Wiedza o historii języka polskiego - konwersatorium - Anetta Ceglińska-Gajda

Temat: Staropolskie początki ortografii

• Walczak B.: rozdz. 3 Przyjęcie chrześcijaństwa, rozdz. 8 Początki i rozwój pisowni polskiej

• Klemensiewicz Z.: rozdz. Staropolskie początki ortografii

Przyjęcie alfabetu łacińskiego zw. było z przyjęciem religii chrześcijańskiej;

alfabet łaciński: a, b, c (czyt. k), d, e, f, g, h, i, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, x

dyftongi (dwuznaki): oe, ae; k, dz (F), y

W alfabecie łacińskim brak jest dźwięków z j. pol.:

• oznaczeń głosek miękkich (ć, ś, ź - głoski ciszące, środkowojęzykowe)

• oznaczeń głosek nosowych (ą, ę)

• cz, sz, ż (F) - głoski szumiące, dziąsłowe

• dz, c - głoski syczące, zwartoszczelinowe, ł

• w, j

Podczas powstawania pierwszych polskich tekstów pisanych problem nie dot. tylko ortografii, czyli zapisu, ale także:

• rozwój i zmiany języka - system fonologiczny polszczyzny podlegał istotnym zmianom

• polszczyzna była zróżnicowana regionalnie (cechy dialektalne), np.

chwała // fała

śrzoda // środa

wężowi // wężewi

kupiec // kupc

jabłko // jebłko

bać się // bojać się

mię, cię, się // mnie, cie, sie

Twórcami pierwszych tekstów nierzadko byli cudzoziemcy. W okresie staropolskim nie można mówić o ortografii ze wzgl na brak normy ogólnej dla całego kraju. Mówimy o adaptacji alfabetu, grafii = zapisu.

Etapy rozwoju polskiej ortografii

I. etap pisowni prostej, niezłożonej

• użycie jednego znaku dla kilku różnych głosek, np.

Bulla gnieźnieńska

s - s sluga

- ś costol (kościół)

- sz (F) Calis (Kalisz)

• brak użycia dwuznaków

• brak oznaczenia miękkości

• głoski nosowe tylko w bulli gnieźnieńskiej, np: Gamba (Gęba); w innych tekstach o o-rogate, o z wypustkami, o przekreślone

zabytki: Bulla gnieźnieńska, Kazania Świętokrzyskie

"day ut ja pobrusa a ti poziwai" - z Księgi henrykowskiej

II. etap pisowni złożonej

• połączenie znaków łacińskich

• w większości tekstów występuje grafia mieszana: prosta i złożona pisownia

1^o Psałterz Florjański

• stosowanie dwuznaków bez oznaczeń miękkości

• nadal pisownia prosta

• brak oznaczeń głosek nosowych, jeden znak dla dwóch głosek nosowych, np. bodo

2^o Psałterz Puławski, Biblia Królowej Zofii, Żywot św. Błażeja

• dwuznaki, np. bodz

• miękkość, np. zyemye

• rozróżnienie dwóch nosówek (o = ą, ę = ę)

III. etap stworzenia pisowni diakrytycznej