PROBLEM BADAWCZY to pytanie lub zestaw pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie.

Od tego jak dany problem badawczy będzie sformułowany zależy stopień jego dojrzałości:

* wyznaczamy jakieś ramy jego rozwiązania

* w momencie jego formułowania możemy podać mniej lub bardziej ogólną postać hipotez

* zakładamy pewną wiedzę, od której nie sposób abstrahować

SUCH:

"Stopień, w którym sformułowanie problemu mieści w sobie wskazówki co do jego rozwiązania, należy uznać za jedno z kryteriów dojrzałości problemu. Problem, który nie zawierałby żadnych wskazówek co do jego rozwiązania byłby zapewne typowym pseudoproblemem.

Neopozytywizm oraz skrajny operacjonizm kładły nacisk na takie formułowanie problemów by zawierały jak najwięcej wskazówek co do jego rozwiązania. Jest to zalecenie ze wszech miar użyteczne i heurystycznie płodne."

Do pierwszych sformułowań problemów dochodzi się nieraz na drodze żmudnych dociekań teoretycznych, popartych wynikami wstępnych badań eksploracyjnych. Dużą rolę w formułowaniu problemów badawczych odgrywa intuicja badacza.

Upływa pewien okres od momentu, gdy badacz sformułował pierwsze, intuicyjne i bardzo mgliste pytania do momentu , do momentu, gdy problem uzyskał już zadawalający stopień "dojrzałości" . Mówimy więc iż problem stopniowo "dojrzewa", tzn., że kolejne jego przeformułowania zawierają większą liczbę wskazówek co do jego rozwiązania.

Pytania rozstrzygnięcia i pytania dopełnienia

Pytania rozstrzygnięcia - ujawniają swoje alternatywy

* rozpoczynają się od partykuły pytajnej "czy"

* można udzielić na nie jednej z dwóch wykluczających się "tak" lub "nie"

* w zależności od liczby prezentowanych przez pytanie alternatyw, wyróżniamy pytania rozstrzygnięcia o różnej liczbie członów . Najczęstsze są dwu-członowe pytania rozstrzygnięcia.

Pytania dopełnienia - nie ujawniają swych alternatyw

* podają ogólny schemat odpowiedzi - funkcja zdaniowa

* po podstawieniu odpowiednich wartości w miejsce zmiennej lub zmiennych otrzymuje się każdorazowo nowe zdanie - prawdziwe lub fałszywe

O ile sformułowanie problemu w postaci pytania rozstrzygnięcia jest podaniem klasy alternatywnych hipotez, z których jedna jest jego rozwiązaniem , o tyle w przypadku problemu sformułowanego w postaci pytania dopełnienia tak nie jest. Też jest podany zakres możliwych hipotez jako rozwiązań problemu. Nie są tylko dokładnie wymienione poszczególne alternatywne hipotezy.

Pytania rozstrzygnięcia zawierają więcej bardziej jednoznacznych wskazówek co do dróg ich rozwiązania niż pytania dopełnienia. Z tego też względu większość problemów badawczych przyjmuje postać pytań rozstrzygnięcia.

Należy unikać zbyt szerokiego stawiania problemu badawczego. Z ogólnego pytania należy przejść do uszczegółowionego. OD OGÓŁU DO SZCZEGÓŁU!!!

Jasne zdefiniowanie pojęć występujących w problemie oraz zrozumienie relacji zachodzących między nimi znacznie ułatwi rozwiązanie problemu.

Klasyfikacja pytań

Według Belnapa każde pytanie przedstawia określony zbiór alternatyw.

W zależności od tego, w jaki sposób wybór ten ma być przeprowadzony, z tego samego zbioru alternatyw można zbudować różne pytania. To co te pytania różni między sobą to żądanie wyboru.

CZYNNIKI DETERMINUJĄCE PYTANIA:

* zbiór alternatyw

* żądanie wyboru

* żądanie roszczenia zupełności - określa ono, jaka część prawdziwych alternatyw zawartych w pytaniu znajduje się w bezpośredniej odpowiedzi na nie.

Krańcowe są takie pytania, w których zawarte jest bądź maksymalne, bądź minimalne żądanie roszczenia zupełności.

