MAKROEKONOMIA

WYKŁADY

Mierzenie gospodarki w skali makro. Rachunek dochodu narodowego.

Agregaty – wielkości makroekonomiczne, powstałe w wyniku agregacji, czyli sumowania wielkości mikroekonomicznych. Wielkości ekonomiczne występują pod takimi postaciami jak zasoby i strumienie.

Zasoby – wielkości ekonomiczne ujmowane w danym momencie, np. ilość pracujących w rolnictwie w Polsce wg stanu na 31.12.2009r.

Strumienie – wielkości ekonomiczne dotyczące danego przedziału czasu, np. PKB w Polsce w 2009r. – wielkość, która kształtowała się od 1.01 – 31.12.2009.

Zasady agregacji:

1. Sumujemy wielkości jednorodne,

2. Sumujemy zasoby dotyczące tego samego momentu,

3. Sumujemy strumienie dotyczące tego samego przedziału czasu.

Sposoby ujmowania wielkości ekonomicznych:

1. Ujecie rzeczowe w jednostkach, np. m, km, l, os, zakres ujęcia ograniczony, np. nie doda się osoby do ton.

2. Wartościowe ujęcie w pieniądzu – zł, euro, dolar itd.:

1. Nominalna – w cenach bieżących

2. Realna – w cenach porównywalnych – stałych

Cena stała – cena niezmienna, przyjmowana z jednego okresu, który nazywamy bazowym

t₁ 100t · 10zł = 1 000 zł

t₂ 100t · 20zł = 2 000zł 2razy wzrosła cena, jest to ujęcie nominalne, nie porównuje się w latach

przy porównaniu w latach cena ma być stała

t₃ 150 + 10zł = 1500

cena stała, zmiana wielkości produkcji

metoda NPS – w krajach socjalistycznych – nie każdy kto pracuje w gospodarstwie tworzy dochód narodowy – tylko dobro materialne.

SNA – system rachunku społecznego – każdy kto pracuje wytworzy dochód narodowy.

PKB – PRODUKT KRAJOWY BRUTTO – miara wielkości produkcji wytworzonej w danej gospodarce najczęściej w ciągu roku przez wszystkie czynniki produkcji zlokalizowane w tej gospodarce bez względu na to kto jest jej właścicielem – czynniki krajowe i zagraniczne – wszystko co na terytorium danego kraju.

Sposoby obliczania PKB:

1. Metoda produkcyjna – polega na sumowaniu wartości dodanych lub wartości dóbr finalnych, wartość dodana – przyrost wartości dobra w wyniku procesu produkcyjnego.

Obliczamy ją odejmując od wartości wytworzonego dobra koszty nabytych rzeczowych czynników produkcji(wartość przeniesiona).

Dobra finalne – nabywane przez ostatecznego użytkownika, są to zarówno dobra konsumpcyjne jak i kapitałowe.

Dobra pośrednie - -dobra częściowo przetworzone, które podlegają dalszemu przetworzeniu w celu wytworzenia innych dóbr.

Maszyna – dobro finalne

Stal – dobro pośrednie – z niej coś przetworzymy

Mąka – w zależności od okoliczności dobro pośrednie – piekarnia; gospodarstwo domowe – finalne.

Sumujemy tylko wartości dodane lub tylko sumujemy finalne.

1. Metoda dochodowa – polega na sumowaniu dochodów czynników produkcji.

Płaca – dochód z pracy.

Zysk – dochód z kapitału.

1. Metoda wydatkowa – polega na sumowaniu wydatków na krajowe dobra finalne.

Y ≡ C + I + G + NX

≡ jest tożsame z definicją

Y ≡ C+I+G+(x-2)

Y – PKB

C – konsumpcja

I – inwestycje

G – wydatki państwa na dobra, np. policja, służba zdrowia, itp.

NX – eksport netto

NX = X – Z

X – wartość eksportu

Z – wartość importu

Eksport netto – stan bilansu handlowego – różnica X – Z

X = Z – równowaga handlowa

X > Z dodatni bilans handlowy/nadwyżka handlowa

Z > X – ujemny bilans handlowy/deficyt handlowy

I – inwestycje

Jak w ujęciu wydatkowym uwzględnić część produkcji, którą wytworzono w danym okresie obliczeniowym, ale nie sprzedano?

Odp. Traktuje się to jako wydatek na inwestycje w zapasy w I

G – oprócz G są wydatki transferowe

Transfery – jednostronne przepływy, które nie wiążą się z wzajemnym świadczeniem. Wydatki transferowe nie są ujmowane w rachunku dochodu narodowego(stypendium studenta), ponieważ nie wiąże się z nimi wytwarzanie dóbr w gospodarce, są formą redystrybucji wytworzonego dochodu(redystrybucja – ponowny podział).

