MYŚL WOJSKOWA W POLSCE W XVI WIEKU

Paweł Włodkowic

• podzielił wojny na sprawiedliwe (sprawiedliwa przyczyna, walka o otrzymanie lub odzyskanie rzeczy nam tylko należnej, walka w obronie własnej) i niesprawiedliwe (walka prowadzona z nienawiści)

• każdy naród ma prawo do wojny obronnej

Jan Ostroróg

• widział słabość siły obronnej Rzeczypospolitej przejawiającą się w złym uzbrojeniu wojska, niewystarczającym zaopatrzeniu zamków, zwłaszcza pogranicznych oraz braku odpowiednich środków finansowych na potrzeby wojska i obronności kraju

• dostrzegał głęboki kryzys, jaki przechodziło pospolite ruszenie (siła obronna kraju)

• wystąpił z projektem gruntownej reformy, zakładającym wprowadzenie powszechnego obowiązku służby wojskowej, obejmującego wszystkich obywateli państwa

• proponował opodatkowanie kleru, miast oraz zwiększenie dochodów z myt i ceł

Stanisław Łaski

• odwoływał się do: dorobku starożytnej myśli wojskowej (zwłaszcza Wegecjusz), spostrzeżenia płynące ze współczesnej i zachodnioeuropejskiej myśl wojskowej, rodzinne doświadczenia.

• widział konieczność uwzględnienia topografii terenu, postulował by hetmani używali map

• od Wegecjusza przejął sposoby przepraw rzek

• z zachodnioeuropejskiej myśli przejął sposoby obrony zamków oraz użycia artylerii.

• szkolenie żołnierzy: indywidualna nauka władania bronią oraz ćwiczenia zbiorowe, fizyczne i psychiczne szkolenie żołnierzy. Kazał organizować zajęcia w obozie, żeby żołnierze nie siedzieli bezczynnie. Zalecał wybranie odpowiedniego terenu do walki. Teren i sytuacja miały wpływ na wybór szyku bojowego

• doceniał rolę sprytu, forteli, przebiegłości i doświadczenia wodza

• warunki skutecznej obrony twierdz: położenie obronne, wyposażenie załogi w żywność i broń, możliwość odsieczy, oraz liczna i wyszkolona załoga. Opowiadał się za zapewnieniem jednolitego dowodzenia artylerią. Był autorem pierwszego traktatu teoretycznego

Jan Tarnowski- hetman, najwybitniejszy polski teoretyk wojskowy XVIw.

• autor „Rady sprawy wojennej”

• dostrzegał wielkie zagrożenie ze strony Turków dlatego też zalecał:

• Zabezpieczenie wschodniej i południowo- wschodniej granicy Polski

• Osłonę za pomocą specjalnie wykonanych pasów fortyfikacji stolicy państwa – Krakowa

• Utworzenie silnej i stałej armii polskiej odpowiednio zorganizowanej, wyszkolonej oraz wyposażonej

• Przyjęcie przez wojsko polskie odpowiedniej taktyki walki z Turkami i Tatarami

• kazał znieść pospolite ruszenie, ale w zamian opodatkować szlachtę

• chciał stworzyć wojsko zaciężne

• opowiadał się za utworzeniem silnej piechoty

• naczelne dowództwo nad wojskami powinien sprawować hetman, nad artylerią powinien czuwać hetman polny

• przedstawiał projekt utworzenia sztabu, usytuowanego przy hetmanie. Skład: pisarz polny jako podskarbi, oboźny, szancmajster, kwatermistrz, szpitalny, profos (szef żandarmerii) i kaznodzieja

• dużą wagę przywiązywał do wyszkolenie żołnierzy

• przedstawił sposób prowadzenia walki ogniowej przez wyposażoną w bron piechotę. (tzn. walili rzędami, po oddaniu strzału rząd klękał, strzelał drugi, a ten klękający ładował broń)

• walka z Turkami: strzelanie z pocisków zapalających do wielbłądów, i lekka jazda do walki z jazdą turecką

• walka z tatarami: atakowanie koszy prowadzone siłami rozczłonkowanymi zapobiegającymi ponoszeniu dużych strat

Marcin Bielski

• opisał legiony Rzymskie, Falangę Macedońską, organizacje wojska tureckiego, średniowieczne machiny oblężnicze, sposoby zdobywania twierdz, scharakteryzował wojska Księstwa Moskiewskiego, które uważał za dobrze wyszkolone i uzbrojone.

• dużo pisał o tatarskiej sztuce wojennej. Niespodziewane napady na tatarskie kosze zwłaszcza gdy wyjadą z nich zagony.

