EKONOMIA RYNKU PRACY
Egzamin 11 XII
Rynek pracy jest jednym z rynków funkcjonujących w gospodarce rynkowej obok rynku towarów, rynku kapitałowego, ziemi, itp. Pojawił się w momencie transformacji polskiej gospodarki
Rynek to ogół transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają
Rynek pracy oznacza ogół transakcji kupna i sprzedaży usług pracy pomiędzy pracodawcami a pracobiorcami, które zachodzą w takich warunkach, jak:
miejsce i środowisko pracy
elastyczność czasu pracy
warunki bezpieczeństwa pracy
Rynek pracy jest miejscem zorganizowanym instytucjonalnie, gdzie podaż pracy styka się z popytem na pracę, określając ceny i ilości wymienianych usług siły roboczej
Rynek pracy w znaczeniu ogólnym oznacza różne formy procesu najmu pracowników przez pracodawców, odbywające się w określonych warunkach instytucjonalnych wraz z określeniem zasad i warunków pracy oraz wynagrodzeń
Rynek pracy w ujęciu konkretyzującym sprowadza się do konfrontacji ofert pracy i ofert chęci podjęcia pracy. W ujęciu tym nie bierze się pod uwagę całkowitej podaży pracy i popytu na pracę w pełnym wymiarze, lecz uwzględnia się tylko istniejącą na rynku, aktualna ilość ofert pracy i aktualną liczbę osób poszukujących pracy
Rynek pracy traktowany jest, jako miejsce i mechanizm, który kształtuje stawki płac i powoduje alokację pracowników między różnymi pracami w sensie zawodowym, działowym i przestrzennym
Cechy specyficzne rynku pracy (odróżniają rynek pracy od innych):
na rynku pracy przedmiotem wymiany rynkowej nie są sami pracownicy, lecz usługi pracy, które oni świadczą
usługi pracy wynajmowane są na określony czas
pracownik sprzedaje usługi pracy, lecz zatrzymuje kapitał ludzki
usługi pracy nie mogą być oddzielone od pracowników, co powoduje, że przy ich wynajmowaniu ważna jest nie tylko cena, ale także warunki na jakich te usługi są świadczone
czynniki niepieniężne- środowisko, bezpieczeństwo, elastyczność czasu pracy
mogą one odgrywać różną rolę u poszczególnych pracowników, gdyż każdy z nich posiada subiektywne preferencje dotyczące warunków i zasad pracy
pracodawcy także posiadają subiektywne preferencje dotyczące osób, które chcą zatrudnić. Przy naborze pracowników za określoną płacę ważną rolę odgrywają także czynniki związane z oczekiwana wydajnością pracy, rodzaj kwalifikacji, umiejętności zawodowe, poziom wykształcenia, itp.
pracownicy i pracodawcy często tworzą swoje związki, które podejmują działania zbiorowe w celu osiągnięcia stawianych postulatów w zakresie wynagrodzeń i warunków pracy
Na rynku pracy wyodrębnia się stronę podażową i popytową
Stronę popytową reprezentują pracodawcy zgłaszający zapotrzebowanie
Strona podażowa reprezentowana jest przez gospodarstwa domowe
Wzajemne oddziaływanie podażowej i popytowej strony rynku pracy jest podstawą działania mechanizmu rynku pracy. Zgodnie z tym mechanizmem rozbieżności między popytem na pracę, a podażą pracy są zmniejszane poprzez określone zmiany stawek płac, co powoduje, że występuje tendencja do równowagi. Taki mechanizm jest charakterystyczny dla konkurencyjnego rynku pracy. W praktyce na rynku pracy występują związki pracowników i pracodawców, które powodują, że skuteczność zmiany stawek płac w przywracaniu równowagi jest ograniczona
W ujęciu przestrzennym wyróżnia się rynek pracy globalny, krajowy, regionalny i lokalny.