Jest to PKB w cenach czynników produkcji.

Ujecie w cenach czynników produkcji, a cenach rynkowych

PKBcczp ≡ PKBcr – Te netto

PKBcczp ≡ PKBcr – (Te – subsydia)

PKBcczp ≡ PKBcr – Te + subsydia

Te netto – podatki pośrednie netto

Te – podatki pośrednie – podatki od wydatków, np. VAT

Subsydia – wszelkie formy pomocniczości

Ujęcie w cenach rynkowych zawiera w sobie podatki pośrednie.

Ujęcie w cenach czp – pomija podatki pośrednie, ale zawiera subsydia, np. rolnik ma dopłaty.

Ujęcie cr zawiera Te netto, czyli zawiera Te, a pomija subsydia.

Ujęcie cczp pomija Te netto, czyli pomija Te, a uwzględnia subsydia.

PNB – PRODUKT NARODOWY BRUTTO

PNB = PKB + dochody netto z własności za granicą.

DOCHODY NETTO – różnica między dochodami otrzymywanymi przez krajowe czynniki produkcji za granicą i transferowanymi do gospodarki rodzimej, a dochodami uzyskiwanymi przez zagraniczne czynniki produkcji w danej gospodarce i transferowanymi za granicę.

DEFLATOR PNB – wskaźnik zmian przeciętnego poziomu cen w gospodarce, jeden z mierników inflacji

=

Nominalny PNB

Realny PNB · 100

Realny PNB = $\frac{\text{nominalny\ PNB}}{deflator\ PNB\ 100}$

Deflowanie – przejście od ujęcie nominalnego do realnego wielkości ekonomicznych.

PNN (Produkt Narodowy Netto) = PNB – amortyzacja

Amortyzacja – zużycie kapitału trwałego – jest to kapitał, który zużywa się stopniowo, nie zużywa się w całości w jednym cyklu produkcyjnym.

PNN w cczp (cenach czynników produkcji) = DN(dochód narodowy)

Dochody rozporządzalne ludności – wielkość dochodów, które ludność może wydać na konsumpcje i oszczędności, obliczamy je sumując dochody z różnych źródeł, w tym dochody transferowe i odejmując wartość płaconych podatków bezpośrednich i składek na fundusz ubezpieczeń społecznych.

Wielkość per Capita – oznacza na jednego mieszkańca.

Dobrobyt ekonomiczny netto społeczeństwa

=

PNB – uciążliwości związane z jego wytwarzaniem + produkcja miernikowa +zadowolenie z czasu wolnego

DETERMINANTY DOCHODU NARODOWEGO inaczej RÓWNOWAGA MAKROEKONOMICZNA

Produkcja potencjalna – wielkość produkcji możliwej do wytworzenia, przy pełnym i efektywnym wykorzystaniu zasobów.

Produkcja faktyczna – wielkość produkcji rzeczywiście wytworzonej.

Popyt globalny, zagregowany, agregatowy – coś innego niż popyt na konkretne dobro, jest to łączna ilość dóbr, na które występuje zapotrzebowanie w gospodarce w danych warunkach.

Podaż globalna, zagregowana – łączna ilość dóbr, którą producenci skłonni są wytworzyć i dostarczyć na rynek w danych warunkach.

Pierwszy kierunek w ekonomii – ekonomia klasyczna XVIII w. – XIX w. – ekonomia neoklasyczna – rozwinęła myśl makroekonomiczną. Neoklasycy – wiara w skuteczność mechanizmu rynkowego, równowaga zniwelowana poprzez skuteczne działający mechanizm rynkowy. Analiza neoklasyczna jest analizą długookresową. Przeciwstawna jest analiza krótkookresowa – John Maynard Keynes – ceny są lepkie, czyli niegiętkie. Podejście Keynesowskie jest podejściem popytowym.

Ekonomia neoklasyczna

Poziom cen

AS – podaż globalna

P₀ E

AD – popyt globalny Dochód narodowy

Możliwe jest osiąganie produkcji potencjalnej, pogląd ten wynika z wiary w skuteczność mechanizmu rynkowego, a tym samym giętkość cen, wszystkie zasoby będą wykorzystane. Gdyby na rynku zasobów produkcyjnych pojawiła się nadwyżka, to zadziała mechanizm rynkowy, który ją zniweluje. Jest tp podejście podażowe, bo o zmianach wielkości produkcji decydują czynniki podażowe, czyli stopień wykorzystania zasobów produkcyjnych. Zmiany popytu globalnego nie wpływają na wielkość produkcji potencjalnej.