• naszkicował szyk bojowy „stare urządzenie polskie”.

• przedstawił opis sposobu sporządzania różnych gatunków prochu strzelniczego i pocisków zapalających.

• jego celem było by Polacy z większą ochotą ćwiczyli się w rzemiośle rycerskim i myśleli o wojnie- w obronie ojczyzny i całego chrześcijaństwa

Jakub Przyłuski

• podział wojen na sprawiedliwe i niesprawiedliwe

Florian Zebrzydowski

• starał się on analizować sytuację istniejącą we współczesnej mu wojskowości w sposób samodzielny, nie korzystając z prac już napisanych. Fakt ten podnosił znacząco wartość jego dorobku

• zwraca szczególną uwagę na zachowanie dyscypliny w marszu oraz wystawienie odpowiednich zabezpieczeń i prowadzenie rozpoznania

• wyciągnął praktyczne wnioski z doświadczeń jakie nabył w toku walk toczonych w Inflantach. Miał też na uwadze brak niezbędnej ilości wojsk w Polsce

• postulował skupienie wysiłku na obronie zamków jak i ufortyfikowanych miast

• przedstawił analizę przygotowywania skutecznej obrony miejsc warownych. Jej warunkiem powinno być wcześniejsze zgromadzenie niezbędnej liczebnie załogi oraz zaopatrzenie bronionych twierdz w uzbrojenie i w środki żywności

• warunkiem, który decyduje o skutecznej obronie twierdz jest ustawiczna czujność załóg, a także zdyscyplinowanie

• wysoką gotowości załóg broniących twierdz można osiągnąć poprzez odpowiednie wyszkolenie oraz zaopatrzenie broniących twierdz w niezbędne zapasy i uzbrojenie

• proponował prowadzenie prowizorycznych modernizacji, polegających przede wszystkim na budowie szańców ziemnych. Miało to duże praktyczne znaczenie ( stanowiły one znaczną ochronę przed ogniem artyleryjskim)

• nie przewidywał możliwości poddania bronionych twierdz (obrona za wszelką cenę)

• szczególnie wysokie wymagania stawiał on przed dowódcami twierdz

Stanisław Sarnicki

• autor traktatu teoretycznego pt. „Księgi hetmańskie”, które do chwili obecnej znajdują się w rękopisie

• zamierzał przedstawić wszechstronny podręcznik przydatny do praktycznego wykorzystania w różnych sytuacjach walki

• kandydaci na stanowiska wojskowe: duże poczucie godności, prawość i męstwo, odpowiednio wykształceni, zwłaszcza ci do najwyższych godności wojskowych

• opowiadał się za zwiększeniem liczebności piechoty w wojsku polskim

• przeciwnik pospolitego ruszenia szlacheckiego

• starał się poszukiwać źródeł finansowania stałej armii zaciężnej

• jako jedyny pośród polskich teoretyków XVIw. przedstawił opisy i rysunki różnego rodzaju mostów, machin oblężniczych, opisy techniczne produkcji dział, pocisków, prochu strzelniczego i innego sprzętu wojennego

• duże znaczenie przywiązywał do technicznego wyposażenia wojsk oraz ich zaopatrzenia

• dostrzegł rosnącą rolę artylerii i popularyzował ten rodzaj broni

• dokonał podziału artylerii na trzy typy: kolubryny (działa o długich lufach), smoki (działa burzące) i falkonety (działa polowe mniejszego kalibru)

• jako pierwszy z polskich teoretyków postulował potrzebę obecności w wojsku specjalnie wyszkolonych nurków

• potrzebę wszechstronnego wyszkolenia piechoty a żołnierzy uczyć pływać i pokonywać przeszkody wodne

• uważał, że hetman już w czasie pokoju powinien troszczyć się o należyty stan bojowy wojska, jego wyżywienie i umundurowanie, dyscyplinę a przede wszystkim wyszkolenie

• opisał bitwę Polaków z Wołochami pod Obertynem (1531r.), przedstawiając wielowariantowy szyk zwany starym urządzeniem polskim

• za szczególnie ważne przy obronie jak i zdobywaniu tego typu fortyfikacji, Sarnicki uważał wykorzystanie ognia artyleryjskiego

• wyróżniał trzy podstawowe sposoby zdobywania twierdz: wdarcie się do nich wierzchem (przez mury i obwarowania), środkiem (przez dokonywanie wyłomów) i dołem (przez podkopy)

• postulował zwiększenie ilości rejestrowanych Kozaków i wykorzystywanie ich do walki z Tatarami

• traktat nie mógł zostać wykorzystany w praktycznej działalności wojska, gdyż nie został wydrukowany

Andrzej Frycz- Modrzewski

• badał wojnę jako zjawisko społeczne, podkreślał antyhumanitarny charakter i konieczność zapobiegania.

• wojna przynosi wiele zła, cierpienie społeczeństwa, straty

• był zwolennikiem pokojowego rozwiązywania wszelkich sporów

• plan obrony kraju przed Tatarami i Turkami zakładał budowę nowych oraz wzmocnienie istniejących zamków, a także ufortyfikowanie miast

• autor projektu stworzenia pasa pogranicznych osad, zamieszkałych przez ubogą szlachtę, które spełniać miały role pierwszej linii obrony.

• podzielił wojny na sprawiedliwe i niesprawiedliwe. Sprawiedliwe w obronie własnego kraju, niesprawiedliwe to zaborcze i wywołane przez chęć grabieży czy podbojów.

• postulował o podniesienie poziomu szkolnictwa wojskowego

• szkolenie żołnierzy miało odbywać się:

• w specjalnie utworzonych szkołach

• poprzez wcielanie żołnierzy do oddziałów pełniących służbę graniczną na kresach wschodnich

• poprzez coroczne sprawdziany stopnia opanowania umiejętności żołnierskich

• duża wagę przywiązywał do szkolenia hetmanów

• krytykował pospolite ruszenie

• proponował utworzenie skarbu w Krakowie na potrzeby wojskowe państwa

Europejska myśl wojskowa XVIII wieku

Immanuel Kant (1724-1804)

- problematyka praw rządzących wojnami.

- ideą wieczystego pokoju (6 praw)

• - Nieuznawanie za prawomocne tych traktatów międzynarodowych które nosiły w sobie zarodki przyszłych wojen

• - Zabranianie wszystkim państwom pod jakimkolwiek pozorem zagarnięcia części innego państwa

• - zniesienie armii stałych

• - zakaz uchwalania pożyczek na wszelką działalność prowadzoną za granicą

• - niemieszanie się państw do wewnętrznego ustroju i rządów innych państw

• - w czasie wojny wystrzeganie się przez państwa wszystkiego co podczas pokoju mogłoby zmniejszyć pokładane w nim zaufanie

- Wnioski jakie zdaniem Kanta:

• - cywilny ustrój każdego państwa powinien być republikański

• - prawa narodów powinny opierać się opierać na związku państw niezależnych

• - prawa obywatelstwa wszechświatowego powinny się ograniczać do prawa gościnności tzn zakazu osiedlania się na stałe w innych krajach

Poglądy głoszone przez Kanta nie cieszyły się aprobatą i nie doczekały realizacji w praktyce.

Anglik Henry Humphrey Evans Lloyd (1720-1783)

- wydał pracę na temat zasad bezpieczeństwa Wysp Brytyjskich

- wojna składa się z dwóch stron: pierwsza materialna, druga polegała na dostosowaniu zasad do różnorodnych sytuacji

- Napisał traktat składający się z 5 części;

1 zagdanienia taktyki i administracji,

2 czynnik moralnemu

3 formy dowodzenia,

4 problematyka strategiczna

5 problemom geografii

Armię należy szkolić w tym, co jest niezbędne na wojnie, poza tym uważał, że każdy oficer powinien znać matematykę, aby kalkulować przestrzeń i czas

Antoine’a Marasse’a de Pas, markiza de Feuqquieres

• Wyróżniał 5 rodzajów wojen: obronne, zaczepne, prowadzone różnymi siłami posiłkowe prowadzone poza granicami państwa i domowe

• Najwybitniejsze jego dzieło Memoires sur la guerre składa się z dwóch części teoretycznej (armia, jej skład, uzbrojenie i zaopatrzenie, plan operacyjny, marsz i rozmieszczenie armii oraz działanie bojowe w różnych warunkach) i hitorycznej (część teoretyczna była uzasadniona wydarzeniami historycznymi)

• dwa rodzaje planów operacyjnych: ogólny plan wojny i plan operacyjny, dla poszczególnych wypraw.

• . Omawiał działalność patroli piechoty, kawalerii i patroli mieszanych; zwracał uwagę na organizację zasadzek i niespodziewane napady na twierdze

• Zalecał proste umundurowanie żołnierza, aby nie utrudniało wykonywania obowiązków służbowych

Jean Charles de Folard (1669-1752)

- Był zwolennikiem wojny kolumnowej, podkreślał rolę ruchliwości kolumn umiejętnie wykorzystujących teren

- Przeceniał znaczenie broni białej, przy lekceważeniu broni palnej

- Twierdził, że głównym celem operacji wojskowej powinno być zniszczenie sił przeciwnika

- opowiadał się za koncepcjami wojny manewrowej, których założeniem było minimalizowanie strat osobowych przeciwnika.

