UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY:

• synonimy: parasympatyczny, cholinergiczny,

• podukład autonomicznego UN,

• dominuje w spoczynku, odnowie, umożliwia regenerację i gromadzenie energii,

• działa antagonistycznie do układu współczulnego,

• nie reaguje jako całość, lecz aktywuje te funkcje, które są niezbędne w danym czasie.

EFEKTY POBUDZENIA CHOLINERGICZNEGO:

Serce	Zwolnienie rytmu serca, zmniejszenie siły skurcz
Układ oddechowy	Skurcz oskrzeli, Wzmożone wydzielanie w gruczołach śluzowych
Układ pokarmowy	Wzmożone wydzielanie soków trawiennych, Przyspieszona perystaltyka
Układ moczowy	Skurcz mięśni ściany pęcherza moczowego, Zwiotczenie zwieracza pęcherza
Oko	Zwężenie źrenicy, zmniejszenie ciśnienia płynu śródgałkowego
Skóra	Wzmożone wydzielanie potu
Układ krążenia	Rozszerzenie naczyń krwionośnych, Obniżenie ciśnienia krwi

TRANSMISJA SYNAPTYCZNA W PRZYWSPÓŁCZULNYM UKŁADZIE NERWOWYM

ACETYLOCHOLINA:

• ACh jest syntetyzowana w zakończeniach nerwowych z choliny przy udziale acetylotransferazy choliny.

• W zakończeniach nerwowych występuje acetylocholinoesteraza, która rozkłada Ach.

• Proces syntezy i rozkładu ACh zachodzi ciągle.

RECEPTORY CHOLINERGICZNE:

• Przekaźnictwo w zwojach UW i UPS odbywa się z udziałem ACh, głównie przez receptory nikotynowe.

PODZIAŁ RECEPTORÓW UKŁĄDU PRZYWSPÓŁCZULNEGO

• Rozróżnia się dwa typy receptorów cholinergicznych: muskarynowe i nikotynowe. Nazwa ich związana jest z wybiórczym pobudzaniem odpowiednio przez muskarynę i nikotyną. Ach pobudza oba receptory, dzięki możliwości przybierania różnych form konformacyjnych.

• Receptory nikotynowe (N) – są wbudowane w błonę komórki zwoju autonomicznego.

• Muskarynowe (M) – występują w synapsach obwodowych zakończeń przywspółczulnych, są one wbudowane w błonę komórki efektorowej.

LEKI POBUDZAJĄCE UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY (PARASYMPATYKOMIMETYKI, CHOLINOMIMETYKI):

• leki działające bezpośrednio przez pobudzanie receptorów cholinergicznych

  • estry choliny: acetylocholina, metacholina, betanechol, karbachol,

  • alkaloidy: pilokarpina

• leki działające pośrednio przez hamowanie działania cholinoesterazy (inhibitory acetylocholinoesterazy)

  • odwracalne – fizostygmina, neostygmina, pirydostygmina, distygmina;

    • konkurują z ACh o wiązanie z acetylocholinoesterazą.

  • nieodwracalne- insekcydy, fungicydy, herbicydy (organiczne estry kwasu ortofosforowego

    • nie stosowane jako leki (mają silne właściwości toksyczne)

LEKI DZIAŁAJĄCE BEZPOŚREDNIO PRZEZ POBUDZENIE RECEPTORÓW CHOLINERGICZNYCH:

• Metacholina, Betanechol i Karbachol – wszystkie są agonistami rec. M (karbachol – również N). Działają dłużej od Ach oraz są odporne na działanie acetylocholinoesterazy i enzymów trawiennych PP.

• METACHOLINA

  • Działa na układ krążenia dłużej niż Ach – stosowana w stanach skurczowych obwodowych naczyń krwionośnych.

• KARBACHOL (Miastot ) i BETANECHOL

  • Działają przede wszystkim na PP, nasilając jego perystaltykę.

  • Zastosowanie: atonia pooperacyjna PP i pęcherza moczowego.

  • Leki te wkroplone do oka, zwężają źrenicę, obniżają ciśnienie śródgałkowe i są stosowane w celu przerwania napadu jaskry.

• PILOKARPINA

  • Alkaloid występujący w liściach krzewu Pilocarpus jaborandi.

