednoznaczne formułowanie wyników poznania
stosowane twierdzenia powinny być dostatecznie uzasadniane, sprawdzane, spójne, niesprzeczne

Efekt poznania naukowego:
Powinien mieć charakter twórczy i otwarty aby móc poddawać go weryfikacji.

Rezultat poznania naukowego:
Powinien być możliwy do praktycznego wdrożenia.

Struktury wiedzy naukowej

Typy orientacji
rozeznanie się w tym, co:

Nauka potrzebna jest do:
poznawania rzeczywistości
rozumienia rzeczywistości
przekształcania rzeczywistości
przekształcania nas samych

Nauka ? ,,wszelka całość godna tego by być podmiotem nauczania intelektualnego w szkolnictwie wyższym w charakterze odrębnej specjalności??; ,, pewien zespól czynności badawczych zmierzających do poznania istniejącej rzeczywistości ( przyrodniczej, społecznej ), wytworów tych czynności ( system twierdzeń, system hipotez ), które dotyczą badanej rzeczywistości?? ( wg T. Kotarbińskiego )

Nauka - ,,to tyle co rzemiosło uczonych czyli ogół czynności wykonywanych przez uczonych jako uczonych?? ; ,,wytwór tych czynności czyli system twierdzeń do których uznania doszli uczeni w swoim dążeniu do poznania rzeczywistości ( wg Ajdukiewicza )

Wg Johana Bernal?a naukę można jedynie opisać. Nauka jest :
narastająca historycznie tradycją poznawczą
metodą poznania rzeczywistości
pewien układ instytucjonalny
ważny czynnik utrzymania i rozwoju produkcji
pewna forma światopoglądu

wg T. Pilcha, W. Okonia

Sens

Dydaktyczny Treściowy Instytucjonalny

Historyczno ? socjologiczny Funkcjonalny

Nauka przybiera sens:
dydaktyczny ? czynności nauczania i uczenia się
instytucjonalny ? kryje się pod określoną dyscypliną naukową, która uprawiana jest na poziomie wyższym lub innej placówce naukowo ? badawczej
treściowy ? kompletny system uzasadnionych twierdzeń i hipotez odzwierciedlających określony wycinek rzeczywistości, sposobu jego poznawania, przekształcania. Zespól obiektywnej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, człowieku, związkach miedzy nimi, genezie, rządzących jego prawidłowościami
historyczno ? socjologiczny ? nauka to dziedzina nauki, która obejmuje:
całokształt historycznie rozwijającej się działalności poznawczej prowadzonej przez uczonych jako odrębną grupę społeczną
wytwory tej działalności w postaci określonych systemów rzeczywistości
narzędzia i środki tej działalności
instytucje badawcze, które są powołane do uprawiania nauki
upowszechnienie wyników badań, wdrażanie wyników badań do praktyki
funkcjonalny ? ogół czynności składających się na działalność badawczą prowadzącą do tworzenia i rozwijania się nauki w sensie treściowym zgodnie z metodami naukowymi, które mają zapewnić uzyskanie uporządkowanej, zasadnej, obiektywnej wiedzy o rzeczywistości

Nauki

Formalne <= KRYTERIA => Empiryczne

<= PRZEDMIOT BADAŃ =>

Aksjomatyczno ? dedukcyjna <= METODA => hipotetyczno - dedukcyjna

<= SYSTEM NAUKOWY =>

matematyka logika przyrodnicze społeczne
(humanistyczne)

fizyczne biologiczne

Schemat klasyfikacji nauk
Nauka

Formalno ? dedukcyjne Empiryczne

Logika Matematyka Przyrodnicze Społeczne

Przyrodnicze Fizyczne Społeczne Humanistyczne

Temat 2 : TEORIA JAKO NARZĘDZIE POZNANIA RZECZYWISTOŚCI

Teoria: theore ? oglądam (gr.)
Poznanie zmysłowe, które wychodzi poza zmysłowe poznanie

S. Nowak
Teoria ? wiedza teoretyczna przeciwstawia się terminu praktyka
Teorii przeciwstawia się fakty, ma je jedynie wyjaśnić, uogólniać
Język teorii przeciwstawia się językowi obserwacji (tak się mówi na granice logiki i metodologii badań)

J. Such teorią jest:
Zbiór logicznie uporządkowanych praw odgrywających w nauce najważniejsza rolę
Zbiór luźno powiązanych ze sobą stwierdzeń, które dotyczą danej dziedziny
Zbiór luźno powiązanych ze sobą stwierdzeń na oznaczenie jakiejś mniej lub bardziej szczegółowo opracowanej koncepcji
Zbiór luźno powiązanych ze sobą stwierdzeń na oznaczenie praw o wyraźnym charakterze teoretycznym
Nowak
Teoria to zespół praw uporządkowanych w taki sposób aby stanowiły one pewne zewnętrznie spójne konstrukcje logiczne bez względu na to czy twierdzenia zawarte w tych teoriach dotyczą zjawisk mniej lub bardziej obserwowanych.

Tchorzewski teoria to:
Usystematyzowana wiedza na którą składają się prawa oraz definicje
Zbiór zdań empirycznych wyjaśniających za pomocą praw, hipotez i twierdzeń, a także sądów klasyfikujących fakty
Fakt:
baza wszystkich nauk społecznych, widać to szczególnie w naukach empirycznych
każde pojęcie, zdarzenie lub stan rzeczy, który jest zlokalizowany w czasie i przestrzeni
Poziomy dojrzałości rozważań teoretycznych:
Refleksje teoretyczne ? Najwyższy poziom
Koncepcje ? Niższy poziom
Teorie naukowe ? Najniższy poziom

Teoria naukowa ? to taki i tylko taki rezultat badawczy, który pełni funkcję eksploatacyjną (odpowiada na pytania dlaczego pewne zjawiska przebiegają tak, a nie inaczej).
W teorii zawarte są:
Ogólne orientacje teoretyczno ? metodologiczne
Zespół założeń na temat charakteru rzeczywistości, szans i możliwości poznania rzeczywistości, badanie tej rzeczywistości
Model pojęciowy
Tzn. powiązanych ze sobą kategorii analitycznych, które tworzą wizję współczesnego świata, odnoszą się do mechanizmów funkcjonowania tego świata, ich zmian w świecie
Warstwa empiryczna
Zbiór twierdzeń o związkach i zależnościach pomiędzy zjawiskami i procesami, które stanowią przedmiot obserwacji
Rodzaje teorii:
Ogólne (orientacji) ? teorie o najszerszym zasięgu i charakterystyczne dla orientacji filozoficzno ? metodologicznej. Struktura: zespół założeń ontologicznych (teorie bytu). Dotyczą rzeczywistości, określają ją:
Założenia epistemologiczne (teorie poznania) ? odnoszą się do granic i możliwości poznania rzeczywistości
Założenia metodologiczne ? dyrektywy, które odnoszą się do sposobu gromadzenia materiału empirycznego, sposobu przetwarzania jego, sposobu uzasadniania twierdzeń, budowania teorii naukowych
Średniego zasięgu (modele) ? system twierdzeń, hipotez, które opisuj i wyjaśniają pewnie fragment rzeczywistości, np. związek miedzy rozwojem jednostki, a społecznym. Struktura:
możliwe do sformułowania w jej ramach pytania, problemy badawcze
stosowane uporządkowane hierarchicznie pojęcia
kryteria klasyfikacji i typologii zjawisk
twierdzenia i hipotezy tworzące system
Empiryczne (szczegółowe) ? mają najszerszy zasięg. Charakterystyczne właściwości:
Wykrywanie zależności miedzy zmiennymi, może przyjmować postać zależności przyczynowe, funkcjonalnej, korelacyjnej
Tymi zmiennymi są pewne zjawiska, cechy, procesy a zależności mogą być potwierdzone lub oddalone
Teorie prakseologiczne ? określone są tak, ponieważ dotyczą praktycznego, celowego działania człowieka związane są bezpośrednio z działaniem edukacyjnym
Funkcje teorii:
Eksploatacyjna ? opis, wyjaśnienie badanej rzeczywistości sprowadza się do porządkowania, systematyzacji wiedzy
Heurystyczna ? polega na tym, że w obszarze każdej konkretnej teorii zachodzą warunki do sformułowania nowych hipotez, problemów, których źródeł są ustalenia jakie wynikają z funkcji eksploatacyjnej

Muszyński
Wstęp do metodologii pedagogiki
Warszawa 1971 PWN
Teoria to zespół twierdzeń, które dotyczą danego wycinka rzeczywistości i które spełniają określone warunki. Twierdzenia musza być przedstawione za pomocą ogólnych terminów, które dotyczą całych (ogólnych terminów) i winny odnosić się do całych klas rzeczy i zjawisk, a to ma służyć dokonywaniu przewidywań dotyczących danych zjawisk.
Reszke
Nierówności płci w teoriach
Warszawa 1981
Teoria jest to taki powiązany treściowo zbiór twierdzeń lub hipotez, który dostarcza wyjaśnień empirycznych uogólnienie wypowiedzianych z wyników konkretnych badań.
P. G Zimbardo
Ruch Psychologia i życie
Warszawa 1996 PWN
Teorię określa się także jako ,,usystematyzowane zestawienie związków między założeniami, regułami postępowania różnymi obserwowanymi faktami oraz wprowadzanymi z nimi wnioskami.
J. Such
Czy istnieje experimentum crucis?
Warszawa 1974 PWN
Teoria to pewien opis zjawisk, instrument poznania, w szczególności wyjaśniania i przewidywania, a co za tym idzie skutecznego działania
K. R. Popper
Logika odkryć naukowych
Warszawa 19977 PWN
Teorie są zadaniami uniwersalnymi, systemami znaków lub też systemami symboli. Nazywa się je także ,,sieciami chwytającymi to co nazywamy ,,światłem?? ? służą do racjonalnego ujmowania, wyjaśniania i opanowania świata.??
T. Kotarbiski
Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk
Wydawnictwo Ossolineum
Teoria dotycząca określonego wycinka rzeczywistości jest ,,zbiór tzw. sądów klasowych opisujących ten wycinek, a więc takich, które obejmują tym co głoszą wszystkie przedmowy z cechą będąca przedmiotem orzekania
S. Nowak
Metodologia badań socjologicznych
Warszawa 1970 PWN
Teoria jest spójnym systemem praw nauki, zintegrowanym wedle pewnej jednolitej zasady wyjaśnienia i ewentualnego przewidywania zjawisk określonej kategorii. Nie jest to jednak pojedyncze prawo nauki, ale zbiór praw czy system uporządkowanych wedle pewnych kryteriów, systematyzacji. Nowak wyróżnia trzy takie systematyzacje:
Dydaktyczną porządkującą
Twierdzenia wedle zamierzeń dydaktycznych, systematyzację ideologiczną, w której twierdzenia klasyfikowane są ze względu n zamierzony efekt ideologiczną
Systematyzację praktyczną- porządkuje twierdzenie ze względu na potrzeby praktyczne
Muszyński
Zarys teorii wychowania
Warszawa 1977 PWN
Teorią można nazwać ,,pewien zbiór wewnętrznie spójnych sądów uogólnionych, które wyjaśniają jakąś grupę zjawisk lub dziedzinie rzeczywistości??
Katula
Teoria i współczesna praktyka wychowawcza
Edukacja 1986/2
Teoria to społecznie określony i wypracowany system sądów o rzeczywistości

S. Blackbum
Oksfordzki słownik filozoficzny
Warszawa 1997 Książka i wiedza
Teoria to zbiór ogólnych twierdzeń na określony tematy lub o określonej dziedzinie
E. Nihitin
Wyjaśnienie jako funkcja nauki
Warszawa 1973 PWN
Teorią nazywa się ,,uporządkowany strukturalnie zbiór twierdzeń naukowych odzwierciedlających system świata obiektywnego.
R. Wójcik
Wykłady z metodologii nauk
Wrocław 1977
Teorie najczęściej utożsamiają się ze zbiorami twierdzeń, ale jednak nie każdy zbiór twierdzeń może zasługiwać na miano teorii. Teorią można nazywa jedynie takie systemy twierdzeń, które są nie tylko tematycznie spójne (a więc dotyczą pewnej ustawianej klasy zjawisk) ale składają się z twierdzeń dostatecznie ogólnych, tj. takich, które mają charakter praw, a nie zdań o faktach jednostkowych.
J.Such
Problemy weryfikacji wiedzy
Studium metodologiczne
Warszawa 1975 PWN
Teorię można także określać jako zbiór logicznie uporządkowanych ze sobą twierdzeń dotyczących danej dziedziny. Termin ten można odnieść do jakichś koncepcji o różnym stopniu szczegółowości czy też twierdzeń teoretycznych, praw o charakterze teoretycznym.
E. Kałuszyński
Modele teorii empirycznych
Warszawa 1994 PAN
Teoria to zbiór twierdzeń, formalnie i merytorycznie powiązanych ze sobą.
W. Okoń
Nowy słownik pedagogiczny
Warszawa 1998 Wyd. Akademickie ,,Żak??
Teoria to w określeniu potocznym ,,zespół twierdzeń wyjaśniających daną dziedzinę rzeczywistości oraz mechanizmy jej przekształcenia. W naukach empirycznych ,,system twierdzeń tłumaczących jakieś fakty w sposób logicznie niesprzecznych, ów system twierdzeń może również obejmować całą dyscyplinę naukową. Składają się nań prawa nauki, hipotezy i definicje powiązane ze sobą tak, że prawa ogólne znajdują uzasadnienie i wyjaśnienia w prawach hipotezach bardziej szczegółowych. Teoria służy zarówno tłumaczeniu faktów, jak i ich przewidywaniu
Z. Zaborowski
Wstęp do metodologii badań pedagogicznych
Wrocław 1973
Teorie stanowi ,,pewien wewnętrznie zintegrowany układ twierdzeń wyjaśniających ściśle określoną dziedziną zjawisk.
Hender
Lexikon der Pedagogik Freiburg ? Bardwien
Herder Verlag 1979
Teoria to zestawiona razem naukowa wiedza o poznaniu, a także systematyczny opis takiej wiedzy
Leksikon der Pedagogik z Band Bern 1930
Ogólny pogląd jednolicie zestawiony w zespół zjawisk i problemów dotychczas rozwiązywanych, ma on na celu wskazywanie możliwości ich rozwiązań.
Nowa encyklopedia powszechna Tom 6 Warszawa 1997 PWN
,,Usystematyzowana wiedza wyjaśniająca daną dziedzinę rzeczywistości.??
Teoria o charakterze naukowym definiowana jest jako ,,system twierdzeń logicznie i rzeczowo uporządkowanych, powiązanych określonymi stosunkami logicznymi, występującymi w danej nauce oraz spełniający przyjęte w niej kryteria naukowości i poprawności metodologicznej
P.Szopka
Teoria i wyjaśnienie z metodologicznych problemów socjologii Warszawa 1972
Teoria stanowi ,,wiedze abstrakcyjną ? symboliczną i selektywną reprezentacje faktów zacierającą ich konkretność i wieloaspektowość??
Teoria określona jest jako autonomia wiedzy potocznej jako ,,każda wiedza intuicyjna, niezgodna z pozanaukowym, spontanicznie wytworzonym pogląd na pewne zjawiska, zdarzenia, procesy.??
Teoria to (...) taki i tylko taki rezultat badaczy, który pełni funkcję eksplanacyjną.
W. Krajeński
Prawa nauki. Przegląd zagadnień metodologicznych i filozoficznych
Warszawa 1998
Teoria jest usystematyzowaną wiedzą, która obejmuje szereg praw i definicji powiązanych określonymi stosunkami logicznymi
W. Pusiecki
Wiedza i jej składniki
Jelenia góra 1988
Teoria w znaczeniu najogólniejszym jest to wyjaśniająca określone dziedziny bytu, a więc wszystko, co istnieje, natomiast teorię naukową autor ten definiuje jako ,,zespół praw naukowych. Definicji, twierdzeń i hipotez dotyczących określonej dziedziny zjawisk, rzeczowo i logicznie powiązanych w spójną całość
S.Kamiński
Nauka i metoda. Pojęcia nauki i klasyfikacja nauk Lublin 1992
W naukach empirycznych teoria jest ,,system dedukcyjnym (...) albo ma postać zbliżoną do systemu dedukcyjnego.??
Inaczej określić można teorię w stosunku do nauk empirycznych ? mianowicie jako ,,układ logicznie i rzeczowo, powiązanych tez, tzn. najogólniejszych (zasad) i ogólnych hipotez. Praw i definicji. Które teoretycznie wyjaśniają wskazaną jednoznacznie dziedzinę??

