Część
SZCZEGÓŁOWA
Rozdział IV - Osoby fizyczne i prawne
OSOBY FIZYCZNE
I. Prawo właściwe
STATUT PERSONALNY osoby fizycznej = prawo właściwe dla zdolności osoby fizycznej na podstawie regulującej zdolność normy kolizyjnej.
NA ŚWIECIE:
Większość prawodawstw kolizyjnych – łącznik obywatelstwa
Mniej – łącznik zamieszkania (w Argentynie, Brazylii, Izraelu, Urugwaju);
Czasem – łącznik zamieszkania – dla oceny zdolności cudzoziemców, a dla obywateli – prawo obywatelstwa (legist patriae) - w Chile, Kolumbii, Meksyku, Peru, Wenezueli
USTAWA Z 2011 r.
Art. 11 ust 1:
ZASADA - zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu (łącznik obywatelstwa);
WYJĄTKI –
NIE można ustalić treści prawa ojczystego lub obywatelstwa danej osoby;
Prawo miejsca zamieszkania
osoba, o której zdolność chodzi, nie ma obywatelstwa żadnego państwa;
BRAK
BRAK (/nie można ustalić) Prawo miejsca zwykłego pobytu
Według prawa państwa z którym najściślej związany
WIELORAKIE OBYWATELSTWO – art. 2 ust 1 i 2:
1. Jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, obywatel polski podlega prawu polskiemu, chociażby prawo innego państwa uznawało go za obywatela tego państwa.
2. Cudzoziemiec mający obywatelstwo dwóch lub więcej państw podlega, jako prawu ojczystemu, prawu tego z nich,
z którym jest najściślej związany.
UWAGA! UCHODŹCY!
art. 12 ust 1 Konwencji genewskiej z 1951 r. dotyczącej statusu uchodźców - wyłącza stosowanie art. 3 ust. 2 ustawy z 2011 r. w zakresie kwestii mieszczących się w pojęciu statusu osobowego uchodźcy.
art. 12 ust 1 Konwencji genewskiej z 1951 r.
dot. wyłącznie uchodźców w rozumieniu tej konwencji i Protokołu uzupełniającego!
obejmuje jedynie „status osobowy”. Nie wyłącza więc stosowania prawa ojczystego w kwestiach wykraczających poza „status osobowy uchodźcy”.
„Status osobowy każdego uchodźcy określa prawo państwa jego stałego zamieszkiwania, a jeżeli nigdzie stale nie zamieszkuje, prawo państwa, w którym przebywa”.
Art. 3 ust 1 i 2 u. z 2011 r.:
1. Jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, a obywatelstwa danej osoby ustalić nie można, osoba ta nie ma obywatelstwa żadnego państwa albo nie można ustalić treści prawa ojczystego, stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się jej miejsce zamieszkania; w razie braku miejsca zamieszkania stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się miejsce jej zwykłego pobytu.
2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do osoby, która uzyskała ochronę w innym państwie niż państwo ojczyste w związku z faktem, że jej więzy z państwem ojczystym uległy trwałemu zerwaniu z powodu naruszania w tym państwie podstawowych praw człowieka.
ODSTĘPSTWA OD ZASADY z art. 11 u. 2011 (rozpisana na początku).
art. 11 ust. 2 i 3 oraz art. 12 ustawy z 2011 r.
prawa dla ubezwłasnowolnienia (art. 13),
uznania za zmarłego lub stwierdzenia zgonu (art. 14).
Zdolność do zawarcia małżeństwa mieści się w pojęciu możności zawarcia małżeństwa występującym w roli pojęcia określającego zakres normy kolizyjnej z art. 48.
prawa w zakresie zdolności wekslowej (art. 77 pr.weksl.) i czekowej (art. 62 pr.czek.).
Normy kolizyjne dotyczące zdolności osób fizycznych spotkać można w większości podpisanych przez Polskę bilateralnych konwencji o pomocy prawnej. Przewidują one w omawianym zakresie właściwość prawa ojczystego.
ZDOLNOŚĆ PRAWNA
Zdolność prawna osoby fizycznej należy zasadniczo do zakresu statutu personalnego jak daleko w tej mierze sięga kompetencja owego statutu?
POCZĄTEK I KONIEC ZDLONOŚCI PRAWNEJ
Początek i koniec zdolności prawnej osoby fizycznej należy oceniać według postanowień statutu personalnego osoby, o którą chodzi.
Statut personalny rozstrzyga więc:
o przesłankach, od których spełnienia jest uzależnione uzyskanie zdolności prawnej;
decyduje więc o tym, czy do uzyskania zdolności prawnej przez noworodka wystarczy, że:
przyjdzie on na świat żywy (tak prawo niemieckie),
czy też musi spełniać dalsze wymagania i jakie, np. być zdolny do życia (por. art. 725 k.c.franc.),
żyć przez jakiś czas, mieć postać człowieka (figura humana - por. art. 30 k.c.hiszp.);
o chwili uzyskania zdolności prawnej i zasadach obliczania wieku osoby fizycznej (m.in. jak z tego punktu widzenia traktować dzień urodzenia człowieka);
jednakże zarówno samo urodzenie się dziecka, jako fakt przyrodniczy, jak i to, czy dziecko przyszło na świat żywe, należy oceniać według zasad wiedzy medycznej, która z natury rzeczy ma (a w każdym razie powinna mieć) charakter uniwersalny;
o domniemaniach prawnych co do życia i śmierci
(chodzi tu także o domniemania dotyczące kommorientów, a więc osób, które zginęły we wspólnym niebezpieczeństwie. por. np. art. 9 i 32 k.c.pol., § 23 k.c.austr.);
4. o działających w sposób generalnych ograniczeniach zdolności prawnej, o przyczynach jej utraty.
ŚMIERĆ = KONIEC ZDOLNOŚCI PRAWNEJ
(we wszystkich ustawodawstwach)
Śmierć, traktowana jako fakt biologiczny! WIĘC:
To, czy śmierć nastąpiła oraz w jakiej chwili nastąpiła, należy ustalać przy wykorzystaniu wiedzy medycznej, bez odwoływania się do zasad przyjmowanych w tym zakresie w państwie, którego obywatelem była dana osoba w chwili śmierci.
Śmierć cywilna
DZIŚ w nielicznych systemach prawnych, najczęściej zresztą w formie szczątkowej.
Instytucja ta jest sprzeczna z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP, jeżeli więc przewiduje ją prawo obce (stanowiące statut personalny cudzoziemca) - ingerencja klauzuli porządku publicznego będzie nieodzowna.
SKUTEK: wyłączenie zastosowania postanowień obcego prawa przewidujących śmierć cywilną oraz stanowić będzie przeszkodę do respektowania u nas skutków śmierci cywilnej (np. w sferze prawnospadkowej).
UWAGA! Śmierci cywilnej stanowiącej dodatkowy skutek wyroku karnego wydanego przez sąd obcego państwa nie można brać pod uwagę w Polsce z powodu zasady ograniczonego terytorialnie zasięgu skutków wyroków karnych.
Zdolność prawna a przynależność rasowa/kastowa/ wyznaniowa
Ograniczenia z tych powodów (występujące w prawie obcym) sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP. Uzasadniona więc jest w takich przypadkach ingerencja klauzuli porządku publicznego.
Inne wymagania, o których zależy możność stania się podmiotem OKREŚLONYCH praw/obowiązków
nawet pojawiają się w postaci wymogu szczególnych właściwości osobistych nie należą do zakresu statutu personalnego osoby, która ma stać się podmiotem tych praw lub obowiązków.
Podlegają one prawu właściwemu dla stosunku, o jaki w danym przypadku chodzi (właściwość legis causae).
Są bowiem ściśle powiązane ze stosunkami, w ramach których występują prawa i obowiązki, o jakich możność nabycia chodzi. Bez znaczenia jest przy tym, czy przesłanki, o których mowa, oparte są na konstrukcji szczególnych ograniczeń zdolności prawnej (ograniczeń działających jedynie w określonym kierunku), czy też traktowane są jako materialnoprawne przestanki o innym charakterze.
Prawna sytuacja dziecka poczętego
Od wieków przedmiot sporów w doktrynie. Ze społecznego punktu widzenia zainteresowanie prawa cywilnego dzieckiem poczętym BARDZO WAŻNE.
Historia:
Ustawa z 1965 r. (ustawa z 1926 r. też) BRAK ogólnego unormowania właściwości prawa do oceny sytuacji prawnej dziecka poczętego.