Jacques Francois de Chastenet, markiz de Puysegur (1656-1743).

- Proponował wojny defensywne

- kładł duży nacisk na prowadzenie walki ogniowej

- Dużą wagę przywiązywał do znaczenia manewru w wojnie, uważał, że przeciwnika należy zaskoczyć i pokonać

- Sformułował teorię zastosowania szyku skośnego w warunkach taktyki linearnej. Oryginalnym pomysłem było przytwierdzenie bagnetu do broni palnej.

Maurycy Saski (1696-1750)

- Żądał, aby utworzyć biblioteki i szkoły wyższe w garnizonach

- Twierdził, że o wygraniu batalii decyduje często zaskoczenie, a także był zwolennikiem manewrowego charakteru prowadzenia działań wojennych

Alvaro Navia Osorio y Vigil, markiz de Santa Cruz de Marcenado

• Był autorem traktatu Reflexiones militares, w którym przedstawił swoje poglądy na sposoby prowadzenia działań wojennych oraz zajał się problemami pojawiającymi się wraz z masowym wejściem broni palnej do uzbrojenia wojsk.

Fryderyk II Wielki (1712-1786)

- Napisał prace w zakresie historii wojskowej, traktaty teoretyczne, regulaminy i katechizmy oraz instrukcje i rozkazy

- Zwyciężył wojny śląskie

- preferował używanie ognia podczas jazdy konnej

- poemat L’art de la guerre składającysię z 6 pieśni:

1 porusza kwestie wyszkolenia i dyscypliny

2 znaczenia terenu

3-walory wodza

4 zasad wojny oblężenia

5 przygotowanie kwater wojskowych

6 rola bitwy

- Opracował również wiele regulaminów, rozkazów i instrukcji przeznaczonych dla armii

- Werbował cudzoziemców do armii.

- Przestrzegał dyscypliny

- Szyk bojowy jazdy pruskiej składał się z dwóch szeregów. Zbliżanie do linii wroga rozpoczynało się kłusem, który następnie przechodził w galop

Jacques Antoine Hippolyte de Guibert

• Powoływał armię narodową

• Był zwolennikiem wojny manewrowej

• Krytykował on brak koordynacji zamierzeń i poczynań w dziedzinie obronności między rządem a armią.

• Był przeciwnikiem wojska najemnego i wojen zaborczych

• Opowiadał się za powszechnym uzbrojeniem ludu, tworzącym milicję ludową

• Był zwolennikiem manewru Bonapartego wyprowadzającego wroga na tyły.

Detrich Heinrich von Bulow

- Stworzył on nową teorię tłumaczącą genezę powstania wojen-teorię geopolityczną

- Twierdził, że w świecie zakończył się już wiek małych państw i że przyszłość mają jedynie państwa wielkie. Zdanie Bulowa w Europie powinno znajdować się 12 państw: Wyspy Brytyjskie, Francja, Niemcy Północne, Niemcy Południowe, Włochy, Zjednoczony Półwysep Iberyjski, Szwajcaria, Turcja, Rosja i Szwecja oraz ewentualnie Holandia i Dania.

- Podał on definicję takich terminów jak: strategia, operacja, taktyka, podstawa działań i nauka wojenna

- Według Bulowa głównym zadaniem dowódcy jest nie tyle opracowanie planu bitwy, ile raczej troska o właściwe zabezpieczenie własnych baz zaopatrzeniowych

- Dowódca po zwycięskiej bitwie powinien powstrzymać swe wojska przed wykorzystaniem zdobytej przewagi

Karol Emanuel de Warnery

- Warnery kawalerię uznawał za główną siłę uderzeniową wojsk

- Był przeciwnikiem stosowania bezdusznej i bezwzględnej dyscypliny preferowanej przez pruskiego króla

- Wysoko oceniał waleczność Polaków

- De Warnery zajmował się problematyką wojny górskiej. Szczególnie studiował dorobek teoretyczny Juliusza Cezara

- Za warunek podstawowy uważał działanie w tajemnicy i z zaskoczenia, a także umiejętne zastosowanie odwrotu po wykonanej akcji.

Jan Kampenhausen.

- Wystąpił on z projektem odrodzenia polskich instytucji wojskowych oraz uzdrowienia ich w duchu narodowym

- Chciał reaktywować następujące rodzaje polskiej jazdy: husarii, pancernej i jazdy lekkiej.

- Opowiadał się za zreformowaniem polskich instytucji wojskowych

- przeprowadził zaciąg narodowy.