J.H.Torner (red)
Struktura teorii socjologicznej
Warszawa 1985 PWN

Teoria to działalność umysłowa, jest to ,,proces rozwijania idei pozwalających badaczom wyjaśnić, dlaczego muszą zajść określone zdarzenia. Teoria jest skonstruowana z szeregu podstawowych elementów lub składników: pojęć, zmiennych, twierdzeń i form teoretycznych.??
P. Sztopka
Teoria i wyjaśnienie. Z metodologicznych problemów socjologii
Teoria może być rozumiana jako przeciwstawieństwo praktyki i wówczas stanowi ona, zbiór dyrektyw czy norm działania, takich jednak, które nie są (..) realizowane w działaniach rzeczywistych.??
Może być też definiowana jako przeciwieństwo empatii, które może oznaczać ,,badanie doświadczalne?? ? i wówczas teoria to ,,wszystkie operacje poznawcze nie mające charakteru doświadczalnego??. Empiria jednak może stanowić też dane uzyskane w wyniku badań doświadczalnych ? i wtedy teoria określana jest jako dowolne ,,spekulacje nie poparte danymi doświadczeniami.??
M Malewski
Teorie andragogiczne. Metodologia teoretyczności dyscypliny naukowej
Wrocław 1998
Teoria jest systemem teoretycznie zorganizowanych praw nauki, jest ona konstruktorem pojęciowym
A. Tchorzewski
Teoria wychowanie. Próba określenia przedmiotu i zadań badawczych
Teoria określana jest jako zbiór ,,zadań empirycznych wyjaśniających za pomocą praw, hipotez, definicji, twierdzeń oraz sądów klasyfikujących fakty oraz tez, które należą do rzeczywistości społecznej.

Temat 3 : GENEZA I RZWÓJ TEORII WYCHOWANIA JAKO SUBDYSCYPLINY PEDAGOGICZNEJ I JEJ MIEJSCE W STRUKTURZE NAUK O WYCHOWANIU

1. Geneza:

Wyłoniła się na skutek intensywnego rozwoju nauk społecznych na skutek poszukiwania coraz bardziej doskonałych metod poznania rzeczywistości, a także różnorodności powtarzania tej rzeczywistości.

Tchorzewski wyróżnia w genezie dwie perspektywy:
Czasy Herbarta (1776 ? 1841)
Herbart dokonał wewnętrznego podziału pedagogiki i wyróżnił w strukturze:
pedagogikę ogólna (ogólna teoria wychowania)
dydaktykę (teoria nauczania)
zręby historii wychowania
Przedmiotem badań teorii wychowania miała być istota i geneza wychowania. Miała zajmować się celami wychowania, zadaniami wychowania, metodami i środkami wychowania. Miała opiera się na etyce i psychologii.
Perspektywa obejmująca teorię wychowania w okresie powojennym
Teoria wychowania wyraźnie zorientowana ideologicznie marksistowska. Między tymi perspektywami jest okres dzielący. To przełom XIX/XX w. Mamy tu do czynienia z wielopostaciową teorią wychowania. W okresie powojennym do 1947 (włącznie) utożsamiano teorię wychowania z pedagogiką . podzielono przekonanie, że teoria wychowania posiada swój rodowód filozoficzny, akcentuje się normatywny charakter pedagogiki, a także możliwość istnienia wielu teorii wychowania. Po 1948r nastąpił przełom w naukach pedagogicznych. Wywarł on znaczące piętno w teorii wychowania. Dotyczył on:
przeprowadzenia obrachunku z pedagogicznym dziedzictwem przeszłości
zapoznania z dorobkiem pedagogiki radzieckiej
twórcza kontynuacja teorii pedagogicznej, która oparta jest na założeniach filozofii marksistowsko ? leninowskiej
Po 1948 r miała zajmować się analizą zjawisk wychowawczych, wykraczaniem prawidłowości wychowawczych, przebiegu tego wychowania, określeniem uwarunkowań celów i zadań wychowawczych, wytyczania metod wychowawczych, wytyczanie założeń wychowawczych. Tak było do 1989r. Od tego czasu rozwija się teoria wychowania humanistycznie.

2. Teoria wychowania

Józef Mirski po raz pierwszy wyodrębnił teorię wychowania w pracy ,,projekt pracy o nauczycielu??.
Mirski obok filozofii wychowania, sztuki i techniki wychowania wyodrębnił teorię wychowania.
Co miało się składać na teorię wychowania ?
pedagogika normatywna ? rozumiał ja jako naukę o celach wychowania. Nauka oparta na aksjologii ? nauka o wartościach
pedagogika praktyczna ? rozumiał ją jako naukę o metodach, środkach wychowania oraz organizacji wychowania. ,,Zagadnienia sztuki wychowawczej?? ?drugie dzieło Józefa Mirskiego. W niej wyróżnił 3 dyscypliny : nauki o wychowaniu, sztuki wychowania teorie wychowania.
Teoria wychowania powinna zajmować się wychowaniem jako działaniem (teoretyk wychowania ma się zajmować aktem wychowania ). Ma szukać odpowiedzi na pytanie ,,Za pomocą jakich środków należy prowadzić działalność wychowawczą???
Nauka o wychowaniu ma badać istotę wychowania jako zjawiska. Taka nauka miała stanowić podstawę dla teorii wychowania. Natomiast teoria wychowania ma być podstawą sztuki wychowania rozumianej jako dziedziny działalności praktycznej (technologia wychowania)

3. Rozwój teorii wychowania

Prof. M. Łobocki wyróżnił kilka etapów rozwoju teorii wychowania w powojennej Polsce.

I.1945 ? 1948
Następuje korzystanie z dorobku pedagogiki międzywojennej ale z drugiej strony podaje krytyce niektóre założenia pedagogiki międzywojennej, np. pajdocentryzm
II.1949 ? 1956
Teoria wychowania tego okresu jest obiektem ideologicznym manipulacji, następuje nacisk ideologiczny na teorię wychowania. Słuszne poglądy to poglądy pedagogiki radzieckiej. Mówiła ona o potrzebie urabiania osobowości jednostki wedle ścisłych celów.
III.X 1956
Teoria wychowania przestaje od tego czasu (uwalnia się) od uprawniania ogólnikowych haseł na temat wychowania. Przyziemne sprawy. Teoria wychowania pełni nadal funkcję ideologiczną do lat 70.
1989r ? przestaje pełnić funkcję ideologiczną.

Prof. H. Muszyński wyróżnił 3 etapy w rozwoju teorii wychowania:

I.Empiryczno ? doświadczalnego podejścia w badaniach nad wychowaniem ? etap ten stanowi wyraz tendencji do przezwyciężania pseudofilozoficznych (ogólnikowych, destrukcyjnych) rozważań nad teorią wychowania.
II.Projektująco ? innowacyjne podejście ? koncentruje się na poszukiwaniu sposobów i warunków skutecznego realizowania celów.
III.Integralne podejście wyjaśniająco ? optymalizacyjnego ? o zjawiskach, procesach, celach, zasadach, skutkach, uwarunkowaniach społecznych, szansach i ograniczeniach wychowania. Ma spełniać funkcje utylitarne.

A. Tchorzewski podkreśla etapowość w teorii wychowania

W I dziesięcioleciu PRL konstruowano teorię wychowania opartą na :
przesłankach materializmu dialektycznego
dialektyzmu marksistowskiego
Uprawiana teoria wychowania w której dominowały hasła ideologii socjalistycznej.
Teorię wychowania cechuje się:
afilozoficznością
ateoretycznością
W PRL-u koncentruje się na tworzeniu wiedzy technologicznej, która ma na celu realizację celów ideologicznych.
II przełom lat 50-60 nastąpił rozpad teorii wychowania jako subdyscyplin pedagogicznej na szereg szczegółowych teorii wychowania, np. teoria wychowania moralnego/fizycznego/estetycznego.
Później teoria wychowania patriotycznego, teoria środków wychowania, teoria karania wychowawczego, teoria nagradzania wychowawczego.
Od lat 80. XX wieku teoria wychowania humanistycznego.

Prof. B. Śliwerski

Wskazuje on na historyczne granice rozwoju pedagogiki ogólnej i teorii wychowania w XX w

I.Okres do 1945r
Intensywny rozwój pedagogiki ogólnej jako pedagogiki teoretycznej
II.1946 ? 1989
Następuje powstanie, rozwój i dominacja teorii wychowania, w tych latach intensywny rozwój. To lata ideologii socjalistycznej.
III.1990 ? 1995
Następuje rewitalizacja pedagogiki ogólnej (ożywienie, powrót) i zanik teorii wychowania i pedagogiki ogólnej.

Pojawiają się badania w zakresie:
metateorii wychowania
metapedagogiki
Następuje integracja wiedzy o wychowaniu

4. Znaczenia terminu teoria wychowania.

K.Wołoszko:

Pojmowanie teorii wychowania jako zbioru przesłanek teoretycznych, funkcjonowanie rzeczywistych systemów wychowawczych. Te przesłanki to zdania uzasadniające przyjęty model praktyki wychowawczej, bądź też zadań, które są uogólnionym opisem modelu
(teorie wychowania tak pojmował Kazimierz Sośnicki)
Określanie mianem teorii wychowania usystematyzowanego zbioru wypowiedzi na temat wychowania pojawiającego się poza pedagogiką w ramach innej dyscypliny nauk społecznych
(np. socjologiczna teoria wychowania Florian Znaniecki)
Odnoszenie terminu wychowania w znaczeniu integracyjnym, której głównym zadaniem jest zbieranie i scalanie teoretycznych wyników badań nad wychowaniem, które prowadzone są przez różne dyscypliny pedagogiczne i pozapedagogiczne
(integracyjna teoria wychowania Krzysztofa Konarzewskiego)
Ujmowanie teorii wychowania w znaczeniu integracyjnym, której głównym zadaniem jest zbieranie i scalanie teoretycznych wyników badań nad wychowaniem, które prowadzone są przez różne dyscypliny pedagogiczne i pozapedagogiczne
(integracja teorii wychowania Krzysztof Konarzewski)
Ujmowanie teorii wychowania w znaczeniu najszerszym. Utożsamiano teorię wychowania z pedagogiką
Ujmowanie teorii wychowania jako samodzielnej nauki o wychowaniu (J. Filek)

Dziś nie ma jednej teorii wychowania!

Współcześnie

B. Śliwerski
Teoria wychowania to jedna z podstawowych dyscyplin pedagogiki, której przedmiotem badań jest usystematyzowana, spójna i uporządkowana wiedza o wychowaniu, o celach wychowania, treściach wychowania, środkach wychowania, metodach wychowania, uwarunkowaniach wychowawczych

M. Łobocki
Uważa, że przedmiotem teorii wychowania jest wychowanie w wąskim rozumieniu. Ma się zajmować:
gromadzeniem i systematyzacją wiedzy na temat wychowania w wąskim rozumieniu
formułowaniem celów jakie mógłby lub powinny być realizowane w programie wychowawczym
ukazaniem związków, celów z wartościami
projektowaniem działalności wychowawczej, czyli sposobami, które umożliwiają realizowanie celów wychowawczych
czynnikami psycho ? społecznymi, które warunkują pochodzenie lub nie pochodzenie zaprojektowanej działalności wychowawczej

W. Okoń
Teoria wychowania to dyscyplina uważana w Polsce za jedną z podstawowych nauk pedagogicznych

Górniewicz
Teoria wychowania to dyscyplina naukowa, której przedmiotem zainteresowania są wszelkie świadome akty wychowawcze, ich uwarunkowania, przebieg, skutki.

K. Konarzewski
Jego zdaniem ostatecznym zadaniem pedagogiki jest projektowanie działalności wychowawczej. Wyróżnił w pedagogice 3 części:
Aksjologię pedagogiczną ? ma zajmować się formułowaniem celów wychowania, badaniem spójności tych celów, uzasadnieniem tych celów poprzez odwoływanie się do określonych systemów wartości
W pedagogice wyróżnił teorię wychowania jako część. Bada sposoby i warunki wywoływania zmian w psychice człowieka
Technologia wychowawcza
Ma się zajmować sporządzaniem projektów działalności wychowawczej

5. Miejsce teorii wychowania wśród innych nauk pedagogicznych (nauk o wychowaniu)

Wołoszyn

Charakteryzuje pedagogikę jako naukę. Wyróżnia w niej:
Teorię wychowania
Pedagogikę ogólna
Dydaktykę
Teorię i organizację szkolnictwa
Teoria wychowania rozpada się na inne teorie wychowania : moralne, estetyczne, fizyczne.

Okoń

Pedagogika rozwinęła się w szereg nauk pedagogicznych. Zalicza tu:
Pedagogikę ogólna
Teorię wychowania
Dydaktykę (ogólną i szczegółową)
Pedagogikę kształcenia zawodowego
Pedagogikę specjalna
Pedagogikę społeczna
Andragogikę
Pedntologię
Pedagogikę systemu oświatowego
Pedagogikę porównawczą
Historię oświaty
Historię wychowania
Historię myśli pedagogicznej

Stanisław Kawula

Należy mówić o kompleksie nauk o wychowaniu, a w ramach tego kompleksu mówi się o kompleksie nauk pedagogicznych:
Kryteria klasyfikacji nauk pedagogicznych:

Kryterium uwzględniające cele działalności wychowawczej:
Dydaktyka (ogólna i szczegółowa)
Teoria wychowania szczegółowego
Teoria wychowania

Kryterium metodologiczne, w ramach tego kryterium wydziela się:
Pedagogikę ogólną
Pedagogikę społeczną

Kryteria instytucjonalne ? dotyczy praktyki niż refleksji teoretycznej, wyróżnia się:
Pedagogikę szkolną
Pedagogikę przedszkolną
Pedagogikę szkoły wyższej
Pedagogikę wojskową

Kryterium rozwojowe:
Pedagogikę wieku żłobkowego
Pedagogikę wieku wczesnoszkolnego
Pedagogikę dzieci i młodzieży
Andragogikę

Kryterium uwzględniające rozwój działalności jednostkowej lub grupowej
Pedagogika obronna
Pedagogika rekreacji
Pedagogika działalności ludzkiej
Pedagogika sportu
Pedagogika pracy
Pedagogika czasu wolnego

Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych
Oligofrenopedagogika
Pedagogika rewalidacyjna
Tyflopedagogika
Pedagogika resocjalizacyjna
Pedagogika problemowa

Kryterium problemowe ? dotyczy przekrojowego ujęcia zagadnień praktyki badań
Polityka oświatowa
Kształcenie zawodowe
Problemy zawodu nauczycielskiego (pedeutologia)

Wiartowski

Podstawowe dyscypliny:
Pedagogika ogólna
Historia oświaty i wychowania i doktryny pedagogicznej
Teoria wychowania
Dydaktyka
Dyscypliny specjalistyczne wyznaczone linią rozwoju człowieka:
Teoria wychowania rodzinnego
Teoria wychowania przedszkolnego i wczesnoszkolnego
Pedagogika szkolna
Pedagogika zawodowa
Pedagogika szkoły wyższej
Pedagogika społeczna
Pedagogika dorosłych
Pedagogika specjalna
Inne dyscypliny pedagogiczne
Pedagogika porównawcza
Pedagogika oświatowa
Ekonomia oświatowa
Organizacja oświaty i wychowania
Pedeutologia
Dyscypliny naukowe, które są ściśle związane z pedagogiką:
Psychologię wychowania
Socjologię wychowania
Gerontologię pedagogiczną

Lenz
Wyróżnił 3 pola związane z poszczególnymi dyscyplinami:

1 Ważniejsze dyscypliny pedagogiczne (pedagogiki)
Pedagogika ogólna
Teoria wychowania
Antropologia pedagogiczna
Pedagogika społeczna
Pedagogika pracy
Historia wychowania
Pedagogika porównawcza
Pedagogika szkolna
Pedagogika specjalna
Pedagogika dorosłych
2 Niektóre zawody pedagogiczne, które zmierzają do daleko idącej socjalizacji:
Pedagog teoretyk
Historyk wychowania
Pedagog pracy
Pedagog ruchu
Pedagog wojskowy
Pedagog kultury
Pedagog muzeów
Pedagog ekologii

3 Konkretne miejsca, instytucje gdzie odbywa się wychowane, gdzie odbywa się doświadczenie, które doprowadziły do powstania różnych specjalizacji zawodowych wśród pedagogów, a także wyodrębnienia poszczególnych dyscyplin pedagogicznych:
Wychowanie dla pokoju
Wychowanie zdrowotne
Wychowanie dla ruchu drogowego
Wychowanie seksualne
Wychowanie dla zarządzania
Wychowanie ekologiczne
Dyscypliny pedagogiczne pokrewne:
Psychologia wychowania
Socjologia wychowania
Dydaktyki szczegółowe
Mówi o systemach pedagogicznych m.in.:
Pedagogika racjonalna ? krytyczna
Pedagogika krytyczna
Pedagogika historyczno ? materialistyczna
Pedagogika psychoanalityczna
Pedagogika humanistyczna
Pedagogika personalistyczna
Pedagogika fenomenologiczna
Pedagogika strukturalistyczna

Doktryny pedagogiczne:
Pedagogika Montesonii
Pedagogika Freinetowska
Pedagogika Waldorwska
Pedagogika reformatorska
Pedagogika anarchistyczna
Pedagogika antyautorytatywna
Pedagogika socjalistyczna
Pedagogika liberalna
Pedagogika chrześcijańska

Teoria wychowania zajmuje centralne miejsce w podstawowych dyscyplinach pedagogicznych.