DOKTRYNA o tym, czy dziecko poczęte może stać się podmiotem praw i obowiązków wynikłych ze zdarzeń mających miejsce przed jego urodzeniem, rozstrzyga prawo właściwe dla tych zdarzeń i ich skutków.
możności dziedziczenia lub otrzymania zapisu testamentowego rozstrzygał więc statut spadkowy (art. 34),
o nabyciu roszczeń w związku ze szkodą wyrządzoną mu czynem niedozwolonym - statut deliktowy (wskazywany dawniej przez art. 31 ustawy z 1965 r., od rozpoczęcia stosowania rozporządzenia Rzym II, przez przepisy tego rozporządzenia).
Wyjątek od tego wprowadzał art. 19 § 2 zd. 3 ustawy z 1965 r.
W myśl tego przepisu uznanie dziecka poczętego podlegało prawu ojczystemu matki. Przepis ten należało stosować wyłącznie do sytuacji w nim określonych. Nie nadawał się on do rozciągnięcia na inne sytuacje, o których była mowa wyżej.
Dziś – w u. z 2011 r. – PODOBNIE!
O tym, czy dziecko poczęte, lecz jeszcze nienarodzone (nasriturus), może nabyć określone prawa (lub ewentualnie także obowiązki), rozstrzyga prawo właściwe dla praw (i obowiązków), o których nabycie chodzi (lex causae).
Brak ogólnego unormowania dotyczącego dziecka poczętego.
A przepis szczególny, odnoszący się do uznania dziecka poczętego, lecz nienarodzonego, poddający to uznanie prawu ojczystemu matki z chwili uznania (art. 55 ust. 4), nie może być rozciągany na inne sytuacje.
zdolność dziedziczenia nasciturusa należy oceniać według statutu spadkowego (art. 64 ustawy z 2011 r.),
możność stania się podmiotem roszczeń z tytułu czynu niedozwolonego - według statutu deliktowego (wskazanego przez rozporządzenie Rzym II).
Pozycja prawna cudzoziemców
W Polsce kompleksowo reguluje ustawa z 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach.
Def. ustawowa:, ten, kto nie ma obywatelstwa polskiego (art. 2), a więc także bezpaństwowiec.
Ustawa nakazuje też, by cudzoziemca, będącego obywatelem dwóch lub więcej państw, traktować jako obywatela tego państwa, którego dokument podróży stanowił podstawę wjazdu tu terytorium RP (art. 5).
Czasem potrzeba odmiennego, niż przewiduje to art. 5 ustawy o cudzoziemcach, rozstrzygania kolizji wynikłych z wielorakiego obywatelstwa (por. omawiany szerzej w innym miejscu art. 2 par. 2 ustawy
z 2011 i posługujący się w tej mierze kryterium najściślejszego związku osoby.
NIE STOSUJE SIĘ tej ustawy do m.in.:
obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej oraz członków ich rodzin,
do obywateli państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego, które nie należą do Unii, ale na podstawie umów zawartych z Unią korzystają ze swobody przepływu osób i członków ich rodzin,
w zakresie uregulowanym w ustawie z 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz.U. Nr 144, poz. 1043 ze zm.).
„Cudzoziemiec” w innych ustawach:
niekiedy definiują one na swój użytek pojęcie cudzoziemca odmiennie, niż czyni to art. 2 ustawy
z 2003 r. np.
art. 1 ust. 2 usuwy z 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, który pojęciem tym obejmuje także osobę prawną mającą siedzibę za granicą lub osobę prawną z siedzibą w Polsce, kontrolowaną bezpośrednio lub pośrednio przez osoby fizyczne niemające obywatelstwa polskiego lub osoby prawne mające siedzibę za granicą).
W braku takiej definicji poszukiwać rozwiązania w każdym przypadku oddzielnie, mając na względzie:
cele regulacji posługującej się omawianym pojęciem.
np. przyjmuje się, że wyrażenie „cudzoziemiec”, użyte w art. 1119 k.p.c., obejmuje także osoby prawne (oraz inne jednostki organizacyjne mające zdolność sądową)
z siedzibą za granicą.
OGRANICZENIA:
ZAWODY niedostępne dla cudzoziemców:
Sędziego
prokuratora,
policjanta,
urzędnika państwowego).
Cudzoziemcy nie mogą być członkami partii politycznych działających w Polsce.
Istnieją też rozmaite ograniczenia dotyczące zatrudnienia cudzoziemców.
W mysi art. 16 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. (Dz.U. i 1977 r. Nr 3S. poz. 167 i 169 - zał.) każdy ma prawo do uznania wszędzie jego podmiotowości prawnej (zob. też art. 6 Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r.
II. Uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu
Normy kolizyjne dotyczące uznania za zmarłego i stwierdzenia zgonu znajdują się też w większości podpisanych przez Polskę bilateralnych konwencji o pomocy prawnej w sprawach cywilnych, rodzinnych i karnych.
Odrębne uregulowanie w u. z 2011:
uznanie za zmarłego
stwierdzenie zgonu.
Art. 14.
1. Do uznania za zmarłą albo stwierdzenia zgonu osoby fizycznej stosuje się jej prawo ojczyste.
norma kolizyjna zupełna
nie określa wyraźnie subokreślnika temporalnego normy, ale
chodzi tutaj o prawo państwa, którego obywatelem była dana osoba w chwili ostatniej o niej wiadomości.
PO CO ten ustęp, skoro wg ust. 2 sądy polskie mają w tych sprawach orzekać zawsze na podstawie prawa polskiego? A bo…
Przepis ten zapobiega odesłaniu zwrotnemu w sytuacji, gdy o uznaniu za zmarłego lub stwierdzeniu zgonu obywatela polskiego orzeka sąd takiego państwa obcego, w którym obowiązuje w omawianym zakresie zasada właściwości legis patria.
przewiduje wyłączenie właściwości prawa polskiego w sprawie dotyczącej obywatela polskiego rozpatrywanej przez sąd obcy.
ZAKRES NORMY: ujmować szeroko obejmuje nie tylko uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu, lecz również instytucje do uznania za zmarłego i stwierdzenia zgonu zbliżone (np. uznanie za zaginionego lub nieobecnego).
2. Jeżeli o uznaniu za zmarłego albo o stwierdzeniu zgonu cudzoziemca orzeka sąd polski, stosuje się prawo polskie.
norma jednostronna, która określa jedynie zakres zastosowania prawa polskiego dla przypadków odpowiednio powiązanych z polskim obszarem prawnym
ZAKRES NORMY – wąski obejmuje jedynie uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu w znaczeniu, jakie pojęciom tym nadaje prawo polskie
Jeśli tylko uzasadniona jest jurysdykcja sądów polskich, właściwe jest prawo polskie.
NIEMOŻLIWE BY sąd polski orzekł o uznaniu za zaginionego obywatela obcego na podstawie jego prawa ojczystego.
GRANICE ZASTOSOWANIA prawa polskiego przy orzekaniu o uznaniu za zmarłego/stwierdzeniu zgonu wyznaczają normy jurysdykcyjne art. 1106 K.P.C.
§ 1. Do jurysdykcji krajowej należą sprawy o uznanie za zmarłego i o stwierdzenie zgonu osoby będącej obywatelem polskim lub cudzoziemca mającego ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu
w Rzeczypospolitej Polskiej.
§ 2. Sąd polski może uznać za zmarłego cudzoziemca mającego ostatnie miejsce zamieszkania I ostatnie miejsce zwykłego pobytu za granicą, jeżeli sprawa wykazuje wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym.
§ 3. Do jurysdykcji krajowej należą również sprawy o stwierdzenie zgonu cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu za granicą, jeżeli zgon nastąpił w Rzeczypospolitej Polskiej.
Do przeczytania!
Wątpliwości pojawiają się wtedy, gdy sąd polski rozpatruje sprawę cywilną podlegającą jurysdykcji sądów polskich, której rozstrzygnięcie zależy od ustalenia śmierci określonej osoby, prawo ojczyste zaś tej osoby posługuje się konstrukcją zwykłego domniemania śmierci, którego podstawy badane są w każdym postępowaniu odrębnie (konstrukcja znana prawu anglo-amerykańskiemu). Nie ulega wątpliwości, że również w takim przypadku nie jest wykluczone uznanie za zmarłego cudzoziemca na podstawie prawa polskiego (art. 14 ust. 2). Gdy jednak do tego nie doszło, nasuwa się pytanie, czy sąd polski przy okazji rozstrzygania określonej sprawy (np. sprawy spadkowej) może
z powołaniem się na art. 14 ust. 1 (lub ewentualnie art. 11 ust. 1) ustalić podstawę domniemania śmierci według zasad obowiązujących
w prawie ojczystym cudzoziemca, choć do orzekania o uznaniu za zmarłego nie jest właściwy. Wydaje się, że na powyższe pytanie - w imię międzynarodowej harmonii rozstrzygnięć - należy udzielić odpowiedzi twierdzącej.
