Konkurencja doskonała zwana również wolną konkurencją jest modelem teoretycznym opisującym jedną z form konkurencji na rynku.

Podstawowe cechy konkurencji doskonałej:

1. Na rynku występuje duża liczba małych i niezależnych podmiotów.

2. Cena w tym modelu jest wynikiem gry sił rynkowych i kształtuje się pod wpływem zmian popytu i podaży. Pojedyncze przedsiębiorstwo nie ma wpływu na kształtowanie się cen. Przedsiębiorstwo jest ceno biorcą, może jedynie do ceny się dostosować. Konkurencja wypiera przedsiębiorstwa produkujące drogo.

3. Istnieje doskonała mobilność czynników produkcji, czyli zachodzi swobodny przepływ kapitału między różnymi dziedzinami produkcji oraz występuje swoboda zakładania nowych przedsiębiorstw (łatwo jest wejść i wyjść z rynku).

4. Występuje jednorodny wybór u wszystkich dostawców. Oznacza to, że towary mają jednakowe lub bardzo mocno zbliżone cechy użytkowe. Powoduje to brak konkurencji niecenowej tj. reklama, promocja, czy marka.

5. Kupujący i sprzedający mają doskonałą znajomość rynku, czyli dysponują pełną informacją o rynku. Oznacza to, że producenci mają dobre rozeznanie dotyczące cen, kosztów i możliwości sprzedaży na rynku, a konsumenci mają pełne informacje o cenach, jakości i dostępności dóbr.

W warunkach konkurencji doskonałej przedsiębiorstwo jest jednym z licznych podmiotów na rynku określonego dobra. Zwiększenie produkcji przez jednego producenta nie wpłynie istotnie na wzrost całkowitej podaży produktu i nie spowoduje obniżki ich ceny. Cena jest bowiem ukształtowana przez rynek i poszczególni producenci nie mają na nią wpływu. Oznacza to, że popyt na produkty firmy doskonale konkurencyjnej jest doskonale elastyczny.

W tej sytuacji krzywą popytu graficznie można przedstawić jako prostą równoległą do osi odciętych. Krzywa ta wyznacza również cenę i zarazem jest krzywą utargu przeciętnego i krańcowego. Natomiast krzywa utargu całkowitego będzie rosła wraz ze wzrostem ilości sprzedanych produktów

Rys. 1 Graficzne przedstawienie utargu całkowitego, przeciętnego i krańcowego w warunkach doskonałej konkurencji.

Zależności między ceną a utargiem przedstawiają następujące równania:

$U_{p} = \frac{U_{c}}{Q} = c$,

gdzie:

U_p- utarg przeciętny, czyli suma pieniędzy uzyskana za jednostkę sprzedanego towaru,

U_c- utarg całkowity,

Q- ilość produktu,

c- cena.

$U_{k} = \ \frac{{U}_{c}}{Q} = c$,

gdzie:

U_k- utarg krańcowy, czyli przyrost utargu całkowitego związany ze wzrostem sprzedaży o dodatkową jednostkę.

U_c = c × Q

Podejmując decyzje dotyczące rozmiarów produkcji przedsiębiorstwo kieruje się kryterium maksymalizacji zysków. Przedsiębiorstwo dążąc do tego celu będzie zwiększać rozmiary produkcji dopóki utarg krańcowy będzie wyższy od kosztu uzyskania kolejnej jednostki produkcji. Można więc powiedzieć, że przedsiębiorstwo działające w doskonałej konkurencji maksymalizuje zysk całkowity przy rozmiarach produkcji wyznaczonych przez punkt zrównania się kosztu krańcowego z utargiem krańcowym, który równy jest cenie.

Rys. 2 Krótkookresowa równowaga w warunkach doskonałej konkurencji.