AS

P₀ AS E E’

AD’

AD Dochód narodowy

Y_e Y_p

Nie jest możliwe osiąganie produkcji potencjalnej, ponieważ część zasobów będzie niewykorzystana, co wynika z niewiary w mechanizm rynkowy, ceny są lepkie, a w skrajnych przypadkach stałe, założenie o stałości płac.

Y_e – produkcja faktyczna

Jest to podejście popytowe, ponieważ o wielkości produkcji decydują zmiany popytu, nie powodują zmiany poziomu cen. Jest to analiza krótkookresowa.

Gospodarka, w której nie ma państwa i nie ma zagranicy.

Jest tylko C + I ,czyli konsumpcja + inwestycje. Jest popyt konsumpcyjny i inwestycyjny.

Właściwości konsumpcji:

1. przy relatywnie niskich poziomach dochodu narodowego konsumpcja jest od niego większa, co oznacza jej finansowanie z oszczędności zagranicznych

2. przy relatywnie wyższych poziomach dochodu narodowego konsumpcja jest od niego mniejsza,

3. w miarę wzrostu dochodu narodowego wzrasta wielkość konsumpcji, ale coraz wolniej, czyli udział konsumpcji w dochodzie narodowym jest malejący.

Konsumpcja zależy od bieżącego dochodu narodowego.

Teoria Keynesa – teoria dochodu absolutnego.

PSK =$\frac{C}{Y}$ PRZECIĘTNA SKŁONNOŚĆ DO KONSUMPCJI

KSK = $\frac{\bigtriangleup S}{\bigtriangleup Y}$ KRAŃCOWA SKŁONNOŚĆ DO KONSUMPCJI

PSO – PRZECIĘTNA SKŁONNOŚĆ DO OSZCZĘDZANIA = $\frac{S}{Y}$

KSO – KRAŃCOWA SKŁONNOŚĆ DO OSZCZĘDZIANIA = $\frac{\bigtriangleup S}{\bigtriangleup Y}$

PSK + PSO = 1

KSK + KSO = 1

FUNKCJA KONSUMPCJI – Podstawy ekonomii: pod red. R. Milewski.

Wydatki konsumpcyjne

10 konsumpcja autonomiczna, niezależna od dochodu narodowego

Dochód narodowy

Funkcja konsumpcji opisuje planowane wydatki na konsumpcję przy różnych poziomach dochodu narodowego.

Oszczędności to nieskonsumowana część dochodu rozporządzalnego. Dochody rozporządzalne równe są dochodowi narodowemu, czyli S = Y – C

FUNKCJA OSZCZĘDNOŚCI

Oszczędności

Dochód narodowy

- 10

FUNKCJA POPYTU GLOBALNEGO – funkcja agregatowego popytu

agregatowy popyt, wydatki konsumpcyjne, wydatki inwestycyjne

AD=20+0,8Y C=10+08Y

20

10 I=I_a=10

Dochód narodowy w mld zł

POZIOM DOCHODU NARODOWEGO W STANIE RÓWNOWAGI

agregatowy popyt w mld zł

AD

100 E

20

45^O 80 100 120 Dochód narodowy w mld zł

Krótkookresowa równowaga makroekonomiczna przy stałych cenach i płacach występuje, gdy planowany popyt globalny równy jest faktycznie wytworzonej produkcji.

Jeśli wytworzona produkcja jest większa od planowanego AD, to będą zwiększały się zapasy w gospodarce, co będzie sygnałem dla producentów do zmniejszenia produkcji w następnym okresie.

Jeżeli wielkość produkcji jest za mała w stosunku do planowanego AD(popyt globalny), to nadmiar AD będzie zaspokajany z nagromadzonych zapasów, co będzie sygnałem do zwiększenia produkcji w następnym okresie.

DRUGI SPOPSÓB RÓWNOWAGI MAKROEKONOMICZNEJ

Poziom dochodu narodowego w stanie równowagi – równość inwestycji i oszczędności

Inwestycje, oszczędności w mld zł

E

10

0 80 100 120 dochód narodowy w mld zł

-10

EFEKTY MNOŻNIKOWE

Agregatowy popyt w mld zł

AD’ E’

△I = 6

E AD

26 △Y = 30

20

45^O Dochód narodowy w mld zł

100 130

MNOŻNIK RÓWNOWAGI INWESTYCJI I OSZCZĘDNOŚCI

Inwestycje, oszczędności w mld zł

S

△I=6 E’ I’

10 E △Y=30 I

-10 100 130 Dochód narodowy w mld zł

FORMUŁA MNOŻNIKOWA

△Y = m_I · △_a mnożnik inwestycyjny

m_{I =} $\frac{\mathbf{\bigtriangleup Y}}{\mathbf{\bigtriangleup}\mathbf{\text{Ia}}}$

mnożnik inwestycyjny - zmiana dochodu narodowego na skutek zmiany inwestycji o jednostkę

m _I, m_{C =} $\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{1 - KSK}}$₌ $\frac{\mathbf{1}}{\mathbf{\text{KSO}}}$ mnożnik inwestycyjny, mnożnik konsumpcyjny

PARADOKS ZAPOBIEGLIWOŚCI

Inwestycje, oszczędności

S’

10 E E’ S

0 70 100 Dochód narodowy

-4 △Y = 30

-10

W mechanizm równowagi wkracza państwo.

Agregatowy popyt w mld zł AD’’

E’’ AD

AD’

100 E’ E – nie powinno być w tym samym punkcie

50

20

45^o Dochód narodowy w mld zł

100

Rys. 9.8 z R. Milewskiego – poziom dochodu narodowego w stanie równowagi

AD’ = 30 + 0,64 Y G = 10 t = 0,2

AD’’ = 50 + 0,64 Y G = 30 t = 0,2

t – stopa opodatkowania bezpośredniego netto

Podatki bezpośrednie netto = podatki bezpośrednie – wydatki transferowe państwa.

AD – funkcja popytu narodowego.

AD’, AD’’ – wzrost wydatków państwa spowodował, że wzrósł dochód narodowy w stanie równowagi.

MNOŻNIKI

m_I

m_C = $\frac{1}{1 - \text{KSK}'}$ = $\frac{1}{1 - \text{KSK}(1 - t)}$

m_G

KSK = 0,8 wyjściowa wielkość

KSK’ = 0,64 skorygowana, krańcowa skłonność do konsumpcji

MNOŻNIK ZRÓWNOWAŻONEGO BUDŻETU

△G_a = △T

△Y = △G_a

a – charakter autonomiczny

G_a – wydatki państwa

T - podatki

Jeżeli zmiana wydatków państwa równa jest zmianie z tytułu podatków, to ostateczna zmiana dochodu narodowego jest dokładnie równa zmianie wydatków państwa, czyli mnożnik = 1

MNOŻNIK PODATKOWY

Zmiana podatków powoduje odwrotną zmianę dochodu narodowego w przeciwnym kierunku.

m_I= $\frac{\bigtriangleup Y}{\bigtriangleup Ta}$

m_I = $\frac{- KSK}{1 - KSK'}$ = $\frac{- KSK}{1 - KSK(1 - t)}$

UWZGLĘDNIENIE ZAGRANICY

1. import

eksport, import

deficyt

50 eksport

nadwyżka

1. 250

Dochód

Nadwyżka handlowa

50

0 dochód

250

KSI – krańcowa skłonność do importu, zmiana importu na skutek zmiany dochodu narodowego o jednostkę, jaką część dodatkowe jednostki dochodu narodowego krajowe podmioty gospodarcze skłonne są przeznaczyć na import.

popyt globalny Linia 45^o

AD = C + I + G

E AD’

E’

150

100

0 dochód narodowy

250 300

Rys. 21.8 Dochód zapewniający równowagę w gospodarce otwartej

KSK’ = 0,7

Nachylenie AD’ = 0,5

m_I

m_C = $\frac{1}{1 - (KSK^{'} - KSI)}$ = $\frac{1}{1 - KSK^{'} + KSI}$

m_G

m_X

m_T = $\frac{- KSK}{1 - (KSK^{'} - KSI)}$ = $\frac{- KSK}{1 - KSK^{'} + KSI}$

PIENIĄDZ I POLITYKA PIENIĘŻNA

POPYT NA PIENIĄDZ – MOTYWY UTRZYMYWANIA PIENIĄDZA(wymienione w logicznej kolejności).

1. Popyt transakcyjny – dążenie do posiadania pieniądza w związku z planowanymi zakupami.

2. Popyt przezornościowy – dążenie do posiadania pieniądza w związku z nieplanowanymi zakupami.

3. Popyt spekulacyjny – dążenie do posiadania pieniądza w celu dokonywania korzystnych lokat.

Rys. 12.1 zależność popytu na pieniądz od a poziomu cen, b realnego dochodu narodowego, c stopy procentowej.

a) b) c)

Przeciętny poziom cen Realny dochód narodowy Stopa procentowa

L

L L

Ilość pieniądza ilość pieniądza ilość pieniądza

1. Wzrasta poziom cen, wzrasta popyt na pieniądz.

2. Wzrasta dochód narodowy wzrasta popyt na pieniądz.

3. Stopa procentowa rośnie, popyt na pieniądz maleje.

Stopa procentowa jest kosztem alternatywnym utrzymywania pieniądza gotówkowego. Jeżeli wzrasta stopa procentowa, a podmioty gospodarcze utrzymują pieniądz gotówkowy, to wzrasta koszt alternatywny, ponieważ tracą coraz wyższe dochody, czyli zakładając racjonalne postępowanie powinien maleć popyt na pieniądz gotówkowy.

Należy odróżniać stopy procentowe nominalne od realnych.

Realna stopa procentowa = nominalna stopa procentowa – stopa inflacji

Iluzja pieniądza – nie odróżnianie zmian nominalnych od realnych.

FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO

1. Jest bankiem państwa

• Jest bankiem emisyjnym – ma ustawowe prawo emisji pieniądza,

• Realizuje politykę pieniężno – kredytową państwa(zwłaszcza w zakresie podaży pieniądza, czyli reguluje jego ilość w obiegu),

• Zajmuje się przychodami i wydatkami państwa(m.in. zarządza długiem publicznym – podejmowanie decyzji jakie papiery wartościowe wyemitować i na jakich warunkach),

• Udziela kredytów państwu,

• Przeprowadza w imieniu rządu operacje finansowe w kraju i zagranicą,

• Udziela kredytów rządowych,

• Przechowuje rezerwy złota i dewiz oraz nimi dysponuje,

• Nadzoruje transakcje kredytowe z zagranicą,

• Zaciąga i spłaca kredyty zagraniczne,

• Prowadzi politykę kursów walutowych,

1. Bank banków

• Bank centralny nadzoruje funkcjonowanie systemu bankowego w kraju i jest kredytodawcą ostatniej instancji – w momencie zachwiania płynności systemu bankowego może udzielać bankom kredytu, przy czym jego cena, tzw. stopa redyskontowa, z reguły jest bardzo wysoka.

PODAŻ PIENIĄDZA

M1 = $\frac{\mathbf{cp + 1}}{\mathbf{cp + cb}}$ · H

$\frac{cp + 1}{cp + cb}\ $ mnożnik kreacji pieniądza

c_b – stopa rezerw gotówkowych

Stopa rezerw gotówkowych – jest to relacja gotówki utrzymywanej przez banki, w stosunku do ich wkładów. Składa się ona z dwóch części – jedna to stopa rezerw obowiązkowych – relacja obowiązkowa narzucona bankom przez bank centralny, druga – stopa rezerw nadwyżkowych – w obawie przed wysoką ceną kredytu zaciąganego w banku centralnym, banki niejednokrotnie decydują się na utrzymywanie wyższej stopy rezerw gotówkowych ponad narzucony obowiązkowy poziom.

c_p - stopa ubytku gotówki z sektora bankowego

Relacja gotówki utrzymywanej przez sektor poza bankowy w stosunku do jego wkładu w bankach.

H - baza monetarna, zasób pieniądz wielkiej mocy. W wąskim znaczeniu jest to pieniądz gotówkowy w obiegu + rezerwy gotówkowe banków z wyjątkiem banku centralnego. W szerokim znaczeniu = wąskie znaczenie + depozyty gotówkowe banków złożone w banku centralnym.

PODSTAWOWE INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ

1. Stopa rezerw obowiązkowych – jeżeli np. wzrasta stopa rezerw obowiązkowych cp. Banki mają mniejsze możliwości udzielania kredytów, czyli maleje mnożnik kreacji pieniądza, a tym samym łączna podaż pieniądza.

2. Stopa redyskontowa – jeżeli np. wzrastająca stopa redyskontowa motywuje banki do utrzymywania wyższej stopy rezerw gotówkowych ponad obowiązujący poziom co cp. oznacza mniejsze możliwości udzielania kredytu, maleje mnożnik kreacji pieniądza i łączna podaż pieniądza.

3. Operacje otwartego rynku – jeżeli bank centralny sprzedaje papiery wartościowe, czyli następuje ściągnięcie pieniądza z rynku, czyli zmniejszenie bazy monetarnej, a tym samym podaży pieniądza. Jeżeli bank centralny kupuje papiery wartościowe, następuje wprowadzenie pieniądza do obiegu, czyli zwiększenie bazy monetarnej i zwiększenie podaży pieniądza.

RODZAJE POLITYKI PIENIĘŻNEJ

1. Restrykcyjna – zmniejszenie podaży pieniądza

2. Ekspansywna – zwiększenie podaży pieniądza

Polityka restrykcyjna to inaczej polityka trudnego pieniądza. Polega na ograniczeniu podaży pieniądza. Przeciwieństwem tej polityki jest polityka ekspansywna – taniego, łatwego pieniądza. Polega na zwiększeniu podaży pieniądza.

Realne zasoby pieniądza

Iloraz nominalnych zasobów pieniądza i przeciętnego poziomu cen.

Budżet państwa i polityka budżetowa.