Temat 4 : TEORIA WYCHOWANIA OKRESU TRANSFORMACJI SPOŁECZNO ? USTROJOWEJ

1.Transformacja

Łac. transformatio, transformere ? przemiana, przekształcenie, przeobrażenie.

Transformacja w Polsce rozpoczęła się w 1989.

1930 ? zaczęto uważać biologię, szczególnie na gruncie genetyki, zaczęli używać dla określenia procesu interwencji w cechy dziedziczne biorąc przy użyciu dawcy, dzięki czemu biorca uzyskuje cechy dziedziczne dawcy.

Transformacja w naukach przyrodniczych wiąże się z ewaluacją, czyli z procesem przemian stopniowych, powolnych, które związane są z przystosowaniem się organizmów do zmieniających się organizmów. Systemy ekonomiczne na dwa sposoby:
ewolucyjny
rewolucyjny

Transformacja na gruncie nauk społecznych. Następowały zmiany w systemach społecznych tzw. państw postkomunistycznych. Dotyczyły one całej rzeczywistości, społeczeństwa całego państwa, a szczególnie poszczególnych komponentów tej społeczności.

Transformacja ustrojowa (wg słownika polityki) ? proces przejścia od jednego do drugiego ustroju politycznego, który oznacza zawsze przejście od ustroju autokratycznego do demokratycznego i który powoduje zmiany personalne w obrębie rządzącej elity politycznej, wymiarze instytucji władzy, powoduje przeobrażenie społeczne.

Transformacja (wg Chołaja) ? proces polegający na przejściu od jednej formacji o następnej (formacja- ustrój), przejście od jednego stadium cywilizacyjnego do następnego. Zmiana systemu wartości.

Transformacja (wg Jabłonieckiego) ? proces, który obejmuje wszystkie sfery funkcjonowania człowieka, sięga głęboko w życie codzienne, każdego człowieka, a istotne są przemiany polityczne, ustrojowe, ekonomiczne, kulturowe, te które zachodzą w strukturze społecznej.

Cechą charakterystyczne polskiej transformacji jest jej ewolucja, która przebiega na wielu płaszczyznach rzeczywistości społecznej, który ma zakorzenienie w zachodniej myśli liberalnej.

2.Wymiary transformacji ustrojowej

Wymiar polityczny ? proces przechodzenia od ładu centralistycznego i totalitarnego do demokratycznego tworzenia instytucji, zapewniający pluralizm i policentryzm życia politycznego.
Wymiar ustrojowy ? proces przechodzenia od normy państwa socjalistycznego do ustroju demokratycznego i społeczeństwa obywatelskiego.
Wymiar gospodarczy ? proces przechodzenia od scentralizowanego systemu gospodarki planowe opartej na dominacji własności państwowych gospodarki rynkowej opartej na dominacji własności prywatnej
Wymiar społeczny ? proces zmiany w kierunku pluralistycznego struktury społeczeństwa z rozwiniętą klasą średnią, zróżnicowanego regionalnie i religijnie.
Wymiar zmian kulturowych ? proces wyrównywania poziomu i możliwości uczestnictwa obywateli w korzystaniu z dóbr nauki, sztuki, itp. oraz wzrostu poziomu wykształcenia społeczeństwa.
Wymiar aksjologiczny ? kryzys wartości prospołecznych wypieranych przez wartości indywidualne związane z motywacją osiągania korzyści osobistych.

3.Koszty społeczne transformacji

Obdarowywanie ludzi wolnością stało się źródłem frustracji i lęku związanego z wzięciem na siebie odpowiedzialności
Poczucie rozczarowania i lęku przed przyszłością
Brak wyraźnej więzi jednoczącej społeczeństwo na bazie której by budowano nową tożsamość indywidualną i zbiorową
Poczucie anomii społecznej:
utrata akceptacji dla dotychczasowych reguł organizacji systemu społecznego
utrata zdolności do zaspokajania podstawowych potrzeb członków społeczeństwa
utrata ważności dotychczas obowiązujących celów i norm kulturowych
Radykalna zmian warunków urzeczywistniania się wartości
Zróżnicowanie materialne społeczeństwa
Antynomia między stanem świadomości społecznej niezbędnym do kontynuowania przemian ustrojowych, a postawi, oczekiwaniami i nawykami będącymi dziedzictwem minionej epoki (socjalistycznej)
Dezintegracja norm i zamęt w sferze wartości

4.Transformacyjne implikacje dla teorii i praktyki wychowawczej

Zmiana paradygmatu edukacji z adaptacyjnego na krytyczno ? kreatywny
Odrzucenie koncepcji człowieka jednomiarowego na rzecz wielowymiarowego
Powiązanie procesów edukacji z wieloma obszarami złożonej rzeczywistości
Decentralizacja, demokracja i uspołecznienie oświaty
Pluralizm edukacyjny
Załamanie zasad monopolizacji podręczników i przyzwolenie nauczycielom na swobodną interpretację programów nauczania
Pojawienie się alternatywnych koncepcji wychowania
Funkcja emancypacyjna edukacji
Poszukiwanie i odczytywanie na nowo wartości ? zadaniem współczesnej szkoły

5.Reakcje pedagogów polskich na transformacje społeczno ? ustrojowe w Polsce

Prof. Zbigniew Kwieciński wyróżnił pięć reakcji:

Brak reakcji ? pogłębia nieprzystosowalność wiedzy i kompetencji pedagogicznych i skazuje taką pedagogikę na odrzucenie
Adaptacje formalne, zewnętrzne, pozorne ? rzeczywiste kontynuowanie dotychczasowych wzorów myślenia, badań, nauczania akademickiego przy jednoczesnym wprowadzeniu elementów nowoczesności, mody
Reakcje ucieczkowe ? świadomy wysiłek przystosowawczy pedagogów i ich pracy do wezwań nowego kontekstu.
Idiosynkrazje i konwersje ? reakcje przystosowawcze o charakterze uczuleniowo ? obronnym. Polegają na odwróceniu dotychczasowych orientacji na dokładnie odwrotne
Próba stwarzania lub zrekonstruowania teorii adekwatnej do nowej sytuacji

Trzy możliwe dopełniające się strategie rozwoju teorii i badań edukacyjnych.
Sporządzenie map współczesnych teorii pedagogicznych w świecie
Rekonstrukcje najbardziej zaawansowanych w świecie metadyskursów krytycznych
Poszukiwanie najtrafniejszych teorii zrodzonych wobec podobnych jak w Polsce sytuacji, a także z wyzwań, które wynikają z transformacyjnego ustroju w naszym kraju

6.Charakterystyczne tendencje w teorii i praktyce kształcenia i wychowania w okresie transformacji.

Kwieciński

Przejście od modelu szkoły autorytarnej (tradycyjnej) do szkoły demokratycznej
Przejście od modelu transmisji gotowej wiedzy przez nauczyciela do modelu komunikacji, poszukiwanie prawdy, otwartego dialogu.
Przejście od przygotowania do przyszłych ról pracowniczych, obywatelskich, żołnierskich do przeżywania dzieciństwa, młodości
Zmiana strategii restrykcji wobec społeczeństwa na strategie substytucji ? otwarcia oddanych, lokalnych, twórczych działań, które są organizowane w szkole uspołecznionej, upodmiotowionej
Odchodzenie od pedagogiki neopozytywistycznej ? zorientowanej na racjonalność instrumentalną, ku pedagogice humanistycznej ? zorientowanej na racjonalność krytyczno ? emancypacyjną

Porzucany jest taki model szkoły gdzie nauczyciel jest jedyny, słusznym przekazicielem wiedzy. Jest jednym z wielu i gdzie uczeń jest biernym odbiorcą.

7.Kryzys w teorii wychowania

J. Górniewicz na wskazuje na obszary zagadnień podejmowanych na gruncie teorii wychowania w których kryzys najbardziej się uwydatnia.
Ogólne problemy metodologiczne związane z określeniem przedmiotu teorii wychowania, metod badawczych teorii wychowania, konstruowania teorii i modeli
Problemy związane z niska samooceną teoretyków wychowania, przejawem tego jest ciągłe porównywanie teorii wychowania do innych nauk, ciągłe udowadnianie swojej naukowości, podawanie swojej naukowej twórczości pod osąd swojej twórczości naukowej innych dyscyplin naukowych.
Problem z funkcjonowaniem studiów pedagogicznych, orientacje:
powinny być typowo teoretyczne ? pedagogika sytuuje się wśród nauk teoretycznych, prowadzi badania podstawowe nad rzeczywistością
studia pedagogiczne powinny nauczyć młodzież konkretnych technik, działania w rzeczywistości wychowawczej

8.Niski status metodologiczny teorii wychowania

Górniewicz wykazał 5 aspektów:
Teoria wychowania ma stosunkowo krótką historię i ścisły związek z praktyką to sprawia, że obecnie teoria wychowania uważana jest za dyscypliną nie dojrzałą. Za dojrzałą uważa się taką dyscyplinę, która prowadzi badania podstawowe i nie ma związku z praktyką.
Teoria wychowania jest ciągle na etapie poszukiwania nie ma sprecyzowanego przedmiotu badań to dyscyplina martwa
Brak precyzyjnej aparatury pojęciowej: teoria wychowania zapożycza terminy nauk w szczególności nauk społecznych to skutkuje na wieloznaczność
Teoria wychowania nie wypracowała własnej metodoligii badań empirycznych nad wychowaniem. Często korzysta z badań wypożyczonych z innych nauk (najczęściej psychologia, socjologia) i nie odnosi się do nich krytycznie.
Wiedza z zakresu teorii wychowania nie wyjaśnia w dostatecznym stopniu złożonej rzeczywistości wychowawczej, jej opis jest nieadekwatny do zmieniającego się świata i w obrębie jednej teorii twórcy posługują się sprzecznymi założeniami.

9.Teoria wychowania czy teoria edukacji.

Górniewicz proponuje wprowadzić teorię edukacji.
Educatio ?wyciąganie czegoś do góry ? przedstawienie idei człowieka, który przekracza swoje możliwości, wznosi się poza swoja zwierzęcość.
Teoria edukacji nie ma obciążenia socjalistycznego. Teoria edukacji obejmuje nie tylko wychowanie ale także akcentowanie idei, samokierowania swojego rozwoju przez uczenie, wspieranie idei wychowania. Obejmuje całość zjawisk, procesów między człowiekiem poznającym i przekształcającym świata, a światem, poznającym i przekształcającym.

Temat 5 : ZJAWISKO PLURALIZMU WE WSPÓŁCZNENEJ TEORII WYCHOWANIA (POTOCZNEJ I NAUKOWEJ)

Pluralizm ? łac. pluralis ? mnogi, plus ? więcej
Teoria z myśl której rzeczywistość składa się z bytów różnorakich nie sprowadzalnych do jednej realności. Zakłada, że w obrębie jakiegoś fragmentu rzeczywistości występuje wielość zróżnicowanych względem siebie, a jednocześnie zachowujących się autonomicznie zjawisk, czynników, wydarzeń. Dotyczy również wychowania ? nauk i wychowaniu.
Rodzaje:
strukturalny
polityczny
kulturalny
konserwatywnym
liberalnym
krytyczny
radykalny
Czym charakteryzuje się społeczeństwo obywatelskie wg Wolf?a Poweska
jest to społeczeństwo zorganizowane poziomo w przeciwieństwie do pionowej organizacji charakterystycznych dla systemów totalitarnych
jest to społeczeństwo aktywne w przeciwieństwie do społeczeństwa pasywnego
jest to społeczeństwo otwarte w przeciwieństwie do zamkniętego

1.Wielość teorii wychowania

Podział :
Ze względu na znaczenie(patrz wykład geneza teorii wychowania)
Ze względu na przedmiot badań jakim jest wychowanie
Teoria wychowania w rozumieniu samodzielnej dyscyplinie naukowej zajmującej się istotą aktu wychowawczego rozumianego jako jedność działania, doznawania. (Filek)
Teoria wychowania jako dyscyplina naukowa, której przedmiotem badań jest wychowanie rozumiane jako bycie z wychowankiem (Ruciński)
Przedmiotem badań teorii wychowanie jest wychowanie jako byt społeczny, który jest wytworem przynajmniej dwóch osób pomiędzy którymi zachodzi relacja wyrażająca się w przekraczaniu przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu w ramach którego podmiot wychowujący kierując się powszechnie uznanym dobrem, umożliwia podmiotowi wychowywanemu dążyć do określenia swojej tożsamości (Tchorzewski)

Ze względu na kategorię dobra ? wartości
Dobro ? czynnik sprawczy wychowania (Tchorzewski)
Nawiązując do uniwersalistycznej filozofii Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu wyróżnia się trzy dobra:
dobro pożyteczne (bonum utile)
dobro przyjemne (bonum delectabile)
dobro godziwe, zacne (bonum honestum)

Wprowadzone z nich wartości stanowią podstawę wyodrębnienia bardziej szczegółowych teorii wychowania, które mogą przybierać postać o ograniczonym zasięgu. Np. :
piękno ? teoria wychowania estetycznego
prawda ? teoria wychowania umysłowego
dobro ? teoria wychowania moralnego

Wszystkie te teorie mają swój wspólny fundament filozoficzno ? teoretyczny mają podobne aspekty epistemologiczne, ontologiczne, metodologiczne i tkwią w aksjologicznej teorii wychowania (Cichoń)

Koncepcje ? w oparciu nich mówi się o wielości teorii wychowania
Aspektywności ? pozwala na wyodrębnienie wiele teorii wychowania z uwagi na fakt, odmiennego skonstruowania się przedmiotu poznania, który stanowi jeden z możliwych aspektów przedmiotu badania jakim jest określony fragment rzeczywistości społecznej
Emergencja ? tłumaczy istnienie wielu teorii ze względu na odnoszenie się ich do różnych poziomów rzeczywistości społecznej

Zarówno koncepcja aspektywności i emergencji pozwalają nam na to że możemy mówić o tym, że mamy wiele różnych teorii wychowania które nie muszą pozostawać w sprzeczności, konkurencyjnej, opozycji względem siebie.
Kryterium pozwalające nam wyodrębnić wiele teorii wychowana mogą być dziedzinami działalności ludzkiej, której celem jest rozwój człowieka, społeczności, przeciwdziałanie, pojawiających się założeniom, np. teoria wychowania ekologicznego, obywatelskiego itd.

Czy istniej potrzeba wyodrębniania tylu teorii wychowania?

Jakie wychowanie taka teoria (Gawlina)
Stwórzmy teorie edukacji, która była bardziej pojemna. (Górniewicz)

2.Metateoria / metadyskurs we współczesnej teorii wychowania.

Jak zachować się w sytuacji wielości teorii wychowania?

Sposoby zaproponowane przez socjologów
analizując pluralistyczną mozaikę ogólnych i szczegółowych teorii wychowania można zadowolić się prostą diagnozą, że tak oto jest
analizując różne teorie można odwoływać się do źródeł historycznych, filozoficznych, a zakorzenieniem jakiejś teorii odczytywać dwojako:
jeśli teoria jest zakorzeniona w jakiejś tradycji to oznacza jej słabość w kwestii przedmiotu poznania, zarzuca się brak nowoczesności, oryginalności
zakorzenienie teorii w przeszłości daje możliwości odczytania na nowo teorii
można poszukiwać podobieństwa miedzy teoriami, pracując jednocześnie wykazać, że nie koniecznie teorie wybierać, odrzucać, ponieważ nierzadko te wszystkie teorie mają wspólny poziom orientacji teoretyczno ? metodologiczne, takie są założenia epistemologiczne, ontologiczne
można poszukiwać różnice miedzy teoriami, jeśli już zachodzą można pokusić się ustalenie kryteriów wyboru tych teorii, które są bardziej trafne, bardziej wartościowe. Kryteria:
możliwości empirycznego potwierdzenia prawdziwości istniejących teorii
określa się mianem formalnej koherencji, to precyzja, oszczędność, wysoka zawartość informacyjna ? zachodzi w przypadku teorii wychowania ponieważ większość teorii jest teoriami tylko z nazwy, jakimiś koncepcjami, refleksjami
alternatywa, dogmatyzm lub eklektyzmu, oznacza wybór jednej teorii na podstawie preferencji światopoglądowych, filozoficznych, ideologicznych, lub też wybór z różnych teorii tych elementów, które wydają się być użyteczne dla sformułowania, rozszerzenia wiedzy o przedmiocie badań

Sposoby zaproponowane przez psychologów

Chodzi o orientacje na metateorie i metadyskurs

Meta ? oznacza późniejszy, następny, przewyższający, wyższego stopnia
Metateoria ? teoria , której przedmiotem analiz jest jakaś inna teoria bądź teorii wraz z jej podstawowymi założeniami, metodami, wnioskowanie, terminami, uzyskiwanymi wynikami. Znaczenia:
szerokie ? zajmuje się interdyscyplinarnym badaniem teorii wogóle
wąskie ? zajmuje się badaniem określonej teorii w ramach tylko jednego paradygmatu, podejścia

B. Śliwerski i Palka zwracają uwagę na skonstruowanie metateorii wychowania, bo mogłaby stać się subdyscyplin pedagogiki i dzięki temu mogłaby wprowadzić tą dyscyplinę z chaosu badawczego i tym samym nadała jednolity naukowy charakter.
Przedmiot badań koncentrowałby się wokół trzech kwestii
analizy teoretycznej różnych kierunków, prądów, teorii
odkrywanie i systematyzacja prawidłowości dotyczących wychowania, kształcenia, samokształcenia człowieka nieograniczonych czasowo i przestrzennie
analizy i porządkowanie dorobku pedagogiki zorientowanej praktycznie oraz projektowanie kierunków głównych badań

Metateoria wychowania ma być względnie niezależna od doraźnych sytuacji społecznych, ideologicznych, kulturowych. W. Brezinka podkreśla niezależność swojej teorii wychowania.