O ile żądanie wyboru można zawsze ściśle określić liczbowo, o tyle żądanie roszczenia zupełności określa się za pomocą takich zwrotów jak: "wszystkie alternatywy", "wszystkie alternatywy z wyjątkiem", "x procent" itp.

Sposoby, w jakie formułuje sie w pytaniu alternatywy (Belnap):

* wymienienie w pytaniu wszystkich alternatyw - takie pytania zaczyna się zwykle od partykuły pytajnej "czy" (Ajdukiewicz-pytanie rozstrzygnięcia) - K-CZŁONOWE PYTANIA ROZSTRZYGNIĘCIA. Są to też tzw. pytania typu "czy"

*pytania typu "który" (Ajdukiewicz-pytania dopełnienia) - nie ujawniają zawartych w nich alternatyw. Każda alternatywa będzie podstawieniem danej funkcji zdaniowej

Formułując jakiekolwiek pytanie zakładamy jakieś twierdzenie. Twierdzenie zakładane przy wypowiadaniu jakiegokolwiek pytania Belnap nazywa ZAŁOŻENIEM PYTANIA. Wg niego, w każdym pytaniu zawarte jest tylko jedno założenie mówiące, że prawdziwa jest co najmniej jedna odpowiedź bezpośrednia na nie.

W swojej klasyfikacji opartej na 3 cechach pytań:

* sposobie prezentowania alternatyw

* żądaniu wyboru

* żądaniu roszczenia zupełności,

Belnap wymienia sześć typów pytań

1. Pytanie typu "czy" o jednej alternatywie - pytanie o maksymalnym żądaniu roszczenia zupełności. Żądanie wyboru wymaga podania w odpowiedzi bezpośredniej jednej z alternatyw. Może to być dowolne k-członowe pytanie rozstrzygnięcia żądające odpowiedzi wskazującej jedną alternatywę prawdziwą, przy czym ma być to jedyna alternatywa prawdziwa

2. Pytania typu "który" o jednej alternatywie - są identyczne z pytaniami typu "czy". Różni się tylko sposobem prezentowania alternatyw. Odpowiedź bezpośrednia na takie pytanie ma postać dwuczłonową. Pierwszy człon wybiera jedną z alternatyw zawartych w pytaniu, a drugi stwierdza po prostu, że jest to jedyna prawdziwa alternatywa.

3. Pytania typu "czy" o pełnej liczbie alternatyw - podobne do pytania typu "czy" o jednej alternatywie. Wymaga jednak by w odpowiedzi bezpośredniej na nie znalazły się wszystkie prawdziwe alternatywy

4. Pytanie typu "który" o pełnej liczbie alternatyw - różni się od poprzedniego tylko sposobem prezentowania alternatyw. W odpowiedz bezpośredniej na nie należy wymienić wszystkie prawdziwe alternatywy. Odpowiedź taka jest dwuczłonowa: pierwszy człon jest koniunkcją wszystkich prawdziwych alternatyw. Drugi zawiera stwierdzenie iż wymienione w odpowiedzi alternatywy są jedynymi prawdziwymi alternatywami

5. Pytanie typu "czy" o nierozłącznej liczbie alternatyw- zawiera minimalne żądanie roszczenia zupełności , natomiast zawarte w nim żądanie wyboru wymaga, by odpowiedź bezpośrednia na nie podawała tylko jedną z prawdziwych alternatyw. Nie wyklucza to jednak prawdziwości pozostałych, nie uwzględnionych w pytaniu alternatyw.

6 Pytanie typu "który" o nierozłącznej liczbie alternatyw - od poprzedniego różni się sposobem prezentowania alternatyw. Odpowiedź bezpośrednia ma podawać jedną prawdziwą alternatywę, nie wykluczając przy tym prawdziwości innych, nie wymienionych alternatyw.

Znajomość tej klasyfikacji umożliwia badaczowi poprawne formułowanie pytań, unikanie błędów. Zgodnie z tą klasyfikacją można wymienić 3 rodzaje wad pytań:

* wady związane ze sposobem prezentowania przez pytanie alternatyw

* wady związane z zawartym w pytaniu żądaniem wyboru

* wady związane z żądaniem roszczenia zupełności

Klasyfikacja problemów badawczych

S. Nowak wymienia dwie kategorie problemów

* dotyczy samych własności przedmiotów i zmian, jakim one podlegają:

-czy przedmioty te cechują się posiadaniem określonych własności

-czy podlegają określonym zdarzeniom, zmianom i procesom,

-jakie było natężenie pewnych cech o charakterze ilościowym

-jaka była intensywność przemian i procesów przedmioty te charakteryzujących

Ten rodzaj pytań Nowak określa jako pytania o przekrojowe lub dynamiczne własności przedmiotów lub o zdarzenia i procesy, jakim te przedmioty podlegają

* dotyczy tego, czy zachodzą pewne relacje (zależności) między własnościami badanych przedmiotów. Są to pytania o zależności między zmiennymi - między zmienną zależną Y i zmienną niezależną X

I. Problemy dotyczące wartości zmiennych - Jaką wartość przyjmuje dana zmienna zależna Y, gdy zmienna niezależna X przyjmuje pewną wyróżnioną wartość v

II. Problemy dotyczące zależności między zmiennymi

1. Problemy istotnościowe - obejmują pytania o istotność zmiennych (niezależnych) dla innej zmiennej (zależnej). Wyróżniamy następujące pytania szczegółowe:

* Jakie zmienne niezależne są istotne dla zmiennej Y?

* Które ze zmiennych niezależnych są bardziej, a które mniej istotne dla danej zmiennej zależnej Y?

* Czy zmienne niezależne wpływają na daną zmienną zależną, każda niezależnie od pozostałych, czy też wchodzą ze sobą w interakcje?

2. Problemy dotyczące "kształtu" zależności zmiennej zależnej Y od określonej zmiennej niezależnej dla niej istotnej, czyli pytania postaci:

Jaka jest zależność zmiennej Y od zmiennej niezależnej X_j

Hipoteza jako odpowiedź na pytanie badawcze - cechy dobrze sformułowanej hipotezy

* Z dobrze postawionego problemu powinna jasno wynikać hipoteza (lub hipotezy) badawcza, jako odpowiedź na pytanie zawarte w problemie.

* Hipoteza, której nie można poddać procedurze sprawdzania empirycznego nie może pretendować do miana hipotezy naukowej (Kmita)

* Jeżeli hipoteza jest zdolna wyjaśnić tylko te fakty, do wyjaśnienia których została sformułowana i nie jest zdolna do przewidywania nowych faktów (prognoz, zjawisk innego typu), to może ona zasługiwać jedynie na miano hipotezy ad hoc - inaczej: doraźnej

* Takie hipotezy, które postulują "coś" i znajdują swoje potwierdzenie wyłącznie w faktach, do wyjaśnienia których zostały powołane, noszą nazwę hipotez metodologicznie wadliwych

METODOLOGICZNE BŁĘDNE KOŁO - bywa i tak, że to "coś" posiada tylko te cechy, które służą wyjaśnieniu faktów, ze względu na które dokonuje się wspomnianego postulowania

Kryteria poprawności formułowania hipotez naukowych

* musi być adekwatną odpowiedzią na problem

* musi być najprostszą odpowiedzią na problem, gdyż im bardziej prostą przyjmie postać - tym łatwiej będzie można ją sprawdzić

* musi być tak sformułowana, by łatwo można było ją przyjąć, względnie odrzucić

* nie powinna przyjmować postaci szerokiej generalizacji

Sprawdzona, zaakceptowana przez badacza hipoteza nie jest na stałe włączona do zbioru twierdzeń danej dyscypliny empirycznej, zawsze może ona być odrzucona przy okazji sprawdzania następnych, nowych hipotez

ZASADA INTERSUBIEKTYWNEJ KONTROLOWALNOŚCI

Gdyby w świecie nauki nie obowiązywała ta zasada, raz sprawdzonej przez badacza hipotezie nie groziłoby, że spróbuje ją podważyć później inny badacz

Klasyfikacja hipotez badawczych - str. 227 Brzeziński