III. Ubezwłasnowolnienie
Historia:
W ustawie z 1965 r. brak brak oddzielnego przepisu regulującego ubezwłasnowolnienie.
Istniały w czasie jej obowiązywania jedynie unormowania konwencyjne.
Poglądy doktryny były podzielone.
jedni zaliczali ubezwłasnowolnienie do zakresu statutu opieki i kurateli (art. 23),
inni do zakresu zastosowania statutu personalnego (art. 9 § 1).
Ustawa z 2011 r.:
Art. 13.
1. Ubezwłasnowolnienie podlega prawu ojczystemu osoby fizycznej, której ono dotyczy
2. Jeżeli o ubezwłasnowolnieniu cudzoziemca orzeka sąd polski, stosuje się prawo polskie.
ZAKRES ZASTOSOWANIA PRAWA POLSKIEGO rozstrzygają normy jurysdykcyjne!
Art. 11061.
§ 1. Do jurysdykcji krajowej należą sprawy o ubezwłasnowolnienie osoby będącej obywatelem polskim lub cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej.
§ 2. Jurysdykcja krajowa jest wyłączna, jeżeli osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, jest obywatelem polskim, mającym miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej.
ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH
OCENA zdolności do czynności pr. osoby fizycznej należy do zakresu statutu personalnego!
Statut ten rozstrzyga w szczególności o:
przesłankach zdolności do czynności prawnych, a więc o:
wpływie na zdolność wieku i ubezwłasnowolnienia,
oddziaływaniu na zdolność występującego w niektórych systemach prawnych upełnoletnienia lub uwłasnowolnienia,
stopniach zdolności (a więc o tym, czy dana osoba ma zdolność pełną, ograniczoną, czy też nie ma jej w ogóle),
przejawach i następstwach ograniczonej zdolności do czynności prawnych, m.in. więc o tym:
czy ograniczony w zdolności może dokonać czynności prawnej samodzielnie, czy też jedynie za zgodą osób trzecich (np. przedstawiciela ustawowego) lub organu państwowego (władzy opiekuńczej),
czyja zgoda jest potrzebna i czy konieczna jest zgoda wyrażona ex ante lub równocześnie
z dokonaniem czynności prawnej, czy też wystarczy potwierdzenie dokonane ex post,
skutkach dokonania czynności prawnej przez niezdolnego lub ograniczonego w zdolności do czynności prawnych; według jego postanowień należy więc określać:
rodzaj nieważności lub bezskuteczności czynności prawnej,
dopuszczalność przesłanki konwalidacji,
możność powołania się na nieważność lub bezskuteczność przez kontrahenta osoby niezdolnej.
STATUT NIE ROZSTRZYGA o dopuszczalności dokonania czynności prawnej określonego rodzaju.
W tej mierze należy zasadniczo stosować prawo, któremu dana czynność prawna podlega (decyduje więc lex causae).
Przepis art. 11 ust. 1 nie określa wyraźnie subokreślnika temporalnego statuowanej w nim normy kolizyjnej. Nie ulega jednak wątpliwości, że przy ocenie zdolności do czynności prawnych należy stosować prawo wskazane łącznikiem obywatelstwa z chwili dokonania czynności prawnej.
Nie wolno mylić zdolności do czynności prawnej z kwestią jej dopuszczalności.
Jak jednak ocenić zdolność określonej osoby do dokonania czynności prawnej nieznanej jej statutowi personalnemu lub według tego statutu niedopuszczalnej?
Wydaje się, iż samo to, że statut personalny nie zna czynności prawnych określonego rodzaju lub uznaje je za niedopuszczalne, nie zwalnia nas z obowiązku dokonania oceny zdolności do czynności prawnych według jego postanowień (a co najmniej
z dążenia do znalezienia w jego postanowieniach stosownego rozwiązania).
Rozstrzygnięcie zależeć będzie od okoliczności konkretnego przypadku. Może ono polegać m.in. na:
odpowiednim zastosowaniu postanowień statutu personalnego dotyczących zdolności do dokonania czynności prawnej zbliżonej (podobnej) do czynności prawnej, dla której poszukujemy rozwiązania.
Wyjątek na rzecz prawa miejsca prowadzenia przedsiębiorstwa (art. 11 ust. 2 ustawy z 2011 r.)
2. Jeżeli osoba fizyczna dokonuje czynności prawnej w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa, wystarczy, że ma ona zdolność do dokonania tej czynności według prawa państwa, w którym przedsiębiorstwo jest prowadzone.
Norma zupełna
Obejmuje więc ona przypadki, w których:
cudzoziemiec prowadzący przedsiębiorstwo w Polsce zawiera czynności prawne w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa
obywatel polski prowadzący przedsiębiorstwo w innym państwie,
gdy obywatel obcego państwa X prowadzi przedsiębiorstwo w państwie Y i dokonuje czynności prawnej w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa.
Termin „prowadzenie przedsiębiorstwa” występuje tu w znaczeniu funkcjonalnym i oznacza
zawodowe, zarobkowe prowadzenie zorganizowanej działalności gospodarczej (głównie produkcyjnej, usługowej lub handlowej). Chodzi tu o miejsce, w którym znajduje się centrum owej działalności.
ZAKRES jedynie zdolność do czynności prawnych.
Nie dotyczy więc zdolności prawnej, która - także w sytuacji mieszczącej się w zakresie normy z art. 11 ust. 2 - podlega prawu wskazanemu przez normę z art. 11 ust. 1.
Przepis art. 11 ust. 2 nie wyłącza całkowicie zastosowania art. 11 ust. 1 do oceny zdolności do czynności prawnych osoby fizycznej.
Przewidziana w nim właściwość prawa miejsca prowadzenia przedsiębiorstwa jest właściwością pomocniczą (subsydiarną). Wynika to z użytego w tym przepisie słowa „wystarczy”.
Badając zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej, która dokonała czynności prawnej objętej zakresem zastosowania art. 11 ust. 2, warto w pierwszej kolejności sprawdzić, czy osoba ta miała zdolność do dokonania ocenianej czynności prawnej według tego prawa (czyli według prawa miejsca prowadzenia działalności gospodarczej).
To więc, czy obywatel holenderski był zdolny do zawarcia umowy kontraktacji produktów rolnych uzyskiwanych w jego gospodarstwie prowadzonym w Polsce, należy na podstawie art. 11 ust. 2 ustawy z 2011 r. ocenić według przepisów polskiego Kodeksu cywilnego.
Równie dobrym przykładem może być umowa związana z prowadzeniem w Polsce restauracji przez obywatela wietnamskiego czy też pizzerii przez obywatela włoskiego.
GDY BRAK zdolności wymaganej do dokonania ocenianej czynności prawnej według prawa polskiego (czyli miejsca prowadzenia przedsiębiorstwa)
do oceny jego zdolności prawo wskazane przez art. 11 ust. 1 (czyli jego prawo ojczyste).
Prawo to decydować będzie o sankcji braku wymaganej zdolności.
VII. Wyjątek na rzecz legis loci actus (art. 12 ustawy z 2011 r.)
Wyjątek od wyrażonej w art. 11 ust. 1 zasady właściwości legis patriae przy ocenie zdolności do czynności prawnych osoby fizycznej na rzecz właściwości legis loci actus przewiduje art. 12 ustawy z 2011 r.
Przepis ten stanowi:
1. Jeżeli umowę zawarły osoby znajdujące się w tym samym państwie, osoba fizyczna, która ma zdolność do jej zawarcia według prawa tego państwa, może się powołać na swoją niezdolność wynikającą z prawa wskazanego w przepisie art. 11 ust. 1 tylko wtedy, gdy w chwili zawarcia umowy druga strona o niezdolności wiedziała lub nie wiedziała z powodu niedbalstwa.
Norma zupełna
Zakres - obejmuje ona przypadki, w których:
cudzoziemiec prowadzący przedsiębiorstwo w Polsce zawiera czynności prawne w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa
obywatel polski prowadzący przedsiębiorstwo w innym państwie,
gdy obywatel obcego państwa X prowadzi przedsiębiorstwo w państwie Y i dokonuje czynności prawnej w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa.
Dotyczy umów
PRZESŁANKA STOSOWANIA: znajdowanie się osób zawierających umowę (w chwili jej zawarcia) w tym samym państwie.
nie wyłącza w sposób stanowczy w stanach faktycznych objętych swoim zakresem właściwości prawa ojczystego wynikającej z art. 11 ust. 1, lecz jedynie ogranicza możliwość powołania się na niezdolność wynikającą z prawa właściwego na podstawie art. 11 ust. 1.
Przesłanki utraty możliwości powołania się na niezdolność wynikającą z prawa ojczystego:
osoba, o którą chodzi, ma zdolność według prawa państwa, w którym osoby zawierające umowę znajdowały się w chwili jej zawarcia (w rzeczywistości jest to lex loci contractus),
jej kontrahent był w złej wierze (wiedział o niezdolności lub nie wiedział z powodu niedbalstwa).
Jak z tego wynika, złą wiarę zdefiniował w art. 12 ust. 1 sam ustawodawca.
SKUTKI NIEZDOLNOŚCI Jeśli powołanie się na niezdolność wynikającą z prawa wskazanego przez normę z art. 11 ust. 1 jest w dopuszczalne, w razie skorzystania przez niezdolnego z tej możliwości (zapewne działać będzie w jego imieniu jego przedstawiciel ustawowy), skutki niezdolności należy ustalać według prawa wskazanego przez normę z art. 11 ust. 1 (czyli według prawa ojczystego niezdolnego).
2. Osoba fizyczna dokonująca jednostronnej czynności prawnej, mająca zdolność do jej dokonania według prawa miejsca dokonania czynności, może powołać się na niezdolność wynikającą z prawa wskazanego w przepisie art. 11 ust. 1 tylko wtedy, gdy nie przyniesie to uszczerbku osobom, które postępując z należytą starannością, działały w przeświadczeniu, że osoba dokonująca czynności prawnej zdolność taką miała.
Norma zupełna
Zakres - obejmuje ona przypadki, w których:
cudzoziemiec prowadzący przedsiębiorstwo w Polsce zawiera czynności prawne w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa
obywatel polski prowadzący przedsiębiorstwo w innym państwie,
gdy obywatel obcego państwa X prowadzi przedsiębiorstwo w państwie Y i dokonuje czynności prawnej w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa.
Dotyczy czynności prawnych jednostronnych
PRZESŁANKA STOSOWANIA: miejsce dokonania czynności prawnej jednostronnej
nie wyłącza w sposób stanowczy w stanach faktycznych objętych swoim zakresem właściwości prawa ojczystego wynikającej z art. 11 ust. 1, lecz jedynie ogranicza możliwość powołania się na niezdolność wynikającą z prawa właściwego na podstawie art. 11 ust. 1.
Przesłanki utraty możliwości powołania się na niezdolność wynikającą z prawa ojczystego:
osoba dokonująca czynności prawnej jednostronnej musi mieć zdolność do jej dokonania według prawa miejsca dokonania czynności prawnej (według legis loci actus) oraz
powołanie się przez nią na niezdolność wynikającą z prawa wskazanego przez normę z art. 11 ust. 1 (czyli prawa ojczystego) nie przyniesie uszczerbku osobom, które, postępując z należytą starannością, działały w przeświadczeniu, że osoba dokonująca czynności prawnej miała wymaganą zdolność.
SKUTKI NIEZDOLNOŚCI Jeśli powołanie się na niezdolność wynikającą z prawa wskazanego przez normę z art. 11 ust. 1 jest w dopuszczalne, w razie skorzystania przez niezdolnego z tej możliwości (zapewne działać będzie w jego imieniu jego przedstawiciel ustawowy), skutki niezdolności należy ustalać według prawa wskazanego przez normę z art. 11 ust. 1 (czyli według prawa ojczystego niezdolnego).
3. Jeżeli osoba fizyczna działa za pośrednictwem przedstawiciela, przy ustalaniu przesłanek stosowania przepisów ust. 1 i 2 rozstrzygają okoliczności występujące po stronie przedstawiciela.
4 Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się do czynności prawnych z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa spadkowego ani do rozporządzeń dotyczących nieruchomości położonych w innym państwie niż państwo, w którym czynność prawa została dokonana”.
Podobny wyjątek od zasady ogólnej wyrażonej w art. 11 ust. 1 ustawy z 2011 r., mający zastosowanie w obrębie zobowiązań umownych, przewiduje art. 13 rozporządzenia Rzym l. W myśl tego przepisu: „w przypadku umowy zawartej między osobami, które znajdują się w tym samym państwie, osoba fizyczna, która miałaby zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych na podstawie prawa tego państwa, może powołać się na brak zdolności prawnej lub zdolności do czynności prawnych wynikający z prawa innego państwa jedynie wówczas, gdy w chwili zawarcia umowy druga strona umowy wiedziała o tym braku lub nie wiedziała o nim z powodu niedbalstwa”.
SZCZEGÓLNA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH (ART. 11 UST. 3 USTAWY Z 2011 R.)
W myśl art. 11 ust. 3 ustawy z 2011 r.:
przepis ust. 1 nie wyłącza zastosowania prawa, któremu czynność prawna podlega, jeżeli z tego prawa wynikają szczególne wymagania w zakresie zdolności w odniesieniu do tej czynności prawnej.
Przepis art. 11 ust. 3 dotyczy tzw. szczególnej zdolności (niezdolności) do czynności prawnych szczególne wymagania w zakresie zdolności w odniesieniu do określonych rodzajów czynności prawnych.
Przykład: Chodzić może o zawarcie małżeństwa, uznanie ojcostwa lub zgodę na uznanie ojcostwa, żądanie przysposobienia, zgodę przysposabianego na przysposobienie lub zgodę małżonka na przysposobienie przez współmałżonka, sporządzenie testamentu lub (w obcych systemach prawnych) zawarcie umowy o dziedziczenie.
Trzeba rozgraniczyć statut personalny i statut miarodajny dla czynności prawnej, w związku z którą pytanie o zdolność się pojawia.
RZADKO odpowiednie brzmienie wyrażeń określających zakres normy kolizyjnej miarodajnej dla danej czynności prawnej.
Przykład stanowi art. 48 ustawy z 2011 r. i występujące w tym przepisie wyrażenie „możność zawarcia małżeństwa". Bez wątpienia możność zawarcia małżeństwa obejmuje wszystkie materialne przesłanki zawarcia małżeństwa, a więc także zdolność do zawarcia małżeństwa (jeśli takie pojęcie w prawie właściwym w ogóle występuje).
CZĘŚCIEJ trzeba skorzystać ze wskazówki zamieszczonej w art. 11 ust. 3.
CZYLI…
Nie wyłączając postanowień statutu personalnego osoby fizycznej, ustalonego na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy z 2011 r., przepis art. 11 ust. 3 nakazuje - co do szczególnych wymagań dotyczących zdolności do dokonania określonej czynności prawnej - stosować postanowienia statutu miarodajnego dla tej czynności prawnej Przyznaje pierwszeństwo tym przepisom.
Wskazówka ta będzie pomocna przy odgraniczaniu zakresu zastosowania statutu personalnego osoby fizycznej od statutów miarodajnych dla poszczególnych czynności prawnych.
ZDOLNOŚĆ WEKSLOWA I CZEKOWA
Według art. 77 ust. 1 zd. 1 pr. weksl.:
„Zdolność osoby do zaciągania zobowiązań wekslowych ocenia się według jej prawa ojczystego”.
W zdaniu drugim ust. 1 art. 77 wyraźnie przewidziano konieczność uwzględnienia stanowiska kolizyjnego systemu ojczystego w przedmiocie omawianej tutaj zdolności, co może prowadzić do odesłania zwrotnego lub dalszego (tylko jednorazowego).
Wreszcie - w myśl postanowienia ust. 2 art. 77 pr.weksl. –
ten, kto według prawa, ustalonego zgodnie z postanowieniami ust. 1, nie ma zdolności wekslowej: „mimo to jest ważnie zobowiązany, jeżeli podpisał weksel w kraju, według którego ustaw miałby zdolność wekslową. Przepisu tego nie stosuje się do obywatela polskiego, który zaciągnął zobowiązanie wekslowe za granicą”.
Podobne uregulowanie właściwości prawa do oceny zdolności czekowej zawiera art. 62 pr.czek.