Zadania metateorii:
zbadać istniejące teorie
ustalenie przesłanej i intencji ich konstruowania
ustalenie sposobów budowy tych teorii
Wg Brzezinki spełnienie tych zadań ma być podstawą do dokonywania ocen, a ta z kolei ma stanowić podstawę do tworzenia lepszych teorii.

Metateoria teorii wg Śliweskiego:
Dwa poziomy badań
metanalizę teorii wychowania w ogóle
szczegółową materię w obrębie jednego nurtu nauki o wychowaniu

Orientacje na metadyskurs w teorii wychowania

Metadyskurs (wg Witkowskiego) ? otwarcie się na wielość teorii, zdecentrowany świat kultury, nie odrzucenie żadnej z teorii, nie ferowanie ocen co do ostatecznej wartości teorii.

Trzy modele podejścia badawczego w metadyskursie (Śliweski)
rekonstrukcja pozytywna teorii wychowania : rozumiana jako otwierani się na nowe teorie, na nowe spostrzeżenia, znaczenia i sposoby poznawania świata przy założeniu, że nie ma konieczności wykluczenia żadnych z nich
rekrutacja hermeneutyczna nie chodzi tylko o reprodukcję jakiejś teorii wychowania ale o jej konstrukcję (badacz opisuje dane teorii, wzbogaca je)
badanie porównawcze (komparatystyczne)
Przedmiotem badań powinno być sporządzenie współczesnych mar teorii wychowania, dzięki nim będziemy mogli dostrzegać wzajemne usytuowanie tych teorii względem siebie dostrzec odniesienie tych teorii do uwarunkowań społecznych.

Temat 6 : ORIENTACJE BADAWCZE W TEORII WYCHOWANIA

Orientacje (Górniewicz):
Orientacja tradycyjna ? podkreśla ciągłość problematyki badawczej i nie możność oderwania problematyki badawczej teorii wychowania. Badawcze poszukują wspólnych pól zainteresowań teorii wychowania i nauk z nią współdziałających: filozofii, psychologii, socjologii
Orientacja fenomenologiczne ? następuje przezwyciężanie ograniczeń teorii wychowania, które wynikają z jej bliskich związków i innymi naukami. W ramach tego stanowiska następuje odwołanie się do praktyki próbuje opisać, charakteryzować proces wychowania poprzez fenomenologiczną analizę struktury procesu. Teoria wychowania jest nauką tylko gdy opisuje praktykę edukacyjną. Przyjmuj się, że rozwój wiedzy jest efektem rozwoju praktyki, a także ciągłego udoskonalania metod tej praktyki
Orientacja scjentystyczna ? maksymalna obiektywizacja procesu badania zjawisk wychowawczych. Podejmuje się badania nad zagadnieniami edukacyjnymi na wzór badań przyrodniczych, które traktowane są jako bardziej dojrzałe pod względem metodologicznym
Orientacja antypedagogiczna ? podejmuje się krytykę rzeczywistości wychowawczej, chodzi o krytykę instytucji pedagogicznej, przedstawiciele głoszą hasła

Orientacje (Śliwerski)
Orientacja socjologiczna
Przedstawiciele: F. Znaniecki, Z. Mysłakowski, R. Miller
Koncentracja na - teorii społeczeństwa wychowującego
Zadania teorii wychowania:
badanie społecznych warunków wychowania
badanie procesu wychowania i jego wyników
gromadzenie i uogólnienie wiedzy dotyczącej działalności wychowawczej
ustalenie granic wychowania
Podstawowe pojęcia : WYCHOWANIE, ŚRODKOWISKO WYCHOWAWCZE, STOSUNEK WYCHOWAWCZY, SAMOWYCHOWANIE, PROCES WYCHOWAWCZY, WYNIKI WYCHOWANIA
Wychowanie to ? działalność społeczna o funkcji adaptacyjnej, uwikłana w społeczne warunki życia jednostki w dobie historii, kultury

Orientacja normatywno ? ideologiczna
Przedstawiciele : H. Krawczyk, H. Muszyński
Koncentracja na - ideologii socjalistycznej normatywnej
Zadania teorii wychowania:
określenie ideału i celów wychowania
badanie rzeczywistych procesów wychowania, wyjaśnianie ich i stawianie diagnoz wychowawczych
wypracowanie sposobów działania wychowawczego
gromadzenie, sprawdzanie i systematyzacja wiedzy na temat organizacji działań wychowawczych wychowania
dostarczanie praktykom wiedzy dotyczącej działalności wychowawczej
Podstawowe pojęcia: WYCHOWANIE, SAMOWYCHOWANIE, IDEAŁ WYCHOWANIA, CELE WYCHOWANIA, PROCES WYCHOWANIA, SKUTECZNOŚĆ WYCHOWANIA
Wychowanie to ? świadoma działalność jednych osób zmierzająca do wywołania poprzez interakcje społeczne trwałych zmian w osobowości innych osób (zmierza do trwałej modyfikacji, ukształtowania dyspozycji wolicjonalno ? emocjonalnych)

Orientacja normatywno ?filozoficzna
Przedstawiciele: S. Kunowski, W.Cichoń, K. Kotłowski
Koncentracja na ? filozoficznych założeniach wychowania, antropologia filozoficzna i aksjologia
Zadania teorii wychowania:
diagnozowanie istniejącego stanu wychowania
formułowanie norm dla działalności wychowawczej
planowanie, konstruowanie i realizowanie modeli osobowościowych funkcjonalnych dla społeczeństwa
określenie prawidłowości i wypracowania sposobów działania wychowawczego
gromadzenie, systematyzacja wiedzy o wychowaniu o wypracowanie założeń systemów wychowawczych
Podstawowe pojęcia: WYCHOWANIE, PROCES WYCHOWAWCZY, STYMULACJA WYCHOWAWCZA, SAMOWYCHOWANIE, AKT PEDAGOGICZNY, ODDZIAŁYWANIE WYCHOWAWCZE
Wychowanie to ? społecznie ceniony system działań pokoleń starszych na dorastające celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem wg określonych ideału nowego człowieka przeszłości

Orientacja psychologiczna
Przedstawiciele: Z. Zaborski, M. Łobocki, K.Korzewski
Koncentracja na ? psychologicznych koncepcjach człowieka, jego osobowości, zadaniach, charakterze
Zadania teorii wychowania:
opis i klasyfikacja zjawisk wychowawczych oraz ich zależności
gromadzenie i systematyzacja twierdzeń ogólnych o wychowaniu
formułowanie dyrektyw praktycznych dotyczących realizacji wychowania
konfrontacja różnorodnych teorii wychowania i formułowanie problemów badawczych
Podstawowe pojęcia: WYCHOWANIE, OSOBOWOŚĆ WYCHOWANKA, SYTUACJA WYCHOWAWCZA, METODY WYCHOWANIA, SKUTECZNOŚĆ WYCHOWANIA
Wychowanie to ? celowa działalność, w której jeden człowiek stara się zmienić zachowanie innego przebiegająca we wspólnej sytuacji symbolicznej

Orientacja eklektyczna
Przedstawiciele: J. Górniewicz, P. Petrykowski, T. Kukułowicz, E. Kubiak ? Szymborska, D. Zając, H. Kupiec, A. Tchorzewski
Koncentracja na ? różnych źródłach wiedzy o wychowaniu bez ich wartościowania oraz wskazywania różnorodności dorobku na temat wychowania

Zadania teorii wychowania:
pobudzenie refleksji metateoretycznej i wprowadzanie odbiorców tekstów o wychowaniu na drogę dyskursywnego myślenia o wychowaniu i rzeczywistości wychowawczej
ukazanie stanu debaty nad teorią wychowania i wychowaniem jako zjawiskiem i działalnością społeczną
Podstawowe pojęcia: WYCHOWANIE PODMIOTOWE, METATEORIA, METADYSKURS, AKSJODEONTOLOGICZNE ASPEKTY WYCHOWANIA, ANTROPOLOGIA WYCHOWANIA, TELEOLOGICZNY, PRAKSEOLOGICZNY WYMIAR WYCHOWANIA, DEWIACYJOŚĆ WYCHOWANIA,
Wychowanie to ? wspieranie, wspomaganie, wprowadzanie w życie wartościowe, pomoc w gromadzeniu społecznego doświadczenia, relacja dwupodmiotowa.

Temat 7 : TEORIA WYCHOWANIA ZORIENTOWANA HUMANISTYCZNIE I SPOSOBY JEJ UPRAWIANIA.

1989 ? Teoria wychowania miała charakter ideologiczny ? teoria wychowania socjalistyczna
po 1989 ? Teoria wychowania nie ma charakteru ideologicznego ? teoria wychowania zorientowana humanistycznie

Humanizm ? prąd umysłowy epoki odrodzenia lub postawy intelektualnej i moralnej, która nawiązuje do dziedzictwa odrodzenia wyrażający troskę o potrzeby jednostki, szczęście, rozwój, godność człowieka.
Wyrażenie, które odnosi się do jednej z podstawowych dyscyplin pedagogicznych ? zorientowania humanistyczne.

1.Cechy teorii wychowania zorientowanej humanistycznej:

Od ideologizowanie teorii wychowania
uwolnienie teorii wychowania od podporządkowania jej problematyki, jej sposobu poznawania rzeczywistości wychowawczej od założeń ideologicznych
zrezygnowanie z powielania jedynie słusznych poglądów na takie kwestie jak: cele, źródła wychowania, ideału wychowania, zrezygnowanie z dogmatyzmu
Umacnianie wiarygodności teorii wychowania
zwiększanie wiarygodności naukowej teorii wychowania poprzez stosowanie do badań zjawisk i procesów wychowania rzetelnych procedur badawczych, metod badawczych
sięganie nie tylko do procedur ilościowych, a także jakościowych, a te oparte są na fenomenologii hermeneutyki
ilościowe badanie zależności między zjawiskami
jakościowe zrozumienie tych zjawisk
Otwarcie teorii wychowania na dorobek innych nauk
teoria wychowania powinna odwoływać się w szczególności do filozofii, ale także psychologii, socjologii pedagogiki
Otwarcie się teorii wychowania na wartości
ustosunkowanie się teorii wychowania do wartości (wartości moralnej)

2.Sposoby uprawiania teorii wychowania zorientowanej humanistycznie polegają na (Łobocki) :

Refleksji poszukującej nad wychowanie
Np. dotyczącego wiedzy pedagogicznej, psychologicznej, różnych wartości, koncepcji człowieka powstałych na gruncie filozofii, religii, socjologii, sprecyzowanie używanych w teorii wychowania
uporządkowanie wiedzy o wychowaniu, poznanie, poszerzenie jej
ukazanie złożoności procesu wychowania łącznie z metodami, celami wychowania
musi odwoływać się do psychologii wychowania, społecznej, rozwojowej, osobowości, socjologii edukacji, antropologii filozoficznej
poszukiwanie zasadności twierdzeń głoszonych w obrębie teorii wychowania, zgodnie z określonym jej paradygmatem jej uprawiania
korzystanie z literatury obcojęzycznej
Sięganie do własnych doświadczeń pedagogiczny
Jest najbardziej zaniedbane, rzadko odwołuje się do własnych doświadczeń pedagogicznych (Łobocki)
Najsilniej są zakorzenione teorie wychowania oparte na praktyce.
Prowadzenie badań empirycznych
Jest istotnym sprawdzianem naukowego charakteru tj dyscypliny
Jaki typ badań powinien być preferowany:
weryfikacyjne ? duże znaczenie, celem ich jest ustalenie różnego rodzaju zależności miedzy zmiennymi zależnymi i niezmiennymi, skrupulatny ich opis, potrzeba odwoływania się do obserwacji, eksperymentu pedagogicznego
diagnostyczne ? dotyczą tylko opisu określonych cech bądź dynamiki funkcjonowania, określonych zjawisk bez specjalnego wnikania w istniejące miedzy nimi relacje
badań ilościowych i jakościowych

3.Funkcje teorii wychowania zorientowanej humanistycznie

Wg Tchorzewskiego
Funkcja poznawcza ? poszukiwanie prawdy i świecie, człowieku ? tym który w tym świecie żyje, przekształca, współtowarzyszy
Funkcja generalizująca ? porządkowanie, systematyzowania, łączenie wchodzących w skład teorii wychowania twierdzeń, sądów w logiczną, spójną całość
Funkcja dyskryptywna ? wyraża się rzetelnym opisem badanej rzeczywistości społecznej, wychowawczej, pochodnych ich
Funkcja komunikatywna ? teoria wychowania dostarcza istotnie ważnych informacji o badanym fragmencie rzeczywistości wychowawczej za pomocą takiego języka, takiej aparatury pojęciowej, która jest zrozumiała przynajmniej dla tych, którzy uprawiają teorie wychowania bądź inne nauki o wychowaniu
Funkcja praktyczna ? głoszone w ramach teorii wychowania twierdzenia charakteryzują się społeczna użytecznością
Funkcja heurystyczna ? pozwala na formułowanie nowych problemów, hipotez w świetle przyjętych ustaleń i twierdzeń teoretycznych
Funkcja prognostyczna ? pozwala w obrębie teorii wychowania na różnego rodzaju przewidywania, które dotyczą faktów, zjawisk, którymi teorii a wychowania się zajmuje
Funkcja ewaluatywna ? wyraża się tym, że na gruncie teorii wychowania podaje się ocenie zjawiska i fakty które przez tą teorię są badane z punktu widzenia określonego systemu wartości

Wg J. Górniewicza
Funkcja deskryptywna, diagnostyczna ? opisuje i wyjaśnia badane zjawiska, wyjaśnia rzeczywistość wychowawczą, poszczególne elementy struktury procesu wychowania
Funkcja oceniająca, ewaluatywna ? podaje zjawiska badane przez teorie wychowania ocenie z punktu widzenia wartości społecznie akceptowanych
Funkcje prognostyczne, projektująca ? prognozuje kierunki rozwoju rzeczywistości i na ich podstawie konstruuje projekty działań edukacyjnych
4.Zadania teorii wychowania zorientowanej humanistycznie wg A. M de Tchorzewskiego
Ukazywanie przedmiotu poznania poprzez określenie jego aspektywnego charakteru
Ustalenie podstawowych założeń ontologicznych, epistemologicznych i metodologicznych w oparciu o które te założenia dokonuje się na gruncie teorii wychowania opisu i wyjaśnień przedmiotu poznania
Definiowanie, klasyfikowanie, typologizowanie oraz ustalenie poprzez eksplikację wzajemnych powiązać miedzy podstawowymi pojęciami tak aby tworzyły one określoną strukturę charakteryzujące się koherencją i logiczną całością
Formułowanie nowych problemów badawczych w wyznaczonym polu epistemologicznych teorii poznawania
Ustalenie i przyjęcie określonej strategii i instrumentalizmu badawczego w celu gromadzenia oraz opracowywania danych empirycznych, konstruowania sądów i twierdzeń, które wchodzą w skład budowanej teorii
4.Zadania teorii wychowania zorientowanej humanistycznie wg A. M de Tchorzewskiego
Ukazywanie przedmiotu poznania poprzez określenie jego aspektywnego charakteru
Ustalenie podstawowych założeń ontologicznych, epistemologicznych i metodologicznych w oparciu o które te założenia dokonuje się na gruncie teorii wychowania opisu i wyjaśnień przedmiotu poznania
Definiowanie, klasyfikowanie, typologizowanie oraz ustalenie poprzez eksplikację wzajemnych powiązać miedzy podstawowymi pojęciami tak aby tworzyły one określoną strukturę charakteryzujące się koherencją i logiczną całością
Formułowanie nowych problemów badawczych w wyznaczonym polu epistemologicznych teorii poznawania
Ustalenie i przyjęcie określonej strategii i instrumentalizmu badawczego w celu gromadzenia oraz opracowywania danych empirycznych, konstruowania sądów i twierdzeń, które wchodzą w skład budowanej teorii

Temat 8 : KONTROWERSJE WOKÓŁ ISTOTY I WŁAŚCIWOŚCI WYCHOWANIA JAKO ZJAWISKA SPOŁECZNEGO

Wychowanie jako przymus społeczny czyli od teorii ramowej do walca parowego.
Teoria ramowa
Społeczeństwo określa ramy wychowania
Teoria ofiar.
Wychowawca i wychowanek są ofiarami społeczeństwa
Marionetkowa teoria wychowania
Wychowawca i wychowanek są marionetkami społeczeństwa
Teoria wychowania pod kloszem
Społeczeństwo stwarza nauczycielowi i uczniowi wolną przestrzeń, która musi być wynegocjowana. Nie jest więc do końca wolna
Teoria kuli u nogi.
Społeczeństwo przeszkadza nauczycielowi i uczniowi
Teoria przemocy
Wychowawcza i nauczyciel udzielają dziecku pomocy, by mogło ono spełnić wymagania społeczne
Teoria skautowa.
Nauczyciele i rodzice wskazują dziecku drogę poprzez społeczeństwo
Teoria walca parowego
System niszczy wszystkich.