Globalny rynek pracy jest efektem procesu globalizacji
Krajowy rynek oznacza konfrontacje istniejących zasobów pracy z zapotrzebowaniem na pracę. Rynek sterowany jest centralnie na podstawie polityki gospodarczej oraz przez inne podmioty działające na rynku pracy
Regionalny rynek pracy wyznaczony jest przez granice województw lub makroregionów. Występuje mobilność siły roboczej, większa wewnątrz regionów, mniejsza między regionami. Przyczyną są stosunkowo wysokie koszty dojazdu do pracy, trudności w znalezieniu mieszkania oraz przywiązanie do obecnego miejsca
Lokalny rynek pracy obejmuje obszar powiatu, gminy, miasta lub kilku połączonych miast. Cechą tego rynku jest dogodny czas dojazdu do miejsca pracy i niskie koszty dojazdu
CHARAKTERYSTYKA PODAŻY PRACY
Podaż pracy utożsamiana jest z zasobami pracy albo zasobami siły roboczej, a także z ludnością aktywna zawodowo. Podaż pracy oznacza ilość miejsc pracy zaoferowanych do sprzedaży na rynku pracy. Tworzą ją osoby aktywne zawodowo w wieku produkcyjnym. Pewną część aktywnych zawodowo tworzą osoby w wieku przed- i poprodukcyjnym
Ludność aktywna zawodowo dzieli się na pracujących i bezrobotnych, czyli aktywni zawodowo to część ludności, która jest zdolna i gotowa do pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce. Relacja między zasobami pracy a liczbą ludności w wieku produkcyjnym określa się mianem współczynnika aktywności zawodowej
Wysokość współczynnika zależy od różnych czynników:
wysokości stawek płac
poziomu wykształcenia
preferencji w zakresie kształcenia
modelu rodziny
sytuacji na rynku pracy
Jeżeli w danej dziedzinie oferowane są stosunkowo wysokie stawki płac to można oczekiwać wyższej aktywności zawodowej
Im wyższy poziom wykształcenia, tym wyższa aktywność zawodowa
czynniki demograficzne
Przyczyny bierności zawodowej:
nauka i uzupełnianie wiadomości
choroba lub niepełnosprawność
obowiązki rodzinne (prowadzenie domu, wychowywanie dzieci)
emerytura
zniechęcenie wynikające z nieznalezienia pracy
Za pracujących uważa się osoby wykonujące pracę, która przynosi im dochód. Są to pracownicy najemni, pracodawcy oraz pracujący na własny rachunek
Do bezrobotnych zalicza się osoby, które pozostają bez pracy, choć są gotowe ją podjąć i jej szukają
Do obliczania używa się dwóch metod:
sprawozdawczość statystyczna (ludność w wieku produkcyjnym)
metoda BAL
Zgodnie ze sprawozdawczością statystyczną w Polsce do pracujących zalicza się:
osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy
pracodawców i pracujących na własny rachunek wg sprawo-
osoby wykonujące pracę nakładczą zdawczości
agentów łącznie z pomagającymi członkami rodziny statystycznej
członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych
duchownych
Kategoria bezrobotnych obejmuje osoby:
niezatrudnione
nie wykonujące innej pracy zarobkowej
które nie nabyły prawa do emerytury i NIE pobierają świadczeń lub zasiłków przedemerytalnych, chorobowych, rodzinnych, itp.
nie są posiadaczami gospodarstwa rolnego powyżej 2ha przeliczeniowych
uczestniczące w przygotowaniu zawodowym w miejscu pracy
Osoby pracujące (wg BAL) to:
osoby w wieku 15lat i więcej, które w badanym tygodniu
wykonywały przez co najmniej jedną godzinę prace przynosząca dochód
pomagały bez wynagrodzenia w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego lub pozarolniczej działalności gospodarczej
osoby, które nie wykonywały pracy z powodu choroby, urlopu, itp.