IMIĘ I NAZWISKO OSOBY FIZYCZNEJ
Historia:
W ustawie z 1965 r.:
brak było przepisu wskazującego wyraźnie prawo właściwe dla imienia i nazwiska.
W doktrynie
Zgoda przyjmowano, że imię i nazwisko podlegają zasadniczo prawu ojczystemu osoby, o którą chodzi.
Spór dot. prawa właściwego do oceny wpływu poszczególnych zdarzeń rodzinnoprawnych na nazwisko i imię osoby.
Przeważająca część doktryny przyjmowała, że wpływ ten należało oceniać według prawa właściwego dla tych zdarzeń i ich skutków.
Były jednak również głosy opowiadające się za stosowaniem w tym zakresie prawa ojczystego osoby,
o której imię lub nazwisko chodzi.
W ustawie z 2011 r., znalazła się wyraźna kolizyjnoprawna regulacja dotycząca imienia i nazwiska.
Art. 15.
1. Imię i nazwisko osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu.
Wskazuje tzw. statut imienia i nazwiska – tzn. prawo właściwe dla ustalenia imienia i nazwiska. MODELE Statut imienia i nazwiska kreuje:
PRAWO PODMIOTOWE (większość państw) wtedy określa zarazem uprawnienia, które na to prawo się składają, decyduje o ich cechach i innych tego następstwach prawnych (w szczególności o przysługującej ochronie prawnej).
ZJAWISKO SPOŁECZNE (nieliczne państwa) obojętne z punktu widzenia prawnego
2.
Zd. 1 Do nabycia albo zmiany imienia lub nazwiska stosuje się prawo właściwe do oceny skutków zdarzenia, które prowadzi do nabycia albo zmiany imienia lub nazwiska.
określa wpływ na imię i nazwisko osoby różnych zdarzeń rodzinnoprawnych.
Przepis ten odwołuje się więc do tych przepisów ustawy, które wskazują prawo właściwe dla skutków poszczególnych zdarzeń rodzinnoprawnych. Jest to odwołanie do:
art. 51 - gdy chodzi o wpływ zawarcia małżeństwa na nazwisko nupturientów,
art. 54 - co do wpływu rozwodu na nazwisko byłych małżonków,
art. 55 - co do wpływu ustalenia stosunku filiacyjnego na nazwisko dziecka,
art. 57 - co do wpływu przysposobienia na imię i nazwisko dziecka.
Zd. 2 Jednakże wybór nazwiska przy zawarciu lub rozwiązaniu małżeństwa podlega prawu ojczystemu każdego z małżonków.
Uzupełnienie rozwiązania przewidzianego w art. 15 ust. 2 zd.
Wybór ten powinien być respektowany nie tylko wtedy, gdy przewiduje go prawo wskazane przez art. 15 ust. 2 zd. 1, lecz także wtedy, gdy przysługuje on jedynie na podstawie prawa ojczystego danego nupturienta lub małżonka. Może wówczas dotyczyć nazwiska tego nupturienta lub małżonka.
Przepis art. 15 ust. 2 zd. 2 nie wyłącza oceny wpływu zawarcia małżeństwa i rozwodu na nazwisko spod zakresu zastosowania statutu stosunków osobistych małżonków bądź statutu rozwodowego.
Zastrzega jednak uzupełnienie zastosowania tych przepisów, jeżeli prawo ojczyste któregokolwiek z nupturientów lub małżonków przyznaje uprawnienie do wyboru nazwiska Wówczas ten nupturient lub małżonek może wykonać przysługujące mu prawo wyboru, nawet jeśli postanowienia statutu stosunków osobistych małżonków albo statutu rozwodowego nie przewidują wyboru nazwiska.
Rozwiązanie to stanowi wyraz poszanowania wzrastającej współcześnie roli autonomii woli w zakresie nazwiska.
UWAGA!
Za unormowaniem przyjętym w art. 15 ust. 2 zd. 1 przemawia ścisły związek między poszczególnych instytucji prawa rodzinnego a nazwiskiem.
Niejednokrotnie zdarzeniu rodzinnoprawnemu towarzyszą zmiany w zakresie nazwiska następujące ex lege.
Poddanie tych zmian innemu prawu niż prawo właściwe dla skutków zdarzenia, na przykład prawu ojczystemu lub prawu miejsca zamieszkania osoby, o którą chodzi, prowadziłoby do niepotrzebnych napięć pomiędzy obu wchodzącymi w grę statutami, jeżeli są one systemami prawnymi różnych państw.
ARGUMENTY ZA!
1) PRZYSPOSOBIENIE!
Uregulowania dotyczące imienia i nazwiska w prawie merytorycznym poszczególnych państw są ściśle powiązane z charakterem (typem) przysposobienia, o jakie w danym przypadku chodzi (przysposobienie niepełne, pełne rozwiązalne, pełne nierozwiązalne, przysposobienie dziecka małoletniego lub - co dopuszczalne jest w niektórych państwach - osoby pełnoletniej).
O charakterze przysposobienia rozstrzyga oczywiście prawo właściwe dla przysposobienia (statut przysposobienia). Temu samemu prawu powinna więc podlegać ocena wpływu przysposobienia (lub jego rozwiązania) na imię i nazwisko przysposobionego.
2) Także sposób unormowania w prawie poszczególnych państw skutków w zakresie nazwiska dziecka takich zdarzeń jak ustalenie ojcostwa (w drodze uznania lub orzeczenia sądowego) lub macierzyństwa są mocno powiązane z ukształtowaniem tych instytucji w danym prawie.
3) To samo można też powiedzieć o rozwodzie.
OSOBY PRAWNE
Prawo właściwe
STATUT PERSPNALNY os. prawnej ≠ PRZYNALEŻNOŚĆ os. prawnej
STATUT PERONALNY prawo, któremu - na podstawie miarodajnych w tym aspekcie norm kolizyjnych - podlega ocena zdolności i innych elementów statusu osobowego osoby prawnej. BARDZIEJ PRZYDATNE W PPM!
PRZYNALEŻNOŚĆ ze względu na określone więzi łączące osobę prawną z danym państwem mówi się ojej przynależności do tegoż państwa BARDZIEJ PRZYDATNE W PRAWIE OBCYM
Często przynależność osób prawnych bywa ustalana na podstawie tego samego czynnika, który występuje w roli łącznika normy kolizyjnej wyznaczającej statut personalny osoby prawnej.
Statutem personalnym jest wówczas system prawny państwa, do którego osoba prawna „należy”.
CZASEM JEDNAK bardziej pożądane uznanie za kryterium przynależności inny element niż ten, który spełnia funkcję łącznika wspomnianej normy kolizyjnej.
W takim przypadku w roli statutu personalnego może pojawić się system prawny innego państwa niż to, do którego osoba prawna „należy”.
CZYNNIKI ROZSTRZYGAJĄCE O STATUCIE PERSONALNYM OSOBY PRAWNEJ
PROPOZYCJE
A) TEORIA SIEDZIBY:
Najszerszy zasięg, zwłaszcza na kontynencie europejskim.
statut personalny stanowi system prawny państwa, na którego obszarze osoba prawna ma swą siedzibę.
Sporne co decydujące w tej kwestii:
postanowienia statutu osoby prawnej,
czy badać rzeczywisty stan rzeczy
Jeżeli pragnie się pójść drugą drogą, nasuwa się pytanie, jakie okoliczności uznać za rozstrzygające: siedzibę zarządu czy też miejsce, w którym osoba realizuje swoje podstawowe cele (koncepcja centrum eksploatacyjnego)?
B) TEORIA POWSTANIA:
Według jej założeń (nie zawsze zresztą jednakowo formułowanych) statut personalny osoby prawnej stanowi prawo państwa, na którego obszarze osoba prawna powstała i zgodnie z którym powstała (a więc któremu zawdzięcza uzyskanie osobowości prawnej).
C) TEORIA KONTROLI:
Czasem do głosu teoria kontroli, nazywana też teorią przeważających (lub decydujących) wpływów.
należy w każdym konkretnym przypadku ustalać powiązanie osoby prawnej z określonym państwem,
biorąc pod uwagę, kto wywiera przemożny wpływ na jej działalność (w czyich rękach znajduje się zarząd, skąd pochodzą kapitały itp.).
Chodzi tu więc raczej o określenie przynależności osoby prawnej (najczęściej w celu ustalenia przesłanek stosowania przepisów restrykcyjnych) niż o poszukiwanie jej statutu personalnego.
USTAWA Z 2011 r.
Art. 17.