Właściwości wychowania
1.Zjawisko społeczne, występuje tylko w zbiorowości ludzkiej.
2.funkcja życia społecznego, ponieważ bez względu na stan i poziom świadomości społecznej, praktyki społecznej przenika codziennie życie człowieka (tkwi na stałe w rzeczywistości społecznej)
3.Byt społeczny, którego cechą konstytutywną jest relacja międzyludzka (międzypodmiotowa)
4.Fakt społeczny i tak jak każde inny fakt jest niepowtarzalny, posiada indywidualny charakter, formę i treść, indywidualna w sensie wyborów jak i działań
5.Podlega sytuacjom konfliktowym, kryzysowym (jedności i sprzeczności wychowania) wychowanie posiada pozytywne i negatywne odbicie
6.Proces wychowania, współpracy, partnerstwa ale także grup, rywalizacji, współzawodnictwa
7.Rozgrywa się w sferze psychiki człowieka rzucając na strukturę grup społecznych, społeczeństwo jako całość
8.Zmienia miejsce, pozycje człowieka w strukturze społecznej
9.Zmienia organizacje zbiorowości, buduje nowy porządek społeczny, nowy system wartości, orientacji,
10.Posiada swojego nosiciela i tego do kogo się odnosi
11.Towarzyszy człowiekowi przez całe życie.

Właściwości wychowania - J.Materne
1.Związane z powstaniem wychowania oraz istnienia wychowania jako zjawiska. Wyróżnia :
pochodność i wtórność potrzeb i dążeń wychowawczych od podstawowych dążeń człowieka
zależność wychowania, jego istnienia oraz zmian od podstawowych dziedzin życia społecznego
zależność wychowania od zjawisk poza wychowawczych. Karpowicz odróżnia sztuczne oddziaływania wychowawcze (szkoły) od naturalnych(przyroda, kultura), zaznaczając, że człowiek potrzebuje zarówno oddziaływań wychowawczych naturalnych jak i sztucznych
2.Właściwości dotyczące struktury wychowania:
wielopodmiotowość ? w wychowaniu bierze udział wiele podmiotów
wielosystemowość ? system wychowania to swoisty układ celów i środków i dzięki systemowi wychowania uzyskuje się najbardziej porządne wyniki wychowania. Uważa się bardziej za podstawową strukturę realizacji wychowania
wieloprocesowość wychowania ? wychowanie jako proces polega na traktowaniu wychowania jako zjawiska w ruchu, proces świadomy, planowo zorganizowany ? praca wychowawcza. Istnieją trzy schematy pracy wychowawczej :
tradycyjno ? autorytatywny ? zbudowany jest na rozumieniu wychowania jako narzuconego z zewnątrz procesu planowego urabiania jednostek
socjologiczno ? spontaniczny ? pojmuje wychowanie jako proces spontanicznego kształtowania osobowości przez codzienne sytuacje życia społecznego
naturalistyczny ? pojmuj wychowanie jako wewnętrzny i samorzutny proces poszczególnych jednostek
3.Właściwości charakteryzujące przebieg wychowania
asocjacyjny ? prawidłowy
dysocjacyjny ? nieprawidłowy
dewiacyjnosć wychowania ? najróżniejsze odstępstwa od obranych kierunków wychowania oraz od prawidłowości przebiegu procesów wychowawczych. Wyróżnia się dwa rodzaje dewiacji :
nieszkodliwe dla społeczeństwa, wychowanka
szkodliwe, patologiczne
4.Właściwości odnoszące się do powstawania wyników wychowania, tworzenia się wyników wychowania.
wielowymiarowość skutków wychowawczych
Wychowanie charakteryzuje się pewną prawidłowością wielopłaszczyznowość aktualizowania się skutków wychowawczych.
Płaszczyzny :
osobowość ? rzeczywiste efekty wychowawcze są pochodną całości wychowania w jakim człowiek uczestniczy)
życie społeczne ? są widoczne w małych grupach społecznych ? skutki wychowawcze

Temat 9 : WYCHOWANIE ALTERNATYWNE

Wychowanie alternatywne ? rodzaj wychowania odwołującego się do przesłanek, metod, form, treści odmiennych od tych do których odwojuje się wychowanie obyczajowo lub instytucjonalnie uprawomocnionego w danym społeczeństwie

W zakres tego wychowania wchodzą:
oddziaływania innowacyjne
autorskie programy wychowania
Wychowanie alternatywne ? to alternatywne szkoły. Które popularne są na zachodzie. Stanowią alternatywę dla tradycyjnych szkół n, tradycyjnego, zwykłego wychowania. Są to nowe projekty wychowawcze, nowe modele szkół, nowe rozwiązania oświatowe o cechach nowoczesności, postępowości, oryginalności.

Bardziej popularna jest edukacja alternatywna ? to jakieś nowe pomysły, projekty, które biorą swój początek z krytyki instytucji wychowawczej, krytyku funkcji społecznych edukacji.

Należą do tego nurtu pedagogiki:
pedagogika hermeneutyczna
pedagogika humanistyczna
pedagogika dialogu
pedagogika krytyczna
Cechą wspólną rozwiązań alternatywnych jest wyraźna opozycja do tradycyjnego wychowania.

Tradycyjnemu wychowaniu towarzyszyły 2 podstawowe przeświadczenia:
Istotą wychowania jako pewnego rodzaju kulturowego przekazu jest przekazywanie drugiemu człowiekowi pokoleniowi wartości i przekonań, które to są społecznie cenione.
Wychowanie jest społecznie oczekiwanym obowiązkiem którego sens polega na pochodzeniu dobra indywidualnego z interesem społecznym.

Alternatywne orientacje wobec klasycznych form wychowania wg H. Muszyńskiego:

NATURALISTYCZNA
Daje początek pedagogice humanistycznej czyli tej, która odpowiada się po stronie praw dziecka. Każdy człowiek od urodzenia jest wyposażony w siły , które powinny być wspomagane, a nie kształtowane. Głosi potrzebę swobodnego wychowania dziecka, wychowanie dostosowane do spontanicznego rozwoju dziecka. Każde wychowanie z którym mamy do czynienia z którym pojawia się określona zewnętrznie intencja wywołuje zmiany w wychowanek, jest szkodliwa bo jest to ingerencja w działanie praw naturalnych. Koresponduje ta orientacja z koncepcją Rucińskiego, która ma być towarzyszeniem dziecku w odkrywaniu świata, bycie z dzieckiem w jego problemach.

LEGITYMISTYCZNA
Wysuwają pogląd, ze czynności wychowawcze są nieusprawiedliwione, ponieważ są ingerencją w czyjeś życie. Stawia się tu 3 zasadnicze pytania:
Jakim prawem dysponuje wychowawca podejmując decyzje o ukształtowaniu takich, a nie innych cech wychowanka
Czy decyzje wychowawcze nie mają charaktery samowoli
Czy te decyzje nie są narzucaniem osobom, których dotyczą wizji ich optymalnego rozwoju

EMANCYPACYJNA
Buduje swoją opozycję na kwestionowaniu społecznych funkci wychowania. Wychowania dzięki, któremu jednostka będzie przystosowana do wymogów istniejących w społeczeństwie(wymogi polityczne, normatywne, ideologiczne, kulturowe). Emancypacja to wyzwolenie spod władzy politycznej, zależności, dominacji. Jest to zwrot ku swobodnemu, wrażaniu swoich własnych potrzeb, prawo do samoistnienia, samoregulacji, jest to także wychowanie wolne od przemocy, przymusu. Wzmacnia ono siłę tego mojego wewnętrznego ,,ja??.
Podstawy wychowania:
Podstawa autentycznej miłości do ludzi wyrażająca się szacunkiem
Zniesienie społecznego dystansu w relacjach wychowawczych, co umożliwia nawiązanie dialogu między tymi wszystkimi, którzy biorą udział w procesie wychowawczym
Wzajemna wymiana ról wychowawczych. Dążenie do humanizacji wzajemnych interakcji
Doświadczenie świata
Rozpoznawanie barier samodzielnego, autonomicznego działania
Wg B. Śliwerskiego wychowanie emancypacyjne to akceptowanie wolności od czegoś, a także podkreślenie wolności ku czemuś.

Trzy płaszczyzny związku emancypacji i wychowania ? M. Cerepaniak ? Walczak

Emancypacja wychowania
Uwolnienie wychowania od nacisków ideologicznych, politycznych, tradycji, ekonomicznych, tworzenia wychowankom warunków do krytycznego formułowania twierdzeń, np. istnienia wolnych szkół
Wychowanie do emancypacji
Wyraża się w tworzeniu warunków do rozwijania u ludzi takich dyspozycji osobowości, a także kompetencji sprawnościowych umiejętnościowych, które to czynią ludzi zdolnymi do uwalniania się spod zależności i ograniczeń
Emancypacja poprzez wychowanie
Traktowanie jest emancypacja jako specyficzny cel edukacji. Edukacja stanowi wyznacznik treści wychowania, form wychowania. Wychowanie staje się środkiem uczenia się człowieka bycia wolnym, rozpoznawania i doświadczania swoich szans na bycie wolnym i uświadamiane sobie ryzyka jakie niesie za sobą bycie wolnym.

Trzy konteksty podmiotowe emancypacji i wychowania wg M. Czerepaniak ? Walczak

Emancypacja wychowanka
Dorastanie do samodzielnego, twórczego, refleksyjnego uczestnictwa życia społecznego tj. dorastania do bycia wolnym
Emancypacja wychowawcy
Uwalnianie od nacisków i ograniczeń dotyczących form wychowania, technik wychowania, metod wychowania
Emancypacja szkoły
Sprowadza się do autonomii szkoły, dotyczącej prawa do wypowiadania alternatywnych rozwiązań programowych, metodycznych organizacyjnych.

Sztuka powodzenia tych orientacji jest wyrażona prze pomocy wychowania ujmowanego w kategoriach pomocy świadczonej w zakresie przekazu społecznego doświadczenia
H. Muszyński

Cechy tej orientacji (kategoria pomocy)
zmiana istoty stosunku wychowawczego, którym relację władzy zastępuje relacja opieki, a miejsce obowiązku wychowanka zastępuje oferta pomocy ze strony wychowawcy
wychowawca jest przewodnikiem, towarzyszem ucznia
racjonalną zasada jest danie wychowankowi tyle swobody, tyle przymusu, ile potrzeba do rozwoju
formy, metody wychowania powinny być takie by były jak najlepsze dla rozwoju wychowanka
stopniowe przechodzenie od zewnętrznego kierowania rozwojem dziecka do wyzwolenia w dziecku mechanizmów autokreacji

Teoria wychowania ? wykłady

Ogólna struktura przedmiotu
Rzeczywistość (to co realnie istnieje): społeczna, kulturowa, techniczna, ekonomiczna, przyrodnicza, globalna
Poznanie: naukowe, potoczne
Nauka: struktura
Teoria naukowa
Teoria wychowania
Geneza i rozwój
Miejsce w strukturze nauk o wychowaniu
Różnorodność koncepcji: metadyskurs, metateoria
Dyscyplina naukowa: kryteria wyodrębniania
Orientacje badawcze
WYCHOWANIE JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE
Różnorodność ujęć:
-tradycyjne
-alternatywne
-nieprawidłowości i antynomie wychowania
-wychowanie w paradygmacie podmiotowości
- wychowanie w perspektywie: globalizacji, demokracji, wspólnotowości, wielokulturowości
KU CZEMU ZMIERZAMY W WYCHOWANIU?
Cel wychowania ? ideały wychowawcze ? wzory osobowe ? rozwój jako cel
istota
źródła stanowienie / sposoby uzasadniania
taksonomia i operacjonalizacja
ideały ? wzory osobowe ? autorytety - idolatria
JAK ORGANIZOWAĆ WYCHOWANIE?
Proces wychowania ? sytuacje wychowawcze ? interakcje wychowawcze
płaszczyzny analizy procesu wychowania
istota procesu
istota sytuacji wychowawczej
obiektywny i subiektywny wymiar sytuacji
KTO WYCHOWUJE?
Nauczyciel ? wychowawca ? uczeń ? wychowanek ? rodzice ? inne podmioty
typy relacji ? partnerstwo czy pozorna styczność?
zakłócenia w relacjach wychowawczych
strategie przetrwania
popełniane błędy i próby ich eliminacji
współpraca podmiotów ? koncepcja homo cooperativus
powinności i odpowiedzialność wychowawcza
JAKIE STOSOWAĆ SPOSOBY ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAWCZYCH?

Strategia wychowania ? metody wychowania ? techniki wychowania ? style wychowania

-kształtująca -indywidualne werbalne autokratyczny
-poszukująca -grupowe niewerbalne demokratyczny
-otwarta -bezpośrednie liberalny
-pośrednie
-wychowanie bez porażek

JAKIE MOGĄ BYĆ SKUTKI WYCHOWANIA?
istota skutku wychowania
przedmiot pomiaru
stosowane zmiany
czynniki warunkujące skuteczność wychowania

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY ROZWOJU I WYCHOWANIA
przemoc i agresja w wychowaniu
problem uzależnień dzieci i młodzieży
przeobrażenia rodziny i ich skutki wychowawcze
pluralizm doświadczanych światów
relatywizm moralny

T: Rzeczywistość społeczna i proces jej poznawania

1. Co oznaczają terminy rzeczywistość , rzeczywistość społeczna, jakie są koncepcje rzeczywistości społecznej i jak w tym kontekście określić można rzeczywistość wychowawczą?

Zgodnie z zapisem w Słowniku Polskim rzeczywistość, to co rzeczywiście istnieje w sposób obiektywny, prawdziwy; przeciwstawia się fikcji, jest zgodne z faktami, obiektywne, prawdziwe, nie zmyślone, nie sfałszowane, posiada określone właściwości w przestrzeni tu i teraz, określonymi w miejscu i czasie, niezależnie od nas (choć nie do końca), może być przedmiotem sądu, jest poznawalna, odnosimy ją do narodu, państwa, człowieka, przyrody.

Rzeczywistość, to realnie istniejący (czasowo i przestrzennie usytuowany) układ idei, obiektów, ludzi, a także relacji między nimi, dostępny i możliwy do ogarnięcia przez ludzki rozum będący w znacznej mierze jego wytworem.

Rzeczywistość społeczna, to część dostępnej człowiekowi rzeczywistości obejmującej swym zakresem znaczenia zjawisk, procesów, idei, sytuacji, przedmiotów, przy czym znaczenia te powstały dzięki nadaniu im cech nabytych w trakcie wzajemnych oddziaływań (obustronnych wpływów) jednostek i grup społecznych. (Słownik socjologiczny, 1998)

KONCEPCJE RZECZYWISTOŚCI SPOŁECZNEJ:

Przyrodnicze koncepcje bytu społecznego
(fizykalna, biologiczna, psychologiczna)

uważają rzeczywistość społeczną za kontynuację procesów przyrodniczych i nie odróżniają zjawisk, procesów i faktów społecznych od zjawisk przyrodniczych

Indywidualizm i liberalizm

Człowiek jest zdany na siebie i powinien przede wszystkim troszczyć się o siebie (to jego prawo a zarazem obowiązek)

?Społeczeństwo ludzkie nie jest (...) tworem naturalnym lecz zostało stworzone przez ludzi i nie może ono powstać inaczej jak tylko w wyniku ugody.?
(J.Locke i J.Roussou)
Umowa społeczna nie może naruszać pierwotnej suwerenności osobowej człowieka, nie jest zrzeczeniem się wszystkich jej uprawnień i powinna zagwarantować każdej jednostce bezwzględną wolność.
Liberalizm głosi hasła mówiące, że wolność jest naturalnym atrybutem, istotną cechą jednostki, bowiem to właśnie ona konstytuuje człowieka, bez niej nie mógłby on istnieć.

