DZIADY
Cały cykl Dziadów powstawał przez 10 lat, jest to więc dzieło cykliczne, wieloczęściowe i z otwartą strukturą. Początek i koniec są niedookreślone.
Dziady wileńsko-kowieńskie (II, IV i I – <Widowisko> nieukończona przez Mickiewicza)
Dziady nazywane są dramatem amorficznym. Charakteryzuje się on brakiem strukturalnej jednorodności. Poszczególne części dzieła dzieli tematyka
II część jest dramatem społecznym,
IV – dramatem miłosnym,
III – dramatem narodowo-rewolucyjnym
Dziady rozpoczynają się utworem Upiór (24 zwrotki) – postać młodzieńca, która pojawia się w całym cyklu Dziadów. Jest to część stanowiąca monolog i relację w trzeciej osobie. Czas zbliża i upodabnia do bohatera II części Dziadów. Bohater popełnił samobójstwo z powodu nieszczęśliwej i nieodwzajemnionej miłości. Opowiada on swoją egzystencję, powraca każdego roku w dzień zadusznych.
Następnie: Przedmowa; wyjaśnia czym jest obrzęd Dziadów, czysto naukowe – teoretyczne, jest to poetyka fragmentu, celowy zabieg Mickiewicza; antropologiczno-kulturowa przemowa naprowadzająca na tropy, że mamy do czynienia z prastarą uroczystością, obrzędem. Mówi iż utwór literacki został napisany w strukturze przedchrześcijańskiego obrzędu.
Dziady to obrzęd, który można porównać do uczty kozła – greckiego rytuału. Uczta Kozła/ pieśń kozła (guślarz – koźlarz, to jest nieprawidłowy zabieg, celowo stworzona sztuczna etymologia) w greckich predionizyjskich obrzędach nie była tym samym, co ukazał i opisał Mickiewicz, ale faktem jest, że grecka tragedia Ajschylosa czy Sofoklesa ma swoją genezę w obrzędach religijnych. Tragedia (połączenie słów pieśń i kozioł) Początki greckiej tragedii to dytyramb – pierwotnie pieśni religijnych, to z kolei prowadziło do utworzenia się dramatu greckiego. Mickiewicz zdawał sobie sprawę z tego, że tragedie miały etymologię religijno-obyczajową. Mickiewicz chciał pokazać, że z obrzędów słowiańskich też można wytworzyć obrzędy takie jak w kulturze greckiej.
Następna jest Cz. II (połączona z cz. IV) – obrzęd, najważniejsze wyznaczniki struktury to: chór, który wprowadza i zapowiada (Ciemno wszędzie, głucho wszędzie…) jest to jedna z inkantacji – powtarzanych, recytowanych, śpiewanych form śpiewnych – analogia do chóru greckiego, zaakcentowanie jej.
Guślarz – przewodniczy obrzędowi i za każdym razem przed pojawieniem się ducha, odbywa się jakiś obrzęd, składa się jakąś ofiarę. Greckim odpowiednikiem Guślarza jest Orfeusz. Guślarz tak naprawdę też nie ma imienia – nie wiadomo kto prowadzi uroczystość. Wiadomo jednak, że uczestniczy w nim gromada wiejska.
Czas i miejsce akcji: nie wiadomo, didaskalia niczego nie opisują; można się domyślić, że akcja toczy się na Litwie. To się dzieje w 1823 r. – czasie współczesnym Mickiewiczowi. Dziady są więc dramatem współczesnym.
W Dziadach drezdeńskich łatwo domyślić się miejsca, czasu, akcji. Występują postaci historyczne. W przedmowie ze strony Mickiewicza jest opis prześladowań, autor przywołuje postaci historyczne (Novosilcov).
Rozmowy w salonie warszawskim – Cichowski (opowiada historię więźnia) i tutaj można określić ramy czasowe.
Zderzenie dwóch światów (żywych – troszczących się o zmarłych i właśnie zmarłych – przychodzących po pomoc)
Akcja utworu: trzy sceny; trzy epizody – każdy z nich jest jednak autonomiczny, to nie jest ciąg przyczynowo-skutkowy; wymowa moralistyczna, dramat społeczny; duchy odchodzą nie zaspokoiwszy swoich pragnień, zjawy są różnego ciężaru: widmo złego pana (, Zosia (pasterka, która nie może dotknąć ziemi, prosi o przyciągnięcie jej do ziemi), dwoje dzieci (Józio i Rózia proszą o ziarnko gorczycy, bo chcą skosztować goryczy, której nie zaznali za życia)
Sens/ funkcja/ cel moralno-antropologiczny II cz. – pełni człowieczeństwa doświadczysz, kiedy spotkają cię i dobre, i złe rzeczy, za swoje grzechy poniesiesz karę, na jaką zasłużyłeś
Następnie cz. IV – rozmowa księdza z pustelnikiem (Gustawem – dawnym uczniem księdza)
Zegar wybija dziewiątą – rozpoczyna się godzina miłości. Pustelnik mówi o książkach, które ukształtowały jego wyobrażenia o miłości.
Zegar wybija godzinę dziesiątą, pieje kur i gaśnie jedna ze świec znajdujących się na stole. Rozpoczyna się godzina rozpaczy. Wówczas to Ksiądz rozpoznaje w Pustelniku Gustawa – swego dawnego ucznia.
Zegar wybija jedenastą, kur pieje po raz drugi, gaśnie też druga świeca – rozpoczyna się godzina przestrogi. Samobójstwo Gustawa było tylko symbolicznym gestem.
Następnie cz. III – składa się z 9. Scen, cz. III poprzedzona przemową, zakończona ustępem – biograficzny autoreportaż będący wspomnieniem Mickiewicza
Kompozycja: prolog i 9 aktów
Scena więzienna: Gustaw informuje o sobie, że właśnie narodził się Konrad 1 listopada 1823 r.
Improwizacja - Jest to monolog Konrada, zastanawia się nad swym losem poety i artysty (uważa się za kogoś lepszego, wrażliwego) bluźni przeciw Bogu, szatan w ciele Konrada nazywa Boga Carem, Konrad mdleje, toczy się walka o jego duszę
Scena III: spotkanie księdza Piotra i Kondrada (po upadku duchowym bohatera – kontynuacja Imrowizacji) ksiądz Piotr odprawia egzorcyzmy
Widzenie Ewy – dom wiejski pod Lwowem (wcześniej klasztor bazylianów) zabór austriacki; róża symbolizuje odrodzenie się Konrada – postać Ewy może symbolizować też Polskę; można nawiązać do sceny egzorcyzmów z Improwizacji; Ewa modli się i usypia, anioł, chór aniołów, widzenie;
Scena V – modlitwa księdza Piotra, widzenie księdza Piotra, czterdzieści i cztery, cztery sceny przed i cztery sceny po widzeniu księdza; scena V jest jądrem dramatu, mesjanistycznym wyznaniem Mickiewicza o prześladowaniach Polski i o powstaniu listopadowym
Scena VI – Senator Novosilcov - diabły toczą spory o duszę senatora; widzenie senatora (przez sen)
Scena VII – scena stolikowa, salon warszawski; część osób rozmawia po francuski, część po polsku, rozmawiają o balu u senatora, Adolf opowiadający historię jednego więźnia
Scena VIII –
Scena IX – wracamy na obrzęd Dziadów;