1. Osoba prawna podlega prawu państwa, w którym ma siedzibę.
2. Jeżeli jednak prawo wskazane w przepisie ust. 1 przewiduje właściwość prawa państwa, na podstawie którego osoba prawna została utworzona, stosuje się prawo tego państwa.
3. Prawu wskazanemu w przepisach ust. 1 i 2 podlegają w szczególności:
1) powstanie, łączenie, podział, przekształcenie lub ustanie osoby prawnej;
2) charakter prawny osoby prawnej;
3) nazwa oraz firma osoby prawnej;
4) zdolność osoby prawnej;
5) kompetencje i zasady działania oraz powoływanie i odwoływanie członków organów;
6) reprezentacja;
7) nabycie i utrata statusu wspólnika lub członkostwa oraz prawa i obowiązki z nimi związane;
8) odpowiedzialność wspólników lub członków za zobowiązania osoby prawnej;
9) skutki naruszenia przez osobę reprezentującą osobę prawną ustawy, aktu założycielskiego lub statutu.
JAKA U NAS TEORIA?
GŁÓWNIE teoria siedziby, ALE! możliwość odesłania (zwrotnego lub dalszego jednostopniowego) do prawa państwa, na podstawie którego osoba prawna została utworzona.
Przykład: Osoba prawna utworzona w Niemczech na podstawie prawa niemieckiego ma siedzibę w rozumieniu art. 17 ust. 1 w Londynie. Wskazane przez normę z art. 17 ust. 1 w tym będzie prawo angielskie. Przy zastosowaniu jednak normy kolizyjnej angielskiej (odwołującej się do teorii powstania) dojdzie do odesłania do prawa niemieckiego.
PYTANIE: Jak traktować siedzibę z art. 17 ust. 1 pojmować?
ROZSTRZYGA doktryna i judykatura
KIEDYŚ:
W poprzednich wydaniach podręcznika pogląd, że na tle art. 9 § 2 ustawy z 1965 r. rozstrzygające znaczenie należy przyznać rzeczywistej siedzibie (niekoniecznie pokrywającej się ze statutową) osoby prawnej.
Pod pojęciem tym kryje się faktyczna, trwała siedziba organów zarządzających (kierujących) daną osobą prawną.
W razie powiązania tych organów z różnymi państwami decydować powinno kryterium intensywności związku. Za rzeczywistą siedzibę osoby prawnej należy w takim przypadku uznawać miejsce, w którym działają jej organy najbardziej znaczące lub część dyrekcji o największym wpływie na jej funkcjonowanie.
DZIŚ:
Na tle art. 17 ust. 1 ustawy z 2011 r. przy ustalaniu siedziby osoby prawnej (jako łącznika normy kolizyjnej miarodajnej dla osób prawnych) należy - jak się wydaje - brać pod uwagę ogół okoliczności danego przypadku, w tym siedzibę statutową osoby prawnej oraz miejsce, w którym stale działają organy zarządzające daną osobą prawną. Trudno jednak wiązać skutki kolizyjnoprawne z siedzibą statutową fikcyjną, co w praktyce gospodarczej niekiedy się zdarza.
ORZECZNICTWO!
Nasuwa się pytanie, czy rozwiązania przyjęte w ustawie z 2011 r. są do pogodzenia z orzecznictwem ETS (obecnie TSUE). Chodzi tu w szczególności o wyroki: z 5 listopada 2002 r. w sprawie Uberseering BV przeciwko Nordic Construction Company Baumanagement GmbH7, z 9 marca 1999 r. w sprawie Centros Ltd przeciwko Erhvervsog Selskabsstyrelsen8, z 30 września 2003 r. w sprawie Inspire Art Ltd.9 oraz w sprawie Cartesio (C-210/06).
W orzeczeniu w sprawie Uberseering mającym doniosłe znaczenie praktyczne chodziło o spółkę prawa holenderskiego, która w październiku 1990 r. nabyła nieruchomość w Dusseldorfie, na której znajdował się hotel i garaż. Na mocy umowy z 27 listopada 1992 r. spółka Nordic Construction Company Baumanagement (NCC) z siedzibą w Niemczech zobowiązała się do modernizacji tych budynków. W grudniu 1994 r. obywatele niemieccy nabyli wszystkie udziały w spółce Uberseering, co doprowadziło do przeniesienia jej rzeczywistej siedziby do Niemiec. W procesie wytoczonym przez nią w Niemczech przeciw opisanemu wyżej podmiotowi jej pozew został odrzucony, gdyż wedle prawa niemieckiego, właściwego na podstawie niemieckiej normy kolizyjnej posługującej się łącznikiem siedziby rzeczywistej, nie miała ani zdolności prawnej, ani sądowej.
Niemiecki sąd odwoławczy przedstawił ETS następujące pytania:
1) czy stanowi naruszenie art. 43 TWE (obecnie art. 49 TFUE) i 48 TWE (obecnie art. 54 TFUE) odmowa spółce zdolności prawnej i sądowej w państwie członkowskim, do którego przeniosła swoją faktyczną siedzibę, jeżeli założono ją (przed przeniesieniem) przy zachowaniu prawa innego państwa członkowskiego, a w razie pozytywnej odpowiedzi na to pytanie,
2) czy swoboda zakładania przedsiębiorstw wymaga, aby zdolność prawną i sądową oceniać na podstawie prawa tego państwa, w którym spółka została założona.
Odpowiedzi ETS (obecnie TSUE) były następujące:
1) spółka założona zgodnie z prawem jednego państwa członkowskiego powinna być uznana w innym państwie członkowskim, do którego przeniosła swą rzeczywistą siedzibę,
2) państwo członkowskie, do którego spółka przeniosła swoją rzeczywistą siedzibę, powinno uznać jej zdolność prawną i sądową, przyznaną jej przez prawo państwa, w którym powstała.
Nie wydaje się, by wspomniane orzeczenia przymuszały do całkowitego porzucenia koncepcji siedziby osoby prawnej w ujęciu przyjmowanym do tej pory. Zwracają jednak uwagę na konieczność korygowania - w obrębie państw członkowskich Unii Europejskiej - wyników zastosowania prawa państwa, w którym osoba prawna ma rzeczywistą siedzibę, przy ocenie jej zdolności, w sytuacji gdy osoba ta powstała w innym państwie członkowskim zgodnie z prawem w państwie tym obowiązującym. Sposób i rozmiar owej korektury stanowią wielką niewiadomą.
UMOWY MIĘDZYNARODOWE
Polska bilateralne konwencje w odniesieniu do zdolności osób prawnych dwa rozwiązania:
pierwsze nawiązuje do teorii siedziby osoby prawnej,
drugie zaś - do teorii powstania osoby prawnej.
Niektóre konwencje zagadnienie zdolności osoby prawnej pomijają.
KONWENCJA LUGAŃSKA I rozporządzenie RADY
Oddzielne unormowanie sposobu ustalania „miejsca zamieszkania” spółek i osób prawnych znajduje się w:
Konwencji lugańskiej z 2007 r. (art. 59 i 60)12 oraz
w rozporządzeniu Rady (WE) nr 44/2001 z 22 grudnia 2000 r. o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych (art. 60).
W myśl art. 60 ust. 1 rozporządzenia spółki i osoby prawne mają swoje „miejsce zamieszkania w miejscu, w którym znajduje się:
ich statutowa siedziba,
ich główny organ zarządzający lub
ich główne przedsiębiorstwo.
Oznacza to, że w razie powiązania spółki lub osoby prawnej poprzez te czynniki z różnymi państwami członkowskimi, na podstawie art. 2 ust. 1 istnieje jurysdykcja sądów wszystkich wskazanych w taki sposób państw. Powodowi przysługuje wówczas swobodny wybór między nimi.
Art. 60 ust. 2:
Oddzielna reguła objaśniająca pojęcie siedziby statutowej dla Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii
i Irlandii siedziba statutowa to:
registered office lub - gdy go w ogóle brak –
place of incorporation (miejsce nabycia osobowości prawnej), albo
gdy takiego miejsca w ogóle brak - miejsce, zgodnie z którego prawem nastąpiło formation (utworzenie).
Art. 60 ust. 3
W celu ustalenia, czy trust1 ma siedzibę w państwie członkowskim, przed którego sądami zawisła sprawa, sąd stosuje swoje prawo prywatne międzynarodowe.
UZNANIE OSOBOWOŚCI ZAGRANICZNEJ OSOBY PRAWNEJ a DOPUSZCZALNOŚĆ podjęcia przez zagr. Os. pr./fiz działalności na terenie danego państwa
Prawo polskie NIE TRZEBA odrębnego aktu uznania osobowości prawnej zagranicznej osoby prawnej.