Socjologizm

społeczeństwo jako rzeczywistość składa się z faktów społecznych. Fakty, (...) polegają one na sposobach działania, myślenia i odczuwania, zewnętrznych wobec jednostki, a zawdzięczających swoje istnienie potędze przymusu, za której pomocą jednostce się narzucają. Nie można ich wtedy mieszać ani ze zjawiskami organicznymi, gdyż polegają na wyobrażeniach i działaniach, ani ze zjawiskami psychicznymi, które istnieją wyłącznie w świadomości intelektualnej i dzięki niej.?
F. E. Durkheim (1858-1917)

fakty społeczne zewnętrzne, a więc niezależne od świadomości jednostki oraz obiektywne i powszechne, a także samoistne;
więź społeczna to szczególny rodzaj integracji różnych grup społecznych, od których zależą działania i zachowania jednostek.

Koncepcja materializmu historycznego

społeczeństwo jest produktem ewolucji materii, stanem jej wyższej organizacji, która znajduje się w ciągłym ruchu, zmianie i rozwoju powodowanymi czynnikami materialnymi, które należy traktować jako ostateczne;
zasadnicza teza materializmu historycznego?
? nie świadomość określa byt społeczny ludzi, lecz przeciwnie, ich byt społeczny określa ich świadomość.? (Marks) Byt społeczny, to materialne warunki życia społeczeństwa;
człowiek, czyli jednostka ludzka, jest rezultatem układów społecznych, ?całokształtu stosunków społecznych?, które go kształtują, a nawet istotnie tworzą;
?człowiek sam tworzy swoją historię i do tego tworzenia konieczne jest świadome i celowe oddziaływanie ludzi? (J. Majka)

Humanistyczna koncepcja społeczeństwa

rzeczywistość społeczna jest sensownym działaniem człowieka posiadającym określoną intencję. Rezultatem działań są stosunki społeczne i wytwory społeczne. Stosunki społeczne, to zachowania których treść znaczeniowa wskazuje na relacje międzyosobowe, zaś wytwory społeczne, to instytucje typu kościół, państwo, małżeństwo, itp. (M. Weber);
rzeczywistość społeczna, to postawy i działania ludzi zmierzające do realizacji określonych wartości kulturowych mających jakieś dla nich znaczenie. Rzeczywistość społeczna jest wytworzona przez człowieka, jako podmiot działający. Ma ona charakter aksjologiczny a zarazem moralny. ( F. F. Znaniecki)
warunkiem koniecznym społeczeństwa jest komunikacja międzyludzka

RZECZYWISTOŚĆ WYCHOWAWCZA ? to część rzeczywistości społecznej, którą współtworzą układy idei, obiektów, ludzi i relacji między nimi a której wyróżnikiem są intencjonalne działania lub (i) samodziałania współprzyczyniające się do rozwoju człowieka.

2. Co to znaczy poznawać rzeczywistość i po co to czynić?

Poznawanie rzeczywistości to proces gromadzenia informacji o rzeczywistości.
Poznawanie ? jest to proces zdobywania szeroko rozumianej wiedzy o jakimś wyodrębnionym obiekcie, bądź też fragmencie rzeczywistości wraz z rezultatem tego procesu w postaci systemów zdań, uzasadnionych twierdzeń, hipotez, praw, teorii naukowych oraz wiedza zdroworozsądkowa.
Poznajemy rzeczywistość po to, aby się w niej orientować: w tym co słuszne, inne, własne.

3.Jakie może być poznawanie rzeczywistości?

Typy poznawania rzeczywistości:
przednaukowe ? związane z poznaniem zmysłowym, rezultatem jest wiedza potoczna, zdroworozsądkowa
naukowe- zwane myślowym lub teoretycznym

4.Czym charakteryzuje się poznawanie przednaukowe i czemu ono służy?

Poznanie przednaukowe-każdy się z nim styka:
jego celem jest uzyskanie wiedzy ocenianej wg kryterium skuteczności
wiedza ta ma służyć realizacji konkretnych, określonych działań praktycznych
jest ono (jak i jego rezultaty) obciążone subiektywizmem
uczestnictwo w tym poznaniu nie wymaga specjalnego przygotowania i kompetencji
nie stosuje się tu jednoznacznej terminologii
nie wymaga krytycznego myślenia
nie ma charakteru twórczego a raczej odtwórczy, zdeterminowany doświadczeniami wcześniejszych pokoleń
Wiedza zdroworozsądkowa jest to wiedza którą uzyskujemy w ramach tzw. habitusu pierwotnego, czyli wyposażenia pierwotnego wynoszonego z pierwszych naturalnych środowisk socjalizacycjnych, społecznych.
Habitus wtórny ? bazuje na pierwotnym, czasem go uzupełnia
Habitus ? ogół właściwości człowieka składających się na jego wygląd zewnętrzny, postawy, działanie, świadczący ?o byciu? na danym etapie rozwoju.
Poznawanie przednaukowe służy budowaniu symbolicznego uniwersum (pewny obraz świata tworzony przez każdego z nas).
Symboliczne uniwersum:
porządkuje doświadczenia
wspomaga integracje znaczeń (usuwa wszelkie niespójności)
porządkuje poszczególne sekwencje jednostki od dzieciństwa po starość czyniąc zrozumiałym fazy rozwoju
uprawomocnia tożsamość, czyli porządkuje podstawy na których tworzy się obraz siebie
zabezpiecza i uzasadnia porządek instytucji
spaja procesy instytucjonalne w przestrzeni społecznej
wprowadza ład w zdarzenia i fakty historyczne
chroni przed zachwianiem ładu społecznego i chaosem

5.Co jest wyróżnikiem poznawania naukowego i jakie są jego efekty?

Na proces poznawania naukowego składają się:
czynności badacza, które powinny być:
1.zgodne z metodami naukowymi,
2.stosowany język powinien pozwalać na ścisłe jednoznaczne formułowanie wyników poznania,
3.stosowane twierdzenia powinny być dostatecznie uzasadnione, wewnętrznie niesprzeczne oraz uporządkowane w logiczny system.
4.efekt tych czynności powinien mieć charakter twórczy ale jednocześnie otwarty, po to aby poddawać go ustawicznej weryfikacji, krytyce, rozbudowie.
5.rezultaty poznania naukowego powinny być możliwe do praktycznego wdrożenia
właściwości osoby poznającej (postawa intelektualna badacza):
Intelektualna dociekliwość oraz sztuka wyszukiwania owocnych tematów
Śmiałość i inwencyjność myślenia
Krytycyzm i ostrożność (Kartezjusz: nie należy przyjmować żadnych sądów prócz tych których prawdziwość jest tak oczywista, wyraźna, że nie można w nie wątpić)
Systematyczność, ścisłość, precyzja (Kotarbiński: jasność myśli i oszczędność czasu)
Bezstronność i wszechstronność (wszechstronna analiza przedmiotu poznania i bezstronna ocena wyniku, jeśli nawet nie jest on zgodny z uznanymi prawidłowościami a tym bardziej oczekiwaniami; Hegel: jeśli przyroda przeczy teorii tym gorzej dla przyrody)
Rozległa wiedza o przedmiocie badań (Kotarbiński: cokolwiek czynisz, staraj się nie czynić tego po raz pierwszy).
Rezultatem poznania naukowego jest nauka.

T: Teoria jako narzędzie poznawania rzeczywistości

1.Czym jest nauka i w jakich aspektach można ją rozpatrywać?

Naukę można analizować w aspekcie dydaktycznym (nauczanie, uczenie się), instytucjonalnym, treściowym (nauka to kompletny system uzasadnionych twierdzeń i hipotez odzwierciedlający jakiś fragment rzeczywistości wraz ze sposobami poznawania tej rzeczywistości i jej przekształcania), socjologiczno-historycznym (nauka jako dziedzina działalności ludzkiej wraz z jej wytworami), funkcjonalnym (nauka jako ogół czynności postępowania badawczego).
Dominuje aspekt treściowy.

2.Jakie są funkcje nauki?

Funkcje nauki: deskryptywna (opisowa), wyjaśniająca, prognostyczna, instrumentalna, kształtowania świadomości społecznej.

3.Jaka jest struktura nauki?

Na wiedzę naukową składa się:
prawa nauki ?to dostatecznie uzasadnione i sprawdzone twierdzenia dotyczące jakiegoś fragmentu rzeczywistości mające postać zdania ogólnego lub w przybliżeniu ogólnego.
prawidłowości ? określane są jako obiektywne, stale powtarzające się związki lub relacje cech i zdarzeń występujące w jakimś obszarze rzeczywistości
teorie naukowe - suma praw i prawidłowości oraz wszystkich innych twierdzeń dotyczących jakiegoś fragmentu rzeczywistości.

4.Czym jest teoria naukowa, jakie są kryteria jej poprawności i funkcje?

Teoria (z grec. theoria- oglądanie, badanie) może oznaczać pewną refleksję, która ma postać prawidłowości lub pojedynczego ale trudnego do sprawdzenia faktu.

Piotr Sztompka ? teoria naukowa to taki i tylko taki rezultat poznania, który ma moc wyjaśniającą
Stefan Nowak ? teoriami nazywać będziemy zespoły praw i prawidłowości uporządkowane wg pewnych kryteriów poprawności.

Kryteria poprawności naukowej:
uporządkowanie
wewnętrzna niesprzeczność
obiektywizm (dowiedzione empirycznie)
intersubiektywna komunikatywność (wysoka informacyjna zawartość)
weryfikowalność (wskazuje na pewną otwartość teorii)

Funkcje teorii wychowania:
generalizująca ? związana z uporządkowaniem twierdzeń
deskryptywna- opisowa
komunikatywa ? związana z podaniem informacji w języku precyzyjnym
praktyczna ? powinna być użyteczna dla praktyki
heurystyczna ? formułowanie nowych problemów i hipotez
prognostyczna ? przewidywania dotyczące faktów i zjawisk wychowawczych
ewaluatywna ? wartościowanie badanych zjawisk i faktów
3 układy wiedzy ze względu na spełniane kryteria naukowości:
teorie ?wypełnia wszystkie kryteria
koncepcje ? wypełnia w części
refleksja - wypełnia w mniejszej części
5.Jakie mogą być typy teorii?

Typy teorii:
ogólnego zasięgu- opierają się na refleksji filozoficznej, poziom twierdzeń jest wysoce ogólny, np. wielkie systemy filozoficzne
średniego zasięgu ? są to teorie z ograniczonością czasowo-przestrzenną , np. teoria metod wychowania, postaw
szczegółowe (prakseologiczne) ? ich zamysłem jest skuteczność ludzkiego działania, np. teoria nagrody i kary, teoria wychowania bez porażek

T: Teoria wychowania na tle innych teorii naukowych

1.Czym jest teoria wychowania?

Teoria wychowania jest: dyscypliną lub subdyscypliną naukową, przedmiotem studiów, zbiorem teorii naukowych.

Wielość znaczeń teorii wychowania:
synonim pedagogiki szczególnie pedagogiki ogólnej (K. Sośnicki)
część pedagogiki (K. Konarzewski)
usystematyzowany zbiór twierdzeń dotyczących wychowania konstruowany poza pedagogiką (m.in. A. Gurycka, F. Znaniecki)
zbiór aksjonormatywnych założeń postulujących pewien wzorzec praktyki wychowawczej
samodzielna dyscyplina/subdyscyplina
narzędzie poznawania rzeczywistości wychowawczej
Najczęściej mówi się że jest to dyscyplina lub subdyscyplina naukowa.

2.Co oznacza teoria wychowania jako dyscyplina, subdyscyplina naukowa?

Kryteria aby dyscyplina była naukowa:
ma swój przedmiot badań
ma swoją terminologię (system pojęciowy)
ma swoją metodologię (czyli metody badawcze za pomocą których bada rzeczywistość)
ma swoją reprezentację instytucjonalną i osobową
ma swoją płaszczyznę wymiany doświadczeń i przetwarzania informacji naukowej
Teoria wychowania:
ma przedmiot badań ? jest nim wychowanie (trudne do określenia)
podstawowe pojęcie to wychowanie, osobowość, socjalizacja, edukacja
metody badawcze (sondaż diagnostyczny, obserwacja, socjometria, ankieta, eksperyment); charakterystyczne nie tylko dla niej
uczelnie z katedrami teorii wychowania
konferencje, seminaria, sympozja naukowe, artykuły w czasopismach
Część kryteriów jest spełnionych a część budzi wątpliwości dlatego część twierdzi że teoria wychowania jest samodzielną dyscypliną inni że jest subdyscypliną.

3.Jaka jest geneza tej dyscypliny, subdyscypliny?

U Herbarta w XIX w. Odnajdujemy początki teorii wychowania, jednak początki teorii wychowania możemy przypisać I. Kantowi, bo właśnie on mówił że człowiek powinien podlegać procesom wychowania i teoria wychowania jest istotną wiedzą jak tego człowieka dyscyplinować, kultywować, moralizować i cywilizować. Kant wyróżnił z teorii wychowania:
teorie dyscyplinowania
teorie kultywowania
teorie moralizowania
teorie cywilizowania
Po Herbarcie :
1831 r. Hoene Wroński ?Filozofia pedagogiki? (nazwa teoria wychowania rozumiana jako pedagogika)
1842 Trentowski czasopismo Howanna (pierwszy raz zadania teorii wychowania, formułowanie celów wychowania oraz gromadzenie wiedzy na temat warunków realizacji tych celów)
1879 A. Bain wydał książkę Nauka wychowania, w której pojawiła się teoria wychowania jako część pedagogiki badająca umysły i uczucia tzw. psychologiczna teoria wychowania
1931-32 J. Mirski wprowadził teorię wychowania do ówczesnej klasyfikacji nauk. Wyodrębnił: naukę o wychowaniu (badająca istotę wychowania), sztukę wychowania (potem jako technologia wychowania), teorię wychowania (miała badać wychowanie jako działalność, jako akt wychowawczy i być podstawą dla sztuki wychowania).
1957 B. Suchodolski książka U podstaw materialistycznej teorii wychowania
1973 teoria wychowania została wpisana w klasyfikację Polskiej Akademii Nauk
1.pedagogika ogólna
2.dydaktyka
3.historia wychowania
4.teoria wychowania

4.Jakie były etapy rozwoju naukowej wiedzy o wychowaniu?

Etapy w rozwoju naukowej myśli o wychowaniu:
1.M. Łobocki
2.H. Muszyński
3.A. De Tchorzewski
Łobocki wyodrębnił 3 etapy:
1945-48 ? najbardziej charakterystyczna była krytyka pajdocentryzmu
1949-56 ? silna ideologizacja myśli o wychowaniu (etap manipulacji ideologicznej), odwoływanie się do pedagogiki radzieckiej
1957-89 ? częściowe wyzwolenie od uprawiania ogólnikowych i spekulatywnych poglądów na temat wychowania. Podjęto szereg interesujących badań empirycznych wzbogaconych studiami teoretycznymi na temat wychowania moralnego, estetycznego itp. Podjęto badania na temat skuteczności różnych form wychowania w różnych środowiskach. Zaczęto nawiązywać do dorobku pedagogów z okresu minionego m.in. Korczak, Freinet Zaczęto otwierać się na dorobek innych krajów, na teorię edukacji krajów zachodnich. Eksperymentowanie w obszarze praktyki wychowawczej
Po 1989 rozwój myśli humanistycznej:
krytyczne otwarcie na wielość poglądów
otwarcie na założenia współczesnych nauk humanistyczno-społecznych
weryfikacja poglądów na istotę wychowania, jego cele, metody
elastyczne podejście do zagadnień wychowania a przede wszystkim rezygnacja z twierdzeń , które mają charakter powinności czyli rezygnacja tym samym z wynoszenia naukowości nad realne możliwości.

5.Jaka teoria wychowania współcześnie?

Współcześnie teoria wychowania zorientowana humanistycznie.
Wyróżniki teorii zorientowanej humanistycznie (Łobocki):
uwolnienie od ideologii
zwiększenie jej wiarygodności metodologicznej i naukowej
otwarcie się na dorobek innych nauk
ustosunkowanie się do wartości.

6.Czy współcześnie mamy jedną teorię czy wiele toerii?

Mamy wiele teorii wychowania.
Wielość kryteriów wyodrębniania teorii wychowania:
rozumienie istoty wychowania (np. J. Filek, S. Rucinski, A. De Tchorzewski)
kategoria wartości (prawda, dobro, piękno, zdrowie, miłość, wolność, pokój itp.)
dziedziny działalności ludzkiej (wychowanie przez pracę, sztukę sport itp.)
poziomy struktur rzeczywistości społecznej (zasada emergencji pokazuje związki przechodzenia przez poziomy struktur społecznych) np. rodzina, grupa rówieśnicza, klasa szkolna, środowisko lokalne
problemy współczesnego człowieka i świata np. teoria wychowania dla przyszłości, demokracji, ekologia, globalizacja

7.Jak postępować w sytuacji wielości?