W krótkim okresie zgodnie z prawem malejącej produkcyjności krańcowej, koszty przeciętne i koszty krańcowe początkowo spadają, a następnie, wraz ze wzrostem produkcji zaczynają rosnąć. Krzywa kosztu produkcyjnego zrównuje się w pkt A i D z utargiem przeciętnym , który równy jest utargowi krańcowemu i cenie. Punkty te wyznaczają przedział opłacalnej produkcji mieszczący się między Q₁ i Q₂. Przy produkcji mniejszej niż Q₁ koszt przeciętny jest wyższy od ceny. Dopiero od pkt A produkcja zaczyna przynosić zysk i dlatego pkt ten nazywa się dolnym progiem rentowności. W pkt E, w którym koszt krańcowy zrównuje się z utargiem krańcowym przedsiębiorstwo osiąga maksymalny zysk całkowity. Punkt ten nazywany jest również punktem równowagi przedsiębiorstwa. Zwiększanie produkcji powyżej pkt E prowadziłoby do obniżania się rozmiarów zysku całkowitego, ponieważ koszty krańcowe przewyższałyby coraz bardziej utarg krańcowy. Poczynając od pkt D przedsiębiorstwo przynosiłoby straty.

Przedsiębiorstwo może znajdować się w stanie równowagi dopóty, dopóki nie zmieniają się czynniki tj. np. ceny wytwarzanych przez to przedsiębiorstwo produktów czy też ceny nabywanych przez nie czynników produkcji.

W warunkach doskonałej konkurencji wyróżniamy następujące punkty równowagi przedsiębiorstwa:

1. zysk ekonomiczny (ponadnormalny)- możliwy do uzyskania, gdy przyjmiemy, że koszty firmy obejmują nie tylko typowe wydatki księgowe, ale również uwzględniają koszty alternatywne, w tym normalny zysk przedsiębiorcy,

2. zysk normalny- odzwierciedla sytuacje, gdy punkt równowagi firmy znajduje się w punkcie przecięcia się kosztu krańcowego z kosztem przeciętnym; cena, po której producent sprzedaje swoje produkty, pokrywa jedynie jego koszty przeciętne (można więc powiedzieć, że zysk wynosi zero),

3. straty- osiągane są, jeżeli cena rynkowa jest niższa od kosztu przeciętnego.

Granicę racjonalnych strat wyznacza poziom minimalnego przeciętnego kosztu zmiennego. Dopóki cena jest wyższa od tego kosztu, nie należy przerywać produkcji, gdyż pokrywa ona koszty bieżące związane z produkcją i część kosztów stałych. Cena równa przeciętnym kosztom zmiennym (punkt Z na rys. 3) jest określana jako cena zamknięcia. Gdyby cena spadła poniżej tego poziomu, należałoby zaprzestać produkcji, gdyż jej kontynuowanie prowadziłoby do powiększania się strat.

Rys. 3 Granica dopuszczalnych strat (cena zamknięcia).

W okresie długim wszystkie czynniki produkcji są zmienne. W warunkach doskonałej konkurencji nie występują bariery wejścia na rynek. Zmienia się liczba przedsiębiorstw działających na rynku oraz ich potencjał produkcyjny. O kierunku tych zmian decydują zwłaszcza zyski osiągane przez przedsiębiorstwa. W sytuacji, gdy typowe przedsiębiorstwo działające w gałęzi osiąga wysokie zyski zapewniające jej zyski ponadnormalne, wtedy napływają do tej gałęzi nowe przedsiębiorstwa. Również przedsiębiorstwa już istniejące w tej gałęzi zaczynają rozszerzać działalność. Efektem wejścia nowych i rozbudowy istniejących już przedsiębiorstw będzie wzrost łącznej produkcji w gałęzi. Przy nie zmienionym popycie będzie to prowadziło do spadku ceny. Podaż rynkowa będzie rosła, a cena będzie się obniżała aż do poziomu eliminującego ponadnormalny zysk. Stanie się to w punkcie zrównania się ceny z minimalnym poziomem długookresowego kosztu przeciętnego przedsiębiorstwa. Cena ta zapewni osiąganie jedynie zysku normalnego, który wystarczy jednakże do pozostania typowej firmy w danej gałęzi. Tak więc w punkcie zrównania się ceny (równej utargowi krańcowemu) z minimum długookresowego kosztu przeciętnego ukształtuje się długookresowa równowaga przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego.