Ekonomia srodowiska
Wyklad II – 08.10.2012
Ekologia – to nauka o wspolzaleznosciach miedzy organizmami zywymi, a ich srodowiskiem, w ktorym funkcjonuja. To biologia srodowiska, bedaca calosciowym modelem stosunkow miedzy organizmami zywymi a ich srodowiskiem zyciowym.
Biosfera – strefa kuli ziemskiej zamieszkana przez organizmy zywe.
Ekosysytem – jest to fragment srodowiska przyrodniczego stanowiacy funkcjonalna calosc, w ktorej zachodzi wymiana miedzy jego czescia zywa – biocenoza, a nieozywiona – biotopem.
Srodowisko przyrodnicze – jest to ogol przyrody ozywionej i nieozywionej, czyli:
- fauna i flora
- czesc skorupy ziemskiej wraz z okrywa glebowa
- wszystkie wody
- klimat
- czesc atmosfery
Stanowi zbior elementow przyrody warunkujacych istnienie czlowieka i zaspokajanie jego roznorodnych potrzeb.
Funkcje srodowiska przyrodniczego
- stwarza warunki dla przebiegu procesow zyciowych i wspiera je
- tworzy przestrzen dla osadnictwa i dzialalnosci gosp czlowieka
- dostarcza surowce i energie, ktore sa baza realizowanych przez czlowieka procesow produkcji i konsumpcji
- pochlania (asymiluje) skutki uboczne dzialalnosci czlowieka, w tym zanieczyszczenia i odpady
Typologia srodowiska przyrodniczego
- srodowisko naturalne (pierwotne) – wplyw ludzkiej dzialalnosci jest nieistotny lub zaden, a przyroda rozwija sie wg wlasnych praw
- srodowisko zanieczyszczone lub zdegredowane – widoczne negatywne skutki ingerencji czlowieka
- srodowisko odtworzone – przywrocone do stanu zblizonego do porzadanego ( samoczynnie lub z pomoca czlowieka)
- srodowisko stworzone przez czlowieka i dostosowane do jego potrzeb – srodowisko niesamodzielne ( sztuczne) istniejace dzieki dzialalnosci czlowieka, ktory jest zainteresowany jego gospodzarczym i pozagospodarczym wykorzystaniem
Antropopresja – caloksztalt oddzialywania czlowieka na srodowisko przyrodnicze.
Antropogenne odzialywanie na srodowisko:
- bezposrednie – dzialania czlowieka, ktore wywoluja natychmiastowe negatywne skutki w srodowisku przyrodniczym ( katasrofy ekologiczne, wyciek ropy z tankowca do morza)
- posrednie – takie dzialanie czlowieka, ktore dokonuja sie za pomoca k=okreslonego elementu srodowiska ( urody, powietrza oraz gleby), np. Niszczenie roslin przez zanieczyszczenia powietrza
Naturalna pojemnosc (zdolnosc) asymilacyjna ekosystemow – zdolnosc danego ekosystemu do pochlaniania i neutralizacji zanieczyszczen bez naruszenia jego naturalnej rownowagi
- stan pozadany – nieprzekraczanie naturalnej pojemnosci asymilacyknej
- stan niepozadany – przekraczanie npa
Im wieksze jest obciazenie antropogenne danego ekosystemu, tym nizsza jest jego naturalna pojemnosc asymilacyjna i tym wieksze sa zaklocenia w jego odtwarzaniu sie
Zanieczyszczenie srodowiska – to wprowadzanie do srodowiska przyrodniczego substancji stalych, cieklych, gazowych lub energii w ilosciach przekraczajacych jego naturalna pojemnosc asymilacyjna.
Wyrozniamy 3 grupy czynnikow podstawowych, ktorych wzajemny ukad decyduje o poziomie zanieczyszczenia srodowiska:
- historycznie uksztaltowane warunki przyrodniczo-klimatyczne i uzalezniona od nich NPA poszczegolnych ekosystemow
- sila odzialywania czynnikow obciazajacych – naturalnych ( trzesienie ziemi, tajfuny)
- sila oddzialywania czynnikow obciazajacych – antropogennych, generowanych przez dzialalnosc czlowieka
Stan srodowiska przyrodniczego z punktu widzenia zwiekszajacych sie obciazen antropogennych
- srodowisko w stanie naturalnym
- srodowisko w stanie zagrozenia
--------------------------------------------- granica NPA
- srodowisko w stanie kryzysu (degradacji)
- srodowisko w stanie katasrofy (dewastacji)
Ochrona srodowiska przyrodniczego – celowa i systematyczna dzialalnosc czlowieka nastawiona na:
- konkretne dzialalnia
Lub
- zaniechanie okreslonych dzialan
Zakres ochrony srodowiska
- racjonalne ksztaltowanie srodowiska w celu zachowania istniejacych, badz nadania mu cech korzystnych dla poprawy jakosci zycia czlowieka
- racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi, oszczedne pozyskiwanie i minimalizowanie zuzycia zasobow
- przeciwdzialanie lub zapobieganie szkodliwym wplywom dzialalnosci czlowieka na srodowisko powodujacym jego zanieczyszczenie i degradacje – minimalizowanie emisji zanieczyszczen i odpadow
- przywracanie do pozadanego (wlasciwego) stanu zdegradowanych elementow srodowiska
- zachowanie wartosci i walorow kulturowych, wypoczynkowych, estetycznych oraz krajobrazowych srodowiska
Motywy podejmowania dzialan na rzecz ochrony srodowiska:
- religijne i kulturowe (patriotyczne, historyczno-pamiatkowe)
- etyczne
- estetyczne
- gospodarcze
- korzysci ekologiczne w procesie produkcji
Korzysci ekologiczne w procesie produkcji – pozytywne skutki w srodowisku powstajace w wyniku podjecia okreslonych dzialan proekologicznych :
- zaniechanie dzialalnosci
- realizacja przedsiewziec zapobiegajacych zanieczyszczeniu srodowiska
- realizacja przedsiewziec likwidujacych zrodla zanieczyszczen
Tego typu dzialania prowadza do zmniejszenia lub wyeliminowania zanieczyszczen i w tym znaczeniu stanowia one korzysci ekologiczne w procesie produkcji w postaci poprawy stanu srodowiska przyrodniczego
Wyklad IV – 22.10.2012
Im bogatsze spolecznstwo tym wieksze srodki i starania w zakresie ochrony srodowiska. W pierwszej fazie rozwoju nie wystepuje zawisko ochrony srodowiska, nie jest ono traktowane jako dobro wyzszego rzedu.
- Grossman i Kruger wykazali, ze istnieje zaleznosc miedzy poziomem dochodu per capita a jakoscia srodowiska
- od 1991r relacja ta nazywana jest srodowiskowa krzywa Kuznetsa. Wg tej teorii zanieczyszczenie srodowiska jest funkcja rozwoju gospodarczego o wygladzie odwroconej litery U
Degradacja srodowiska
Gosp industrialna
Gosp postindustrialna (gosp uslugowa)
Gosp przedindustr
Stan srod. pogarsza sie Stan srod polepsza sie Dochod per capita
Z tej teorii wynika, ze wraz ze wzrostem zamoznosci spoleczenstwa popyt ba dobro jakim jest czyste srodowisko rosnie
Czynniki wplywajace na pogarszanie sie stanu srodowiska w gospodrce przedindustrialnej i industrialnej :
- coraz wieksze zuzycie surowcow naturalnych
- coraz wieksza emisja zanieczyszczen
- dzialalnosc gospodarcza oparta dlownie na malo efektywnych i „brudnych” technologiach produkcji
- wysoki priorytet nadany wolumenowi produkcji oraz ignorancja negatywnych konsekwencji wzrostu gospodarczego dla jakosci zycia czlowieka
Czynniki wplywajace na polepszenie stanu srodowiska w erze postindustrialnej:
- odpowiednio wysoki dochod per capita
- ziwekszone oczekiwania spoleczebstwa co do jakosci zycia
- czystsze technologie produkcji
- przesuniecie czynnikow wytworczych w kierunku dzialalnosci informacyjno-uslugowych i naukowo-badawczych
- polityka rozowju panstwa, w tym ekologiczna
- aktywnosc organizacji pozarzadowych
Najwazniejsze problemy srodowiskowe wspolczesnosci
Antropogenne zrodla (przyczyny) sprawcze zanieczyszczena srodowiska przyrodniczego
- dynamiczny wzrost liczby ludnosci swiata oraz koncentracja ludnosci w miastach (urbanzacja)
- historycznie uksztaltowane normy etyczno-moralne i antropocentryzm
- nieznajomosc praw przyrody – ignorancja ekologiczna
- style zycia, konsumpcjonizm
- dynamiczny wzrost produkcji przemyslowej i rolniczej, rozwoj transportu
- stosowanie przestarzalych technologii oraz konstrukcji wyrobow przemyslowych
- produkcja i skladowanie odpadow
- idee reprezentowane przez rozne ugrupowania polityczne
- teoria ekonomii i praktyka gospodarowania – nie docenienie lub ignorowanie zwiazkow pomiedzy gospodarka, srodowiskiem i spoleczenstwem, prymat celow gospodarczych w teorii ekonomii
Przyczyny zanieczyszczenia srodowiska przyrodniczego wynikajace z teorii ekonomii i praktyki gospodarczej:
- homo economicus
- konsumpcjonizm
- utozsamianie racjonalnosci dzialania tylko z racjonalnoscia ekonomiczna
- traktowanie zasobow srodowiska przyrodniczego jako dobr wolnych
- uznanie wzrostu gospodarczego za warunek wystarczajacy do wzrostu jakosci zycia czlowieka
- nadmierna wiara w mozliwosci substytucji zasobow przyrody
- niepelna ekologicznie formula rachunku ekonomicznego
- niedostatki pomiaru rozwoju gospodarczego - nie uwzgledniaja strat ekologicznych
- niska oplacalnosc inwestycji w sferze ochrony srodowiska
- brak lub niewlasciwa polityka ekologiczna panstwa
- zawodnosc rachunku ekonomicznego w gospodarowaniu zasobami srodowiska
- zawodnosc rynku w gospodarowaniu zasobami przyrody
- nieadekwatnosc wartosci rynkowej i uzytkowej okreslonych towarow – niezbedna do zycia woda pitna ma minimalna cene w stosunku do drogich kamieni, bez ktorych mozemy soie obyc
Skutki zanieczyszczenia srodowiska przyrodniczego
- zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego pyami i gazami
- niszczenie ozonosfery
- anomalie klimatyczne
- kwasne deszcze
- brak roznorodnosci genetycznej i gatunkowej – niszczenie roslin, zwierzat, unikalnych ekosystemow
- degradacja gleb, ubytek uzytkow rolnych
- zanieczyszczenie morz i oceanow
- zanieczyszczenie wod slodkich powierzchniowych i podziemnych
- utrata walorow krajobrazowych i estetycznych
Wyklad VI – 05.11.2012
W teorii ekonomi gospodarowanie jest traktowane dwojako:
- jako podstawowy proces aktywnosci ludzkiej
- jako proces wybory decyzyjnego
Problem nieograniczonosci potrzeb i rzadkosci zasobow
Zapotrzebowanie potencjalne (popyt) Zdolnosc wytworzenia (podaz)
Gospodarowanie jako proces decyzyjny polega na dokonywaniu ciaglych wyborow pomiedzy wykorzystywaniem rzadkich, ograniczonych zasobow (dobr)
Dobra srodowiskowe czyli potencjal srodowiska przyrodniczego
Walory i zasoby naturalne
czyli przyrodnicze mozliwosci zaspokajania
roznorodnych potrzeb czlowieka
Naturalna pojemnosc asymilacyjna ekosystemow
Ograniczonosc dobr srodowiskowych oznacza:
- ograniczonosc zasobow naturalnych
- ograniczonosc jakosci podstawowych komponentow srodowiska przyrodniczego; bedaca pochodna z jednej strony wilekosci emitowanych zanieczyszczen, z drugiej zas naturalnej pojemnosci asymilacyjnej ekosystemow
- ograniczonosc uzytkow pozaekonomicznych srodowiska przyrodniczego
- ograniczonosc NPA do absorpcji zanieczyszczen przez poszczegolne ekosystemy
- wystepowanie zjawiska „zatloczenia” („crowding”), ktore wystepuje zwlaszcza przy wykorzystaniu srodowiska dla celow turystyczno-rekreacyjnych
- wystepowanie efektow zewnetrznych
Racjonalne gospodarowanie – pojecie, w mysl ktorego podmiot gospodarujacy poprzez swe decyzje, dokonuje takiej alokacji ograniczonych zasobow, ktore optymalizuja................
Gospodarowanie srodowiskiem przyrodniczym
- jako uzytkowanie srodowiska przyrodniczego
- jako ochrona srodowiska przyrodniczego
Zasada racjonalnego gospodarowania
- zasada najwiekszego efektu (najwiekszej wydajnosci)
- zasada najmniejszego nakladu srodkow
Wyklad – 07.01.2013
Instrumenty ekonomiczne
- srodki oddzialywania posredniego na finanse podmiotow gospodarczych i obywateli, ktore czynia ochrone srodowiska oplacalna
- wzmacniaja dzialanie instrumentow prawno-administracyjnych i tworza zachete do ich stosowania
Logika instrumentow ekologicznych polega na internalizacji ekologicznych kosztow zewnetrznych ponoszonych przez podmioty trzecie – poluted prince principle
Istota instrumentow ekonomicznych:
- stworzenie materialnego zainteresowania efektywnymi przedsiewzieciami w ochrone srodowiska i racjonalnym korzystaniu z jego zasobow naturalnych
- przeksztalcenie ochrony srodowiska w integralna czesc kazdej dzialalnosci gospodarczej
- stopniowe doprowadzenie do zgodnosci systemu ekonomiczno-finansowego ochrony srodowiska z ogolnymi zasadami gospodarki rynkowej
- rachunek ekonomiczny
Instrumenty ekonomiczne moga byc:
- srodkiem ekonomicznego przymusu do stosowania dzialan ochronnych (np subwencje)
- srodkiem premiowania dzialan ochronnych
- srodkiem oddzialywania na wynik finansowy podmiotu gospodrczego w sposob:
- bezposredni – zmniejszenie zyskow w wyniku placenia kar za zanieczyszczenie srodowiska
- posredni – ksztaltujac relache kosztow i korzysci w rachunku efektywnosci produkcji
Funkcje instrumentow ekonomicznych:
- bodzcowa – zachecanie, pobudzanie do ochrony srodowiska
- dochodowa – gromadzenie funduszy przeznaczonych na ochrone srodowiska
- fiskalna – wplyw na budzety publiczne
- informacyjna – informowanie o zagrpzeniach srodowiskowych i potrzebie proekologicznych zachowan obywateli i podmiotow gospodarczych
Rodzaje instrumentow ekonomicznych:
Oplaty
Platnosci za korzystanie z zasobow srodowiska przyrodniczego i wprowadzanie do srodowiska zanieczyszczen lub za zanieczyszczanie srodowiska – okreslane przez wladze publiczne
Rodzaje:
- oplaty za emisje zanieczyszczen do srodowiska
- oplaty uzytkownikow (wycinanie drzew, wywoz smieci)
- oplaty produktowe (ekopodatki) – obciazenie cen produktoiw, ktorych konsumpcja lub produkcja powoduje zanieczyszczenia
- oplaty koncesyjne
- oplaty administracyjne
b) Systemy depozytowe – wynikaja z przyjecia specyficznego domniemania winy w stosunku do uzytkownika srodowiska
c) Zbywalne pozwolenia na emisje zanieczyszczen i korzystania ze srodowiska – maksymalnie dopuszczalny poziom emisji zanieczyszczen, maksymalna presja na srodowisko
d) Ubezpieczenia ekologiczne – ubezpieczenia od odpowiedzialnosci za szkody srodowiskowe
e) Subwencje, w tym zroznicowania podatkowe i celne
f) Bodzce finansowe wymuszajace egzekucje prawa – kary ekologoczne, zastawy ekologiczne
- kary pieniezne- za naruszenie warunkow uzytkowania srodowiska
- zastawy ekologoczne – wadium zabezpieczajace spelnienie norm, prewencja
Skutecznosc instrumentow ekonomicznych
- skutecznosc srodowiskowa – jesli w wyniku ich stosowania nastepuje poprawa stanu srodowiska
- skutecznosc ekonomiczna – minimalizacja kosztow osiagania zamierzonych celow
- skutecznosc administracyjna – koszty administracyjne
- skutecznosc realizacji zasady „zanieczyszczajacy placi” – na ile sprawcy zanieczyszczen faktycznie ponosza koszty