Budżet państwa – to plan finansowy, zawierający dochody i wydatki państwa, związane z realizacją polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Składa się z dochodów i wydatków centralnych władz państwowych (budżet centralny) i dochodów i wydatków władz lokalnych(budżety lokalne – terenowe) i ubezpieczeń społecznych.

Funkcje budżetu państwa:

1. Fiskalna – polega na gromadzeniu dochodów budżetowych,

2. Redystrybucyjna – polega na dokonywaniu pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego – niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych i tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla najuboższych,

3. Stymulacyjna – polega na oddziaływaniu na życie gospodarcze i społeczne, np. na motywację do pracy, przyrost naturalny.

Funkcje realizowane za pomocą systemu podatkowego.

System podatkowy – określenie podmiotów podlegających opodatkowaniu, rodzajów podatków, wysokości stawek podatkowych, ulg i zwolnień podatkowych oraz kształtowanie wydatków zgodnie z potrzebami państwa.

XVIII w. Adam Smith o podatkach:

1. podatki powinny być sprawiedliwe i nie powinny przekraczać możliwości podatnika,

2. wysokość podatków powinna być z góry określona,

3. sposób i warunki płatności powinny być wygodne dla płatnika,

4. koszty poboru podatków powinny być niskie, a podatki nie powinny wpływać hamująco na aktywność i przedsiębiorczość podatników.

Adam Smith: Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów.

Zasady polityki budżetowej:

1. Zasada rocznego budżetowania

2. Zasada zupełności – budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa

3. Jedności – poszczególne pozycje budżetu państwa mogą być sporządzone jako odrębne dokumenty, ale muszą stanowić jedną, zwartą całość,

4. Jawności – powinien być podany do publicznej wiadomości, dotyczy to tworzenie, uchwalania, wykonania i kontroli.

5. Równowagi budżetowej – dążenie do tego aby bieżące dochody pokrywały wydatki.

Sposoby finansowania deficytu budżetowego.

1. Emisja dodatkowego pieniądza – sposób inflacjogenny,

2. Emisja państwowych papierów wartościowych – jest to sposób nieinflacjogenny, ale może pojawić się zjawisko permanentnego zadłużania, ponieważ często na potrzeby odkupienia papierów emituje się nowe, często o wyższym oprocentowaniu, by zachęcić do ich zakupu.

3. Korzystanie z kredytów bankowych – może pojawić się efekt wypierania – przy danej podaży wolnych środków pieniężnych w bankach przeznaczanie ich części na potrzeby finansowania deficytu budżetowego, spowoduje, że mniej starczy ich dla sektora prywatnego.

Wypieranie

Popyt globalny 45⁰

AD’

E’ AD’’

E’’ AD

E

Dochód

Źródła dochodów budżetowych:

1. Podatki – ok. 30% w skali światowej wpływ z podatków osobistych,

2. Cła

3. Dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw

4. Opłaty skarbowe, sądowe, notarialne i inne,

5. Składki na ubezpieczenia społeczne – forma opodatkowania dochodów, bo mają obowiązkowy charakter.

Podatki to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych.

Dochód fiskalny – krzywa Laffera

przychody z podatków

1. Stopa procentowa 100

Podatki, rodzaje ze względu na kryterium: I:

1. Dochodowe - bezpośrednie

2. Konsumpcyjne – od wydatków – obrotowy, VAT, akcyza, cło - pośrednie

3. Majątkowe – od posiadanego majątku oraz od przenoszenia praw od majątku – spadkowe – pośrednie

II Zmienność stopy opodatkowania:

1. Podatek proporcjonalny – liniowy – jedna stopa podatkowa dla wszystkich,

2. Podatek progresywny – wraz ze wzrostem dochodów wzrasta stopa podatkowa,

3. Podatek degresywny – inaczej regresywny – po przekroczeniu wyższych progów podatkowych nakładana niższa stopa podatkowa.

Determinanty dochodu narodowego:

1. Wysoki stopień inercji – stałości wydatków na cele publiczne

2. Państwo tworzy popyt,

3. W krajach wysoko rozwiniętych trwałą pozycję w budżecie stanowią wydatki związane z obsługą długu publicznego

Rodzaje polityki budżetowej:

1. Aktywna – polega na podejmowaniu konkretnych decyzji, np. o zmianie stopy opodatkowania,

2. Pasywna – związana z działaniem automatycznych stabilizatorów koniunktury – automatyczne stabilizatory koniunktury to parametry ekonomiczne, które samoczynnie dostosowują się do określonej koniunktury, np. bez zmiany stopy opodatkowania dochód fiskalny przy sprzyjającej koniunkturze może wzrastać.

Wzrost i rozwój gospodarczy

Wzrost gospodarczy to najczęściej zmiany ilościowe – inaczej są to zmiany z roku na roku podstawowych wielkości ekonomicznych, głownie produkcji, konsumpcji, inwestycji, zatrudnienia.

Rozwój gospodarczy – to zmiany jakościowe oraz strukturalne(udział poszczególnych części w całości), np. zanikanie przestarzałych gałęzi produkcji, a w ich miejsce powstawanie nowoczesnych, zmiana techniki pracochłonnej na kapitałochłonną, wyższe kwalifikacje siły roboczej.

Różnie ujęte w literaturze ekonomicznej, ujmowane jako wzrost zmiany ilościowe i jakościowe, a jako rozwój tylko strukturalne.

Mierzenie rozwoju społeczno – gospodarczego

1. Mierniki syntetyczne

Łańcuchowy indeks wzrostu

g_t = $\frac{\text{Yt}}{Yt - 1}$

Tempo wzrostu

y_t = $\frac{\bigtriangleup Y}{Y}$ = $\frac{Yt - Yt - 1}{Yt - 1}$

mogą być używane w ujęciu absolutnym, ale też per capita – w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Te mierniki mogą dotyczyć całej gospodarki, ale również poszczególnych części gospodarki – regionów, rodzajów działalności gospodarczej.

1. Mierniki szczegółowe – charakteryzują wybrane dziedziny rozwoju społeczno gospodarczego, np. działalność inwestycyjną(stopa inwestycji – udział inwestycji w PKB), struktura inwestycji, np. jak zmieniały się inwestycje w poszczególnych regionach i jaki jest tego udział w całości

Efektywność inwestycji – jaka jest zmiana PKB w wyniku dokonania jednej jednostki nakładów inwestycyjnych, np. 1zł w skali makro

Liczba wynalazków w tym wdrożonych, zakup licencji w tym wdrożonych, efektywność produkcji licencyjnej.

Inne mierniki w miernikach szczegółowych – liczba izb na 1 mieszkańca, liczba lekarzy na 10 000 mieszkańców, wskaźniki solaryzacji dzieci i młodzieży na różnych poziomach kształcenia, wskaźniki czytelnictwa wydawnictw i gazet, liczba abonentów RTV na 100 gospodarstw domowych.

1. Mierniki symptomatyczne – charakteryzują wybrane dziedziny działalności, ale mają zdolność diagnozowania, pozwalającą wnioskować o ogólnym poziomie i dynamice rozwoju społeczno – gospodarczego.

Liczba komputerów osobistych na 100 gospodarstw domowych podłączonych do nowoczesnej sieci informacji, udział w światowej wymianie wiedzy naukowo – technicznej.

Rodzaje wzrostu gospodarczego

I kryterium: zmieniające się tempo wzrostu:

1. Wzrost równomierny – w kolejnych latach jednakowe tempo wzrostu,

2. Wzrost przyspieszony – rosnące tempo wzrostu,

3. Wzrost malejący – malejące tempo wzrostu.

II ze względu na spełnienie równowagi makroekonomicznej:

1. Wzrost zrównoważony – czyli przebiegający w warunkach równowagi makroekonomicznej

2. Wzrost niezrównoważony:

1. Przebiegający przy przewadze popytu globalnego,

2. Przebiegający przy przewadze podaży globalnej.

III dominujące czynniki wzrostu:

1. Ekstensywnym – dominują czynniki ekstensywne

2. Intensywny – dominują czynniki intensywne.

Czynniki rozwoju społeczno - gospodarczego

Ujęcia:

1. Historyczne – głównymi czynnikami są kapitał, praca, ziemia,

2. Modelowe:

1. Czynniki bezpośrednie – zatrudnienie i wydajność pracy,

2. Czynniki pośrednie – majątek produkcyjny i jego efektywność oraz inwestycje i ich efektywność.

Czynniki bezpośrednie i pośrednie można pogrupować inaczej na: ekstensywne – mają charakter ilościowy – zatrudnienie, majątek produkcyjny, inwestycje; intensywne – mają charakter efektywnościowy, wydajnościowy – wydajność pracy, efektywność majątku produkcyjnego, efektywność inwestycji.