1.można analizować pluralistyczną mozaikę teorii i sprowadzać ją do twierdzenia; tak oto jest
2.można odwoływać się do źródeł historycznych, ale zdania na ten temat są podzielone
3.szukanie podobieństw i różnic między teoriami, by na tej podstawie wykazać, że każda z tych teorii wzbogaca naszą wiedzę
4.szukanie tylko różnic i na tej podstawie ustalanie kryteriów wyboru teorii lepszych, bardziej trafnych (wybór teorii np. bardziej udowodnionej empirycznie)
5.alternatywa dogmatyzmu (ta i tylko ta teoria, a dlaczego?-dlaczego nie) ? eklektyzmu (2 znaczenia ? wybieranie z różnych teorii interesujących nas fragmentów i tworzenie z nich swojej, własnej teorii lub ustosunkowanie się do teorii ale nie ocenia i nie tworzy własnej)
6.poszukiwanie nowego paradygmatu, czyli próba poznania obszaru ?zdefiniowanej ignorancji? (wskazanie w teorii tego, czego żadna z teorii nie wyjaśnia a co powinno być wyjaśnione, aby poznać określony fragment rzeczywistości
7.orientacja na metateorię i orientacja na metadyskurs

T: Metateoria, metadyskurs we współczesnej teorii wychowania

1.Co to jest metateoria i co obejmuje jej krytyka?

Metateoria ? jest to teoria, która wg Turnerów przedstawia wysiłek w zakresie uporządkowania wielości teorii poprzez:
ich analizę
określenie założeń epistemologicznych i ontologicznych
próbę utworzenia ogólnego zbioru przesłanek dla wszelkiej teorii.
Próbę wypracowania metateorii teorii wychowania podjął Stanisław Palka. Wg niego ta metateoria teorii wychowania powinna:
poddać analizie istniejące teorie wychowania
odkryć i usystematyzować prawidłowości dotyczące wychowania nie tylko w wymiarze krajowym ale też ogólnoludzkim
powinna analizować i porządkować dorobek teoretyków wychowania zorientowanych praktycznie
projektować kierunki głównych badań nad wychowaniem
wyrażać stanowisko teoretyków (pedagogów) wychowania w ważnych kwestiach społecznych
być niezależna od doraźnych sytuacji światopoglądowych, ideologicznych, kulturowych.
W krytyce metateorii warto zauważyć, że:
każda teoria wychowania opiera się na innych przesłankach ontologicznych i nie dysponujemy dziś taką teorią, do której te różne przesłanki dałyby się sprowadzić
każdą z teorii wychowania można odnieść do rzeczywistości i nie dysponujemy dziś kryterium oceny, która z nich pełniej tę rzeczywistość wyjaśnia i której sposób wyjaśnienia wartoby przyjąć
nie ma teorii w ogóle tzn. bo każda teoria jest uwikłana czasowo, przestrzennie czyli kontekstualnie
każda teoria dysponuje swoistą terminologią a zatem stworzenie teorii, w której dałoby się pogodzić te wszystkie pojęcia jest niemożliwe.

2.Co to jest metadyskurs i jakie są modele podejścia badawczego w jego obszarze?

Metadyskurs to otwarcie na wielość teorii na zdecentrowany ich świat (nie ma w centrum żadnej teorii wszystkie są równoważne), to nie odrzucanie żadnej teorii dziś, bowiem jutro może stanowić ona przełom w dziejach ludzkości.
3 modele podejścia badawczego:
rekonstrukcja pozytywna ?niczego nie odrzucać , niczego nie negować , starać się zrozumieć, nie pozbawia nas krytycznego myślenia. To otwieranie się na nowe teorie, na nowe znaczenia, na nowe sposoby doświadczania świata i przyjmowanie założenia, że nie ma konieczności wykluczania żadnej z nich.
rekonstrukcja hermeneutyczna - w której chodzi nie tylko o reprodukcję danej teorii wychowania, ale chodzi tu przede wszystkim o rekonstrukcję. Badacz streszcza daną teorię, opisuje ją, opisuje język danej teorii, wzbogacając daną teorię o własną podmiotowość. Badacz stara się zrozumieć teorię.
badania porównawcze ? w których dokonuje się porównania różnych teorii, koncepcji, refleksji dotyczących wychowania i podejmuje się próbę ich uporządkowania wg wyraźnie określonych kryteriów (do porównania nadają się tylko te teorie które mają jakąś wspólną płaszczyznę)

T: Orientacje badawcze w teoriach wychowania

1.Jakie orientacje badawcze można wyodrębnić w teoriach wychowania ? kto je reprezentuje, na czym się koncentrują, jakie są zadania teorii wychowania w ich perspektywie, jakie są pojęcia podstawowe którymi się posługują, jak rozumieją istotę wychowania?

Są 4 orientacje:
1.orientacja socjologiczna:
reprezentanci: Znaniecki, Mysłakowski, Miller
koncentracja na teorii społeczeństwa wychowującego
zadania teorii wych. w ich perspektywie: badanie przebiegu i warunków procesu wychowania oraz jego wyników a także gromadzenie i uogólnianie wiedzy o tym procesie
podstawowe pojęcia: wychowanie, środowisko wychowawcze, stosunek wychowawczy, samowychowanie, proces wychowania
wychowanie to działalność społeczna o funkcji adaptacyjnej, uwikłana w społeczne warunki życia jednostki, w bieg historii, kultury; wychowanie to interwencja w dialektyczny stosunek człowieka i świata
2.orientacja psychologiczna:
reprezentanci: Zaborowski, Łobocki, Konarzewski
koncentracja na psychologicznych koncepcjach człowieka, jego osobowości, zachowaniach, charakterze
zadania teorii wych. w ich perspektywie: opis i klasyfikacja zjawisk wychowawczych oraz formułowanie dyrektyw praktycznych dotyczących przebiegu wychowania; konfrontowanie różnych teorii i formułowanie nowych problemów badawczych
podstawowe pojęcia: wychowanie, osobowość wychowanka, sytuacja wychowawcza, metody wychowania, skuteczność wychowania
wychowanie to proces kształtujący osobowości dziecka, jego rozwoju ze względu na określone cele i wartości; to celowa działalność w której jeden człowiek stara się zmienić zachowanie innego przebiegająca we wspólnej sytuacji symbolicznej
3.orientacje normatywne:
orientacja normatywno-ideologiczna:
reprezentanci: Krawczyk, Muszyński
koncentracja na ideologii socjalistycznej i jej normatywnych założeniach
zadania teorii wych. w ich perspektywie: określanie ideału i celu wychowania oraz dostarczanie wiedzy na temat sposobów ich realizacji; badanie procesów wychowawczych i stawianie diagnoz
podstawowe pojęcia: wychowanie, samowychowanie, ideał wychowania, proces wychowania, skuteczność wychowania
wychowanie to świadoma działalność jednych osób zmierzająca do wywołania poprzez interakcje społeczne trwałych zmian w osobowości innych osób
orientacja normatywno-filozoficzna:
reprezentanci: Kunowski, Cichoń, Kotłowski
koncentracja na filozoficznych założeniach wychowania (antropologia filozoficzna i aksjologia)
zadania teorii wych. w ich perspektywie: formułowanie norm dla działalności wychowawczej i modeli osobowościowych; ustalanie sposobów ich osiągania i diagnozowanie stanu działalności wychowawczej
podstawowe pojęcia: wychowanie, proces wychowania, sytuacja wychowawcza, samowychowanie, akt pedagogiczny, oddziaływanie wychowawcze
wychowanie to działalność która ma na celu rozwój osobowości dziecka poprzez włączenie w służbę uznanych przez społeczeństwo wartości
4.orientacja eklektyczna:
reprezentanci: Górniewicz, Petrykowski, Kukołowicz, Kubiak-Szymborska, Zając, Kopiec, de Tchorzewski
koncentracja na różnych źródłach wiedzy o wychowaniu bez ich wartościowania oraz wskazywanie różnorodności dorobku na temat wychowania
zadania teorii wych. w ich perspektywie: pobudzanie refleksji metateoretycznej i dyskursywnego myślenia o wychowaniu; ukazywanie stanu debaty (diagnoze) nad teorią wychowania i wychowaniem
podstawowe pojęcia: wychowanie podmiotowe, metateoria, metadyskurs, podmiotowość, dewiacyjność , rozumiejący wgląd w wychowanie
wychowanie to wspieranie, wspomaganie, wprowadzanie w życie wartościowe, pomoc w gromadzeniu społecznego doświadczenia, relacja dwupodmiotowa

T: Kontrowersje wokół wychowania jako zjawiska społecznego

1.Co oznacza wychowanie jako zjawisko społeczne i jakie są jego właściwości?

Wychowanie jako zjawisko społeczne ? jego właściwości:
występuje tylko w zbiorowości ludzkiej (jeżeli wychowanie jest działalnością świadomą)
wychowanie jest funkcją życia społecznego bo bez względu na stan i poziom świadomości wychowawczej ludzi i bez względu na stan praktyki społecznej przenika codzienne życie każdego z nas
jest zjawiskiem społecznym, którego cechą konstytutywną jest relacja międzyludzka
jest faktem społecznym i tak jak każdy inny fakt jest niepowtarzalne zarówno w sensie podejmowanych działań jak i wytworów tych działań
podlega sytuacjom konfliktowym i kryzysowym
jest procesem współdziałania, współpracy, partnerstwa ale także gry, rywalizacji i niejednokrotnie walki
rozgrywa się przede wszystkim w sferze psychiki jednostek ale skutki tych procesów obserwujemy w strukturach społecznych
zmienia miejsce jednostek w strukturach społecznych w wymiarze wertykalnym (pionowym) lub (i) horyzontalnym
ma tak jak i inne zjawiska i procesy społeczne swojego nosiciela i kogoś kogo dotyczy
towarzyszy człowiekowi w całym jego życiu
zmienia organizację zbiorowości (buduje nowy system orientacji, dążeń życiowych).

2.Czego dotyczą kontrowersje w rozważaniach o wychowaniu jako zjawisku społecznym?

Kontrowersje dotyczą 4 obszarów:
powstawania i istnienia wychowania jako zjawiska
Czy wychowanie jest zjawiskiem autonomicznym czy też fakty i zjawiska wychowawcze mają charakter wzbudzony (wtórny)?
Wychowanie rodzi się na podłożu potrzeb i dążeń życiowych ludzi oraz na podłożu zmian o charakterze ekonomicznym, politycznym, kulturowym.
struktury wychowania
Czy struktura wychowania sprowadza się do relacji między 2 podmiotami czy też jest wielopodmiotowa?
Czy wychowanie jest jedno czy wielo systemowe?
Czy wychowanie jest jedno czy wielo procesowe?
Wychowanie jest wielopodmiotowe i nie jest zjawiskiem jednoprocesowym (jest wieloprocesowe)
przebiegu wychowania
Czy przebieg wychowania jest tylko prawidłowy czy też zawiera w sobie nieprawidłowości?
Wychowanie przebiega prawidłowo ale też nieprawidłowo (dewiacyjność wychowania)
Nieprawidłowości wychowania (pseudowychowanie czyli co udaje wychowanie a w gruncie rzeczy nim nie jest i do tego próbuje wykazać że stanowi działalność wychowawczą ? faryzeusze wychowania albo umniejszacze wychowania). W pseudowychowaniu: wychowanie fikcyjne, nieadekwatne, wyobcowane, zawładające (Jacek Filek)
Alienacja wychowania, totalizm wychowawczy, schizoidalność wychowawcza (dwulicowość wych.), wychowanie przestępcze, wychowanie toksyczne.
zmiany społecznej jako skutku wychowania
Czy wychowanie jest bezpośrednim czy pośrednim sprawcą zmiany społecznej?
Rys. wychowanie a zmiana społeczna

3.Czy jest możliwa płaszczyzna porozumienia w poglądach o wychowaniu i co obejmuje subobszar zgodności?

Płaszczyzna porozumienia jest możliwa.
Autorzy są zgodni w kwestiach następujących:
poszukiwanie inspiracji w podobnych obszarach teorii, koncepcji i refleksji
umiejscowienie wychowania w przestrzeni rzeczywistości społecznej
uznanie potrzeby/konieczności wychowania, ale zachowują różnorodność argumentacji
uzasadnianie potrzeby wychowania troską o człowieka, jego rozwój i przyszłość w powiązaniu z troską o ?świat życia? człowieka
podejmowanie prób określenia (zdefiniowania, wyjaśnienia) istoty wychowania przy równoczesnym artykułowaniu ?skazania? tych prób na niepowodzenie
uznanie wychowania jako faktu/bytu/działalności ludzkiej
podejmowanie prób pogodzenia w ujęciu istoty wychowania trzech wymiarów:
a)ingerencji zewnętrznej jednego człowieka w rozwój, życie i działania drugiego człowieka
b)prawa człowieka do autonomii
c)z istnieniem przymusu enkulturacyjnego
?dookreślanie? istoty wychowania przez wskazywanie jego przeciwieństw

4.Czy jest możliwy konstruktywny spór (dialog) wokół wychowania i co mógłby on obejmować?

Dialog (konstruktywny spór) ? to pewna formuła myślenia o wychowaniu, któremu to myśleniu towarzyszy świadomość różnorodności sposobów i perspektyw ujmowania wychowania, poszanowanie dla tej różnorodności wraz z otwartością na odkrywanie, poznawanie i rozumienie zarówno tego, co wspólne i podzielane przez innych jak i odmiennych racji oraz stanowisk.
Subobszar różnic:
1.źródło inspiracji:
nurty filozoficzne np. postmodernizm
nurty psychologiczne np. psychologia humanistyczna, behawioralna
nurty socjologiczne np. symboliczny interakcjonizm Blumera i Maeda
ideologie społeczne/edukacyjne/wychowania np. weoliberalizm, ideologia romantyzmu, pragmatyzmu
2.koncepcje bytu społecznego ? wychowanie jest czynnikiem i narzędziem ewolucji i pomocą w harmonizowaniu rozwoju jednostki
indywidualizm i liberalizm ? trzeba wyrzec się w wychowaniu kierowania i narzucania na rzecz wspomagania swobodnego, wszechstronnego rozwoju dziecka
socjologizm ? wychowanie to uspołecznianie młodego pokolenia
materializm historyczny ? wychowanie to zmienianie człowieka poprzez intencjonalne oddziaływania
humanistyczne koncepcje rzeczywistości ? wychowanie to interakcyjny przekaz międzygeneracyjny
3.jedni bezwarunkowo stwierdzają tak
drudzy wychowanie jest konieczne ale np. tylko jako bycie z wychowankiem
zorientowani pragmatycznie (wychowanie mimo wszystko jako sposób radzenia sobie w sytuacji narastających zjawisk patologii społecznej obejmujących coraz to młodsze osoby), przekazywanie teraźniejszej generacji tych zasad wiedzy, wartości, norm, które zostały zebrane w przeszłości ? transmisji kulturowych
4.typy racjonalności np. adaptacja (wychowanie kształtuje wychowanków wg pożądanych wzorów aby doskonalić świat); emancypacyjna (jest czynnikiem sprawczym zmiany człowieka i świata poprzez uwalnianie od istniejących ram i ograniczeń
5.wyzwania współczesności: informacyjnej, globalizacyjnej, ekologicznej (wychowanie jest konieczne, ponieważ dzięki niemu możemy przedłużyć przyszłość człowieka na ziemi, rozpoznawać przyszłość i nauczyć go szanować to, co inne i tego kto inny)
6. różnorodność argumentacji:
antroposocjogeocentryczna (zorientowana na ?dobro człowieka?, ?interes społeczny? oraz ?dobro świata życia człowieka?, np. wychowanie jako istotny czynnik przyspieszający rozwój-brak wychowania jest zaprzepaszczeniem szans życiowych
współczesne ideologie wychowania np. ideologia romantyczna
7.przyczyny trudności w zdefiniowaniu wychowania np. Sobczak (?wychowanie jest służbą którą człowiek pełni wobec człowieka?)
8.alternatywne koncepcje wychowania

T: Wychowanie alternatywne

1.Jakie są właściwości rozwiązań alternatywnych?

Właściwości alternatywnych rozwiązań:
opozycja w stosunku do rozwiązań istniejących
posiadanie własnego systemu krytyki
bazowanie na pluralizmie, tolerancji i otwartości na nowości a przede wszystkim na demokracji
niezależna od różnych uwarunkowań geneza
pozostawanie rozwiązywaniem śladowym, marginalnym a nie powszechnym
odwoływanie się w nich do bezinteresowności, dialogu, prawa do samorealizacji, wolności i wyobraźni
radykalność oferowanych przemian
występowanie w obronie osób naznaczonych społecznie

2.Jak jest określane wychowanie alternatywne?

To rodzaj wychowania odwołującego się do przesłanek, zasad, form czy treści odmiennych od tych do których odwołuje się wychowanie obyczajowo lub instytucjonalnie uprawomocnione w danym społeczeństwie.

3.Jakie są przykładowe alternatywne (koncepcje, orientacje, sposoby myślenia) w wychowaniu?

Koncepcje alternatywne:
1.wychowanie jako pomoc ? nie powinno mieć charakteru zewnętrznej ingerencji lecz jako pomoc w przekazie społecznego doświadczenia
2.orientacja naturalistyczna (wychowanie to ?bycie z wychowankiem? w jego problemach i wysiłkach, dostrzeganie w nim osoby niepowtarzalnej, która ma prawo do swobody i wolności ale równocześnie potrzebuje wsparcia, troski i opieki);
3.koncepcja legitymistyczna ? czynności wychowawcze nie są w pełni uprawnione bowiem jako zewnętrzne ingerencje wkraczają w sferę praw i wolności jednostki ale ich zniesienie byłoby nie respektowaniem prawa do opieki, troski, wsparcia; ta orientacja upomina się o prawa człowieka do edukacji i w edukacji
4.orientacja wychowania w perspektywie komuniriańskiej ? pryzmat wspólnoty nad jednostką, przyjmuje się w wychowaniu tezę iż to wspólnota tworzy jednostkę umożliwiając jej zaistnienie i samookreślenie się w obrębie tradycji a także ujawnienie się na forum publicznym i wychowanie ma jednostce umożliwić wprowadzenie w tę tradycję w celu ?jej rozjaśnienia i odnawiania?
5.orientacja emancypacyjna
Emancypacja to wyzwolenie od despotyzmu, nieuzasadnionych stosunków władzy, od przymusu i przemocy, od irracjonalizmu i głupoty oraz walka o samostanowienie, równouprawnienie, współdecydowanie, samorządność, racjonalizm i mądrość.
Pomysłodawca pedagogiki emancypacyjnej to Brazylijczyk P. Freire- ?pedagogika uciśnionych?
Na czym buduje opozycję ped. emancypacyjna? ? na kwestionowaniu społecznych funkcji wychowania (emancypacja ma być czymś co oznacza wyzwolenie i walkę o ...)
Jak jest rozumiane wychowanie w duchu emancypacji? ? wychowanie wolne od przemocy i przymusu, wzmacniające siłę własnego ?ja?; wychowanie to podkreślanie wolności ku doświadczaniu samego siebie, wspieraniu, samoregulacji.
Podstawą wychowania emancypacyjnego powinny być:
postawa autentycznej miłości wobec ludzi
zniesienie społecznego dystansu w relacjach wychowawczych, co umożliwi podejmowanie dialogu
wzajemna wymiana ról wychowawczych i obustronne dążenie do humanizacji wzajemnych interakcji
doświadczanie świata a nie uczenie się o nim i racjonalne rozpoznawanie barier samodzielnego działania
Na gruncie polskim pedagogika emancypacyjna Maria Czerepaniak-Walczak ? ?Miedzy dostosowaniem a zmianą...? rok 1995
3 płaszczyzny związków między wychowaniem a emancypacją:
emancypacja wychowania, czyli uwalnianie wychowania od nacisków ekonomicznych, politycznych, ideologicznych a także stworzenie wychowankowi możliwości formułowania krytycznych twierdzeń, odwoływać się do nowych procedur, poszukiwania nowych paradygmatów
wychowanie do emancypacji, czyli tworzenie warunków do tworzenia u ludzi takich dyspozycji osobowościowych (godność, odwaga) i takich kompetencji umiejętnościowo-sprawnościowych, które czynią ich zdolnymi do uwalniania się od zależności i ograniczeń
emancypacja poprzez wychowanie, emancypacja to specyficzny cel który wyznacza treści i formy wychowania; wychowanie staje się środkiem uczenia się człowieka ?bycia wolnym?, uświadamianiem sobie zakresu ryzyka związanego z ?byciem wolnym?
Co krytykuje się w orientacji emancypacyjnej?:
utopijno-ideologiczny optymizm, tzn. że przedstawiciele wierzą że człowieka można od czegoś uwolnić raz na zawsze
upolitycznienie wychowania
krytykuje się za brak kryteriów i granic emancypacji człowieka
myślenie życzeniowe np. autentyczna miłość
hermetyczny język i niezrozumiałe treści
nadmierna koncentracja na spontanicznym działaniu i pozostawianie wychowankowi nadmiernej swobody
eliminowanie z doświadczeń wychowanków rywalizacji i motywacji do sukcesów grozi to redukowaniem szans na sukces
lęk przed stosowaniem metod dyscyplinujących w wychowaniu może spowodować wyeliminowanie jakiejkolwiek interwencji wychowawczej

T: Teoria wychowania w perspektywie paradygmatu podmiotowości

1.Co oznacza kategoria podmiotowości w ujęciu różnych dyscyplin naukowych?

W perspektywie filozoficznej:
podmiotowość to przeciwieństwo reifikacji, czyli urzeczowienia
podmiotowość to sprzeciw wobec determinizmu i fatalizmu
podmiotowość to idea albo postulat
podmiotowość to wartość
podmiotowość to wiara w moc poznawczą i sprawczą rozumu ludzkiego
W perspektywie socjologicznej:
podmiotowość to aktywny wpływ jednostek na kształt i strukturę grup społecznych
podmiotowość to podatność struktur społecznych na tego rodzaju wpływy
jednostka ? grupa społeczna
podmiotowość jednostkowa ? podmiotowość integratywna lub kolektywna
(osoba, rodzina, naród) (musi być równowaga między tymi podmiotowościami)
W perspektywie psychologicznej:
podmiotowość oznacza cechę, właściwość która utożsamiana jest z takimi właściwościami jak odrębność, niepowtarzalność, indywidualność, subiektywność
(?stanie ? na ? przeciw ?świata?) ? świadomość swojej indywidualności
(?bycie ?w-świecie?) - świadomość odnalezienia swego miejsca w świecie
W perspektywie pedagogicznej:
podmiotowość jako typ relacji wychowawczej lub typ interakcji wychowawczej
podmiotowość jako typ wychowania (wychowanie podmiotowe)
podmiotowość oznacza wartość edukacyjną
podmiotowość oznacza cel wychowania i ofertę rozwojową
podmiotowość oznacza czynnik i warunek rozwoju
podmiotowość oznacza efekt oddziaływań edukacyjnych czy wychowawczych

2.Kto to jest podmiot i co różni podmiotowy standard waluacji od przedmiotowego?

W ujęciu filozofii:
skrajni determiniści ? żaden człowiek w żadnym wymiarze nie jest podmiotem ponieważ jest zdeterminowany przez inne różne byty
każdy człowiek w każdym wymiarze jest podmiotem a jego podmiotowość jest symbolizowana wolną wolą (indeterminiści)
umiarkowani determiniści ? człowiek może być podmiotem pod warunkiem że na własnym indywidualnym bycie ludzkim nadbuduje status podmiotowości
W ujęciu socjologii ? podmiot to ktoś kto:
pełni określoną rolę społeczną
kieruje swoimi stanami psychicznymi i swoją aktywnością
ma wpływ na zdarzenia
pozostaje w stałym procesie samodoskonalenia
stale rozszerza zakres swojej podmiotowości
umożliwia bycie podmiotem drugiemu człowiekowi
W ujęciu psychologii ? każdy z nas musi być podmiotem (Obuchowski)

Status przedmiotowy
Status podmiotowy

1.człowiek spostrzega siebie jako jednostkę spełniającą kryteria przypisanej jej roli
2.człowiek spostrzega cele własne jako zgodne ze swoimi zobowiązaniami
3.człowiek spostrzega świat wokół jako obszar w którym czyni to co do niego należy

1.człowiek spostrzega siebie jako źródło swojego postępowania
2.człowiek spostrzega cele własne jako zgodne ze swoimi intencjami
3.człowiek spostrzega świat wokół jako szansę swoich możliwości

W ujęciu pedagogiki ? podmiotem jest ktoś kto na indywidualnym bycie ludzkim nadbudował status podmiotowy (umiarkowany determinizm) .
Założenia:
podmiotowość nie jest stanem przyrodzonym i koniecznym do bycia człowiekiem indywidualnym, z nią się człowiek nie rodzi w gotowej postaci ale nabywa ją , utrzymuje lecz także i traci
status podmiotowości jest przez jednostkę nadbudowywany na jej indywidualnym bycie ludzkim, jest to zawsze związane z rozwojem samodzielności, niezależności i autonomii bytowej
autonomia bytowa oznacza że człowiek czy jednostka wykształciła w swym wnętrzu ośrodek dyspozycji wyboru i decyzji (sfera świadomości) oraz uruchamia bariery ochronne przed zewnętrznymi zakłóceniami działania tego ośrodka
odkrywanie podmiotowości wzrasta wprost proporcjonalnie do realnych możliwości oddziaływania na rzeczywistość. Te zaś rozszerzają się w miarę rozbudowywania doświadczeń

3.Czym jest status podmiotowy człowieka i jaka jest jego struktura?

Status podmiotowy ? jest to status bytowy możliwy do uzyskania przez człowieka w toku jego rozwoju, który współtworzą :
własne preferencje w rozumieniu posiadania wartości uświadamianych przez jednostkę w oparciu o które tworzy ona cele, wizje przyszłości i programy działania
aktywność sprawcza czyli działania człowieka zgodne z własnymi preferencjami i uwzględniające dobro nie tylko własne ale też i innych
gotowość do ponoszenia konsekwencji własnego sprawstwa połączona z faktyczną odpowiedzialnością za dokonywane wybory, podejmowane decyzje i czyny
przeświadczenie o sobie jako świadomym, odpowiedzialnym sprawcy czynów, o własnym sprawstwie i własnych zdolnościach kreowania siebie, świata i wzajemnych relacji (ja ? świat)

4.Czym charakteryzuje się status nie ? podmiotowy?

Status nie ? podmiotowy gdy:
1.w wymiarze własnych preferencji pojawia się ukierunkowanie na cudze preferencje np.:
wskutek trudności z określeniem tego co własne
wskutek przymuszania mającego związek z psychologicznym prawem jedności umysłowej tłumów opisanym przez Le Bona
oczekiwania na gratyfikacje
uruchamiania mechanizmu pseudosamorealizacyjnego towarzyszącego czasami podporządkowaniu się jednostki jakiemuś autorytetowi (Sartre)
działania autorytetu deontycznego ? przełożony ? podwładny (deontologia to nauka o powinnościach)
2.w wymiarze aktywności sprawczej pojawia się aktywność niesprawcza wskutek:
postrzegania siebie w kategorii sprawca- pionek-de Charms ? teoria sprawca ?pionek ?jako pionek nie mający wpływu na to co się dzieje, zdeterminowany zewnętrznie
ograniczenia swobody wyboru działań lub pozbawienie człowieka tej swobody
iluzji kontroli
niedostatków w zakresie kompetencji do działania
3.w wymiarze gotowości do ponoszenia konsekwencji własnego sprawstwa ? brak tej gotowości spowodowany:
niedojrzałością moralną do podejmowania umów z ludźmi ? Kwieciński, Michalik
niedorastaniem do ról i sytuacji
zafałszowanym obrazem siebie jako kogoś doskonałego
brakiem jasno sprecyzowanych kryteriów i reguł postępowania
nadmiarem wolności i nieumiejętnością jej zagospodarowania
4.w układzie subiektywnych przeświadczeń obserwujemy nieadekwatność przeświadczeń do realnych przejawów własnego sprawstwa i gotowości do ponoszenia konsekwencji czyli rozbieżność pomiędzy ?ja? realnym i ?ja? idealnym

5.Co jest istotą wychowania podmiotowego/ku podmiotowości i czego dotyczy krytyka tegoż wychowania?

Wychowanie podmiotowe (wg Gurycka):
tworzenie warunków do takiej aktywności wychowanka, która jest motywowana wewnętrznie i podejmowana zgodnie ze standardami, celami i wartościami własnymi. Wychowanie podmiotowe to inaczej relacja dwupodmiotowa, którą charakteryzują:
1.bezwarunkowość akceptacji wychowanka przez wychowawcę
2.obdarzanie go szacunkiem i zaufaniem
3.równoprawność i równowartość podmiotów
4.partnerstwo
5.możliwość wyboru przez wychowanka w danej sytuacji aktywności która jest zgodna z jego wartościami, standardami, celami
6.gotowość do podejmowania zadań przez wychowanka związanych z jego rozwojem

Celem tak rozumianego wychowania podmiotowego jest rozwijanie orientacji podmiotowej i poczucia podmiotowości wychowanków.

Wychowanie ku podmiotowości ? jest to relacja zachodząca między ludźmi, którzy obdarzają się nawzajem szacunkiem i zaufaniem i którzy otwierają się na siebie, pobudzają do aktywności, która z kolei jest podstawą budowania podmiotowości czyli budowania orientacji podmiotowej, poczucia podmiotowego i budowania podmiotowej tożsamości.

Krytyka wychowania podmiotowego (wg Witkowskiego):
podmiotowość oznacza relację o dużym ładunku emocjonalnym co może zakłócić rzeczową ocenę osoby i jej wyników
w wychowaniu podmiotowym nadmierna koncentracja i gloryfikacja idei autentyczności, ekspresji i spontaniczności pozostaje w jawnej sprzeczności z występującymi w relacjach międzyludzkich: przymusem, nakazem, koniecznością, władzą, podporządkowaniem
podmiotowość zakłada bycie dobrym wychowankiem a rzeczywistość jest inna tzn. pojawia się tendencja do minimalizacji wysiłku, kultywowanie własnej przeciętności, wrastanie w grupę i nie wychylanie się
to nie rozumienie iż młodzież uznaje świat dorosłych za ?wstrętny, odpychający, pełen głupoty i dwulicowości, zasługujący na dystans i pogardę?
to nie rozumienie iż młodzież uporczywie trzyma się prawa do nieodpowiedzialności, że chce dorastać sama, szukać, błądzić, popełniać błędy
to nie rozumienie że dla młodzieży jest charakterystyczny paradoks metabolizmu czyli aktywność i pasywność równocześnie
lansowanie postawy aktywnej, ekspansywnej, zawłaszczającej świat pozostaje w sprzeczności z rzeczywistym uwikłaniem jednostek lokalnie i epizodycznie
odrzucanie autorytetów (?) jako blokady rozwojowej jest z natury rzeczy błędne gdyż człowiek młody chce wybierać i czerpać z doświadczeń innych.

6.Jakie są cele wychowania ku podmiotowości?

Cele wychowania (oferta rozwojowa) wychowania ku podmiotowości:
1.orientacja podmiotowa
orientacja to zdolność odczytywania sygnałów z otoczenia i właściwego nań reagowania np. orientacja w terenie
orientacja podmiotowa jest to nastawienie na aktywność sprawczą którego elementami składowymi są: generatywność (to zdolność człowieka do wychodzenia poza pewne schematy myślenia i działania inaczej twórczość, kreatywność, innowacyjność), optymizm (nastawienie na zdarzenia pozytywne), zaufanie do siebie (wiara we własne siły), selektywność (zdolność człowieka do dokonywania wyborów w świecie informacji, zdarzeń, ludzi w oparciu o czytelne kryteria), przyczynowość ( to zdolność człowieka do określania związków przyczynowo-skutkowych między zjawiskami, faktami a zwłaszcza między własną aktywnością a jej następstwami)
2.rozwijanie poczucia podmiotowości
poczucie podmiotowości to subiektywne przekonanie albo przeświadczenie o tym że:
mamy moc sprawczą czyli jesteśmy przyczyną bądź współprzyczyną
że nasze decyzje i nasze czyny są zgodne z naszymi własnymi preferencjami
że jesteśmy gotowi za te czyny, decyzje ponieść odpowiedzialność
3.rozwijanie podmiotowej tożsamości
podmiotowa tożsamość:
tożsamość naturalna = świadomość nieidentyczności swego ciała i otoczenia, przy równoczesnym braku umiejętności rozpoznawania różnic między środowiskiem społecznym i naturalnym
tożsamość roli (konwencjonalna) ?związana ze stopniowym wrastaniem w otoczenie społeczne i pełnieniem w nim określonych ról
tożsamość ?ja?, (ego), (?prawdziwa tożsamość?) ?struktura świadomości moralnej uzyskuje autonomię i niezależność wobec dotychczas uznawanych norm, koncentrując się na ich indywidualnych wyborach ale także wyborach wartości
Podmiotowa tożsamość ? względnie trwały konstrukt odniesień i nastawień człowieka do siebie samego jako aktywnego, odpowiedzialnego sprawcy własnych czynów, kreującego siebie i otaczającą rzeczywistość na poziomie wyższym od dotychczasowego. 3 jej warstwy:
warstwa aktywności poznawczej
warstwa aktywności aksjologicznej
warstwa aktywności sprawczej