osoby, z którymi zakład pracy lub osoby fizyczne zawarły umowę o naukę zawodu lub przyuczenie do określonej pracy, jeśli otrzymywali wynagrodzenie
Osoby bezrobotne to:
osoby w wieku 15-74 lata
osoby spełniające jednocześnie trzy warunki
w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi
aktywnie poszukiwały pracy w ciągu 4tygodni
były gotowe podjąć pracę w ciągu 2tygodni następujących po badanym tygodniu
osoby, które miały pracę załatwioną, lecz oczekiwały na jej rozpoczęcie w ciągu 3miesięcy
TUTAJ TROSZKĘ BRAKUJE… :/ (ale niewiele)
Popyt na pracę oznacza zapotrzebowanie gospodarki na potencjał ludzi gotowych do pracy. Popyt całkowity obejmuje ilość wszystkich obsadzonych i wolnych miejsc pracy istniejących w gospodarce danego kraju. Popyt na pracę bieżący (aktualny) obejmuje tylko wolne stanowiska pracy. Jest on wynikiem:
tworzenia nowych miejsc pracy w nowopowstałych przedsiębiorstwach oraz rozwijających się
działalności inwestycyjnej
zwalniania się miejsc pracy z przyczyn naturalnych
płynności kadr (awans, degradacja)
wahań sezonowych
Popyt na pracę rozpatrywany jest pod względem ilościowym i jakościowym
Popyt ilościowy obejmuje wolne miejsca pracy i zasoby czasu pracy, które odpowiadają zapotrzebowaniu pracodawców
Popyt jakościowy określony jest przez cechy osobowe potencjalnych kandydatów do pracy
Popyt na pracę zależy od wysokości stawek płac, wielkości produkcji, wydajności pracy, przeciętnego czasu pracy, postępu technologicznego i organizacyjnego
Płaca jest gwarantem równowagi na rynku pracy, stanowi swoistą cenę równowagi. W szerszym ujęciu płaca obejmuje całość dochodów uzyskiwanych ze stosunku pracy. Jej wysokość jest zależna od ilości świadczonej pracy oraz od jakości wykonywanej pracy. Praca bardziej złożona wymaga określonych kwalifikacji i wiedzy, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w wysokości wynagrodzenia. Zależy ono od możliwości finansowych przedsiębiorstwa, sytuacji na rynku pracy i kultury organizacyjnej przedsiębiorstwa. Płace pełnią cztery funkcje:
dochodową
polega ona na zapewnieniu zaspokojenia potrzeb pracowników zarówno podstawowych, jak i wyższego rzędu. Wynagrodzenie ma sprzyjać rozwojowi pracownika, dlatego musi być godziwe
motywacyjną
polega ona na zwiększeniu efektywności pracy poprzez stosowanie określonych motywatorów w postaci zmiennej części płacy. Oprócz wynagrodzenia zasadniczego stosowana jest premia, nagrody, itp. (tzw. wynagrodzenie kafeteryjne)
kosztową
koszt wynagrodzenia pracownika jest elementem kosztów produkcji pracodawcy. Dąży on do maksymalizacji zysków przez obniżenie kosztów produkcji i pracy. Stoi w sprzeczności z funkcją dochodową, a jej rozwiązaniem jest uzależnienie wzrostu płac od wzrostu wydajności pracy
! Wzrost wynagrodzeń nie może być wyższy od wzrostu wydajności pracy
społeczną
wyraża się ona w kształtowaniu właściwych stosunków społecznych. Ważne są prawidłowe relacje płac w zależności od wyników i rodzaju pracy oraz od zajmowanego stanowiska. Jest to związane z tzw. sprawiedliwością płac, czyli płaca na tym samym stanowisku o tej samej jakości musi być wynagradzana w sposób jednakowy. Oznacza ona zwalczanie dyskryminacji płacowej. Wskazuje na zajmowane stanowisko, określa prestiż społeczny, zapewnia poczucie bezpieczeństwa ekonomicznego
Ogólne założenia polityki wynagrodzeń są zadaniem państwa ( zawarte w Kodeksie Pracy, konstytucji, regulaminach wynagrodzeń oraz zbiorowych układach pracy)
Równowaga na rynku pracy oznacza, że podaż pracy odpowiada popytowi na pracę. W kategoriach bieżących liczba bezrobotnych była równa liczbie wolnych miejsc pracy. Z praktyki wiadomo, że może występować sytuacja wolnych miejsc pracy i bezrobotnych. Stąd stwierdzenie, że bezrobotni mogą występować także w sytuacji równowagi między podażą i popytem
Rozmiary bezrobocia są tym większe, im gorzej dopasowana jest struktura podaży do struktury popytu. Jest to tzw. bezrobocie strukturalne. Ma z reguły długotrwały charakter. Oznacza ono, że podaż nie odpowiada wymaganiom pracodawców z punktu widzenia takich aspektów, jak kwalifikacje, zawód, miejsce zamieszkania. Ten fakt powoduje, że w gospodarce rynkowej stopa bezrobocia nie jest równa zeru. Zawsze występuje pewne bezrobocie, które trzeba ograniczyć do poziomu bezrobocia naturalnego
Bezrobocie naturalne stanowi 3-5% ogółu zasobów siły roboczej