Obowiązuje zasada automatycznego i bezwarunkowego uznania, jeżeli tylko osoba prawna istnieje i ma osobowość prawną według postanowień swego statutu personalnego.
Ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej w art. 6 ust. 1 stanowi:
Podejmowanie,
wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej
jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa.
Warunki te dla osób zagranicznych określa art. 13, stanowiąc:
1. Osoby zagraniczne z państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz osoby zagraniczne z państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym. które mogą korzystać ze swobody przedsiębiorczości na podstawie umów zawartych przez te państwa ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak obywatele polscy. Przedsiębiorcy z państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz przedsiębiorcy z państw, które zawarły ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi umowy regulujące swobodę świadczenia usług, mogą czasowo świadczyć usługi na zasadach określonych odpowiednio w przepisach Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (Dz.U z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2 ze zm.) albo w przepisach tych umów, bez konieczności uzyskiwania wpisu do rejestru przedsiębiorców albo ewidencji działalności gospodarczej, o których mowa w art. 14.
2. Obywatele innych państw niż wymienione w ust. 1, którzy:
posiadają w Rzeczypospolitej Polskiej:
zezwolenie na osiedlenie się,
zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich,
zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony udzielone w związku z okolicznością, o której mowa w art. 53 ust. 1 pkt 7,13,14 lub 16 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz.U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694, ze zm.),
zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony udzielone, przybywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub przebywającemu na tym terytorium w celu połączenia z rodziną, członkowi rodziny w rozumieniu art. 53 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach, osób, o których mowa w lit. a, b, e i f,
status uchodźcy,
ochronę uzupełniającą,
zgodę na pobyt tolerowany,
zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony i pozostają w związku małżeńskim, zawartym z obywatelem polskim zamieszkałym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
wizę, o której mowa w art. 61 ust. 3 lub art. 71a ust. 3 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach, jeżeli przed wydaniem tej wizy byli uprawnieni do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na podstawie lit. c,
korzystają w Rzeczypospolitej Polskiej z ochrony czasowej,
posiadają ważną Kartę Polaka,
są członkami rodziny, w rozumieniu art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz.U. Nr 144, poz. 1043 ze zm. oraz z 2007 r. Nr 120, poz. 818), dołączającymi do obywateli państw, o których mowa w ust. 1, lub przebywającymi z nimi - mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na takich samych zasadach jak obywatele polscy.
TRANSGRANICZNA FUZJA SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH Z RÓŻNYCH PAŃSTW CZŁONKOWSKICH
Trzeba w tym miejscu wspomnieć jeszcze o dyrektywie nr 2005/56/WE Parlamentu Europejskiego i Rady o transgranicznej fuzji spółek kapitałowych z różnych państw członkowskich (dziesiąta dyrektywa dotycząca prawa spółek) z 26 października 2006 r. Dyrektywa ta została implementowana ustawą z 25 kwietnia 2008 r. nowelizującą Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 86, poz. 524).
W pkt 11 preambuły dyrektywy dyrektywa pozostaje bez uszczerbku dla przepisów prawnych państw członkowskich, zgodnie z którymi należy wskazać siedzibę zarządu głównego lub głównego zakładu spółki powstającej w wyniku połączenia transgranicznego.
Spośród dalszych przepisów dyrektywy na uwagę w tych rozważaniach zasługuje art. 4, w myśl którego:
ile niniejsza dyrektywa nie stanowi inaczej:
połączenia transgraniczne są dopuszczalne jedynie między typami spółek, na których łączenie zezwala prawo krajowe danego państwa członkowskiego;
spółka uczestnicząca w połączeniu transgranicznym spełnia wymogi oraz formalności wynikające z przepisów właściwego dla niej prawa krajowego. Przepisy państwa członkowskieg pozwalające władzom krajowym na zgłoszenie sprzeciwu wobec danego połączenia krajowego ze względu na interes publiczny stosuje się także do połączenia transgranicznego w przypadku. gdy przynajmniej jedna z uczestniczących spółek podlega prawu tego państwa członkowskiego. Niniejszego przepisu nie stosuje się w zakresie, w jakim ma zastosowanie art. 21 rozporządzenia (WE) nr 139/2004.
Przepisy i formalności, o których mowa w ust. 1 lit. b), obejmują w szczególności przepisy i formalności dotyczące procesu podejmowania decyzji w odniesieniu do połączenia oraz, uwzględniając transgraniczny charakter połączenia, dotyczące ochrony wierzycieli łączących się spółek, obligatariuszy oraz posiadaczy papierów wartościowych lub udziałów lub akcji, jak również pracowników w zakresie praw innych niż prawa określone w art. 16. Państwo członkowskie może w przypadku spółek uczestniczących w połączeniu transgranicznym i podlegających prawu tego państwa członkowskiego przyjąć przepisy w celu zapewnienia właściwej ochrony wspólników mniejszościowych, którzy zgłosili sprzeciw wobec połączenia transgranicznego.
Problematyka transgranicznej fuzji stanowiła również przedmiot zainteresowania ETS (obecnie TSUE). Na wzmiankę w tym kontekście zasługuje wyrok ETS w sprawie SEYTC. Trybunał stanął na stanowisku, że przepisy krajowe utrudniające spółkom połączenie trans graniczne są niezgodne z gwarantowaną przez Traktat swobodą przedsiębiorczości (art. 43 i 48 TWE, obecnie art. 49 i 54 TFUE).
Zakres zastosowania statutu personalnego
Art. 17 ust. 3 – zakres statutu personalnego osoby prawnej
powstanie, łączenie, podział, przekształcenie lub ustanie osoby prawnej;
charakter prawny osoby prawnej (jej przyporządkowanie do określonego typu lub podtypu osób prawnych);
nazwa oraz firma osoby prawnej;
zdolność osoby prawnej (obejmuje zarówno zdolność prawną, jak i zdolność do czynności prawnych osoby prawnej);
kompetencje i zasady działania organów oraz powoływanie i odwoływanie członków organów;
reprezentacja (w tym wymaganie i sposób realizacji tzw. reprezentacji łącznej);
nabycie i utrata statusu wspólnika lub członkostwa osoby prawnej typu korporacyjnego oraz prawa i obowiązki z nimi związane;
odpowiedzialność wspólników lub członków za zobowiązania osoby prawnej;
skutki naruszenia przez osobę reprezentującą osobę prawną ustawy, aktu założycielskiego lub statutu.
Nie jest to wyliczenie wyczerpujące.
rozstrzyga o jej wewnętrznej strukturze i zasadach jej funkcjonowania.
Decyduje więc o przesłance przypisania osobie prawnej woli jednostek pełniących funkcje jej organu (według postanowień tegoż statutu należy więc ustalać kompetencje poszczególnych organów, obowiązujący czasem tryb powzięcia i wyrażenia woli, ewentualny wymóg reprezentacji łącznej).
określa także skutki działania tzw. fałszywego organu.
Według jego postanowień należy oceniać dopuszczalność potwierdzenia przez rzeczywisty organ czynności zdziałanej przez organ fałszywy.
Postępowanie zmierzające do zarejestrowania osoby prawnej odbywa się zgodnie z przepisami obowiązującymi w siedzibie organu rejestrowego. Jednakże materialno-prawne skutki wpisu do rejestru określa statut personalny osoby prawnej.
Podkreślić wypada, że polskie przedsiębiorstwa państwowe są odrębnymi w stosunku do państwa i samodzielnymi osobami prawnymi. Posiadają wyodrębniony pod względem prawnym majątek i same odpowiadają za swe zobowiązania. Nie korzystają z immunitetu jurysdykcyjnego w postępowaniu przed organami obcego państwa. Akty władcze organów własnego państwa podjęte w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego traktowane być muszą jako akty zewnętrzne (fait du prince).
Zmiana statutu
Nie można z góry wykluczać!
PRZYCZYNY ZMIANY:
zmiana przynależności państwowej terytorium, na którym znajduje się siedziba osoby prawnej,
lub przeniesienie się osoby prawnej z jednego państwa do innego.
W myśl art. 19 ust. 1 ustawy z 2011 r.
z chwilą przeniesienia siedziby do innego państwa osoba prawna podlega prawu tego państwa. Osobowość prawna uzyskana w państwie dotychczasowej siedziby jest zachowana, jeżeli przewiduje to prawo każdego z zainteresowanych państw. Przeniesienie siedziby w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie prowadzi do utraty osobowości prawnej.