  • Powoduje zwężenia źrenicy i zwiększenie odpływu płynu śródgałkowego, co doprowadza do obniżenia ciśnienia śrógałkowego.

  • Silnie pobudza wydzielanie ślinianek (w zespole Sjӧgrena), gruczołów potowych, łzowych, gruczołów śluzowych oskrzeli.

  • Stosowana też w zatruciu atropiną.

LEKI DZIAŁAJĄCE POŚREDNIO PRZEZ HAMOWANIE DZIAŁANIA CHOLINOESTERAZY (INHIBITORY ACETYLOCHOLINOESTERAZY):

• Inhibitory acetylocholinoesterazy (IAChE) przez hamowanie enzymatycznego rozkładu Ach zwiększają jej stężenie i przedłużają jej działanie.

• Odwracalne IAChE:

  • Zastosowanie:

    • atonia pooperacyjna jelit i pęcherza moczowego,

    • jaskra,

    • nużliwość mięśni,

  • Przedawkowanie:

    • zwolnienie pracy serca, obniżenie ciśnienia krwi,

    • duszności w skutek zwężenia światła oskrzeli,

    • wzmożone wydzielanie śliny,

    • drżenie mięśni szkieletowych.

  • PILOKARPINA – w jaskrze, atonii PP i pęcherza moczowego, w zatruciu atropiną i TLPD.

  • NEOSTYGMINA I PIRYDOSTYGMINA

    • w atonii PP i pęcherza moczowego,

    • nużliwości mięśni,

    • jaskrze,

    • antidotum w zatrucia atropiną i związkami zwiotczającymi typu kurary.

  • EDROFONIUM, AMBENONIUM, GALANTAMINA

LEKI HAMUJĄCE UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY

Zaliczamy do nich:

• Alkaloidy tropanowe i ich pochodne (atropina, hioscyjamina, hioscyna, homatropina, ipratropium)

• Amidy kwasu tropowego – tropikamid

• Estry aminoalkoholi i kwasów aromatycznych – oksyfencykidyna, oksyfenonium,

• Inne – izopropamid, telterodyna itd.

ATROPINA

Działanie:

• kompetycyjnie blokuje receptory muskarynowe,

• znosi wpływ nerwu błędnego na serce, powodując tachykardię,

• hamuje wydzielanie gruczołów wydzielania zewnętrznego i osłabia perystaltykę oraz napięcie mięśni gładkich PP, dróg moczowych i żółciowych,

• działa p/wymiotnie,

• rozszerza naczynia krwionośne skóry (wyzwala endogenną histaminę),

• rozszerza źrenice, poraża akomodację i podnosi ciśnienie śródgałkowe,

• w dużych dawkach pobudza OUN.

Zastosowanie:

• w premedykacji w celu uniknięcia odruchowego zatrzymania akcji serca i zmniejszenia wydzielania śluzu w drogach oddechowych,

• rzadko: w chorobie wrzodowej, w chorobie lokomocyjnej,

• w kolce żółciowej, nerkowej, jelitowej,

• w okulistyce – diagnostyka.

Działania niepożądane:

• reakcje uczuleniowe,

• częstoskurcz,

• suchość w ustach,

• depresja oddychania,

• zaleganie treści pokarmowej w PP,

• długotrwałe porażenie akomodacji.

HIOSCYNA (skopolamina) Buscopan, Scopolan, Vegantalgin H.

• lewoskrętny izomer atropiny, działa od niej silniej,

• w przeciwieństwie od atropiny już w dawkach leczniczych powoduje depresję OUN (uspokojenie, senność, niepamięć)!,

• zastosowanie:

  • premedykacja,

  • w wymiotach różnego pochodzenia,

  • czasami lako lek uspokajający,

  • w stanach skurczowych PP, dróg moczowych,

  • w chorobie wrzodowej,

  • w bolesnym miesiączkowaniu.

HOMATROPINA

• Lek antymuskarynowy stosowany miejscowo do worka spojówkowego w celu rozszerzenia źrenicy i porażenia akomodacji.

IPRATROPIUM (Salbutamol, Fenoterol)

• stosowany w dychawicy oskrzelowej (rozkurcza mięśnie gładki oskrzeli).

TROPIKAMID

• stosowany miejscowo w diagnostyce dna oka oraz w celu przygotowania oka do zabiegu chirurgicznego.