D = Z · W

△ = △Z · W + △W · Z + △Z · △W

$\frac{\bigtriangleup D}{D}$ = $\frac{\bigtriangleup Z}{Z}$ + $\frac{\bigtriangleup W}{W}$ + $\frac{\bigtriangleup Z \bigtriangleup W}{\text{ZW}}$ = $\frac{\bigtriangleup Z}{Z}$ + $\frac{\bigtriangleup W}{W}$ (1+$\frac{\bigtriangleup Z}{Z}\ $) TEMPO ZATRUDNIENIE, WYDAJNOŚCI

$\frac{\bigtriangleup W}{W}$ + $\frac{\bigtriangleup Z}{Z}$ (1+$\frac{\bigtriangleup W}{W}$)

D – podstawowe kategorie, np. PKB, PNB

W – wydajność

Z – zatrudnienie

D = Mp · E

△D = △Mp · E + △E · Mp + △Mp · △E

$\frac{\bigtriangleup D}{D}$ = $\frac{\bigtriangleup \text{Mp}}{\text{Mp}}$ + $\frac{\bigtriangleup E}{E}$ + $\frac{\bigtriangleup \text{Mp} \bigtriangleup E}{\text{MpE}}$ = $\frac{\bigtriangleup \text{Mp}}{\text{Mp}}$ + $\frac{\bigtriangleup E}{E}$ (1 + $\frac{\bigtriangleup \text{Mp}}{\text{Mp}}$) lub $\frac{\bigtriangleup E}{E}$ + $\frac{\bigtriangleup Mp}{\text{Mp}}$ (1 + $\frac{\bigtriangleup E}{E}$)

Wydajność pracy – indywidualna – ilość lub wartość produkcji wytworzona przez 1 konkretnego pracownika w ciągu godziny

Wydajność pracy – zbiorowa – ilość lub wartość produkcji przypadająca średnio na 1 zatrudnionego w ciągu roku w określonej gałęzi, dziale, sektorze gospodarki narodowej, ugrupowaniu gospodarek, gospodarki światowej.

E – oznacza jaki PKB, PNB wytworzymy przy pomocy jednej jednostki majątku produkcyjnego.

E = $\frac{D}{\text{Mp}}$

Kc – kapitałochłonność produkcji – ile majątku produkcyjnego trzeba zaangażować, aby wytworzyć jedną jednostkę dochodu narodowego

Kc = $\frac{\text{Mp}}{D}$

Kc = Uz · $\frac{1}{W}$ iloczyn 2 wielkości – techniczne uzbrojenie pracy(majątek produkcyjny przypadający na 1 zatrudnionego) · odwrotność wydajności – pracochłonność produkcji

Kc = $\frac{\text{Mp}}{Z}$ · $\frac{Z}{D}$ = $\frac{\text{Uz}}{W}$

$\frac{1}{W}$Ile osób trzeba zatrudnić, aby wytworzyć jedną jednostkę PKB

D – podstawowe kategorie, np. PKB, PNB

D = F(Z,K,T,H)

K – kapitał fizyczny

T – technologia

H – kapitał ludzki – człowiek + wiedza + umiejętności, doświadczenia – wąskie znaczenie.

Kapitał ludzki w szerokim znaczeniu = wąskie znaczenie + zdrowie i energia witalna, jest efektem inwestycji w służbę zdrowia, ochronę środowiska, kulturę.

Oprócz czynników klasyfikowanych są jeszcze te poza ekonomiczne – filozofia państwa, kultura, mentalność państwa.

Ostatnio coraz częściej twierdzi się, że czynniki poza ekonomiczne mają większy wpływ na gospodarkę niż ekonomiczne.

Metoda badań ekonomicznych – analiza systemowa – branie pod uwagę możliwe jak najwięcej czynników, zarówno ekonomicznych jak i poza ekonomicznych.

Bariery wzrostowo – rozwojowe

Przeszkody, coś co odróżnia od „wąskich gardeł” – przeszkody krótkookresowe, które łatwo zlikwidować.

Przeszkody, bariery długookresowe:

1. Instytucjonalno – prawno – organizacyjna – przerosty instytucji, niedorozwój instytucji, mała przejrzystość prawa, luki w prawie, niski poziom postępu organizacyjnego,

2. Kapitałowa – rozumieć dwojako – niedobór kapitału pieniężnego i kapitału rzeczowego,

3. Siły roboczej – niedobór ludzi o określonych kwalifikacjach,

4. Surowcowo – energetyczne,

5. Technologiczna – niedobór nowoczesnych technologii,

6. Bariera żywnościowa inaczej konsumpcyjna – bariera krajów 3świata, które wymagają wielkich nakładów inwestycyjnych. Przy danym PKB zwiększenie inwestycji wymaga ograniczenia konsumpcji, która w tych krajach jest na bardzo niskim poziomie.

7. Ekologiczna - konieczność instalowania urządzeń ochrony środowiska może ograniczać produkcję jeżeli podmiot prywatny ponosi koszty

8. Strukturalna – niewłaściwa struktura gospodarki, nieprorozwojowa, dominacja przestarzałego przemysłu ciężkiego

9. Handlu zagranicznego – w gospodarce nie jest dobrze rozwinięta produkcja eksportowa, która umożliwi pozyskanie środków na import potrzebnych dóbr

Bariery pozaekonomiczne, np. mentalność.