Według art. 19 ust. 2
połączenie osób prawnych mających siedziby w różnych państwach wymaga dopełnienia wymagań określonych w prawie tych państw.
WYJĄTKI
1. Wyjątek na rzecz prawa państwa, w którym przedsiębiorstwo jest prowadzone
Art. 18 ust. 1 u. 2011 r.
Jeżeli osoba prawna dokonuje czynności prawnej w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa, wystarczy - w myśl art. 18 ust. 1 ustawy z 2011 r. - że ma zdolność do dokonania tej czynności według prawa państwa, w którym przedsiębiorstwo jest prowadzone.
Wyjątek ten dotyczy jedynie zdolności do czynności prawnych, nie obejmuje zaś pozostałych elementów statusu osoby prawnej.
Norma z art. 18 ust. 1 znajdzie zastosowanie, jeżeli osoba prawna ma - poza obszarem państwa, w którym znajduje się jej główna siedziba - zorganizowane, funkcjonujące stale, dodatkowe centra swej działalności gospodarczej (produkcyjnej, usługowej lub handlowej).
Mogą one tworzyć (niemające osobowości prawnej) filie przedsiębiorstwa macierzystego (znajdujące się w siedzibie osoby prawnej).
Należy wreszcie zwrócić uwagę na występujące w art. 18 ust. 1 słowo „wystarczy”. Oznacza to, że art. 18 ust. 1 przewiduje jedynie pomocniczą (subsydiarną) właściwość prawa państwa, w którym przedsiębiorstwo jest prowadzone. Jeżeli osoba prawna nie dopełniła przy dokonaniu czynności prawnej wymagań tego prawa dotyczących zdolności, ostateczna ocena będzie należeć do głównego statutu personalnego osoby prawnej ustalonego na podstawie art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z 2011 r.
2. Wyjątek na rzecz prawa miejsca dokonania czynności prawnej
Art. 18 ust. 2 u. 2011 r.
osoba prawna może się powołać wobec drugiej strony na ograniczenia dotyczące jej zdolności lub reprezentacji wynikające z prawa wskazanego w przepisach art. 17 ust. 1 i 2, jeżeli ograniczeń takich nie przewiduje prawo państwa, w którym czynność prawna została dokonana tylko wtedy, gdy druga strona o nich wiedziała lub nie wiedziała z powodu niedbalstwa.
Przepisu tego nie stosuje się do rozporządzeń dotyczących nieruchomości położonych w innym państwie niż państwo, w którym czynność prawna została dokonana.
Podobnie jak w art. 12 ust. 1 i 2 (dotyczącym osób fizycznych) mamy tu również do czynienia z ochroną dobrej wiary kontrahenta osoby prawnej.
PRZESŁANKI:
Przepis art. 18 ust. 2 uzależnia dopuszczalność powołania się osoby prawnej wobec swego kontrahenta na wynikające z prawa wskazanego w art. 17 ust. 1 i 2 ograniczenia dotyczące jej zdolności lub reprezentacji od następujących przesłanek:
ograniczeń takich nie przewiduje prawo państwa, w którym czynność prawna została dokonana,
druga strona (kontrahent osoby prawnej) o nich wiedziała lub nie wiedziała z powodu niedbalstwa (czyli była w złej wierze),
nie chodziło o czynność prawną rozporządzającą dotyczącą nieruchomości położonej w innym państwie niż państwo, w którym czynność prawna została dokonana.
UŁOMNE OSOBY PRAWNE
W ustawie z 2011 r. znalazło się wyraźne rozstrzygnięcie tego dylematu stosowania postanowień dot. os. pr. do ułomnych os. pr.
W myśl art. 21 tej ustawy przepisy art. 17-20 stosuje się odpowiednio do jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, a więc do tzw. ułomnych osób prawnych.
MIĘDZYNARODOWE OSOBY PRAWNE
Osoba prawna, której status prawny określa akt normatywny o charakterze międzynarodowym (a więc akt podjęty łącznie przez dwa lub więcej państwa).
indywidualny akt normatywny, powołujący daną osobę prawną, lub
akt o charakterze ogólnym, określający przesłanki tworzenia osób prawnych.
NIE SĄ międzynarodowymi osobami prawnymi (z prawnego punktu widzenia):
osoby powiązane jedynie pod względem ekonomiczno-politycznym z więcej niż jednym państwem (których kapitał lub kadra kierownicza, albo jedno i drugie, pochodzą z więcej niż jednego państwa), jeśli status osobowy osoby prawnej, o którą chodzi, został ukształtowany na podstawie krajowego systemu prawnego.
Podlegają one statutom personalnemu ustalanemu zgodnie z omawianymi wyżej normami kolizyjnymi.
SPÓŁKI EUROPEJSKIE, SPÓŁDZIELNIE EUROPEJSKIE
Societas Europaea jest europejską spółką akcyjną. Regulują ją dwa doniosłe akty:
rozporządzenie Rady (WE) nr 2157/2001 z 8 października 2001 r. w sprawie statutu spółki europejskie, obowiązujące od 8 października 2004 r., oraz
dyrektywa Rady 2001/86/WE w sprawie uzupełnienia statutu spółki europejskiej w odniesieniu do zaangażowania pracowników (Dz.Urz. WE 2001
Europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych (EZIG)
rozporządzenia Rady WE z 25 lipca 1985 r.
Aktami prawa wewnętrznego są
ustawa z 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu «interesów gospodarczych i spółce europejskiej (Dz.U. Nr 62, poz. 551 ze zm.) oraz
ustawa z 22 lipca 2006 r. o spółdzielni europejskiej (Dz.U. Nr 149, poz. 1077 ze zm.).
Oba rozporządzenia nie stanowią regulacji wyczerpującej. Odwołują się w wielu kwestiach do prawa krajowego państw członkowskich WE. Prawo krajowe rozstrzyga m.in. o tym, czy EZIG ma osobowość prawną.
18 sierpnia 2006 r. weszło w życie rozporządzenie Rady (WE) nr 1435/2003/WE a 22 kipca 2003 r. w sprawie statutu spółdzielni europejskiej. Wspomnieć tez trzeba o dyrektywie Rady 2003/72/WE z 22 lipca 2003 r. uzupełniającej statut spółdzielni europejskiej w odniesieniu do zaangażowania pracowników (Dz-Urz. WE 2003 L 207/25).
DOBRA OSOBISTE OSOBY FIZYCZNEJ I PRAWNEJ
Art. 16 u. 2011 r.
Art. 16.
1. Dobra osobiste osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu.
Prawo to wyznacza katalog dóbr osobistych i towarzyszących im praw podmiotowych, decyduje o Ich powstaniu, treści, zasięgu i ustaniu.
2. Osoba fizyczna, której dobro osobiste jest zagrożone naruszeniem lub zostało naruszone może: WYBÓR TYLKO JEDNEJ OPCJI!
żądać ochrony na podstawie prawa państwa, na którego terytorium nastąpiło zdarzenie powodujące to zagrożenie naruszenia lub naruszenie,
albo prawa państwa, na którego terytorium wystąpiły skutki tego naruszenia.
3. Jeżeli do naruszenia dobra osobistego osoby fizycznej doszło w środkach społecznego przekazu, o prawie do odpowiedzi, sprostowania lub innego podobne-go środka ochronnego rozstrzyga prawo państwa, w którym ma siedzibę albo miejsce zwykłego pobytu nadawca lub wydawca.
W myśl art. 20 ustawy z 2011 r. przepis art. 16 stosuje się odpowiednio do ochrony dóbr osobistych osób prawnych.
Rozporządzenie Rzym II Otóż rozporządzenie to, określając prawo właściwe dla zobowiązań pozaumownych, wyłączyło z zakresu swego zastosowania „zobowiązania pozaumowne wynikające z naruszenia prawa do prywatności i innych dóbr osobistych, w tym zniesławienie” (art. 1 ust. 2 lit. g).
W związku z tym zaszła konieczność uregulowania tych kwestii w ustawie z 2011 r. Nastąpiło to w omówionym wyżej art. 16 tej ustawy.
jest to forma monopolu, w którym przedsiębiorstwa tworzą oligopol, powstający na drodze łączenia się samodzielnych dotąd przedsiębiorstw tej samej branży. Dotychczasowi ich właściciele stają się udziałowcami powstającego trustu, na którego czele stoi zarząd kierujący produkcją i zbytem, wyznaczający ceny, określający podział zysków.↩